Parimal

Author(s): Padmasagarsuri
Publisher: Arunoday Foundation
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008729/1

Page #1

PARIMAL
Shree Arunodava Foundation

Page #2

ENEODREDIGHTONGS TO
- પરમલ
BOERDEREDEVISESEDERHERLEDEN
પ્રવચનકાર : આચાર્ય શ્રી પદ્મસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સા.
ભાષાંકન : ગનિષ્ઠ આચાર્ય ભગવન્ત શ્રી બુદ્ધિસાગર - સૂરીશ્વરજી મ.સા.ના સમુદાયનાં સાધ્વી
શ્રી પવિત્રતાશ્રીજી સાધ્વીજી હર્ષપ્રભાશ્રીજી મા. પ્રવિણુપ્રભાશ્રીજી
મા. ના ઉપદેશથી
HELEESIDEEDEDECESE
બિર સંવત : ૨૫૪૧ શ્રાવણ શુદિ પૂર્ણિમા
નકલ : ૧૦૦૦ મૂલ્ય : રૂા. ૨–૫૦
: પ્રકાશક : શ્રી અમૃદય ફાઉન્ડેશન
લાયના નવરંગપુરા, અમદાવાદ-.
ટે. નં. 408843

Page #3

સહાયક૮ શ્રી પધ્ધ ભક્તિ મા
પ્રાપ્તિસ્થાન : શ્રી ભક્તિ મુક્ત પા C/o. હિમ્મતભાઈ શાહ (વકીલ) ૩૬, પ્રેાફેસર કાલાની, ડ્રાઇવ ઈન રોડ, નવરંગપુરા, અમદાવાદ-૯
'T.NO
૪૪૩૧૨૬''Oiff. ૪૪૩૬૭૨ Resi.
પાભક્તિ મંડળ પૂ. ગચ્છાધિપતિ આચાર્ય દેવ શ્રી કૈલાસસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજની પ્રેરણાથી શ્રી પુરુષાદાનીય પાર્શ્વનાથ જૈન દેરાસર દેવકીનન્દન સાસાયટીનાં પ્રતિષ્ઠાનાં દિવસે વિવિધ પ્રકારે પ્રભુભક્તિ કરવાનાં ઉદ્દેશ્યથી સ્થાપવામાં આવ્યું હતુ. પ્રતિવિસ સ્નાત્રપૂજા, તેમજ નિમન્ત્રણ આપવામાં આવવાથી પૂજાએ ભણાવે છે. ખૂબ જ સુન્દર રીતે ભાવપૂર્વક પૂજાએ આદિ ભણાવે છે, જે કેઈ એ સંપર્ક સાધવા હોય તેઓએ નીચેનાં સરનામે સપર્ક કરવા.
: મુદ્રક : સાગર પ્રિન્ટર માદશાહની પેડળ, રિલીફ રોડ, અમદાવાદનું

Page #4

પરિમલ # પ્રવક્તા પૂ. પવસાગરસુરીશ્વરજી મ. સા.
ધર્મ એટલે?
ધર્મની વ્યાખ્યા શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતેએ ગુણસ્થાનકના ક્રમે જુદી જુદી બતાવી છે. ધર્મ શબ્દ શું ઘાતુમાંથી બનેલું છે. મિથ્યાત્વ ગુણ સ્થાનકે રહેલાં આત્માને માટે ધર્મની વ્યાખ્યા કરતાં ફરમાવે છે...કે... દુર્ગતિમાં પતા જીવને જે ધારણ કરી રાખે તે ધર્મ. દેશવિરતિ ગુણસ્થાનક ઉપયોગે ધર્મ પ્રમત્તા,મસ ગુણ સ્થાનકે આશા એ ધર્મ, સગી ગુણ સ્થાનકે...વસ્તુને સ્વભાવ એજ ધર્મ.
આમ આવી રીતે. જેમ જેમ જીવ વિભાવદશાને છોડીને સ્વભાવ દશામાં આગળ વધતું જાય છે તેમ તેમ તેના માટે ધર્મ ઉચ્ચ-ઉચ્ચતર કોટીને બનતું જાય છે. જ્ઞાની પુરૂષે ફરમાવે છે કે જે આત્મા એ ચરમાં વર્ત કાળમાં પ્રવેશ કર્યો હોય, મેહનીય કર્મની ૬૯ કેડીકેડીની સ્થિતિ ક્ષય થરી હોય એવા
શાળી આત્માને જ આ જ શબ્દ શ્રવણ કરવા મળે છે.

Page #5

જેમ ગુણ અને ગુણી બન્ને સાથેજ હાય, ગુણ વિના ગુણ રહી શકે નહીં તેમ આત્મા પણ ધર્મ વિના ન જ રહી શકે. જેમ અગ્નિને ધર્મ છે. ઉષ્ણુતા, એ ઉષ્ણતા વિના અગ્નિ રહી શકે નાહ, પાણીને ધર્મ છે શીતળતા, અને શીતળતા વિના પાણી ન રહી શકે તેમ ધર્મ વિના આત્મા પણ રહી શકે નહીં શ્રી ભગવાન મહાવીરે પણ જણાવ્યું છે કે વસ્તુને સ્વભાવ એજ ધર્મ..તેમ આત્માને સ્વભાવ છે પોપકાર વૃત્તિ, સદાચાર વૃત્તિ, સદાચાર વૃત્તિ વિ. તેને ધર્મ છે. પૂર્વના મહાપુરૂષે ધર્મને માટે પિતાના પ્રાણ ત્યાગ કરતાં અચકાતા નહીં... અજયપાળ રાજાની સભામાં એક પરમાત્માની આજ્ઞા રૂપ કેશરના તિલકને કાયમ રાખવાને માટેજ શ્રી વાગભટ મંત્રીએ ઉકળતી કડકડતી તેલની કઢાઈમાં પિતાનું જીવન કુર્બાન કરી દીધું. સાથે સાથે એ ધર્મને ટકાવવા માટે નવેઢા એકવીશ યુગલેએ પણ તેમાં આહુતિ આપી દીધી. આવા તે અનેક આત્માઓએ પોતાના જીવનમાં ધર્મ વણી નાખ્યું હતું... અને આવાજ પ્રકારને ધર્મ આત્માને આનંદઘન મય મેક્ષ સુખને અપાવે છે. પર મોક્ષનો અર્થ શું ?
તૈજસ અને કામણ શરીર રૂપી દીવાને બુઝવી નાખવે એનું નામ મોક્ષ..!

Page #6

જેમ દીપકનું કાર્ય છે બળવાનું એની અંદર જેમ જેમ તેલ પુરાતું જાય તેમ તેમ જલ્યા જ કરે છે અને જ્યારે એમાં તેલ ખૂટી જાય છે ત્યારે તે બુઝાઈ જાય છે....પ્રકાશ અદૃશ્ય થઈ જાય છે. તેમ તેમ આ જીવ કર્મ રૂપી તેલ વડે પુષ્ટ બનતું જાય છે તેમ તેમ એ સંસારની અંદર પરિભ્રમણ કરતે રહે છે. અને જ્યારે એ કર્મ રૂપી તેલ ખૂટી જાય છે, તૈજસ કામણ શરીરરૂપી દીપક બુઝાઈ જાય છે ત્યારે આત્મા નિર્વાણ પ્રાપ્ત કરે છે. તેનું પુનરાગમન થતું નથી. એ પ્રકાશ પછી દીપકના કેઈપણ પ્રકારના બંધનમાં આવતું નથી. એનું કારણ, કાર્ય, અને કર્મ એ નષ્ટ થઈ જાય છે આવીજ આત્માની પરિપૂર્ણ સ્થિતિ છે. કે જ્યાં કોઈ બંધન નહીં, નહીં કર્મ, નહી ઈચ્છા, ન તૃષ્ણા, ન કોઈ લેભ-લાલચ, સંસારમાં ફરી આગમન નહીં, કઈ કારણ નહીં, આવા પ્રકારની સ્થિતિ એજ મેક્ષ.
જગતહિતવત્સલ શ્રી પરમાત્માએ મોક્ષને પ્રાપ્ત કરવા માટે તીર્થ સિદ્ધ, અતીર્થસિદ્ધ આદિ પંદર ભેદ જણાવ્યા છે. જીવ જ્યારે મેક્ષ જાય ત્યારે આ ૧૫ ભેદે સિદ્ધ થઈ શકે છે. જ્યારે આત્મા સ્વભાવ દશામાં લીન બને, શૈલેષી કરણ કરે, ત્યારે મેક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે. શ્રી મરૂદેવા માતા પિતાના પુત્રની કવલ્યજ્ઞાનરૂપી રાજ

Page #7

અદ્ધિને જોવા માટે હાથીના હોદ્દા ઉપર બેસીને જાય છે ત્યાં દેવભિના નાદે એકાએક હર્ષના આંસુ દ્વારા નેત્રના પડલ ખુલી જવાથી.... પરમાત્માની ત્રાદ્ધિ જોતાંજ-દુનિયાને એકાંત સ્વાર્થ જોઈ અનિત્ય ભાવના ભાવતાં ભાવતાં જ કૈવલ્યજ્ઞાન-દર્શન પ્રાપ્ત કરી એક્ષના સુખને પ્રાપ્ત કરી લીધું..જે સુખ છે સાદિઅનંત, અવ્યાબાધ, જ્યાં દુઃખને લેશ નહીં. સદાય આત્મ રમણતા સર્વત્ર બસ આનંદ, આનંદ અને આનંદજ !

Page #8

કુરાન શરીફમાં અક્ષર કેટલા ?
આવા પ્રકારના પ્રશ્નો પુછનાર માત્ર શરીરના પરિચય ને જ ઈરછે છે. પરંતુ શરીરનો પરિચય હંમેશાં જેના સાથે નિયત થયેલું છે એવા આત્મતત્વને ભુલી જાય છે. ૨ કુરાન શરીફ, બાઈબલ, ભાગવત ગીતા, રામાયણ, મહાભારત કે ચાહે કોઈપણ ધર્મગ્રન્થ હોય તેમાં શબ્દોની ગણતરીથી એ ધર્મગ્રન્થની કિંમત કરવામાં આવી નથી. પરંતુ એ શબ્દનું રહસ્ય શું છે? એ શબ્દો આત્માને કેટલા અંશે અસર કરનાર બનશે એજ આ ધર્મ ગ્રન્થનું મહત્ત્વ છે.
માત્ર શબ્દની જાળમાં જ રાચનારાઓ આત્મતત્વને હૃદયે સ્પર્શ કરી શકતા નથી. એ શબ્દની જાળમાં ફસાઈને તે કે આત્માએ દુર્મતિ જમાલી ની જેમ દુર્ગતિમાં ધકેલાઈ જાય છે. માત્ર વીરમા કરે એ શબ્દને પકડી એ જમાલી પ્રભુ શ્રી મહાવીરના શાસનમાં પાસત્કા-કુશીલ સાધુ બની દુર્ગતિમાં પટકાઈ ગયા છે. એ શબ્દ માત્ર હેઠ ઉપર જ રહી છે. હદય સુધી પહોંચતા નથી. શબ્દ તે આત્માનું શરીર છે. અને તેમાં જે ભાવ છે તે જ તેને આમા છે.

Page #9

એક મુલા એક વખત રસ્તે જઈ રહ્યા હતા. ત્યાં કુવામાં પડી ગયા. ત્યાંથી કેઈ બૌદ્ધ સાધુ નીકળ્યા. મુલ્લાજી બુમ પાડતા હતા કે મને બચાવો-મને બચાવે હું મારી રહ્યો છું બૌદ્ધ સાધુ પોપકારી હતા. પણ એમના હૈયામાંથી શાસ્ત્રોનું રહસ્ય ચાલ્યું ગયું માત્ર શબ્દ પકડી રાખ્યા. સાધુએ કહ્યું...અરે! બૌદ્ધ ધર્મને આદર્શ છે કે કર્મ ક્ષય કર્યા વિના કયારેય મેક્ષ મળતું નથી. તેને આ કર્મ ક્ષય કરવાને સુઅવસર પ્રાપ્ત થયેલ છે. અને જે હું તને એમાંથી બચાવું તે ન સંસાર વધશે, નવી સમસ્યા વધશે અને જીવનમાં સંઘર્ષ વધશે.....આમ માં જ
ત્તિ તમારા તમાકુ તારા કર્મક્ષયમાં હું અંતરાય કરતું નથી. માટે સમભાવ પૂર્વક જે મળ્યું છે તેને સ્વીકાર કર ! | મુલ્લા :- હું મરી જઈશ. !
બૌધ સાધુ – તારા મૃત્યુથી શું થશે? પણ મારે એવું પાપ નથી કરવું કે હું તને બચવું ને ફરી તું પાપ કરે...!
એવે અવસરે એક નેતાજી ફરતા-ફરતા આખ્યા. અને એમણે આ મુલ્લાજીની બુમ સાભળી. મને અચાવે..” પણ બિચારા નેતા અને એક ભાષણ જ કરવાની ટેવ.! અને પછી કોઈ ચર્ચા માટે Pointની જ શેધ કર્તા હતા. ત્યાં આ મુલાજી તેમને

Page #10

અથડાઈ ગયા.....મુલ્લાજી મને બચાવે. હું મરી રહ્યો છું !
નેતાજી – તારા એકલાના મરવાથી શું થવાનું છે? હવે જ્યારે ભાષણ કરવાને અવસર આવશે ત્યારે હું કહીશ કે ભારતના સાત લાખ ગામડા છે, અને તે સર્વે ગામનાં કુવાઓમાં કાંઠા બંધાવવા જોઈએ. | મુલ્લાજી :- જ્યારે કાંઠા બાંધવા હોય ત્યારે બાંધજો. હું હાલ મરી રહ્યો છું મને બચાવે !
નેતાજી –કાંઠાઓ બંધાવવા અતિ જરૂરી છે તેમાં તું એક મરીને અને શહીદ બની જશે. હું કહીશ કે તું આદમી મરી ગયું અને મને કહેવામાં બેલ મળશે.
આમ કહીને નેતાજી પણ છું–મંતર થઈ ગયા....
હવે ત્યાંથી એક ક્રિશ્ચીયન પાદરી ત્યાંથી નીકળ્યા. મુલ્લાજી મને બચાવે...હું મરી રહ્યો છું
પાદરી – અમારા કાઈસ્ટે બાઈબલમાં કહ્યું છે કે સેવાથી જ મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. સેવાથી માટે બીજે કઈ ધર્મ નથી. તમે અંદર પડીને માટે ઉપકાર કર્યો. મને બચાવવાનો અવસર મળે.
પાદરી : એ ફરી કહ્યું કે તમે ફરી અંદર પડે તે મને વધુ પુણ્ય પ્રાપ્ત થશે. આમ કહી મુલ્લાજીને કુવામાં ધકેલી દીધા. મુલ્લાજી – તમે શું કરે છે?

Page #11

પાદરી – વારે-વારે સેવાનો લાભ મને મળે એવું ઈચ્છું છું. આટલી સસ્તી સર્વિસ શેડી રે જ રોજ મળવાની છે?
મુલાજી :- પણ વારે-વારે અંદર ધકેલી– ધકેલીને મને મારી નાખશે ! ! !
આવી રીતે જે ધર્મગ્રન્થ ભણી–ભણીને આમ માત્ર શબ્દજ્ઞાન જ મેળવશે તો એ ધર્મની અસર એને કેવી રીતે પહોંચશે?
સંત તુલસીદાસે પણ કહ્યું છે કે, ગ્રંથ પથ સબ જગત કે બાત બતાવત દાય! મુખ દિયે સુખ હેત હૈ, દુ:ખ દીયે દુ:ખ હાય !!! તુલસી દયા ન છેડીએ જબતક ઘટમેં પ્રાણુ...!
સઘળાય ર્ધમ શાસ્ત્રોને આ નિચોડ છે. કે શબ્દ. માત્ર નહીં પણ શબ્દના રહસ્યને મેળવો.
વચન વિશ્વાસે પુરુષ વિશ્વાસ નહીં પણ પુરુષ વિશ્વાસે વચન કેળવે.... આજ શબ્દને પરમાર્થ છે. ગુપ્ત ભેદ છે....
અને રહસ્ય પણ છે.... !!!

Page #12

ॐ शांतिः शांतिः शांतिः नो अर्थ शुं ?
પ્રત્યેક ધર્મમાં આ કારનું ઉચ્ચારણ આવે છે. અક્ષરમાં પ્રચંડ શક્તિ હોય છે. જ્યારે મનના વિચારને આપણે અભિવ્યક્ત કરીએ છીએ ત્યારે તે એક પ્રકારના સંગીતને શ્રવણ કરે છે. જ્ઞાની પુરૂ ફરમાવે છે કે જેમ આત્મા અનંત શક્તિનો માલિક છે. તેમ પુદગલ પણ અનંતી શક્તિ ધરાવે છે. શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ આદિ પુદ્ગલે પણ આત્મા ઉપર અસર કરી જાય છે.
આજનાં વિરાને સાબિત કર્યું કે આપણે અહીં બેઠા બેઠા પણ અમેરિકા, ઈંગ્લડ સુધી સુખેથી વાતે કરી શકીએ છીએ. પરંતુ પરમ તારક પરમાત્મા તે ફરમાવે છે કે આપણે માત્ર ૪ શબ્દ જે બેલીએ તે એ શબ્દના પુદ્ગલ પરમાણુઓ એક સમય માત્રામાં ૧૪ રાજ લોક સ્પશીને આપણા કાને અથડાય છે. આવી શક્તિ પુદ્ગલની રહેલી છે.
હે કારને અર્થપંચ પરમેષ્ઠિ મય છે.
અરિહંતુ નો અ, અશરીરી સિદ્ધને જ અ+ગર સંસ્કૃતમાં સજાતીય સ્વરની સંધી થતાં લંબાઈ જય છે. આ આચાર્યનો મળતાં અr+= ઉપરના નિયમાનુસાર મા થાય છે.
૩૧ ઉપાધ્યાયને ૩. એટલે મારુ થતાં સંસ્કૃતમાં 5 કે 1 પછી ૪, ૩ આવે તે પછીના સ્વરને

Page #13

ગુણ થાય છે. મારૂ મળી શો થાય છે. અને મુનીને
મળતાં શોન એ થાય છે. આ ઋ એ પ્રાણુ બીજા છે. તેથી કેઈપણ મંત્ર ગણતાં પહેલાં તે ગણવાથી જે અનુષ્કાનમાં આપણે લીન બનીએ છીએ તેમાં તે ગંદકી (અશુભ વિચાર)ને દુર કરે છે. અને મનને સ્થિર બનાવે છે. પરંતુ જો એમાં શ્રદ્ધા હોય તે જ આવા મંત્રે ફળીભુત થાય છે. જેમ ભયંકર વિષધરનું વિષ શરીરમાં વ્યાપ્ત થયું હોય તો એ ગારુડીના મંત્રે આપણે નહી જાણતા હોવા છતાં શ્રદ્ધા માત્રથી એ ગારૂડી મંત્ર દ્વારા વિષયનું વિષ વિલિન થઈ જાય છે. આમ મંત્રાક્ષ પણ આત્માને શાંતિ આપનાર બને છે...!!!
पुण्य अने पाप एटले शुं? gણ આમા રેન 1 ત૬ guળ્યું જે કર્મ વડે કરીને આત્મા પોષાય એટલે કે જ્ઞાનાદિ ગુણામાં આગળ વધે તે પુણ્ય. અથવા જે કર્મ દ્વારા આત્મા પવિત્ર બને તે પુણ્ય.
શાસ્ત્રકાર મહર્ષિએ ફરમાવે છે કે પુણ્ય નવ પ્રકરે બંધાય છે. પાત્રને (યોગ્ય વ્યક્તિને) ભાત, પાણી વસતિ આદિ આપવાથી સુદેવ, સુગુરૂ, સુધર્મ

Page #14

૧૧:
ને નમસ્કાર કરવાથી જગતના જીવોની અનુકંપા ચિંતવવાથી–પરોપકાર કરવાથી વિ. સુકૃત કાર્યો કરવાથી પુણ્ય બંધાય છે. અને આ નવ પ્રકારે બંધાયેલું કર્મ કર પ્રકારે ભગવાય છે.
માસક્ષમણના તપસ્વી મુનિ મહાત્માને એકમાત્ર ખીર હેરાવવાથી શાલિભદ્ર શ્રેષ્ઠી ઉત્તમ સુખ સામગ્રીને પામ્યા.
અને પાપ એટલે? જેના દ્વારા આત્મા કષાયેથી કલુષિત બને, સંસારને વધારે, અને લેકેમાં પણ અપયશ, દૌર્ભાગ્ય આદિ પણાને પ્રાપ્ત કરે. આ પાપ પ્રાણાતિપાત અદિ ૧૮ પ્રકારે બંધાય છે. અને ૮૨ પ્રકારે ભેગવાય છે.
પુણ્ય અને પાપની અનુભFગી થાય છે. (૧) પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય :-આનંદ અને કામદેવ
શ્રાવકની જેમ. (૨) પાપાનુબંધી પુણ્ય:-વર્તમાન મોટા નેતાઓની જેમ. (૩) પુણ્યાનુબંધી પાપ :-પુણીયા શ્રાવકની જેમ. () પાપાનુબંધી પાપ :-કાલસારિક કસાઈની જેમ
વ્યાસ મુનીએ પણ જણાવ્યું છે કે
પુણ્ય એ પપકારને માટે છે અને પાપ એ બીજાને પીડવાને માટે જ છે.

Page #15

આમ પુણ્ય ને શ્રાવકે ઉપાદેય અને પાપને હેય (ત્યાગ કરવા 5) માનીને ચગ્ય આચરણું કરે તે મક્ષ તે હાથવેંતમાં જ છે....
ચિંતન એટલે શું ? ચિંતન એ દિવ્ય અગ્નિ છે. આ ચિંતનરૂપી અગ્નિ એવી ભયંકર છેકે જેમાં સઘળાયે કર્મો એકી સાથે બળીને ભરમ થઈ જાય. જ્યારે આત્મા શુકલધ્યાનના ચોથા પાયા ઉપર આરૂઢ થાય છે જે સમયે વ્યવસ્કિન ક્રિયા અપ્રતિપાતિ રૂપ ધ્યાનનું ચિંતન કરે છે તે સમયે અસત્ કલ્પનાએ જગતના પ્રાણી માત્રના કર્મ ધન જે એમાં નાખવામાં આવતું. એ સઘળાયે જીના સઘળા કર્મો બળીને ભસ્મ થઈ જાય સર્વ જીવમાત્ર કર્મના બંધનથી મુક્ત થઈ જાય. પરંતુ આ કદી બનતું નથી. કારણ...કર્મને કર્તા, હર્તા, અને ભોક્તા આત્મા પિતે જ છે.
જેના સથવા બંધનથી મુત્ર કર્તા, હતો
ચિંતન પણ શુભ અને અશુભ બંને પ્રકારે છે. જે આત્મા ચિંતાને ટાળી ને ચિંતનમાં મશગુલ બને તે એ ચિંતન એને...પરમાત્માની સન્મુખ પહોંચાડી દે છે. જેવી રીતે માટીના ઘરમાં પુરાયેલી બિચારી ઈયળ, ભમરીને ગણગણાટને વારંવાર સાંભળતાં

Page #16

૧૩
સાંભળતાં એના ધ્યાનમાં મશગુલ બને છે. એને ચિંતનમાં ગરકાવ બની જાય છે અને છેવટે એ ઈયળ તેઈન્દ્રિય પણાનો ત્યાગ કરી ચઉરિન્દ્રિય ભમરી પણે થઈ જાય છે. જે આ ચિંતનની મસ્તી ભમર–ઈલિકાના ન્યાય પ્રમાણે પરિણમી જાય તે આત્મા વિરાગની મસ્તી ભરપેટ માણી શકે....વિતરાગ ભાવને પામી શકે.
અન્યથા અશુભ ચિંતનમાં મસ્ત બનેલા આત્માઓ સુભમ ચકવર્તાની જેમ સાતમી નરક સુધી પણ પહોંચી જાય છે. માટેજ ચિંતા ને ચિત્તથી ચાળી
અશુભ વિચારે ને રળી ચિંતનને મનમાં પેળીયે તેજ
આ ચિંતન... કર્મની ચિનગારી ને જલાવી
આત્માની દિવાળી પ્રગટાવે છે...!!!
બ્રહ્મચર્ય શા માટે ? જિનમંદિર જિનપ્રતિમા કંચનનાં કરે જેહા બ્રહમચર્યથી બહુ ફળ લહે નમેન શિયલ સુદેહ
tો ૧ . અનાદિ અનંત સંસારમાં રઝળતે આ જીવ

Page #17

૧૪
ક્રોધ રૂપી અગ્નિથી ખળ્યેા. માયા રૂપી રાક્ષસી વડે છળાયે, મત્સર રૂપી લુંટારા વડે લુ'ટાયે, અને મેહ રૂપી મદિરા વડે ઉન્મત્ત બન્યા....વિષય વાસના એમાં ચકચૂર બન્યા. આમ આ જીવ સંસારની મુસાફરી કરીકરીને થાકી ગયા. કાંચ નરક–નિાદમાં પટકાઈ પડયા....ન એને! રા આવ્યા. ન અને એ વારે દેખાય.
હવે આ જીવ જો દેવ ગુરૂ-અને ધર્મનુ પુષ્ટ આલંબન લઈ ને સઘળીયે ઝંઝાળ ને છેડી દઈ, બ્રહ્મચારી બની કોઈપણુ અનુષ્ઠાન કરે તે ખરેખર આ જીવ કર્માંના બંધનથી મુક્ત ખની જાય.
અન્ય ધર્મોંમાં પણ યમ-નિયમ-આદિ અવશ્યક માનેલા છે. વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિએ આપણે જોઇએ તે આપણે જે ખારાક લઈએ છીએ તે સાતધાતુ રૂપે પરિણામ પામે છે. કોઈપણ એક ધાતુ રૂપે પરિણામ પામતાં તેને સાતદિવસ લાગે છે. ૪૫: દિવસે આપણા ખારાક વીય રૂપે પરિણમે છે. આપણે એકમણ અનાજ ખાઇએ તેમાંથી એકશેર લાહો અને છે. અને તેમાંથી ૧તેાલા માત્રજ વીય અને છે. તે આવા વીય ને અબ્રહ્મના સેવનથી જો વેડફી નાખવાન આવે તા એ જીવમાં માત્ર નબળાઇ, શુષ્કતા, ડર પાકપશુ', માંદગી વિ. ના જ પ્રવેશ થવાને! પરંતુ યમ-નિયમ વડે એ વીય નુ જો ઉધ્વી કરણ કરવામાં

Page #18

૧૫
આવે તે એ આત્માનું જ–તેજ ખીલી જાય છે. મનની સઘળીએ ઈચ્છાઓ ફળીભુત થાય છે. જગતના અશક્ય કાર્યો પણ એના હાથે શક્ય બની જાય છે.
ભારતના કોઈ નાના ગામડામાં સુખી દંપતી રહેતા હતા. એક દિવસ એ શ્રીમાન ઘરમાં પ્રવેશ્યા. અને પિતાની પત્ની સિવાય કોઈ ઘરમાં નહી દેખાવાથી યુવાની પણાની ઉત્સુક્તાથી અને વિષય માંધતાથી પોતાની પત્નીને ચુંબન કર્યું. પરંતુ આ ચેષ્ટા કરવી એ શું આપને ઉચિત છે? પતિએ જોયું કે પિતાને પુત્ર પારણે ઝૂલી રહ્યો હતે. એ વીરમાતા પિતાના પુત્રને પણ પર પુરૂષ માન્ય. અને આ ખરાબ સંસ્કાર પિતાના પુત્રમાં પ્રવેશી ન જાય, આળક કુસંસ્કારી ન બને એટલા માટે તેણીએ પિતાની જ જીભ કચડીને પ્રાણેને ત્યાગ કર્યો... આ બાળક દિવસે જતાં મેટ થશે. યુવાવસ્થાને પ્રાપ્ત થયે અને ધંધા રોજગાર માટે પરદેશ ગયે....એક શેઠ-શેઠાણીને ત્યાં નોકરી રહ્યો. એક દિવસ શેઠાણીને પિટમાં ખુબજ દુખાવે થયે....ઘણુ ડોકટરે, અને વિદ્યાને ઈલાજ કામ ન આવ્યું. છેવટે શેઠ હાથ ખંખેરીને નિરાશ વદને બેઠા હતા. ત્યાં આ નાકર આવ્ય અને ઉદાસીનતાનું કારણ પૂછ્યું...શેઠે સઘળી એ હકીક્ત જણાવી. નોકરે એક ગ્લાસ પાણી

Page #19

૧૬
મંગાવ્યું અને એક રૂમમાં જઈને પોતાના શરીરના પરસેવાના ટીંપા એ પાણીમાં નાખી શેઠને કહ્યું . આ પાણી શેઠાણીને પીવડાવ્યું. શેઠાણીએ જ્યાં પાણી પીધું કે તુર્તજ પેટનું દર્દ કયાંય પલાયન થઈ ગયું. શેઠે કારણ પુછયું...ત્યારે નોકરે પિતાની વાત સઘળીચે જણાવી. ખરેખર જેના માતા-પિતાબ્રહ્મચારી હોય છે તેના પુત્ર પણ સદાચારી રાશીલ બને છે.
વનને રાજી કેશરી સિંહ પશુ હોવા છતાં પિતાની સિંહણ સાથે વર્ષમાં એક જ વખત મૈથુન સેવે છે. તેથી તેના બચ્ચાઓનું ખમીર હજારે ઘેટાં-બકરાં ને ભગાડી દે એવું હોય છે. એ સિંહયુનું દૂધ એના બચ્ચાં જ પચાવી શકે. અને જો એ દૂધ નાના ભાજન સિવાય કેઈપણ ભાજનમાં મુકયું હોય તે ભાજનને ફોડી નાખે છે. આ છે શક્તિ બ્રહ્મચર્યની.
આવા તે કેટલાયે આત્માઓ પેથડશાહ મંત્રી, સુદર્શન શેઠ અને સતી-સતાઓ બ્રહ્મચર્યથી પિતાનું સત્વ દેખાડી જગતના જીવને શીયળવ્રતને આદર્શ પૂરો પાડે છે.
માટેજ સાધનાની પગદંડીએ ચઢતા આત્માને બ્રહ્મચર્ય અતિ આવશ્યક છે. એ ન હોય તે આત્મા પતનની ખાઈમાં ધકેલાઈ જાય છે.

Page #20

૧૭
જ્ઞાન અને ધર્મમાં શું ફરક છે?
જ્ઞાન એ પ્રકાશ છે. [નાd vari ] અને ધર્મ એની ગતિ છે. જ્ઞાનના પ્રકાશમાં જ ધર્મની, ગતિ થાય છે.
એકલું જ્ઞાન લુંલું છે અને એક ધર્મ. આંધળે છે. ધર્મ એટલે? શુભ અનુષ્ઠાનમાં પ્રવૃત્તિ કરવી.... બને વચ્ચે સંઘર્ષ થઈ ગયે. જ્ઞાનને તે અજીર્ણ થયું માન આવી ગયું હું કંઈક છું... ત્યારે ધર્મને પણ થયું... કે am something. મારા વિના ગતિ કેવી? આવી રીતે બંને સંઘર્ષમાં આવી અલગઅલગ બેઠા હતા. અચાનક જગલમાં આગ લાગી. પ્રશ્ન થયે હવે શું કરવું... આગમાથી બચવું શી રીતે? બંને અલગ–અધર બેઠેલા હતા. જિંદગીને સવાલ હતે... ત્યારે મેં કહ્યું મારામાં ગતિ છે. જ્ઞાને કહ્યું મારામાં પ્રકાશ છે... ધમે કહ્યું તું મારા ખભા ઉપર બેસી જા. જ્ઞાન–ધર્મના ખભા ઉપર બેસી ગયું. જ્ઞાને પ્રકાશ કર્યો. ધર્મે ગતિ કરી. આથી બંને હેમખેમ અટવી ઉતરી ગયા.
ઉમાસ્વાતિ વાચકવરે શ્રી તત્વાર્થ ધિગમ સૂત્રમાં પણ જણાવ્યું છે કે... જ્ઞાનવિખ્યામ મોક્ષ જ્ઞાન વિનાની કિયા એ સંમૂ૭િમ કિયા છે.... દષ્ટાંત એક મુનિ મહાત્મા હતા.. ગામેગામ વિચરતા

Page #21

૧૮
એક નાના ગામડામાં આવી ચઢયા ... મુની શ્રીને હિસ્ટેરિયા (વહી ) નું ` હતુ` સાંજે પ્રતિક્રમણને ટાઈમ થયે. શ્રાવકોને પુછ્યુ. તમારે પ્રતિક્રમણ કરવાનું છે? શ્રાવકેીએ કહ્યું અમને કઈ પણ નથી. આવડતું.
મુનિશ્રીએ કહ્યું હું કરૂં તેમ તમે કરજો...
અધા શ્રાવકો પ્રતિક્રમણના જ્ઞાનથી અજાણ હતા... તેથી ‘હા ’ કહી દીધી.... પ્રતિક્રમણ શરૂ થયું. મુનિશ્રી જેમ કરે તેમ તે કરવા લાગ્યા અડધું તેએ પ્રતિક્રમણ થયું અને મુનિશ્રીને તાર ફીટ (વહી આવી... અને મોંઢામાંથી ફીણ નીકળવા લાગ્યું... શ્રાવકે પણ તે પ્રમાણે કરવા લાગ્યા.... બધું જ કરે છે પણ માંઢામાંથી ફીણ નથી આવતુ... થોડી વાર પછી મુનિશ્રીને ભાન આવ્યું... અને શ્રાવર્કને પુછ્યું... તમે ખરાખર ક્રિયા કરીને ? ત્યારે શ્રાવકાએ કહ્યું કે અમે ખરાખર તમારા જેવુ જ કર્યું છે. પણ મહેનત કરવા છતાં પણ અમારા મોંઢામાંથી ફીણ નીકળ્યું નહીં. આ સાંભળી મુનિ પણ ક્ષેાભ પામ્યા.
આ રીતે જે આત્માએ ક્રિયાના જ્ઞાનથી અજાણ્ય હોય છે. સારા-નરસા ખાટા-ખરાને વિવેક નથી. હાતા તેઓ ક્રિયા કરવા છતાં કઈ પણ પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. માત્ર આવી ક્રિયા કાય ક્લેશ રૂપ અને છે.

Page #22

૧૯
માટે જ જ્ઞાની ભગવ ંતા ફરમાવે છે કે, તમે ગમેતેટલી ક્રિયા કરી એની સાથે કોઈ મતલખ નથી પણ તમે ક્રિયા કેવી રીતે કરી, કેવા ભાવપૂર્વક કરી. તેની સાથે મતલબ છે. અહીં કવાન્ટિટી (જથ્થા ) નહીં પણ કવાલિટી-(શુદ્ધ માલ)ની જરૂર છે.
આથી જ શાસકાર મહુષિ આ એ કાઈપણ ક્રિયા કરવા માટે નીચેની ત્રણ ખાખતા ઉપર ભાર મુકસે છે...
(૧) વિધિને ખપ
(૨) ગીતા ગુરુની નિશ્રા. ૩) લક્ષ્ય જાગૃતિ
આ ત્રણ જો જીવનમાં આવી જાય તે એ જ્ઞાન અને એ ધમ.... છે– મેક્ષના અભંગ દ્વારા ને પણ ખાલાવી આપે છે...!!!
મંદિરમાં ત્રણ પ્રદક્ષિણાએ શા માટે? જ્ઞાન દઈને ચારિત્ર એ રત્નત્રચી નિર્ધાર પ્રદક્ષિણા તે કારણે ભવદુ:ખ ભંજનહાર ...
મંદિરમાં જે પરમપિતા પરમાત્મા બિરાજમાન છે તે સ્વર્ગ મૃત્યુ અને પાતાળ એ ત્રણે લેના

Page #23

૨૦
અધિપતિ છે. ગુણને અસીમ ભંડાર જેનામાં રહેલ છે. ત્રણ લેકની ઠકુરાઈ ના જે સ્વામિ છે. એ પૂજ્ય પિતાના ગુણો આપણામાં આવે એ રત્નત્રયીની આરાધના નિર્મળ બને એટલા માટે આ પ્રદક્ષિણા છે.
બીજુ કે બે સરખી સાહેલીઓ રસ્તામાં મળી જાય અને પોતાના હાથમાં રહેલા બાળકને થાક ખાવા માટે નીચે મુકી વાતોમાં તલ્લીન થાય ત્યારે એ નહીં સમજતું બાળક શું કરશે? પિતાની માતાની સાડીને છેડે પકડી માતાની પાસે જ ગેળા ગેળ ઘૂમ્યા કરશે રખેને મારી માતા મને મૂકીને ચાલી ન જાય... હું અશરણું ન બનું ! તેમ આ પરમાત્મા એ પણ આપણા ઉપર અસીમ કરૂણ અને વાત્સલ્યના ઝરણા વહાવતી માતા છે. એનાં શરણથી આપણે રહિત ન બનીચે... અને આપણા ઉપર સદાય કૃપા વરસાવતી રહે... એટલા માટે જ...
આ ત્રણ પ્રદક્ષિણાનું વિધાન છે...!!!
પાટ પ્રગટ કરે પુણ્ય છુપા... !!!
પ્રતિક્રમણ સૂત્રમાં પણ જણાવ્યું છે. કે.. ' મારા નિરિ ગુરુ પાસે ગુરુની સમક્ષ સાચા ભાવથી પાપની નિંદા કરે. પાપ તે કદાચ

Page #24

૨૧
થઈ જાય. પણ જો એને છુપાવી રાખે તે એ પાપ૧૦-૨૦-હજાર ગુણી ફળને આપનાર અને છે, જ્યારે ગુરુના ચરણામાં નિખાલસ ભાવે ખાળક જેમ માતાને નિખાલસ ભાવે પેાતાની સઘળીયે વાત જણાવે તેવી જ રીતે કરેલા પાપે ગુરુની સમક્ષ પ્રકાસ કરવા જોઇએ.
આપણી અજ્ઞાનતાના કારણે આપણે આજ સુધી પુણ્યને પ્રગટ કરતા રહ્યા અને પાપને છુપાવતા રહ્યા એના પરિણામે આપણે....પુણ્યની માદબાકી કરી અને પાપનો ગુણાકાર કર્યાં....પાપ વધતું રહ્યું પુણ્ય ઘટતુ રહ્યું.
જેમ માતા બાળકને સ્તનપાન કરાવે છે ત્યારે કોઈની નજર ન લાગે તે માટે તેની ઉપર સાડીને ઢાંકી દે છે....તેવી રીતે પુણ્ય પણ ઢાંકીને કરવું જોઇએ જેથી કની નજર એના ઉપર લાગી ન જાય....પુણ્ય ક્રિયા એ સ્તનપાન જેવી છે. આત્માને રક્ષણ આપનારી છે....
દૃષ્ટાંત એક ભિલ્લકુમારે વિષયોંધતાશી પેાતાની વ્હેન સાથે કામક્રીડા કરી પછી ખબર પડી કે આ મારી મેન છે...રસ્તે થઇને નીકળે છે રાસ્તામાં પ્રભુશ્રી મહાવીર સ્વામી સમવસરણમાં બેસીને દેશના આપતા હતા. ત્યાં જઈને જિલ્લકુમારે પુછ્યું કે

Page #25

૨૨
મયના લા-તે મારી વ્હેન હતી?
ભગવ તેકહ્યું. લા-ત્તા—હા-એજ તારી વ્હેન હતી. આમ પદાની આગળ પેાતાના પાપાની નિંદા પ્રભુ સમક્ષ નિખાલસ ભાવે કરી તે એ બિલ્લકુમાર પણ સદ્ગતિને ભાતા બન્યા...
આવી રીતે હંમેશા પાપને ગુરુ સમક્ષ પ્રગટ કરે. અને પુણ્યને શાલિભદ્રના પૂર્વ ભવ (ભરવાડ)ની જેમ ગુપ્ત રાખે જેથી આત્મા કર્માંના ભારથી. હળવા અને છે.
તલ્લીનતાની તારતમ્યતા
જેની પ્રાપ્તિ માટે મોટા-મોટા ષિએને પણ સફળતા મળી નથી. પાંડિચેરીના આશ્રમમાં અરવિ દ અંતર્મુખ થઈ ગયા. ચાલીસ વરસ સુધી એકજ જગ્યાએ બેસીને તલ્લીન થઈ પેાતાને શેાધવા પેાતાની જાતને ખાઈ નાખી. તે ભાવાને વ્યક્ત કરવા માટે ક્યાંય જવાની જરૂર નથી. કાયાંય ભટકવાનની જરૂર નથી.
સાધકના આત્મા સ્થિર બને છે. તે. સ્થિરતામાં તૃપ્તિ મેળવે છે. રેસના ઘેાડાને તે ઘાસ-ચારો મળે છે. પણ કમાણી માલિકને મળે છે. તેજ પ્રમાણે શરીર

Page #26

૨૩
પણ ઘાટ.ની જેમ દોડયા કરે છે. કમાણી ઇંદ્રિય
લઈ જાય છે.
એટલાજ માટે પ્રથમ સદનની બહાર નીકળવુ વ્હેઈએ. ચાલીસ (૨) વષ સુધી અરવિદજી ખાજ કર્યાં પછી પણ કહે છે કે “ મારી ખેાજ અધુરી છે.”
મન મિશ્રની તલ્લીનતા
ન
મડન મિત્રે લગ્ન પછી ચીનુ મુખ જોયું ન હતુ. તે અનેક શાસ્ત્રોમાં પારગત થઈ ગયા હતા, એકજ જગ્ય પર ૩૫ વર્ષ રાત-દિવસ એસી રહ્યા હતા ખાવાના સમયે જે મળે તે ખાઈ લેતા, ત્યાંજ સૂતા, ત્યાંજ જાગતા. અને સ્વપ્નમાં પણ તેજ વિચારો થાળ્યા કરતા પ્રત્યેક ક્ષણે મનમાં એજ વિચારાને છૂટયા કરતા એક દિવસ સચ્ચા સમચે દીપકમાં તેલ ખુટી ગયુ` હતુ` તેથી તેલ પૂરવા માટે તેમની પત્ની ત્યાં આવી. તેમની એકાગ્રતાના ભ ંગ થઈ ગયે.. જ્યારે તે દીપકમાં તેલ પૂરવા લાગી કે તુંજ આંખે, ઉંચી કરીને મિશ્રએ પૂછ્યુ કે તુ કાણુ છે ? અહી કેવી રીતે આવી ?
લેખન કાર્યોંમાં એ સર્વ ભુલી ગયા હતા. એ સ્ત્રી બેલી :- હું આપના કાર્યોમાં સહયોગ દેવ: આવી છુ હું આપની પત્ની ભામિની છું.

Page #27

૨૪
મંડન મિશ્રને એવું લાગ્યું કે શું આ મારી પત્ની ! વૃદ્ધત્વ આવી ગયું આટલા વર્ષના લેખન કાર્યમાં પત્નીને પણ ભુલી ગયા હતા. નામ રાખી દીધુ ભામિની-ટીકામાં તેમણે લખ્યું કે જે મને ભામિનીને સહગ ન મળ્યું હોત તે આ ગ્રન્થ ન જ લખી શકયે હાત!”
જ્ઞાનની શોધમાં કેવી તલ્લીનતા ! આત્માના શોધમાં જે આવી મગ્નતા આવી જાય તે ઘર, દુકાન પરિવાર સર્વ ભુલાઈ જાય. “હું કેણું છું?” એ વાતને વિચાર આવી જાય તો ! આ વાત શબ્દોના માધ્યમથી થઈ શકે તેમ નથી. એ શબ્દોનું વર્ણન કરવા શબ્દને પણ દુકાળ પડશે. આત્માને પરિચય શબ્દથી નહીં પરંતુ
અનુભવથી થાય છે નાહં એ પરમ આનંદ છે.
હું કઈક જાણું છું એ અહંની ભૂમિકામાં જ્ઞાન વિકૃત બની જાય છે.
દેખાડની ક્રિયા બંધ કરે.
જોવાની ક્રિયા શરૂ કરે. દેખાડની કિયા પ્રદર્શન થઈ જશે. એમાં કવદર્શન નહીં થાય!!!

Page #28

૨૫
પ્રદર્શનથી પતન !
એકવાર ડેમુલાને બાદશ હ તરફથી નમાજ પઢવાનું આમંત્રણ આવ્યું. મુલ્લાજીએ ખીખીને કહ્યું. આજે મારે માદશાહ સાથે નમાજ પઢવા જવાનુ છે અને પછી શાહી ભેાજન પણ મળશે. એટલે હું આજે ભુચે! ડીશ. કહેવત છે કે, પાન્ન અતિ તુર્તમમ્।
ખીમી :- જેવી મરજી.
મુલ્લાજી સવારના ભૂખ્યા નમાજ પઢવા ગયા. નમાજ પણ લેાકેાના મનને દેખાડવા માટે માટેથી ખેલવા લાગ્યા કે જાણે ખુદાની અંદગી એકલા મુલ્લાજી ! ભાવથી ન કરતા હાય!
નમાજ પઢ્યા પછી વિવિધ જાતિના પકવાન્ન મેજ ઉપર હાજર થયા. સર્વે વ્યક્તિએ જમવા બેસી ગઇ. શાહી મહેમાના તા એક બે કોળિયા લઇને ઉડી ગયા. બિચારા મુલ્લાજી વિચારવા લાગ્યા કે આ લેકે ઉડી ગયા તે મારે પણ ઉઠી જવુ પડશે ! નહી. તે લેાકે મને વિવેકહીન ગણશે. મુલ્લાજી તે બિચારા ભૂખ્યા ઘરે પાછા આવ્યા. પ્રીમીને કહ્યું, તું જલ્દી રસોઈ અનાવ મને ભૂખ લાગી છે!
ખીષી :–કેમ શાહીખાણું ખાઇને પણ પેટ ન ભરાયુ ?

Page #29

૨૬
મુલ્લા :-ખરાખર હું શું કહું. અધા ઉડી ગયા એટલે હું પણ ઉડી ગયે..
મારા પેટમાં ઉંદરા દોડાદોડ કરે છે અને તને મઝાક સુઝે છે ? ખીખી સમજદાર હતી તેણે મુલ્લાજીને કહ્યું, સારૂ હવે તમે અંદર જાએ અને ફરીથી નમાજ પઢીને આવે.
મુલ્લાજીએ આશ્ચય થી કહ્યું કેમ ?
બીબી :-પહેલું નમાજ શાહી હતુ. તે માદશાહ અને અમીરોને ખુશ કરીને ઈનામ મેળવા માટે હતું દેખાવ માટે હતુ. મુદ્દા માટે નહતુ તે ખુદા સુધી ન પહોંચવાને કારણે શાહી ભોજન આપના પેટ સુધી ન પહોંચી શકયું !
માટે જ દેખાવ માટે કરેલા ધર્મ આત્મા સુધી કયારેય પહોંચતા નથી...!!!
સાધનાથી સફળતા
સ્વ અને સવ અપ ણુ કરવામાં આવે તા જીવ નની સાધના પૂર્ણ થાય છે. જગતના જીવાને વ ભાવ છે કે,
धम्मस्स फलमिच्छति धम्मं नेच्छन्ति मानवा | ધર્માંના ફળને સહુ કોઈ માનવ ઇચ્છે છે, ધ ને ધને

Page #30

૨૭
કઈ ઈચ્છતું નથી. પરંતુ પાપના ફળની કઈ ઈચ્છા. કરતું નથી. પરંતુ જીવે પાપને આદરપૂર્વક, પ્રેમપૂર્વક કરે છે.
પુણ્યના ફળની સહુ કેઈઈ કરે છે પરંતુ તે આચરણ વિના શકય નથી. સાધનાનું પ્રથમ સાધન શરીર પર આધારિત છે.
જીવનની સાધના કયાંથી શરૂ કરાય છે જે આત્માને ઉપયોગી બને ?
જીવનની સાધના મુખથી શરૂ કરાય છે. નાની સ્થિતિ તૂટી જાય છે કે હું કેહ અને પછી સેહની સ્થિતિ પ્રાપ્ત થઈ શકે. મહ૬ ની દિવાલ તૂટે તે જ ૪ ની પ્રાપ્તિ થાય.
કુવામાં બાધી સીધી નાખે તે તે ભરાતી નથી બાદી નમે તેજ તે પૂર્ણ ભરાય છે.
જ્યારે સિગ્નલ નમે છે ત્યારે ટ્રેન પણ સ્ટેશનમાં દાખલ થઈ શકે છે. તેવી રીતે જીવનનું સિગ્નલ છે, સદ્દગુરૂ, પરમાત્મા આદિ સામે નમન થાય તે ધર્મ તત્વ જીવનમાં પ્રવેશ કરે છે. નહીં તે તે મોહથી મૂચ્છિત બનશે, માટે જ જીવનમાં લઘુતા આવશ્યક છે. સંત તુલસીદાસે પણ કહ્યું છે કે, " लघुतासे प्रभुता मिले प्रभुतासे प्रभु दूर" ।
જીવનની સાધના મુખથી શરૂ થાય છે. અહીંથી

Page #31

૨૮
અદમ્ ની દુર્ગધ દૂર થાય છે. અને સેëની સુગંધ પ્રગટ થાય છે.
તપેલામાં શું છે તે ચમ બતાવી આપે છે. એમ અંતરાત્મામાં શું છે? તે મુખરૂપી ચમચે. બતાવી આપે છે.
સ્વાદ પૂર્ણ દૂધપાકમાં રહેલા ચમચાને પૂછવામાં આવે કે તને તૃપ્તિ મળી? જવાબ મળશે કે કાંઈ ટેસ્ટ જ નથી.
આપણી પણ આજ પરિસ્થિતિ છે. ધર્મસ્થાન રૂપી દુધપાકમાં પરમાત્માનું મંદિર સાધના માટે સુંદર સ્થળ છે. જે આપણું જીવન ચમચ જેવું છે. નીકળતાં કઈ પૂછે કે સાધનામાં સ્વાદ આવે?
તે જવાબ મળશે કે કાંઈ નહીં, સ્વાદહીન Taste less રેજ ધર્મ સ્થાને જવા છતાં આત્માની તૃપ્તિનું સમાધાન થયું ? ન થયું હોય તો સમજવું કે સાધનામાં કચાશ છે !
લક્ષ્ય વિના લાભ નથી...!!!
સાધના તરફ વધવા માટે પ્રયત્ન કરવું જરૂરી છે. મુંબઈ જવું હોય તે ત્યાં પણ દિશા કાર્ય નિશ્ચિત કરવું પડે છે. જીવન યાત્રા માટે મોક્ષ રૂપી સ્ટેશન

Page #32

૨૯
નક્કી કરવુ પડે છે. ધરૂપી આગગાડીમાં પુણ્ય રૂપી ટીકીટની એમાં ખાસ જરૂર પડે છે. એક વખત દ્રોણાચાય ગુરૂએ કૌરવા અને પાંડવે.ની પરીક્ષા લીધી. તેમણે કહ્યું આજ તમારા લક્ષ્યની, સાધનાની પરીક્ષા લેવાશે, સામે વૃક્ષ છે. એના પર લેાનુ મ્રૂતર છે એની ડાબી આંખને નિશાન મનાવી તમારે એ વીંધવાનુ છે..!
એક એક કૌરવને ખેલાવીને દ્રોણાચાય દરેકને પૃછતા હતા કે તમે ત્યાં શું જુએ છે?
–
દરેકની પાસે એક જ જવાબ મળતા, કઈ આકાશને, કોઈ ઝાડને, કોઈ ડાળને, તે કોઈ પક્ષીને દેખીએ છીએ એ પ્રમાણેના જવાબ સાંભળી દ્રોણાચાયે અનુક્રમે કૌરવાને અને ચારેય પાંડવાને બેસાડી દીધા. હવે એક માત્ર અર્જુન જ ખાકી હતા. દ્રોણચાયે તેને પ્રેમથી પુછ્યુ... જો મેં તને પ્રેમથી શિખવ્યુ છે ખેાલ તને ત્યાં શુ દેખાય છે?
અર્જુન :- કાંઈ જ દેખાતુ નથી માત્ર ડાયી આંખ સિવાય !
દ્રોણાચાય :- તે લગાવી દે નિશાન !
અને તુંજ સન્તન કરતુ ખાણ છૂટયું' અને ડાબી આંખ વીધીને પાછું આવી ગયુ ! અર્જુન એક જ પાસ થઈ ગયા. આ રીતે જ્યારે અર્જુનનુ

Page #33

૩૦
દસેય-લક્ષ્ય સિદ્ધ થયું તે તેને ગુરૂની સંપૂર્ણ કૃપા. પણ મળી !
હું પણ તમને રેજ મોક્ષનું લક્ષ્ય બતાવું છું કર્મને કઈ રીતે મારવા તે પણ બતાવું છું! અને માં પરીક્ષા લઉં તે ?
આ રીતે સાધના દ્વારા સાધ્યના લક્ષ્યને પરિચય. કરવું જરૂરી છે જીવનની સાધના મુખથી શરૂ થાય. છે. જ્યારે જીવનનો વ્યવહાર સુધશે ત્યારે તે સાધના : પૂણ બનશે !
માટે જ સાધનાની તરફ ઝૂકતા પહેલાં (૧) રની નિશ્રા, (૨) વિધિને ખપ અને (૩) લક્ષ્યની જાગૃતિ એ ત્રણને જરૂર આગ્રહ રાખ. જરૂરી છે !!
નિયંત્રણ જે મન શેતાન છે તેને સંત બનાવવા માટે મનની ચારે તરફ નિયંત્રણ જરૂરી છે.
યુદ્ધમાં શું કરવામાં આવે છે? વૅર પોલીસી શું છે? બેંબ ફેક એરેડ્રોમ, સ્ટેશન, પુલ આદિ પર કરાય છે. કારણ ત્યાંથી ફૂડ સપ્લાય, સૈનિક શસ વિ.ની મદદની સંભાવના છે એટલે ત્યાંથી સપ્લાય કટ કરવા, પ્રથમ અહીં બોંબ ફેંકાય છે. રેશન અને શસ્ત્ર ન મળે તે સેનિક લડી શકે ?

Page #34

૩૧
ક સાથે પણ આ રીતે યુદ્ધ કરવાનુ છે. બિલ્કુલ સપ્લાય કટ. નહી. તેા નિષ્ફળતા !!!
પાંચ ઇન્દ્રિયા અને વિષયેની સપ્લાઈ બંધ કરી દેવી જોઇએ. એવું કરવાથી સ ́સાર સ્વર્ગ અને છે. જે દિવસે તે સપ્લાઈ કટ થઈ જાય. તે જ વખતે પૂર્ણતા પ્રાપ્ત થઈ જાય છે, સપ્લાઈ કટ કરવા માટે સત્યની ઉપાસનાની જરૂર છે. એને માટે મ્ ને अहम् નારા અને નાહની આવશ્યકતા જરૂરી છે. આમ કરવાથી મનનેા શેતાન ચાલ્યું જશે. મન સ્થિર બનશે. અને સ્થિરતામાં આત્માનુભવ થાય છે.
મન જ્ઞાતા અને દૃષ્ટા સમાન દણ જેવુ ખની જશે..... દણને સ્વભાવ છે.... જેવુ છે તેવુ જોવાને ! દર્પણુ જેવું હૃદય મનાવવુ જોઇએ ! મનને! સ્વભાવ છે જોવાના ! પરિચય કરવાની !
દણને બધાને પરિચય હેાય છે પરંતુ તે કેઇને! ચે સ'ગ્રહ કરતું નથી. મનને પણ એવુ મનાવા. તે સર્વને પરિચય કરે પણ સંગ્રહ કાઇને યે ન કરે ! નહી તેા સગ્રહ કરશે તેા સઘ જન્મશે. એટલા માટે જ મનને રાતા, દૃષ્ટ અને અને સ્થિર મનાવા.
મનને સ્થિર બનાવવા માટે ભાષામાં વિવેક અને અહાર ઉપર સંયમ જરૂરી છે....!!!

Page #35

૩૨
તી થયા ત્રા વ્યક્તિ સુધરે છે તે સમષ્ટિ સુધરે છે, પરિવાર સુધરે છે, સમાજ સુધરે છે, અને રાષ્ટ્ર પણ સુધરે છે. આ દેશ રામરાજ્ય સમાન બને છે. પરમાણુંનું રિચાર્જ થવાથી સંપૂર્ણ પૃથ્વી તીર્થભૂમિ બને છે. પછી ત્યાં સાધના કરનારાઓમાં શુદ્ધ પરમા ાિજ બને છે.
માટે જ તીર્થયાત્રા કરવાનું કહ્યું છે. તીર્થ ભૂમિમાં અનેક અવતારી પુરૂષોના પરમાણુ સ્પર્શ થયેલ છે. તે સ્પર્શથી સુષુપ્ત મનમા જાગૃત બને છે. તેની ભાવના ઉધ્વગામી બને છે. સુવિચારેની પુષ્ટિ થાય છે. તે પરમાણુ ના પ્રભાવથી સ્ત્રી બન્યાતિ ધન્ય બને છે!!!
નીરા શક્ત ઘણાં વર્ષો પૂર્વે આદ્ય શંકરાચાર્ય પણ કરી રહ્યા હતા. એમના એમના મનમાં વિચાર આવ્યો કે સાધના માટે મઠની સ્થાપના કર્યા કથ્વી? એ પરમ સાધક હતા. એ સમયના યુગપુરૂષ, વેદજ્ઞાતા, નિસ્પૃહી હતા, આધ્યાત્મિક માર્ગો પર વિચરનારા, સંસારમાં રહેવા છતાં ત્યાગી અને સંસાથી અલિપ્ત હતા.

Page #36

૩૩
ધર્મને કારણે વૈરાગ્ય મનથી સંસારમાં રહેવા છતાં પણ સંસારની આસક્તિ તે વ્યક્તિને ભીજવી શકતી નથી એનામાં રહેલી વાસના સુકાઈ જાય છે.
આવા શંકરાચાર્યજી બ્રમણ કરતાં (૨) દક્ષિણમાં આવીને આશ્રમની સ્થાપના કરી. ત્યાં તેમણે એક આશ્ચર્ય જોયું. એ આશ્ચર્યનું સમાધાન કરવા તેમણે આસપાસમાં રહેલા કષિ મુનીઓને પુછયું.
આવા બળબતા તાપમાં એક ઘાયલ થયેલા દેડકે ગરમ રેતીમાં પડ હતું, તરફડતા હતે !
અને તે દેડકા ઉપર એક નાગરાજ ફણા કરીને છાયા પાથરીને બેઠા હતા. કે જેનાથી દેડકાને તાપ ન લાગે. તેમના મનના આશ્ચર્યને સમજવા માટે ત્રાષિ મુનિઓને પૂછયું કે આનું રહસ્ય શું છે? કારણ દેડકાં અને સાપને તે જાતિ વર હોય છે. છતાં આમ કેમ? પરમાણુંનો પ્રભાવ...? ઋષિમુનિએ કહ્યું, અહીંની ભૂમિને પરમાણુંઓને એ પ્રભાવ છે ! કે રહી હિંસક પ્રાણી પણ અહિંસક બની જાય છે...! અહીં વર્ષ સુધી શૃંગેરીષિએ આત્મ સાધના કરી. તેઓના આહાર વિહાર, આચાર-વિચાર અતિ પવિત્ર હતા. એટલા માટે એના શુદ્ધ પરમાણુથી આ ભૂમિ પવિત્ર બની ગઈ. આ ક્ષેત્રની પરિસીમમાં આવનાર પ્રત્યેક જીવે મૂર્શિત અવસ્થામાં પણ જાગૃત બની જાય છે આચારથી કેમળ અને હૃદયથી દયાળુ બને છે.

Page #37

૩૪
''
આ સાંભળી શંકરાચાર્યજીએ આ પવિત્ર ભૂમિ માં જ મઠની સ્થાપના કરવા નિશ્ચય કર્યું. કર્યાં. આ ભૂમિ પવિત્ર તીથ છે. એટલા માટે એમણે પ્રથમ મઠની સ્થાપના શૃંગેરીમાં કરી.
વિચારની કુશાગ્રતા :–એક વખત શકરાચા છ નદી કિનારે સ્નાન કરીને આવતા હતા. કારણસર ગુસ્સે ભરાઈ ગયા. એક હિરજન ઝાડુ વાળતા હતા અને અચાનક એ ડેના સ્પર્શ એમને થઈ ગયે...અને ગુસ્સામાં જ એલી ગયા...! ... રે.... ચાંડાલ ! આંધળા ! જાણતે નથી કે હું' કેણ છું? નદીમાં સ્નાન કરી પવિત્ર થઇને આવતા હતા અને તારા સ્પર્શથી હુ· અપવિત્ર થઈ ગયે...!
હારજને તે વખતે સમજાવ્યા...
હેજિને હાથ જોડીને કહ્યું મહારાજ ! મને માફ કરે. મારે પણ આજે નદીમાં સ્નાન કરવું પડશે !!!
શંકરાચાય વિચારમાં પડી ગયા....જિજ્ઞાસાથી સહજભાવે પૂછ્યું કેમ ? હરિજન એલ્યે....! સ ંતમહાત્મા આજે તે મને મહાચાંડાલને સ્પર્શ થઈ ગયે.... માટે મારે સ્નાન કરવુ પડશે ! હરિજનનુ હૃદય સ ંતના જેવું નિમળ હતુ, જ્ઞાનના જાણકાર હતા, જીવનનાં આદર્શ ઉત્તમ હતા.
ઉપશમ કી ગંગા :-સાધનાની ભૂમિકામાં ઉપરામ

Page #38

૩૫
જોઈએ. ઉપશમ વિના ચિત્તની સ્થિરતા નહી અને ચિત્તની સ્થિરતા વિના સત્યની પ્રતિતી થતી નથી
હરિજન બોલ્યા :–ભગવન! આપ જેવા પવિત્ર પુરૂષની અંદર ક્રોધ એ મહાચાંડાલ જે છે એ મહાચલના સ્પર્શને કારણે મારે સ્નાન કરવું પડશે. આ સાંભળી શંકરાચાર્યને ઘેર પશ્ચાતાપ થયે. તેમને હરિજનને ખૂબ ધન્યવાદ દીધો અને કહ્યું તે મને આજે જાગૃત કરી દીધું છે. આજ હું ખરેખર સંત બની ગયે....! મેં અકાર્ય કર્યું છે, સંતે માટે આ નેટી ભૂલ છે.... વાત્રાનું તિમ્ નાનું છે
ભૂલને સ્વીકાર કરનારા એના સંશોધન માટે જાત રહે છે અને જાગૃત અવસ્થા જ સંશોધન કરે છે....!!
આત્મદશાને પરિચય આત્મદશાને ભાવ આવશે તે પોપકારવૃત્તિ આપ આપ જન્મશે. અને પછી એ અંધકારમાં સ્વયંને પ્રકાશ માર્ગ બતાવશે. ધર્મગ્રન્થ અને સ્વાથાય દ્વારા સ્વયંને પરિચય થાય છે. પરમાત્મા સુધી પહોંચવાની પ્રકિયાને રાજમાર્ગ મળે છે. - પરમાત્માને પ્રાપ્ત કરવા માટે રસ્તા અનેક છે.

Page #39

૩૬
પરિચયના સાધન અલગ અલગ છે. એટલે એકવાર પરિચય થતાં આત્મા પૂ`તા પ્રાપ્ત કરે છે.
દૃષ્ટાંત એકવાર્ સિંહનું બચ્ચું જંગલ મા ભૂલી ગયું અને શિયાળના ટોળામાં ભળી ગયું શિયાળની સાખતથી તેનુ સિ ંહપણુ અદૃશ્ય થઇ ગયું એ કાયર મની ગયું પેાતાના સ ંસ્કાર ભૂલી ગયું. અનુક્રમે તે યુવાન મન્યુ.
એકવાર એક સિ હુ શિકારની ખેાજમાં ત્યાં આણ્યે. અને જોરથી ગર્જના કરી.
સિંહની એક ખાસિયત છે કે તે ગજ્રના કર્યાં વિના શિકાર કયારેય પણ કરતા નથી. આત્મામાં પરમાત્માની પુકાર હેાય છે. સહકા ને નહી પણ કારણને પકડે છે. જ્યારે કૃતી પત્થરને પકડશે. પત્થર મારનારને નહીં! સિંહુ ગાળીને નહીં પણ. ગાળી શેડનારને જ પકડશે...!
સિંહની ગર્જનાથી ડરપેાક શિયાળીયાએ ભાગી ગયા. સિહના બચ્ચામાં પણ વર્ષોંથી કાયરતા જીવતી. હતી, વીયત્વ ચાલી ગયું હતુ. તેથી તે પણ ભાગવા લાગ્યું.
સિંહે એને પકડીને પુછ્યુ એલ ! આ કાયરતા ક્યાંથી આવી ?
જ્યાં પશ્ર્ચિય ત્યાં પૂર્ણતા ઃ-સ્વય ંના પરિચય

Page #40

३७
ભૂલાઈ ગયે હું પણ શિયાળછું એવું માનવાથી તે ડરપેાક બની ગયુ....હતું....એનામાં સ્વયંની પ્રતીતી નહેાતી રહી. તે સ્વયંને જ ભૂલી ગયું.
સિંહ એને પકડીને જળાશય પાસે લઇ ગયે.. સ્થિર પાણીમાં તેને માં જોવા માટે કહ્યું....“તું તારૂ માં પાણીમાં જો” ! તારામાં અને મારામાં આપણા અનેમાં કાંઇ ફ્ક નથી. આપણું સ્વરૂપ એકજ છે. પરિચય મળતાંજ તે પૂર્ણ થઈ ગયુ સિંહે કહ્યું...હવે ગર્જના કર...સવ તારાથી ભાગી જશે...અને સિહુનુ અચ્ચુ સિંહની સાથે ચાલી નીકન્યુ.
આપણી પણ આવીજ સ્થિતિ છે....સસારમાં રહીને શિયાળીયા જેવા કાયર અન્યા છીએ...હવે એકજ જાગૃતિ પૂર્વક વિરાગની બૂમ પાડવાની જરૂર છેકે જેનાથી વિષય-કષાય-માહ માયા પ્રપચ આદિ રૂપ શિયાળીયાઓ દૂર ભાગી જાય...વારેવારે આવીને હેરાન ન કરે..!
આપણામાં જ કોઈ મહાવીર છે, રામકૃષ્ણ છે. એકજ ગજના માત્રથી ધ-કયાંય વિલિન થઈ જશે ! અને શાસ્ત્ર રૂપી દપ ણમાં આપણામાં અને મહાવીરમાં કઈ ફરક દેખાશે નહી.
તમને જાગૃત કરવા માટેજ હુ' ચિલ્લાઇ રહ્યો છુ....!!! તે પરમ સત્ય છે. આ રીતે જે આત્મા

Page #41

૩૮
સ્વયંને જાણી જશે તે સ્વયંમાં સ્થિરતા અને પૂર્ણતા પ્રાપ્ત કરશે.
એટલા માટે જ આત્માને જોવા માટે ચિંતનની જરૂર છે. જેનાથી આત્મા શુષ્ક બનશે. ધર્મ કિયા. પ્રગટ થશે.
સંસારના કષાયને આગ લાગતાં બળીને ભરમ થઈ જશે.
આત્માપૂર્ણ બની જશે...!!
મૌનનું મહત્વ :-- “વચન રતન મુખ કોટડી, ભયંકર દીજીએ તાળ.
ગ્રાહક હોય તે ખાલીએ, વચન મ આળ પંપાળી” ૧છે
વચન એ રત્નને ભંડાર છે. કેઈ ઉત્તમ ગ્રાહક આવી જાયતે મુખરૂપી ભંડાર ખોલી નાખે. અને બે–ચાર. રત્ન આપી દે...તેનો અંતરાત્મા તૃપ્ત બની જશે! પ્રેમ સંપાદન કર્યા પછી જે ગ્રાહક ચાલે જાય તે ફરી એ મુખરૂપી (ટડી) ભંડાર બંધ કરી ઘો....!
મૌનની આરાધના તે સાધના છે. બેલવાથી સાધના લૂંટાઈ જાય છે.

Page #42

૩૯
નથી ચિત્તની સ્થિરતા પ્રાપ્ત થાય છે. બોલવાથી ચિત્તની ચંચળતા વૃદ્ધિ પામે છે.!
વચન તાત વીઘાત !” વચન–વાણીના પતનથી શરીરની શક્તિને નાશ થાય છે. આ વૈજ્ઞાનિક રષ્ટિ એ પણ સત્ય છે.
એક પૌડે દૂધ પીવાથી જે શક્તિ મળે છે. તે એક શબ્દ બોલવા માત્રથી નાશ પામે છે.
ડોકટર પાસેથી આરોગ્ય પ્રાપ્ત થાય છે.
સાધુ પાસેથી આત્મા નિરોગી લાઇવ પ્રાપ્ત કરે છે ઓછુ બેલવાથી વિચારે ઉત્તમ અને ઉમદા અને છે. સ્વાનુભૂતિ જાગૃત થાય છે.
મૌન એ સાધનાનું સાધન છે. હિત, મિત, અને પથ્ય બોલવું જોઈએ અને હિત, મિત, અને પથ્ય ખાવું જોઈએ...
વિવેક વિના બેલવાથી કટુતા ઉભી થાય છે. માટે બેલતા પહેલાં એમાં મીઠાશની શાકર નાખે.
સંત પુરૂષને શબ્દ આંતરિક જાગૃતિમાંથી જન્મ છે રામકૃષ્ણ પરમહંસની વાણી પર કેં કુરબાન થઈ જતા. - વિવેકાનંદ બોલતા તે ગર્જતા થતી. એ જેવું બાલતા તેવું જ આચરણ કરતા હતા. સદાચારીના વચનમાં ગર્જના હેાય છે...!

Page #43

૪૦
ભારતીય તત્વની શ્રેષ્ઠતા :
એક દિવસ અમેરિકામાં એક પાદરીએ સ્વામિ વિવેકાનંદને આમંત્રણ આપ્યુ. તેમના ઘરે તેમણે બાલાગ્યા. પાદરીએ જાણીબુઝીને ભારતીય તત્વ પર વ્યગ કર્યાં.... અને ટેબલ ઉપર પુસ્તકા એવી રીતે ગેાઠવ્યા કે સ્વામિ વિવેકાનંદની નજર એના ઉપર પડે... પાદરીએ સૌથી નાચ ગીતા રાખી. અને સૌથી ઉપર બાઇબલ રાખ્યું.... ત્યાંથી પસાર થતાં સ્વાભાવિકતાથી પાદરી ખેલ્યા.... અરે જુએ તા... સ્વામિજી....! આ કેવા સ`ચાગ...! સૌથી ઉપર આખલ અને સૌથી નીચે ગીતા...!
ભારતીય સંત સહિષ્ણુ હાય છે. તેઓ કોઇના ઉપર વ્યંગ કરતા નથી. અયેાગ્ય માગ કયારેય અપ નાવતા નથી. સવ ધમ પ્રત્યે આદરવાળા હાય છે. અને.... સ્વામિજી જરા હસ્યા.... અને અને પાદરીને ધન્યવાદ આપતાં આદરપૂર્વક ખેલ્યા...હું તમને નમ્ર નિવેદન કરૂં છું... બાઇબલ ઉપર છે એને હું આદર કરૂં છે પરં તુ
·
એટલું યાદ રાખજો કે ગીતા જ્યાં છે તે ત્યાં જ રહેવા દેજો... અને ત્યાંથી કદી ઊંચકતા નહી... કેમકે અંતે ફાઉન્ડેશન છે. એને ઉચકી લેશે તે આઈબલ નીચે પડી જશે... તે એનુ મુળ છે... આવી હતી સ્વામિ વિવેકાનન્દની બૌદ્ધિક પ્રતિભા... !!!

Page #44