Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemi-stutikAra vijayasiMhasUri vize rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita(saM. 1334 ! I. sa. 1278)mAM apAyela "vijayasiMhasUri-carita"mAM emanA jIvana saMbaddha mAhitI atyalpa pramANamAM maLe che. jema ke teo paraMparAthI IsvIsanA AraMbhakALanA, bhRgukaccha sAthe saMkaLAyelA manAtA, nirjhanthAcArya Arya khapaTanI paripATImAM thaI gayelA ane tyAMnuM suvidyuta jina munisuvratanuM caitya temanA AmnAyanuM hatuM. AthI teo caityavAsI muni hovAnuM Thare che. prastuta caitya AgathI bhasmIbhUta thatAM-maMdira ITa ane kASThanuM haze-temaNe bharUcanA brAhmaNoe karelI dhanasahAyathI tenuM punarnirmANa karAveluM. temaNe zatruMjaya tema ja ujjayaMtagirinI yAtrA karelI. (caritakAre ApelI daMtakathA anusAra ujajayaMta para aMbAdevIe ApelI siddha-guTikAnA prabhAve teo uttama koTInA kavi banelA ane tyAM temaNe tatkSaNe "nemisamAhitadhiyA". padathI prAraMbhAtI 24 kAvyayukta, raivatAcalAdhIza jina ariSTaneminI manohara stuti karelI. prabhAcaMdrAcAryanA kathana anusAra e racanA temanA samayamAM upalabdha hatI. caritanAyaka vijayasiMhasUrinI vidyamAnatAnA kALa vize prabhAcaMdrAcArya kazuM ja jaNAvatA nathI. (sva) muni kalyANavijayajInA kathana anusAra sUrie suvratajinanuM punarnirmita karAvela kASThamaya maMdira jIrNa thatAM saM. 1116 | I. sa. 1060 ke saM. 1122 ! . sa. 1066mAM udayana maMtrInA putra daMDanAyaka AmrabhaTTa (AMbaDe) punaruddhAra karAvyAno caritakAre ullekha karyo che te vAta lakSamAM letAM "anumAne AMbaDa maMtrIthI A AcArya vadhAremAM vadhAre 250thI 300 pUrvanA hoI zake ane jo A kalpanA mAnavA yogya hoya to vijayasiMhasUrino samaya vikramanI dazamI sadIthI pahelAMno mAnI zakAya nahIM, chatAM emanA samaya vizenI koI paNa kalpanA aTakaLathI vadhu vajanadAra gaNAya nahi. e nAmanA bIjA paNa aneka AcAryo thaI gayA che paNa AmAMthI koI paNa dazamI sadIthI pUrve thayAnuM pramANa maLatuM nathI." kalyANavijayajInA prastuta "prabaMdhAryAlocana"(I. sa. 1931)nA avalokana pachI, keTalAMka varSa bAda, caritakAra-kathita vijayasiMhasUriviracita stuti-kAvyanI tADapatrIya nakalajesalameranA bhaMDAramAMthI prApta thaI che. patranI pratilipino samaya saM. 1162 | I. sa. 1106 hoI, kAvya--ane ethI sUri kavi-te pUrve thaI gayA che teTaluM to sunizcita che ja. bAkInuM keTaluMka to prastuta kAvya have mudrita rUpeNa upalabdha hoI, tenA parIkSaNa parathI aMdAjI zakAya che. (stuti-prAMte kartAe potAnuM "vijayasiMha" nAma prakaTa karyuM che).
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemi-stutikAra vijayasiMhasUri vize prabhAcaMdrAcArya prastuta racanAne "amaravAkyo-yukta" kahe che je mULa stutine tapAsatAM vAstavika jaNAya che. stuti niHzaMka uttama kAvyakRti che. temAM eka taraphathI cetoharatA, AkAranuM lAlitya ane sarasatA pragaTa thAya che, to bIjI tarapha tenuM aMtaraMga sadormi, bhaktirasa, ane zaraNyanA bhAvathI bhIMjAyeluM che. tenA prAraMbha ane aMtanAM pagho ahIM prastuta karavAthI stutinI kAvyarUpeNa uttamatAnuM pAsuM spaSTa thaze : tathA nemiH samAhitadhiyAM yadi daivayogAccitte parisphurati nIlatamAlakAntiH / teSAM kuThAra iva dUranibaddhamUla duSkarmavalligahanaM sahasAcchinatti // 1 // iti jagati durApAH kasyacit puNyabhAjo bahusukRtasamRddhyA sambhavantyeva vAcaH / jinapatirapi yAsAM gocare vizvanAtho dustivijayasiMhaH so'stu nemiH zivAya // 24 // Ama eka utkRSTa racanA hovA chatAM samagra dRSTie tenAM zailI, kalevara, raMgaDhaMga ane chaMdolaya madhyakALanA AraMbhathI--IsvIsannI dazamI-agiyAramI zatAbdIthI-vizeSa prAcIna hovAno to bhAsa nathI karAvatAM. sUrikavinuM "vijayasiMha" abhidhAna paNa temane madhyakALathI vizeSa purAtana mAnavAnI taraphekza karatuM nathI. jo tema ja hoya to temanI pichAna tema ja temanA samaya-vinizcaya vize anveSaNA dvArA thoDIka to prati thavAno avakAza avazya che. 125 madhyakAlIna sAhitya tapAsI jotAM temAM vijayasiMha nAmaka sauthI jUnA (ane samakAlika) evA be sUrivaro dRSTigocara thAya che. eka to che nAgendra kulanA samudrasUrinA ziSya jemaNe (za.) saM 975 / I. sa. 1853mAM prabhAsamAM rahI prAkRtabhASA-nibaddha bhuvanasuMdarIkathA racI che; jayAre bIjAno ullekha, valabhIvinirgata kAyasthavaMzIya kavi soDhale svaracita saMskRta racanA udayasuMdarIkathAmAM, potAnA mitrarUpe, ane temanI khaDgakAvya-racanAothI saMtuSTa banI rAjA nAgArjune temane "khaDgAcArya"nuM biruda ApeluM evI noMdha sAthe, ullekha karyo che. sthAnAdhIza zilAhAravaMzIya nAgArjunanI eka spaSTa miti I. sa. 1039nI hoI A vijayasiMhAcArya paNa IsvIsannI 11mI zatAbdInA pUrvArdhamAM thayelA che. moTo saMbhava che ke saMdarbhagata neminAthastutinA racayitA upara kathita A bemAMthI eka AcArya hoya zake.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 hoya zake. bhuvanasuMdarIkathAkAra prathama vijayasiMhAcAryanI tarapheNamAM eka ja muddo che; prabhAsa giranAranI najIka hoI tyAMthI teo yAtrArthe saraLatAthI gayA hoya; paNa teo bhRgukacchacaityanA adhiSThAtA hoya tema jaNAtuM nathI. temanI potAnI prazastimAM evo AchopAtaLo paNa izAro nathI. tema ja teo to nAgendrakulanA che, Arya khapaTanA vaMzanA nahIM; ane temanI aghAdhi koI saMskRta racanA na to maLI AvI che ke na to kyAMya ullikhita che. A muddAo temanI stutikAra hovAnI sAme jAya che. bIjI bAju bhRgupuravAsI vijayasiMha eka siddhahasta saMskRta kavi che; lATa dezathI jala vA sthalamArge uttara koMkaNanI rAjadhAnI sthAna(thANA, ThANe)stha zilAhArarAjanI sabhAmAM javuM sugama hoI, soDDala-kathita khaDgAcArya zvetAMbara munikavi vijayasiMha te "nemisamAhitadhiyAM"nA kartA--stutinI guNavattA lakSamAM rAkhatAMbhRgupuracaityanA paripAlakamuni vijayasiMhathI abhinna hovAnA niSkarSa tarapha dorI jAya che. stutinuM aMtaraMga joI jatAM te ujjayaMtagirimaMDana neminAthane uddezIne racAI hoya tevuM sIdhuM pramANa to temAM nathI maLatuM; paNa stutimAM neminAthanI koI prasiddha pratimA avazya diSTa che te to nIcenAM be padyo parathI siddha thaI jAya che. pUjApatracayairnirantaralasatpatrAvalImaNDa ane nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 nAnAvarNasugandhipuSpanikaraiH sarvatra yaH puSpitaH / pAdAnte pariNAmasundaraphalaiH sambhUSitaH sarvato nemiH kalpataruH satAmavikalaM deyAt tadagyaM phalam // 3 // mUrtiste jagatAM mahAtizaminI mUrtirjanAnandinI mUrttirvAJchitadAnakalpalatikA mUrtiH sudhAsyandinI 1 saMsArAmbunidhi tarItumanasAM mUrtirdRDhA nauriyaM mUrtirnetrapathaM gatA jinapate ! kiM kiM na kartuM kSamA ? ||9|| bharUcamAM to suvrajananA purANaprasiddha caityAlaya ane saM 1168 / I. sa 1112mAM vIra jinanA eka maMdira sivAya anya koI, temAM ye jina neminAthanuM koI ja maMdira hovAnuM koI paNa srotamAMthI jANamAM nathI. ethI prabhAvakacaritakAranuM e kathana, ke prastuta "nemisamAhitadhiyAM." stuti giranArastha nemijinane saMbodhAyelI che, tenI satyatA vize zaMkA karavAne khAsa koI muddo upasthita thato nathI. sajjana maMtrInA nemitIrthanA saM. 1185, I sa 1129nA punaruddhArathI lagabhaga so'eka varSa pUrveno A sAhityika saMdarbha hoI, prastuta
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemi-stutikAra vijayasiMhasUri vize 127 - jinanI giranAraparvata para sajjana maMtrInI saMracanA pUrve rahela purANI pratimA, ane ethI enA bhavananA astitva saMbaddha, je anekAneka pramANo upasthita che temAM eka sudaDha pramANano AthI vadhAro thAya che. muni caturavijayajIe to vijayasiMhasUri aneka thaI gayA che kahI nemistutikAra vijasihasaMbaddha gaSaNA calAvI nathI. to bIjI bAju paM. aMbAlAla premacaMda zAhanI khadgAcArya vijayasiha saMbaddha TippaNa anusAra "emanAM kAvyo paikI koI kAvya hajI sudhI upalabdha thayuM nathI."10 paNa uparanI carcAthI have A banne anizcitatAno aMta Ave che. bhRgukaccha-vibhUSaNa jina munisuvratanA purANA daityanA adhipAlaka vijayasiMhAcArya te ja zilAhArarAja sammAnita khagrAcArya vijayasiMha che ane "nemisamAhitadhiyAM.stuti e emanI kRti che evA nirNaya vinirNaya sAme koI Apatti A paLe to upasthita thatI hovAnuM jaNAtuM nathI. pariziSTa mULa lekha prasiddha karavA mokalI ApyA bAda, vAdivetAla zAntisUrinA guru vijayasiMhasUri "padgAcArya hovA saMbaMdhamAM paM. aMbAlAla premacaMda zAhe vyakta karelI saMbhAvanA vizenuM kathana Akasmika najaramAM AvyuM yathA : "pATaNamAM "saMpaka-vihAra' nAmanA jinamaMdira pAse AvelA thArApadragathvIya upAzrayamAM vijayasiMhasUri nAmanA AcArya rahetA hatA. khAcArya' birudathI prasiddha AcArya A hovAno saMbhava che." ("bhASA ane sAhitya," gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha 4, solaMkIkAla, amadAvAda 1976, pR. 281) paraMtu paNa A vAta saMbhavita jaNAtI nathI. prabhAvaka caritakAranA kathana anusAra vAdivetAla zAMtisUri (vRddhavaye) ujjayaMtagiri para saM. 1096 ! I. sa. 1040mAM prAyovezana karI divaMgata thayelA. emanA guruno samaya AthI IsvIsanI dazamI zatAbdIno uttarArdha (ke thoDuM kheMcIne 11mInA AraMbha sudhIno) hovo ghaTe, ane e kAraNasara teo zilAhArarAja nAgArjuna(I. sa. 1039)thI to pAMceka dAyakA pUrve thaI gayA che. vaLI pATaNathI TheTha koMkaNa sudhI teo gayA hoya, UMcI koTInA kavi paNa hoya te badhA vize kyAMthIye sUcana maLatuM nathI. e ja pramANe khagrAcArya vijayasiMha thArApadragacchanA hatA evI paNa koI sUcanA koI ja adyAvadhi upalabdha srotamAM to nathI. AthI mULa lekhamAM bhRgukacchIya- . nemistutikAra-vijayasiMha sUri ane khagrAcArya vijayasiMha abhinna hovAnI je sapramANasapukti dhAraNA upara rajU karI che te ja ThIka jaNAya che. lekha lakhate samaye thArApadragathvIya vijayasiMhasUri dhyAnamAM hatA ja; paNa temanA samayano meLa vAta sAthe besato na hoI emanA vize koI ullekha karavo upakAraka lAgyo nahoto.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 TippaNo H 1. jinavijayamuni, (saM.) prathama bhAga-mUla, sidhI jaina graMthamAlA, graMthAMka 13, amadAvAda-kalakattA 1940, pR. 41-46. 2. "prabaMdha paryAlocana", (6) "vijayasiMhasUri', pR 40, zrI prabhAvakacaritra (gujarAtI bhASAMtara jaina AtmAnaMda sabhA-bhAvanagara, zrI AtmAnaMda graMthamALA naM. 63, vi. saM. 1987 sin 1931]. 3. paMDita lAlacaMdra bhagavAnadAsa gAMdhI, "siddharAja ane jaino", aitihAsika lekhasaMgraha (1) "vijayasiMha R', 40 oC; teul Muni Shri Punyavijayaji, New Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts, Jesaimer collection, L. D. Series 36, Ahmedabad, 1972, p. 73. 4. caturavijaya muni, (saM.) naina stotra saroda (prAcIna-stotra-saMda) prathama vAra amadAvAda 1932, pR. 190-195. 5. nemisamAhitadhiyAmityAdibhiramaravAkyasaMkAzaiH / -(jinavijayajI, pR45) 6. Eds. C. D. Dalal and Embar Krishnamacharya, Gaekwad's Oriental Series, No. 11, Baroda, 1920, p. 155; tathA mohanalAla dalIcaMda desAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1931, pR. 208-209, kaMDikA 285, TippaNa 223. 7. A saMbaMdhamAM vizeSa carcA mATe juo v. V. Mirashi, "The Udayasundarikatha of Soddhala," Professor K. A. Nilakanta Sastri Felicitation Volume, Madras, 1971, p. 431; L 21% awej 1451, Literary and Historical Studies in Indology, Delhi 1975, p. 86. C. Cf. M. A. Dhaky, "Urjayantagiri and Jina Aristanemi," Journal of the Indian Society of Oriental Art, NS VOL. XI, Calcutta 1980. 9. caturavijayajI, "prastAvanA", pR. 9, 10. rasikalAla choTAlAla parIkha ane hariprasAda gaMgAzaMkara zAstrI, (saM.) gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika ItihAsa, bhAga 4, solaMkIkAla, "bhASA ane sAhitya, pR. 278.