Book Title: Prabandh Chintamani ka Ek Acharchit Prabandh
Author(s): Shivprasad Gupta
Publisher: Z_Aspect_of_Jainology_Part_2_Pundit_Bechardas_Doshi_012016.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211384/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabandhacintAmaNi kA eka acarcita prabandha zivaprasAda gupta nAgendragacchIya merutuGgAcAryakRta suprasiddha grantha prabandhacintAmaNi ( racanAkAla vi0 saM0 1362 I0 san 1305 ) ke prakIrNaka prabandhoM meM eka hai- "govardhananRpaprabandha", usakA sAra isa prakAra hai : "cola deza meM govardhana nAmaka eka rAjA rAjya karatA thA, jo bar3A hI nyAyapriya thA / apanI lokapriyatA ke kAraNa hI usane apane mahAlaya ke dvAra para eka svarNaghaNTa laTakA diyA thA, jise bajAkara loga usake pAsa phariyAda lekara jA sakate the / eka dina kisI deva ne rAjA kI parIkSA lenI cAhI aura usane gAya kA rUpa dhAraNa kiyaa| usake sAtha bachar3A bhI thA / eka dina rAjA kA kumAra rAjamArga para ratha hA~katA huA calA jA rahA thA / rAste meM eka jagaha ukta gAya kA bachar3A ratha ke pahiye ke nIce A gayA aura kucalakara vahIM mara gayA / aba gAya rotI huI rAjA ke dvAra para phuNcii| rAjA ne usakI bAta sunI aura nyAya hetu dUsare dina svayaM sArathI bana kara ratha hA~kane lagA tathA kumAra ko pahiye ke nIce DAla diyA / ratha kA pahiyA kumAra ke Upara se hokara nikala gayA, parantu vaha marA nahIM / usI samaya deva ne prakaTa hokara rAjA kI nyAyapriyatA kI prazaMsA kI aura use cirakAla taka rAjya karane kA AzIrvAda diyA / " yahI kathAnaka purAtana prabandhasaGgraha ' ( saMpA0 - jinavijayamuni, prati- -- B. Br. P) meM bhI pAyA jAtA hai, parantu vahA~ rAjA kA nAma 'yazovarmaM' tathA use 'kalyANa kaTaka' kA rAjA batalAyA gayA hai / prabandhacintAmaNi ke aba taka mUla evaM anuvAda ke eka se jyAdA saMskaraNa prakAzita ho cuke haiM, jo isa prakAra haiM 1. The Prabandha Cintamani Translated from the original Sanskrit By C. H. Tawney, Published by The Asiatic Society of Bengal New Series N. 931 Year A.D. 1899. 2. prabandhacintAmaNi - mUla evaM gujarAtI anuvAda sampAdaka aura anuvAdaka - durgAzaGkara zAstrI prakAzaka - phArbasa gujarAtI sabhA, mumbaI prakAzana varSa A. D. 1932 3. prabandhacintAmaNi - mUla evaM hindI anuvAda mUla sampAdaka - jinavijaya muni 1. purAtanaprabandhasaGgraha sampAdaka jinavijaya muni, (sindhI jaina granthamAlA - granthAGka 2 ) kalakattA 1936 "nyAye yazovarmmanRpaprabandha" pR0 107 - 8 | Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zivaprasAda gupta hindI anuvAdaka-AcArya hajArI prasAda dvivedI prakAzaka-sindhI jaina jJAnapITha, zAntiniketana, pazcima baGgAla prakAzana-varSa-prabandhacintAmaNi (mUla) sindhI jaina granthamAlA granthAGka 1 A. D. 1931 prabandhacintAmaNi (hindI anuvAda) sindhI jaina granthamAlA granthAGka 3 A D. 1940 parantu ukta prakIrNaka prabandha ke bAre meM kisI bhI saMskaraNa meM koI carcA nahIM miltii| cUMki merutuGga ne ukta kathAnaka ko cola deza se sambandhita batalAyA hai, ataH tamila pradeza meM hI usake srota ko DhU~DhanA caahie| ___ tamilanADu prAnta ke taMjAvUra jile meM tiruvArUra nAmaka tIrthasthala meM eka prAcIna aura mahimna zivamandira hai, jise tyAgarAja svAmI kA mandira kahA jAtA hai|' isa mandira ke bahiprakAra ke gopura se IzAn meM thor3I sI dUrI para pASANa khaNDoM se ukerA gayA ratha bhI hai, jisameM cAra pahiye lage haiM aura use eka vyakti hAMka rahA hai| ratha ke pahiye ke nIce eka bAlaka par3A huA hai| mandira ke dvitIya prAkAra ke uttarI dIvAla meM isI aGkana se sambandhita eka kathAnaka zabdotkIrNa hai, jise cola nareza vikrama cola-(A D. 1118-1135) ke zAsanakAla ke pAMcaveM varSa (A.D. 1122-23) meM utkIrNa karAyA gyaa| isI prakAra kA kathAnaka zilappadikAra (A.D. 5th-6th Cen.) aura periya purANa (A.D. 12th Cen.) meM bhI pAyA jAtA hai / ata: yaha mAnA jA sakatA hai ki merutuGga dvArA prabandhacintAmaNi meM ullikhita "govardhana nRpaprabandha" kA AdhAra asala meM yahI kathAnaka rahA hogaa| purAtanaprabandhasaGgraha meM isa kathAnaka ko kalyANI nagarI se sambandhita batAyA gayA hai / yadyapi yaha nagarI bhI dakSiNa bhArata meM hI sthita hai, parantu ukta kathA kA srota hameM coladeza meM prApta ho gayA hai, ataH yaha samajhanA cAhie ki ukta prabandha ke racanAkAra ko isa kathA ke mUla deza ko samajhane meM bhrAnti ho gayI hogI / ho sakatA hai unake mUla srota meM kucha gar3abar3I rahI ho / 1. S. Ponnusamy-Sri Thyuguraja Temple Thirunarur, Madras 1972, p-77. 2. South Indian Inscriptions Vol V (AS I New Imperial Series Vol XLIX 1925) No. 456, pp-175-176. 3. zrI ke0 jI0 kRSNan (Former Chief Epigraphist, Mysore State) se vyaktigata patra vyavahAra __ se ukta sUcanA prApta huI hai, jisake liye lekhaka unakA AbhArI hai / 4. pazcimI cAlakyoM kI rAjadhAnI, jo karNATaka prAnta ke vartamAna bIdara jile meM sthita hai| .