Book Title: Porbandarni Vasupjyani Vaghela Kalin Pratima ane teno Abhilekh
Author(s): M A Dhaky
Publisher: Z_Nirgranth_Aetihasik_Lekh_Samucchay_Part_1_002105.pdf and Nirgranth_Aetihasik_Lekh_Samucchay_Part_2
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249384/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ porabaMdaranI vAsupUjya jinanI vAghelAkAlIna pratimA ane teno abhilekha porabaMdaranI prAcInatA vize thoDuMka bhUmikArUpe vivecana anyatra thaI gayuM che. sAMprata lekhamAM porabaMdara-sthita vAsupUjaya-jinAlayanA mUlanAyaka zrI vAsupUjaya svAmInI pratimA tathA tenA Asana para korela lekhanI vAcanA-vivaraNa karavA vicAryuM che. porabaMdaramAM jaino kyArathI vasyA ane jinAlayo kayA samayathI baMdhAvA lAgelAM te muddA para joIe tevuM saMzodhana thayuM nathI; paNa sAMprata saMdarbhamAM upayogI thAya tevI prakAzita thaI cUkelI eka noMdha ahIM uddhata karIzuM, jenA tAtparya parathI ema jaNAya che ke porabaMdaramAM 15mA zatakamAM bhagavAna pArzvanAthanuM eka maMdira vidyamAna hatuM : (uddharaNa je lekhamAMthI levAyeluM che tyAM mULa saMdarbha jUnAgaDha-anulakSita che.) jUnAgaDha saMbaMdhI bIjo ullekha rajU karIza e ja kALa samIpavartI (ratnAkaragacchanA hemacaMdrasUriziSya) zrI jinatilakasUrinA prAraMbhika jUnI gujarAtImAM racAyela "caityaparipATIstavana"mAMthI. jUnagaDha pAsa tejalapuri tejala-vihAra navapallava maMgalapuri majhAra ! puri pAsa risaha mayaNI juhArI bhubhilIya saMpratike gaI vihArI ! ahIM paNa "jUnaIgaDha'mAM jUnAgaDhanA) tejapALa-vihAranA "pArtha'no ullekha che. sAthe sAthe "maMgalapura (mAMgaroLa)nA prasiddha navapallava pArzvanAtha, ne vizeSamAM "puri' (porabaMdara)nA" pArzvanAtha, "mayaNI'(miyANI)nA RSabhadeva tema ja bhubhilI (ghumalI)nA saMprati nirmita vihArano ullekha che.)" jinatilakasUrino samaya 15mA zatakanA aMtima caraNamAM mUkavo joIe; kemake temanA guru hemacaMdrasUrinA guru abhayadevasUrinA upadezathI khaMbhAtanA sAha zANarAje giranAra para vimalanAthano je prAsAda baMdhAvelo tenI miti saM. 1509 ! I. sa. 1453 ApavAmAM Ave che. AthI jinatilakano porabaMdaranA pAno ullekha 15mA zatakanA aMta bhAgano mAnIe to prastuta maMdira te pUrve baMdhAI cUkyuM haze. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 porabaMdaramAM bIjuM jUnuM maMdira zAMtinAthanuM che, je tyAMnA prazastilekha anusAra rANA khimAjInA samayamAM saM. 1691 | ITha sa1635mAM baMdhAyeluM. paNa A lekhamAM jenI vAta karavAnI che te vAsupUjyanI pratimA vizeSa prAcIna che. vAsupUjya svAmInuM sAMprata maMdira to taddana Adhunika che, paNa te AdhunikatA vartamAna jIrNoddhArane kAraNe lAge che. kemake A maMdira kayAM AveluM che te bhUmi porabaMdaranA prAcInatama bhAga aMtargata AvelI che. pratimA paranA utkIrNa lekha vize joI jatAM pahelAM pratimAnA svarUpa vize thoDuM ahIM kahIzuM. pratimA ArasanI che. padmAsanAsIna jina vAsupUjaya azokavRkSa(ke caMpakavRkSa)nA Azraye sthira che. vRkSanA mULa bhAge hariNayugala jaNAya che. jinanA pRSThabhAge vRkSano reSAvALA parNa ane puSpAdi sAthe vistAra karelo che. aDakhepaDakhe "bIjapura' tema ja kamaladaMDane dhAraNa karI rahelA pratihArarUpI yakSo koryA che. pratihAronI nIcenI rathikAomAM jamaNI bAju strI mUrti ane DAbI bAjue puruSa mUrtine jinendranuM ArAdhana karatI batAvI che, je pAtro dehadurgadhanAzano upAya jaNAvatAM vAsupUjayanA pUjana-kathAnaka sAthe saMkaLAyela rohiNI ane azokacaMdra hovAM joIe. rohiNI ane azokacaMdranA rUpanI vacALenI korI jagyAmAM pAMca paMktino saMvayukta lekha kaMDAryo che. pUjApAnA dhovANathI lekha khUba ja ghasAI gayelo che, ane vAcanAmAM khUba kaThaNAI anubhavavI paDe che. lekha A pramANe che : (1) saMvata 1304 varSe phAguNa vadi 11 zukra (2) (rerA ?) yta ma. vItAvena tasya so(3) hiNi nAma svapatnI zreyA) / zrI (4) vIsapUrcAnAM pratiSThita | vaM (5) TragacchIyazrIcaMdraprabhasUriziSyeNaH / saM. 1304(I. sa. 1248)nA phAgaNa vadI 11ne zukravAra koI(dedA ?)nA putra bhAnuzAlI (bhaNazALI) vAlAne potAnI sohiNI nAmanI patnInA zreyArthe jina vAsupUjyanuM biMba (bharAvyuM), jenI pratiSThA caMdragacchanA zrI caMdraprabhasUrinA ziSya karI. lekhanI bhASA thoDIka apabhraSTa che : ("phAlyunane badale prAkRta rUpa phAguNano prayoga che.) joDaNInA doSo paNa che : ('sohiNI'ne badale 'sohiNi', "vAsupUjayane badale Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ porabaMdaranI vAsupUjya jinanI vAghelAkAlIna pratimA ane teno abhilekha 'vAsapUjaya') ane apUrNa paNa che : (kArApitA' sarakhA kriyApadano abhAva paNa noMdhanIya che.) biMba bharAvanAra zrAvaka tema ja pratiSThAkartA AcAryanAM nAma to ApyAM che, paNa kayA gAmamAM pratiSThA thaI ane kayA caityamAM thaI te jaNAvyuM nathI. AthI prastuta pratimA mULa porabaMdaramAM ja adhivAsita hatI ke pachInA koI kALe anya sthAnethI tyAM lAvavAmAM AvI teno nirNaya hAla to thaI zake tema nathI. pratimA pramANamAM nAnI hoI, tenuM mULe svataMtra maMdira hovAnI zakyatA ochI che. jo porabaMdaranuM, hAla vinaSTa, pArzvanAthanuM maMdira 15mA zatakathI ThIka pramANamAM jUnuM hoya to prastuta maMdiramAM A pratimA I. sa. 1304mAM besADavAmAM AvI hoya tevo Acho pAtaLo tarka karI zakAya. caMdragacchanA caMdraprabhasUrinA ziSyono ullekha ApaNane AcArya hemacaMdranA dhAtupArAyaNavRttinI vi. saM. 1387 | I. sa. 1251mAM samarpita thayela, ne visaladeva vAghelAno zAsanakALa ullekhatI eka tADapatra para lakhAyelI pratamAM maLe che, je porabaMdaranA lekha pachI traNa ja varSa bAdano hoI, vartamAna saMdarbhamAM upayogI banI rahe che. jina vAsupUjyanI azokavRkSayukta rohiNI-azokacaMdranI ArAdhakamUrti sameta mUrti pUjavAnA mahimAnuM kathAnaka nAgendragacchanA vardhamAnasUrie maMtrI vAdhunA pAMcamA vaMzaja AphlAdana daMDanAyakanI vinaMtIthI, pattana (aNahilla pATaNa)nA vAsupUjya-maMdiranA uddhAra bAda) vi. saM. 1299 ! I. sa. 1243mAM racela vAsupUjyacaritramAM ApeluM che. kadAca A kathAnakanA pracAra bAda porabaMdaravALI pratimA nirmAI hoya to kahevAya nahIM. graMtharacanA pachI pAMca sAla bAda prastuta pratimA-pratiSThA thaI gaI che, je kaMIka aMze upalA tarkanuM samarthana kare che. teramA zatakanI koI koI ArasanI jina pratimAnA pRSThabhAge patra-phaLa-phUlathI lacI rahela vRkSo kaMDArela jovAmAM Ave che. AvI eka pratimA dAi umAkAMta zAhe thoDAM varSa agAu prakAzita karI che. eka bIjI pratimA (citra 4.) kuMbhAriyAnA 13mA zatakanA bIjA-trIjA caraNamAM nirmAyela saMbhavanAthanA maMdira tarIke hAla paricita jinabhavananA gUDhamaMDapamAM saM. 1271 | I. sa. 1215nA vaccenA bhAgamAM ghasAI gayelA lekhavALI zrI harizaMkara prabhAzaMkara zAstrI tema ja sAMprata lekhake ghoghAmAM nIkaLela pratimAnidhi para saMzodhana karatI veLAe, saM. 13pa7 | I. sa. 1301nI eka anya e prakAranI pratimA tyAM joyelI. A vRkSothI jinanAM svakIya caityavRkSo vivalita che ke tenI pAchaLa koI kathAnaka rahelAM che te vize vadhAre saMzodhana thavuM jarUrI che. udAharaNArthe ahIM khaMbhAtamAM thoDAM varSo agAu bhUmimAMthI nIkaLI Avela jina Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 nirjhanya aitihAsika lekha-samuccaya-2 pratimAomAMnI eka pratimA citra ramAM rajU karIzuM. A pratimA paNa ArasanI che. ahIM viSayanI rajUAta vizeSa nATyAtmaka ane kalAtmaka jaNAya che. phalaka vacALe jhADanA pragalma thaDanA UrdhvabhAge bharAvela poyaNA para caDAvela poyaNAnA AsanamAM nAnI zI dhyAnastha ane manorama jina-pratimA batAvI che. jinabiMba para vRkSamAMthI ja pAMgaratuM mRNAlachatra DhALeluM che. chatra uparanA bhAge nAnAMmoTAM parNa-cakro kaMDAryA che, ne AjubAju puSparAji ane phaLanI lUmothI lacakatI latAo batAvI che. nIce thaDanI banne bAjue laTakatA latAnA cheDAonI kalikAomAM sUMDha parovI rahela hAthInuM joDuM batAvyuM che. A pratimA vAsupUjyanI to nathI lAgatI, rohiNI Adi pAtro ahIM anupasthita che paNa gajamuzmanI hAjarIno zuM saMketa haze, tenI pAchaLa kaI kathA saMkaLAyelI haze, te zodhI kADhavuM joIe. AnI sagotrI eka 15mAM zatakanI pratimA mevADanA delavADAgrAma sthita kharataravasahImAM che. (citra 3). azokacaMdrarohiNInI saMgAthavALIthI 13mA zatakanI eka anya vAsupUjinanI pratimA citra 1mAM rajU karI che. porabaMdaranI vAsupUjaya-jinanI pratimA e jaina pratimA-vidhAnanuM eka virala daSTAMta rajU kare che. vizeSamAM uphreMkita pratiSThA lekha dvArA temAM jinanuM nAma pramANita hoI, pratimAnuM jinapratimAzAstranA adhyayanamAM vizeSa mUlya banI rahe che. TippaNo : 1. juo : "porabaMdaranA zAMtinAtha jinAlayanA be zilAlekho," zrI phorbasa gujarAtI sabhA saimAsika, eprila-jUna 1965, pR. 172-73. tema ja ahIM tenuM punarmudraNa. 2. A lekhavALI pratimAno TUMko ullekha ame prastuta lekhamAM e ja pRSTho para karI gayA chIe. 3. madhusUdana DhAMkI, "jIrNadurga-jUnAgaDha vize," pathika, amadAvAda Disembara 1970. A lekha paNa punaH mudrita thaI A graMthamAM saMkalita thayo che. tyAM purI(porabaMdara)nA pArzvanAtha, 'mayaNI'(miyANI)nA RSabhadeva tema ja bhubhilI (dhumalI)nA saMprati nirmita vihArano ullekha che. 4. jaina tIrthano itihAsa, zrI cAritra smAraka graMthamALA : puSpa 38muM. amadAvAda, 1949, pR. 569. saMpAdaka : munirAja zrI nyAyavijayajI (tripuTI). 5. "puri pAsa'no artha "pure pArtha" thAya. AmAM kaheluM 'pura gAma te "bhUtAmbilikA'nA rANaka bAskaladevanA saMta 1045 ( I. sa. 989nA tAmrapatramAM kahela "pauravelAkula' ane madhyakAlIna lekhomAM AvatuM 'purabiMdara' eTale ke hAlanuM "porabaMdara hovuM joIe. "porabaMdaramAM Aje to pArzvanAthanuM koI ja maMdira nathI. (caityaparipATInA saMpAdake 'puranI pichAna ApavAno prayatna karyo nathI.) 6, "maNI' te porabaMdarathI 22 mAIla vAyavya AveluM samudravartI purANuM gAma "miyANI" (maNipura) jaNAya che. (caMtyaparipATInA saMpAdaka A gAmanI pichAna ApI zakyA nathI.) Aje 'miyANI'mAM gAmanA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ porabaMdaranI vAsupUjaya jinanI vAghelA kAlIna pratimA ane teno abhilekha jUnA koTanI aMdara nIlakaMTha mahAdevanA saM. 1290 { I. sa. 1234 (ke pachI saM. 1260 : I. sa. 1204)nA lekhavALA maMdiranI samIpa paNa uttarAbhimukha jainamaMdira UbheluM che. teno samaya zailInI daSTie, 13mI zatAbdI uttarArdhano aMtabhAga jaNAya che. caityaparipATImAM ullikhita jina RSabhanuM maMdira te nizcayatayA A purANuM maMdira jaNAya che. 7, dhumalImAM suprasiddha navalakhA maMdirathI dakSiNamAM eka jaina maMdiranuM (vANiyAvasInuM) khaMDera UbhuM che. Aje to temAM thoDAka thAMbhalA mAtra UbhAM che. temAMthI maLI AvelI jinapratimAnuM rekhAMkana James Burgess nl Antiquities of Kathiawad and Kutch, London 1876, Plate XLVI 42 29 $.) 8. juo mohanalAla dalIcaMda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, pR. 49pa-96; tathA tripuTI mahArAja, jaina paraMparAno itihAsa (bhAga trIjo), amadAvAda 1964. 9, pAdaTIpa kramAMka 1 anusAra 10, juo jaina pustaka prazasti saMgraha prathama bhAga, Singhi Jan Series, No. 18, Bombay 1943. 11. juo zrI vAsupUjya caritra, jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara visaM. 1997 | I. sa. 1941, pR. 227. 12. rohiNI-azokacaMdravALI kathA 13mA zatakathI vizeSa prAcIna che ke nahIM teno nirNaya thavA upara A tarkanI saMbhavyatA-asaMbhavyatAno nizcaya nirbhara che. A kathAnaka tarapha amAruM dhyAna (sva.) paM. bAbulAla zAhe doryuM che, jeno ahIM sAnaMda ullekha karIe chIe. 93. Cf. Umakant Premanand Shah, Studies in Jain Art, Banares 1955, pl. XXVII, fig. 13. 14. A pratimA hAla khaMbhAtanA ciMtAmaNinA derAsaramAM pratiSThita thayelI che. 15. pacAseka varSa pahelAM munizrI bhuvanavijayajI tema ja tri. o. zAhe karelI vAcanA maNibhAI vorA ane sAMprata lekhake thoDIka zuddha karelI, jenI vizeSa parIkSaNa dvArA vizuddhi zrI amRtalAla bhojaka tathA zrI lakSmaNa bhojake karelI che. lekhako temanI sahAyano ahIM ullekha karatAM harSa anubhave che. (mULa lekhanA lekhaka zrI tribhovanadAsa zAha, zrI maNibhAI vorA, ane zrI madhusUdana DhAMkI che. vizeSa noMdha : porabaMdaranI vAsupUjyanI pratimA tathA tenA lekhanA citro saMbodhi rU. 2-3, amadAvAda 1974mAM mULa lekhamAM chapAyA che. e citro pharIne prApta na thaI zakavAthI ahIM punaH pragaTa thaI zakyAM nathI. ni, ai, bhA. ra-10