Book Title: Niyamsar ki 53 vi Gatha aur uski Vyakhya evam Arthpar Anuchintan
Author(s): Darbarilal Kothiya
Publisher: Z_Darbarilal_Kothiya_Abhinandan_Granth_012020.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211272/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamasArakI 53vI gAthA aura usakI vyAkhyA ___ evaM arthapara anucintana prAthamika vRtta A0 kundakundakA niyamasAra jaina paramparAmeM usI prakAra vizruta evaM prasiddha prAkRta grantha hai jisa prakAra unakA samayasAra hai| donoM granthoMkA paThana-pAThana aura svAdhyAya sarvAdhika hai| ye donoM grantha mUlataH AdhyAtmika haiM / hA~, samayasAra jahA~ pUrNatayA AdhyAtmika hai vahA~ niyamasAra AdhyAtmikake sAtha tattvajJAna prarUpaka bhI hai| samayasAra, pravacanasAra aura paMcAstikAya ina tInapara A0 amRtacandra kI saMskRta-TIkAe~ haiM, jo bahuta hI durUha evaM duravagAha hai / kintu tattvasparzI aura malakAra A0 kundakundake abhiprAyako pUrNatayA abhivyakta karanevAlI tathA vidvajjanAnandinI hai| niyamasArapara unakI saMskRta-TIkA nahIM hai / merA vicAra hai ki usapara bhI unakI saMskRta-TIkA honI cAhie, kyoMki yaha grantha bhI unakI prakRti evaM rucike anurUpa hai| isapara zrI padmaprabhamaladhAridevakI saMskRta-vyAkhyA upalabdha hai, jisameM unhoMne usakI gAthAoMkI saMskRta-vyAkhyA to dI hai / sAthameM apane aura dUsare granthakAroM ke pracura saMskRta-padyoMko bhI isame diyA hai| unakI yaha vyAkhyA amRtacandra kI vyAkhyAoM jaisI gahana to nahIM hai, kintu abhipretake samarthana meM upayukta hai hii| prasaMgavaza hama niyamasAra aura usakI isa vyAkhyAko dekha rahe the / jaba hamArI dRSTi niyamasArakI 53vIM gAthA aura usakI saMskRta-vyAkhyApara gayI, to hameM pratIta huA ki ukta gAthAkI vyAkhyA karane meM zrIpadmaprabhamaladhAridevase bahata bar3I saiddhAntika bhala ho gayI hai| zrIkAnajI svAmI bhI unakI isa bhUlako nahIM jAna pAye aura unakI vyAkhyAke anusAra ukta gAthAke unhoMne pravacana kiye / sonagar3ha aura aba jayapura se prakAzita AtmadharmameM prakaTa hae unake ve pravacana usI bhalake sAtha prakAzita kiye gaye haiM / sampAdaka DaoN0 paM0 hukamacandajo bhArillane bhI unakA saMzodhana nahIM kiyaa| sonagar3hase hI prakAzita niyamasAra evaM usakI saMskRta-vyAkhyAkA hindI anuvAda bhI anuvAdaka zrI maganalAla jainane usI bhUlase bharA huA prastuta kiyA hai| . aisI sthiti meM hameM mula gAthA, usakI saMskRta vyAkhyA, pravacana aura hindI arthapara vicAra karanA Avazyaka jAna pdd'aa| prathamataH hama yahA~ niyamasArakI vaha 53 vI gAthA aura usakI saMskRta-vyAkhyA de rahe haiM sammattassa NimittaM jiNasUttaM tassa jANayA purisA / aMtaraheU bhaNidA . saNa mohassa khayapahudI // 53 / / -375 - Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'asya samyaktvapariNAmasya bAhyasahakArikAraNaM vItarAgasarvajJa-mukhakamalavinirgatasamastavastupratipAdanasamarthadravyazrutameva tattvajJAnAmiti / ye mumukSavaH tepyupacArataH padArthanirNayahetutvAt antaraGgahetava ityuktA darzanamohanIyakarmakSayaprabhRteH sakAzAditi / ' -niyamasA0 TI0, pR0 109, sonagar3ha saM0 / anuvAdaka dvArA kiyA gayA donoMkA hindI anuvAda ___ gAthA va usakI isa saMskRta-vyAkhyAkA hindI anuvAda, jo paM0 himmatalAla jeThAlAlazAhake gujarAtI anuvAdakA akSarazaH rUpAntara hai, zrI maganalAla jainane isa prakAra diyA hai 'samyaktvakA nimitta jinasUtra hai| jinasUtrake jAnanevAle puruSoMko (samyaktvake) antaraMga hetu kahe haiM, kyoMki unako darzanamohake kSayAdika hai / ' (gAthArtha) / 'isa samyaktva pariNAmakA bAhya sahakArI kAraNa vItarAga sarvajJake mukhakamalase nikalA huA samasta vastuke pratipAdanameM samartha dravyazrutarUpa tattvajJAna jo mamakSa haiM unheM bhI upacArase padArthanirNayake hetapane ke kAraNa (samyaktva pariNAmake) antaraMga heta kahe haiM, kyoMki unheM darzanamohanIyakarmake kSayAdika haiM / ' -vahI, pR0 109 / ___isa gAthA (53)ke gujarAtI padyAnuvAdakA hindI padyAnuvAda bhI zrI maganalAla jainane diyA hai, jo isa prakAra hai 'jinasUtra samakita hetu hai, aru sUtrajJAtA puruSa jo| vaha jAna antarhetu jisake darzamohakSayAdi ho // 53 // ' ukta gAthAkI saMskRta-vyAkhyA, pravacana, gujarAtI aura hindI anuvAdoMpara vicAra kintu ukta gAthAke saMskRta-vyAkhyAkAra zrI padmaprabhamaladhArideva dvArA kI gayI saMskRta-vyAkhyA, gAthA tathA vyAkhyApara kiye gaye zrI kAnajI svAmIke pravacana, donoMke gujarAtI aura hindI anuvAda na mUlakAra AcArya kundakundake AzayAnusAra haiM aura na siddhAntake anukUla hai / yathArtha meM isa gAthAmeM AcArya kundakundane samyagdarzanake bAhya aura antaraMga do nimitta kAraNoMkA pratipAdana kiyA hai| unhoMne kahA hai ki 'samyaktvakA nimitta (bAhya sahakArI kAraNa) jinasUtra aura jinasUtrajJAtA puruSa haiM tathA antaraMga hetu (abhyantara nimitta) darzanamohanIya karmakA kSaya Adi haiN|' yahA~ gAthAke uttarArdhameM jo 'pahudI' zabdakA prayoga kiyA gayA hai vaha prathamA vibhaktike bahuvacanakA rUpa hai| saMskRta meM usakA 'prabhRtayaH' rUpa hotA hai| vaha paMcamI vibhakti--'prabhRteH' kA rUpa nahIM hai, jaisA ki saMskRta-vyAkhyAkArane samajha liyA hai aura tadanusAra unake anusartAoM-zrI kAnajI svAmI, gujarAtI anuvAdaka paM0 himmatalAla jeThAlAla zAha tathA hindI anuvAdaka zrI maganalAla jaina Adine bhI usakA anusaraNa kiyA hai| 'pahadI' zabdase A0 kundakundako darzanamohanIya karmake kSayopazama aura upazama ina dokA saMgraha abhipreta hai, kyoMki kaNThataH ukta darzanamohanIya karmake kSayake sAtha una donoMkA sambandha hai| aura isa prakAra kSAyika, kSAyopazamika aura aupazamika ina tIna samyaktvoMkA antaraMga nimitta kramazaH darzanamohanIyakarmake kSaya, kSayopazama tathA upazamako batAnA unheM iSTa hai| ataeva 'pahudI' zabda prathamA vibhaktikA bahubacanAnta rUpa hai, paMcamI vibhaktikA nahIM / antaraMga nimitta bAhya vastu nahIM hotI : siddhAnta pramANa AcArya pUjyapAdane sarvArthasiddhi (1-7) meM tattvArthasUtrake 'nirdeza svAmitvasAdhana......' Adi sUtra (1-7) kI vyAkhyA karate hue samyagdarzana ke bAhya aura abhyantara do sAdhana batalAkara bAhya sAdhana to cAroM - 376 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatiyoM meM vibhinna pratipAdana kiye hai| kintu abhyantara sAdhara sabhI (cAroM) gatiyoMmeM darzanamohanIya karmake upazama, kSaya aura kSayopazamako hI batalAyA hai| yathA _ 'sAdhanaM dvividhaM abhyantaraM bAhyaM ca / abhyantaraM darzanamohasyopazamaH kSayaH kSayopazamo vA / bAhyaM nArakANAM prAkcaturthyAH samyagdarzanasya sAdhanaM keSAMcijjAtismaraNaM keSAJciddharmazravaNaM keSAJcidvedanAbhibhavaH / caturthImAramya A saptamyA nArakANAM jAtismaraNaM vedanAbhibhavazca / tirazcAM keSAJcijjAtismaraNaM keSAzciddharmazravaNaM kessaanycijjinbimbdrshnm| manuSyANAmapi tathaiva / -sa0 si0 pR0 26, bhA0 jJA0 pI0 saMska0 / AcArya akalaGkadevane bhI tattvArthavAttika (1-7) meM likhA hai ki 'darzanamohopazamAdi sAdhanaM bAhya copadezAdi svAtmA vA / ' arthAt samyaktvakA abhyantara sAdhana darzanamohanIya karmakA upazama, kSaya aura kSamoyazama hai tathA vAhya sAdhana upadezAdi hai aura upAdAnakAraNa svAtmA hai| ina do AcAryoMke nirUpaNoMse prakaTa hai ki samyaktvakA abhyantara (antaraMga) nimitta darzanamohanIya karmakA kSaya, kSayopazama aura upazama hai / jinasUtra ke jJAtA puruSa samyaktvake abhyantara nimitta (hetu) nahIM haiN| vAstavameM jinasUtrake jJAtA puruSa jinasUtrakI taraha ekadama para (bhinna) haiN| ve antaraMga hetu upacArase bhI kadApi nahIM ho skte| kSAyika samyagdarzanakI AvAraka darzanamohanIya karmako kSapaNAkA prArambha kevalI dvika (kevalI yA zrutakevalI) ke pAdasAnnidhya meM honekA jo siddhAntazAstrameM kathana hai usIko lakSya meM rakhakara gAthAmeM jinasUtrake jJAtA pururSoM ko bhI samyaktvakA bAhya nimittakAraNa kahA gayA hai| unheM antaraMga kAraNa batAnA siddhAnta-viruddha hai| tathA unake sAtha darzanamohanIya karmake kSayAdikA hetu rUpameM sambandha jor3anA to ekadama galata aura anupayukta hai / vastutaH samyaktvake unmukha jIvoMmeM hI honevAlA darzanamohanIya karmakA kSaya, kSayopazama yA upazama unake samyaktvakA antaraMga hetu hai aura jinasUtrazravaNa yA usake jJAtA puruSoMkA sAnnidhya bAhyanimitta hai| kundakunda-bhAratIke sampAdaka dvArA sampuSTi kundakunda-bhAratIke sampAdaka DaoN0 paM0 pannAlAlajI sAhityAcAryane bhI ukta gAthA (53) kA vahI artha kiyA hai jo hamane Upara pradarzita kiyA hai.| unhoMne likhA hai 'samyaktvakA bAhya nimitta jinasUtra-jinAgama aura usake jJAyaka puruSa haiM tathA antaraMga nimitta darzanamohanIya karmakA kSaya Adi kahA gayA hai|' isakA bhAvArtha bhI unhoMne diyA hai| vaha bhI draSTadhya hai| usameM likhA hai ki 'nimitta kAraNake do bheda haiM-1 bahiraMga nimitta aura 2 antrNgnimitt| samyaktvakI utpattikA bahiraMga nimitta jinAgama aura usake jJAtA puruSa haiM tathA antaraMga nimitta darzanamohanoya arthAta mithyatva, samyamithyAtva tathA samyaktvaprakRti evaM anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha ina prakRtiyoMkA upazama, kSaya aura kSayopazamakA honA hai| bahiraMga nimitta ke milanepara kAryakI siddhi hotI bhI hai aura nahIM bhI hotii| parantu antaraMganimittake milanepara kAryakI siddhi niyamase hotI hai ||53||'-vhii, pR0 207 // -377 48 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra ___ isa vivecanase spaSTa hai ki niyamasArake saMskRta-TIkAkAra zrI padmaprabhamaladhAridevane ullikhita gAthAkI vyAkhyAmeM jinasUtrake jJAtA puruSoMko samyaktvakA upacArase antaraMga hetu batalA kara tathA unase darzanamohanIya karmake kSayAdikakA sambandha jor3a kara mahAn saiddhAntika bhUla kI hai| usI bhUlakA anusaraNa sonagaDhane kiyA hai| zrIkAnajI svAmIne zrI padmaprabhamaladhAridevakI isa gAthA (53) kI saMskRta vyAkhyApara sUkSma dhyAna nahIM diyA / phalataH unakI hI vyAkhyAke anusAra unhoMne gAthA aura vyAkhyAke pravacana kiye, jo bahuta bar3I bhUla hai / gujarAtI aura hindI anuvAdakoMne bhI donoMke anuvAda usI bhUlase bhare hue kiye / ina bhUloMkA parimArjana honA Avazyaka hai, tAki galata paramparA Age na cale / Dompan -378 -