Book Title: Nyayakumudchandra Author(s): Jaykumar Jain Publisher: Z_Mahendrakumar_Jain_Nyayacharya_Smruti_Granth_012005.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/211078/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 / kRtiyoMkI samIkSAe~ : 23 samAdara dRSTi aura tulanAtmaka adhyayana evaM anusaMdhAnakI vyApakatA, vizeSatAoMkA sAgara hiloreM letA dikhalAI par3atA hai jo kisI bhI vidvAnke manameM unake prati gaurava aura Adarake bhAva utpanna karaneke lie paryApta hai / vastutaH prastuta grantha tathA anya aneka granthoMke sampAdana kArya, maulika cintana aura lekhana kAryoM ke mUlyAMkanane zreSTha bhAratIya dArzanikoMkI paMkti meM sammilita nyAyAcArya jI eka prakAzamAna nakSatrakI taraha dikhalAI dete raheMge / DaoN0 mahendrakumArajI dvArA sampAdita nyAyakumudacandra * DaoN0 jayakumAra jaina, mujaphpharanagara paNDita mahendrakumAra nyAyAcArya prAcIna saMskRta graMthoMke sampAdana kArya meM nipuNa the / unake dvArA prAcIna AcAryoMkI hastalikhita jaina nyAya viSayaka aneka kRtiyoMkA uddhAra huA hai| unhIM meM se AcArya akalaMkadeva dvArA racita laghIyastrayakI kArikAoMpara AcArya prabhAcandra dvArA racita lagabhaga bIsa sahasra padya pramANa nyAyakumudacandra nAmaka TIkAkA sampAdana evaM saMzodhana unake jaina evaM jainetara nyAya viSayaka jJAna kA udghoSa karatA hai / prastuta grantha zrI mANikacandra digambara jaina granthamAlA, bambaI se suprasiddha itihAsajJa paM0 nAthUrAma jI premI mantritva kAlameM san 1938 evaM 1941 meM kramazaH do bhAgoMmeM 38veM evaM 39 veM puSpake rUpameM prakAzita huA hai / nyAyakumudacandrake sampAdana evaM saMzodhanameM AdaraNIya paNDitajIke dvArA jaina evaM jainetara granthoMse liye gaye vividha TippaNa sampAdanakA mUla hArda haiM / ina TippaNoMke mAdhyamase aneka dArzanika evaM aitihAsika gutthiyoMkA spaSTIkaraNa to huA ho hai, sAtha hI samAlocanAtmaka adhyayana karanevAle zodhI-khojI vidvAnoM ke lie bahumUlya zodhAtmaka sAmagrI prastuta kI gaI hai| ina TippaNoMse eka anya lAbha yaha huA hai ki aneka AcAryoMke kAla nirdhAraNa meM paryApta sahAyatA milI hai aura lekhana zailI tathA vidvAnoM / AcAryoM dvArA paraspara AdAna-pradAna kI gaI sAmagrIkA Akalana huA hai / mUla granthameM aneka AcAryoMke nAmollekhapUrvaka Aye huye uddharaNoMke mAdhyamase aneka vilupta granthoM evaM unake lekhaka AcAryoMkA patA calA hai| isa prakAra nyAyakumudacandrake sampAdanake vyAjase samasta darzanoM evaM nyAya viSayaka vividha prasthAnoMkA eka hI sthAnapara acchA mela huA hai / ataH isa granthakA TippaNoM sahita adhyayana karane se samagra bhAratIya darzanoM evaM nyAya viSayaka mAnyatAoMko acchI jAnakArI milatI hai / sampAdanako prAmANikatAke lie AdaraNIya paNDitajIne hastalikhita mUla grantha ke eka pRSThakI phoTo prati bhI grantha meM mudrita karAI hai / uparyukta vizeSatAoMke atirikta isa granthake prArambha meM prathama bhAga meM syAdvAda mahAvidyAlaya, kAzIke pUrva prAcArya evaM jaina jagatke vizruta vidvAn paM0 kailAzacandra zAstrIke dvArA likhita prastAvanA meM siddhi - vinizcaya evaM pramANasaMgrahakA paricaya tathA nyAyakumudacandrakI itara darzanoMke graMthoMke sAtha tulanA jaise Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 : DaoN0 mahendrakumAra jaina nyAyAcArya smRti-grantha prakaraNa, jo ki 40 mahendrakumArajIkI lekhanIge ho prasUta haiM aura AcArya prabhAcandra ke kAla nirdhAraNameM paryApta sahayoga kiyA hai| sAtha hI prastAvanAgata ( pR0 126) anya viSayoMke lekhanameM bhI paM0 kailAzacandra zAstrIkI sahAyatA kI hai / isa prakAra nyAyakumudacandra ke prathama bhAgako prastAvanAke lekhanameM paM0 mahendrakumArajIkA ananya sahayoga rahA hai| __ nyAyakumudacandra ke dvitIya bhAgakI prastAvanA paM0 mahendra kumArajIne svatantra rUpase likhI hai, jisameM unhoMne laghIyastrayake racayitA bhaTTAkalaMkadeva evaM usapara nyAyakUmadacandra nAmaka TIkAke lekhaka AcArya prabhAcandra ke samayapara paryApta prakAza DAlA hai| prabhAcandra kI itara vaidika evaM avaidika AcAryoMse jo unhoMne tulanA kI hai vaha atyanta mahattvapUrNa hai| prabhAcandra ke anya graMthoMkA paricaya bhI usI prastAvanAkA eka aMga hai, jisameM prabhAcandra ke granthoMkA paricaya dekara una granthoMke prabhAcandrakRta honekA satarka ullekha kiyA hai| isase prastAvalAkA mahattva aura bhI adhika bar3ha gayA hai / malagranthakA dohana karake likhI gaI yaha prastAvanA mandirake Upara rakhe gaye kalazakI bhA~ti suzobhita hai aura saTippaNa malagranthakA saMzodhana evaM sampAdana to unakI pratibhAkA nidarzana hai hii|| uparyuktake atirikta isa prastAvanAmeM AcArya prabhAcandra ke granthoMkA Antarika parIkSaNa karake unake samaya Adipara pUrvApara dRSTise vicAra karate huye vividha yuktiyoM evaM tarkokA ullekha kiyA hai| isa kramameM AdaraNIya paNDitajIne AcArya prabhAcandrake samaya Adipara jo prakAza DAlA hai vaha na kevala itaHpUrva cintita vidvAnoMke matoMkI samIkSA hI karatA hai, apitu paNDita kailAzacandrajI zAstrI dvArA sthApita zaMkAoMko bala detA huA unake matakI puSTi bhI karatA hai| anekAntavAdako vividha bhAratIya darzanoMmeM mahattvapUrNa sthAna mila sake, isake liye tarka aura yuktiyoM se paripUrNa vAkyoMkA prayoga apekSita hai / jainadarzanakA yaha anekAntavAda siddhAnta mUla rUpase ahiMsAvAdako hI dUsare prakArase puSTa karatA hai| isa sandarbha meM gavarnamenTa saMskRta kaoNleja, banArasake tatkAlIna prinsipala DaoN0 maGgaladeva zAstrIke nimnAGkita vicAra ( nyAyakumudacandra bhAga 2, Adivacana pR0 10 ) dhyAtavya haiM / ve likhate haiM ki jainadharmakI bhAratIya saMskRtiko bar3I bhArI dena ahiMsAvAda hai, jo ki vAstavameM dArzanika bhittipara sthApita anekAntavAdakA hI naitikazAstrakI dRSTise anuvAda kahA jA sakatA hai / upayukta ullikhita vividha binduoMpara vicAra karanepara hama isa niSkarSapara paha~cate haiM ki paM0 mahendra kumArajI nyAyAcAryakI pratibhA adbhut thii| PRORADDA