Book Title: Parigraha ka Swaroop Author(s): Chandanmalmuni Publisher: Z_Tirthankar_Mahavir_Smruti_Granth_012001.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/211319/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parigraha kA svarUpa UM hI ahaM namaH parigraha kA yadi nirukta kiyA jAya to "pari-samantAt gahayate ---badhyate prANI anena iti parigraha; "jisake dvArA prANI cAroM ora se pakar3A jAtA hai, jakar3ana meM AtA hai| nigRhIta hotA hai use parigraha kahA jAtA hai / " vyAvahArika dRSTi se bAhya vastuoM ko Apa loga parigraha mAnate haiM / unheM tyAganevAlA aparigrahI kI koTi meM A jAtA hai, parantu bhagavAna mahAvIra kI painI dRSTi bahuta gaharAI taka pahu~catI hai, mUla ko pakar3atI hai aura kAraNoM ko lakSita karake naNya dizA detI hai / ve parigraha ko tIna bhAgoM meM vibhakta karate haiM: 1- karma parigraha, 2-zarIra parigraha aura 3-bAhyamaNDopakaraNa parigraha / muni zrI candanamala jI karma parigraha se jJAnAvaraNIyAdi jo pApa puNya ke kAraNa haiM unako grahaNa kiyA gayA hai / saMsAra meM AtmA ko bAMdhanevAle vAstava meM puNya-pApa hI haiN| kyoki puNya-pApa kA samUla nAza hI to mokSa hai / yadyapi puNya sone kI sAMkala hai aura pApa lohe kI, para hai to sA~kala hI / calate samaya donoM hI avarodha paidA karatI haiM / piMjar3A cAhe sone kA ho yA lohe kA, pakSI ko ur3ane na dene meM to donoM samAna hI haiN| jaba taka eNya-pApa kA astitva rahegA taba taka bhava-baMdhana se AtmA chuTa nahIM sakatI aura bAra-bAra nava-nava zarIra ko dhAraNa karatI rhegii| isa pahale kAraNa kA kArya hI dUsarA 'zarora parigraha" hai jo mamatva kA bhISaNa hetu aura dehAdhyAsa kA prabala sAdhana hai| isIlie jJAniyoM ne kahA hai ki--'mala saMsAra vakSasya deha ekAtmadhIstata: "sasAra vRkSa kA mUla dehAdhyAsa hI hai| yathArtha meM dekhA jAya to sArA saMsAra deha kA hI phailAva hai| sarvaprathama bacce ke mAtA-pitA deha ke sambandha se hI banate haiN| choTe-bar3e, bhAI. bahana bhI isI ke kAraNa kahalAte haiM / pazcAt saMyoga meM strI bhI deha se hI sambandhita hai / phira pUtra-putriyAM, pote-parapote bhI isI kA vistAra haiN| zarIra ke sukha meM, sukha aura zarIra ke duHkha meM, duHkha prati samaya ajJAnI mAnatA rahatA hai| zarIra ko khilAne-pilAne, nahalAne-dhulAne meM kitanA samaya vyatIta hotA hai| isa zarIra kI pari-tRpti ke liye hI phira tIsarA maNDopakaraNa parigraha kA vyAkhyAna huA hai| isakI sukha-suvidhA ke liye hI dhana-dhAnyAdika kI cAha hai, udyAna kSetra gahAdika kI apekSA hai| isakI surakSA ke liye hI sadIM-garmI ke naye-naye paridhAnoM kI lipsA hai| ise sajAne ke liye hI to ratnAdi AbhUSaNoM kA AkarSaNa hai / isaliye ina bAhya vastuoM ko parigraha kI saMjJA milI hai| yaha bAhya parigraha phira 61 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava-bhedoM meM vibhakta kiyA gayA hai| jaise kSetra-vAstu, vaise murchA behozI ko bhI kahate haiM / yathArthataH ajJAnI hiraNya-suvarNa, dhana-dhAnya, dvipada-catuSpada, aura kuMbhI mUcchita hI hai, behoza hI hai jo para dravya ko sva dravya dhAtu navavA parigraha hai jo bAhya maMDa-kuNDa, mAce- mAnatA hai| unake lAbha-alAbha meM sukha-duHkha kA anubhava Dholiye, Adi vividha prakAra se gaha sAmAna se saMbaddha karatA hai / mUrchA hI jJAnAvaraNIyAdi dhana ghAtika koM hai| isa prakAra yaha eka parigraha kI zrakhalA bana jAtI kA upAdAna banatI hai, ataH uparyukta karma parigraha, hai| ina sabhI kA yadi saMgrahIta rUpa eka hI zabda meM zarIra parigraha evaM maNDopakaraNa parigraha mUrchA kA hI kahA jAya to dazavakAlika sUtra kA vaha pada bahuta mahatva- vistAra hai / isa liye mUrchA kA tyAga hI sarvotkRSTa pUrNa hai / jaise "mucchA pariggaho butto'| isI kA anUdita hai| bAhya padArthoM kA tyAga cAhe kitanA hI karo, para rUpa vAcaka mukhya upAsvAti ne tatvArtha satra meM likhA hai zarIra ko to AyuSyAvadhi nahIM tyAga skte| zarIra ki "murchA parigrahaH" / yaha bahuta tAtvika evaM gambhIra kA tyAga ho bhI jAya phira bhI taijasa kArmaNayukta vyAkhyA hai| vastutaH vastu parigraha nahIM, mUrchA hI zarIra to sAgAmI bane hI rahate haiN| isI viSaya ko parigraha hai| vastu to apane svarUpa meM upasthita hai, vaha spaSTa karate hue vidvadvara zrI mohana vijaya likhate haiMparigraha aura aparigraha kyA ? usase sambaddha hamArI "bAhara kriyA kalApa thI nirmala na bhayo koya / " .. Asakti mamatA hI parigraha hai / jimi viSa dhara kaMcalI taje, nija niviSa nahIM hoya / ___ eka vyakti ne pazuoM ke mele meM se gau kharIdI / kaMculI ke tyAga se sA~pa niviSa thor3e hI bana jAtA usake muha para baMdhe hue rasse ko apane hAtha meM lapeTa hai| kaMculI to Upara kI AvaraNa hai viSa to usakI kara vaha gau ko khIMcatA huA le jA rahA thaa| eka dAr3a meM vidyamAna hai| vaise hI bAhya tyAga se AMtarika mahAtmA mArga meM mile / unhoMne usa byakti se savAla zuddhi kaise ho sakatI hai ! isa bhAva ko lekara santa kiyA-"tU gau se ba~dhA huA hai yA gau tere se ba~dhI kavIra kI sAkhI karArI coTa karatI hai usa vyakti ne kahA-"yaha to spaSTa hI hai ki gau bAMbI kuTe bAMpar3A, sAMpa na marayo jAya / bAMbI to khAvai nahIM, sAMpa jagata ko khAya // mere se ba~dhI hai|" ajJAnI becAre sA~pa kI bAMbI ko roSa karake pITate ___ mahAtmA ne kahA-"nahIM, tU gau se ba~dhA hai / ". vyakti ne kahA-"kaise ?" hai| para sAMpa ko mAra nahIM sakate / are ! bAMbI kisI ko DasatI nahIM, DaMsane vAlA to sAMpa hai / phira bAMbI mahAtmA ne kahA-"yadi rassA tur3Akara gau daur3a para roSa karane se kyA lAbha? jAe to tU gau ke pIche daur3egA yA gau tere pIche ?" Aja baijJAnika yuga hai| pratyeka vyakti cintanazIla pratyuttara meM usane kahA-"mahArAja ! maiM gau ke pIche hai| bhagavAna mahAvIra ne nizcaya aura vyavahAra, jJAna dauDagA / kyoMki gau merI hai na / " aura kriyA, vAha ya aura Abhyantara donoM pakSoM ko smita mudrA meM mahAtmA ne kahA-"phira tU kaise svIkAra kiyA hai| ataH mUrchAtyAga ke dvArA hI sahI kahatA hai ki gau tere se ba~dhI hai ? vAstava meM tU hI gau se rUpa se aparigrahavRtti apanAnA Aja kI samasyA kA ba~dhA huA hai" / vastu parigraha nahIM, hama vastu se mapratva hala hai / ke kAraNa parigRhIta haiM /