Book Title: Nari Prerna aur Shakti
Author(s): Madhubala Sadhviji
Publisher: Z_Sadhviratna_Pushpvati_Abhinandan_Granth_012024.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211261/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha jainAgama aura nArI - jaina sAdhvI madhubAlA 'sumana' (zAstrI, sAhityaratna ) prAcIna bharatakSetra se abhI vartamAna bharatakSetra taka Arya nArI ne mahattvapUrNa bhUmikA nibhAI hai / jitanA yogadAna jainAgamoM meM puruSa varga ne diyA, utanA hI yogadAna nAriyoM ne diyA / mahApuruSoM ko janma dene vAlI, ratna kukSi ko dhAraNa karane vAlI, nArIratna kA jainAgamoM meM kAphI U~cA sthAna bhaviSya meM bhI rahegA / nArI vaha kalAkAra hai, jo patthara taka ko pUjita banA de / hara prANI sabase pahale nArI kI goda meM khelatA hai, bAlakrIr3Ae~ karatA hai / usako haradama mA~ kA vAtsalya cAhie, aura naha vAtsalya use haradama milatA rahatA hai / usa abodha avasthA meM nArI (mA~) usako hara prakAra se bhautika, vyAvahArika aura dhArmika zikSA-dIkSA detI rahatI hai / bacapana meM pyAra-vAtsalya ke sAtha dI gaI sazikSA pUrI jiMdagI meM mahattvapUrNa sAbita hotI hai| isake lie vIra abhimanyu, madAlasA Adi kA udAharaNa kAphI hai / jaba mahAn puruSa garbha meM Ate haiM, taba unakI mAtAe~ garbha kA pAlana samucita rUpa se karatI haiM / mAtAe~ sadaiva isa bAta kA dhyAna rakhatI haiM ki mere mana meM bure vicAra nahIM aayeN| agara bure vicAra A bhI gaye to tatkAla jhaTaka kara sAvadhAna bana jAtI hai / vaiSNava paramparA aura jainadharma meM nArI - jahA~ vaiSNava paramparA meM nArI ko veda maMtra sunane kA adhikAra nahIM thA / nArI ko dhArmika kSetra meM bhI baMdiza thI / nArI naraka kI khAna kahakara RSi-muniyoM ne pukaaraa| hara taraha se nArI ko ghRNA kI dRSTi se dekhate the / vahA~ prabhu mahAvIra ne nArI ko barAbara kA sthAna diyA / nArI ko nara kI khAna sAbita kara diyA / anya matoM meM nArI ke lie kisI prakAra kA siddhAnta nahIM thA, vahA~ prabhu mahAvIra ne nArI ke lie siddhAnta kA pratipAdana kiyaa| jainAgamoM meM cAhe zUdra ho, vaizya ho sabako barAbara dharmaM sunane kA adhikAra diyA / nArI ko gRhasthadharma evaM anagAradharma meM praviSTa hone kA maukA diyA / nArI ko pravattanI banane kA adhikAra diyA / jJAna, dhyAna, tapasyA aura karma tor3ane kA barAbara upakrama batAyA / nArI bhI kevalajJAna prApta kara mokSa prApta kara sakatI hai / nArI ko pAMca mahAvrata, pA~ca samiti, tIna gupti, brahmacarya, bandha, yatidharma, taitIsa asAtanA, prAyazcitta, AlocanA, bAraha vrata, saMthArA, saMlekhanA, zrAvaka ke 21 guNa, vrata, pratyAkhyAna, vihAra caryA, sabhI samAna rUpa se jainAgama aura nArI: jaina sAdhvI madhubAlA 'sumana' | 207 www.] Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha IRHAHAHAHIARH . vyavasthA kI gii| jainAgama par3hane kA adhikAra diyaa| nArI ko sAmAjika, dhArmika, rASTra ke hitoM ko Upara uThAne kI zikSA-dIkSA dI / jainAgamoM meM jitanI dRr3hatA se saMyama puruSa varga ne pAlA, utanI dRr3hatA se nArI ne bhI paalaa| caubIsa tIrthakaroM ke samaya kI nArI- sabase pahale avasarpiNI kAla meM marudevI mAtA kA nAma AtA hai jisane sabhI jIvoM ko mukti jAne kA saMdeza diyaa| unake bAda brAhmI, sundarI kA nAma AtA hai| una mahAsatiyoM ne gRhastha avasthA ke andara bhI brAhmI lipi sIkhakara, nArI jAti ke lie mArga prazasta kiyaa| usa lipi kA pracalana abAdha gati se calA A rahA hai| dhArmika kSetra meM sabase pahale jaina sAdhvI hone kA maukA milA / apane bhAI zrI bAhubalI ko abhimAna hAthI se nIce utArakara, unheM sadmArga btaayaa| mahAsatI sItA, kuntI, draupadI, damayantI, rAjamatI Adi sabhI mahAsatiyoM ne jainadharma ko gauravAnvita kiyA / uttarAdhyayana ke 22 veM adhyayana meM rAjamatI ne rahanemi ko saMyama meM sthira kiyaa| gAthA-govAlo bhaNDavAlo vA, jahA tddvv'nnissro| evaM aNissarotapi, sAmaNNassa bhavissasi / / 46 // arthAt-jaise gopAla aura bhANDapAla usa davya ke- gAyoM aura kirAne Adi ke svAmI nahIM hote haiM, usI prakAra tu bhI zrAmaNya kA svAmI nahIM hogaa| aise anekoM prakAra se upadeza dekara saMyama meM banAye, aura mokSa prApta kiyaa| 14 veM adhyayana meM mahArAnI kamalAvatI ne mahArAjA ikSakAra ko dharmopadeza dekara bhogoM se haTAkara saMyama aMgIkAra karavAyA aura mokSa prApta kiyaa| gAthA-nAgovva baMdhaNaM chittA, appaNo vasahi ve| eyaM patthaM mahArAya ! usuyAri tti me suyaM / / 48 / / arthAt-baMdhana ko tor3akara jaise hAthI apane nivAsa sthAna (vana) meM calA jAtA hai vaise hI hameM bhI apane vAstavika sthAna (mokSa) meM calanA cAhie / he mahArAja iSukAra ! yahI eka mAtra zreyaskara hai, aisA maiMne jJAniyoM se sunA hai| ye udgAra mahArAnI kamalAvatI ke haiN| zrImadantakRddazAMga sUtra ke pA~caveM varga meM dasa adhyayana pharamAye haiM-(1) padmAvatI (2) gaurI (3) gAMdhArI (4) lakSmaNA (5) susImA (6) jAmbavatI (7) satyabhAmA (8) ruvimaNI (6) mUlazrI aura (10) mUladattA aura AThaveM varga meM 10 adhyayana haiM-(1) kAlI (2) sukAlI (3) mahAkAlI (4) kRSNA (5) sukRSNA (6) mahAkRSNA (7) vIrakRSNA (8) rAmakRSNA (8) pitRsenakRSNA aura (10) mahAsenakRSNA / ina 20 mahAsatiyoM ne saMsAra avasthA meM bhI jainadharma ko dRr3hatA se pAlA aura dIkSita hone para bhI ajara amara para prApta kiyaa| sulasA nAmaka zrAvikA ne samakita meM dRr3ha rahane kA paricaya diyaa| subhadrA, aMjanA, maMjulA, surasundarI, kanaka sundarI, lIlAvatI, jhaNakArA, devAnandA, trizalA, mRgAvatI, zivA, celaNA, prabhAvatI, padmAvatI, sujyeSThA ityAdi mahasatiyoM (nArI) ne jainAgama meM cAra cA~da lagA diye| kalAvatI ne puruSa dvArA diye duHkhoM ko ha~sate-ha~sate pAra kiyaa| mahAsatI ratnavatI zAdI hone ke bAda bhI akhaNDa brahmacAriNI rhii| mahAsatI madanarekhA ne asahya kaSTa uThAte hue bhI pati ko navakAra mantra kA zaraNA dekara sadgati prApta krvaaii| prabhu mahAvIra ke gRhasthAvasthA kI putrI priyadarzanA ne bhI jaina zAsana kI prabhAvanA kii| araNaka muni mamatAmayI mAtA kA upadeza sunakara punaH maMyamamArga meM pravRtta hue / aMgrejI lekhaka vikTara hayugo ne likhA hai 268 | chaThA khaNDa : nArI samAja ke vikAsa meM jaina sAdhviyoM kA yogadAna Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHmmmmmmmmmmAmA sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha LIHEHERE iiiHHHHHHHimammmmmmmmmmmma Man have sight, woman have insight. arthAt- manuSya ko dRSTi prApta hotI hai para nArI ko divya dRSTi / jitanI dhArmika bhAvanA nArI meM hotI hai, utanI puruSoM meM nhiiN| madhya kAla kI Arya nArI-bhagavAna mahAvIra svAmI ke nirvANa ke bAda bhI, madhya kAla kI nAriyoM kA nAma zraddhA se liyA jAtA hai| cAMparAja hAr3A kI patnI rAnI sona ne dillI ke darabAra meM bhAratIya nArI kI gaurava paramparA ke lie, eka nATakIya DhaMga se nRtya karake jhUTha kA pardA phAza kiyaa| Akhira mugala bAdazAha ko mAnanA par3A ki vAstava meM bhAratIya nArI cAritra dRr3hatA meM prakhyAta hai| jaisalamera kI rAjakumArI ratnavatI ne bAdazAha auraMgajeba ko karArI coTa pahu~cA kara vijaya prApta kI, Akhira hAra mAnakara sandhi karake dugunA rAjya pradAna kiyaa| pannAdhAya ne apane laDake kA balidAna kara udayasiMha ko bacAyA / kuMbhalamera durga ke kiledAra AzAzAha depurA ne mAtA kI phaTakAra sunakara pUre Atma vizvAsa ke sAtha bAlaka udayasiMha kI rakSA kii| All the seasonings of man are not worth one sentiment of woman. (vAlaTeyara) arthAt-puruSa ke sAre tarka strI ke eka bhAva ke samakSa ayogya sAbita hote haiM / dharmamaya strI kI bhAvanA itanI tIvra hotI hai ki sAre ghara ko dharmamaya vAtAvaraNa meM DhAla detI hai| jodhapuranareza mahArAja bhImasiMha jI ko bAdazAha ne dillI ke darabAra meM bulAyA aura pUchA-mahArAja bhImasiMha jI! Apako yaha kamadhaja kI padavI kisane dI ? bhImasiMha bole- ise to hamAre pUrvajoM ne, hamArI himmata ne-hamArI zUravIratA ne dI hai| jisakA sira zatru ke prahAra se kaTa jAya aura dhar3a lar3atA rahe use kamadhaja kahate haiN| bAdazAha-koI vIra ho to hAjira karo anyathA padavI kA tyAga kro| eka mahIne kI mauhalata lekara jodhapura pdhaare| sabhI se isa bAta kI carcA kI, parantu koI bhI taiyAra nahIM huaa| idhara jAti kA mer3atiyA~ cA~dAvata kur3akI saradAra kA lar3akA sumerasiMha bUMdI ke saradAra kI lar3akI ke sAtha zAdI karake pura aaye| mahArAja ko mujarA kiyaa| mahArAja ne isa bAta ke lie khaa| vaha taiyAra ho gyaa| ghara jAkara mAtA-pitA kI AjJA se patnI ko lekara dillI aaye| sabhI ko kahA merA sira uDA do magara kisI kI himmata nahIM huI / ku~varANI ne pati kA sira ur3A diyA aura bolI-vAha rAjapUtI ! tIna bAra kahA aura dhar3a daur3ane lagA / jidhara pahu~ca jAya udhara saphAyA hone lgaa| bhagadar3a maca gaI / Akhira gulI kA chIMTA dekara dhar3a ko ThanDA kiyaa| pati ke sAtha kaMvarANI bhI satI ho gii| agara nArI samera siMha ko himmata nahIM ba~dhAtI to yaha vIratApUrNa kArya asaMbhava thaa| satI jasamA ne apane prANa de diye magara zIla para A~ca nahIM Ane dii| madhyakAla kI nAriyoM meM vIratA, caritraniSThA kUTa-kUTa kara bharI huI hotI thii| ve apanI santAnoM ko bhI caritraniSTha, ImAnadAra, satya Adi bAteM sikhAtI thiiN| maukA milane para Ana-bAna para nyochAvara ho jAtI thii| vidvAnoM kI dRSTi meM nArI-mahAtmA gA~dhI kI mAtA ne hara taraha se bacapana meM zikSA dI thI tabhI Age jAkara ve rASTrapitA kahalAye evaM deza ko AjAda karAne meM agraNI rahe / vIra mAtA ne bhagatasiMha ko vIra banAyA evaM ha~sate-ha~sate phA~sI para laTaka gaye, apanI vedanA ko bhUlakara bhArata mAtA ko AjAda karAne meM anta samaya taka jur3e rahe / nArI eka vaha alaukika zakti hai jo apane guNoM se sabhI ko Ananda evaM prakAza se Alokita karatI hai| vartamAna meM bhI nArI ne rASTrIya antarrASTrIya kSetra meM jainAgama aura nArI : jaina sAdhvI madhubAlA 'sumana' | 296 WIJ Neratona. www.PIOS Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratnapuSpavatI abhinandana grantha) mahattvapUrNa yogadAna diyaa| U~ce-U~ce padoM para nArI AsIna hai| DAkTara, sarjana, vakIla, pulisa, nyAyAdhIza Adi anekoM padoM para AsIna hai| anekoM vidvAnoM ne nArI ko garimAmaya mAnA hai| svAmI vivekAnanda jI ne kahA hai, "nAriyoM kI avyavasthA meM sudhAra na hone taka vizva ke kalyANa kA koI mArga nahIM hai / kisI eka pakSI kA eka paMkha ke sahAre ur3anA nitAMta asambhava hai|" Age aura likhate haiM "nArI utthAna ke lie sacamuca hI kucha karanA cAhate ho to kevala itanA karo ki use hara kSetra meM vikasita hone kA avasara do, usake lie use utsAhita karo aura pUrI tatparatA se usakA sahayoga karo / apanI bhUloM kA sudhAra bhara kara lo| nArI apanA pakSa sambhAlane meM sakSama hai|" madhyakAla se thor3e varSoM pahale taka nArI kI bar3I upekSA thii| use viduSI nahIM banane dete the| sirpha ghara kA kAma karavAne meM hI itizrI samajha lete the| isake lie vidyAbhUSaNa ne likhA hai ki, "loga yaha siddhAnta puruSoM meM to lAgU karanA cAhate haiM kintu striyoM ke prati eka do vyakti nahIM sArA kA sArA samAja isa siddhAnta kA ullaMghana kara rahA hai| yaha ekAMgI ciMtana kaba taka calegA? mAnavI cetanA, usakA viveka ise kaba taka sahana kara sakegA" ? madhya kAla meM pardA-prathA bahuta thI, strI ke nakha taka nahIM dikha sakate the| usa samaya striyoM para bahuta atyAcAra ho rahe the / samaya dekhakara pardA-prathA lAgU kI thii| lekina bAda meM bhI vaha jyoM kI tyoM banI rhii| isake lie svAmI rAma ne antar vedanA ke sAtha likhA, "parde se yadi zIla kA rakSaNa hotA hai to phira use puruSa ke lie bhI prayukta kyoM nahIM karate' ? nArI meM buddhi puruSa se bhI jyAdA hotI hai, magara puruSoM ne use buddha samajha liyA / use kahIM Ane-jAne kI ijAjata nahIM thii| hara vakta use cAradIvArI meM banda rahanA par3atA thaa| isI se duHkhI hokara kArlAila ne likhA hai ki "jina deviyoM ke thor3e se aMza kA anudAna pAkara puruSa sabala banA hai unheM durbala kahanA, jo apanI ajasra anudAna paramparA ke kAraNa devI kahalAtI haiM, unheM svAvalambana ke ayogya ThaharAnA buddhi kA divAliyApana nahIM to aura kyA hai" ? pahale jamAne meM putriyoM kA janma hote hI mAra DAlate the / jyAdA putriyoM kA honA abhizApa samajhA jAtA thA, lekina jo kAma putriyA~ karake dikhAtIM vaha kAma putra ko karane meM muzkila thii| nArI ratna-kukSi hai, yaha bAta koIkoI hI samajha pAtA thaa| sabako samajhanA nAmumakina thA / ataH putra se bhI putrI ko jyAdA mahattva dete hue maharSi dayAnanda ne kahA, "bhAratavarSa kA dharma usake putroM se nahIM, suputriyoM ke pratApa se ho sthira hai / bhAratIya deviyoM ne yadi apanA dharma chor3a diyA hotA to deza kaba kA naSTa ho cukA hotaa"| ___ ataH hama kula milAkara kaha sakate haiM ki jainAgamoM aura anya sAhitya meM nArI kA ucca sthAna hai| dAna, zIla, tapa, bhAva, brahmacarya, ahiMsA, asteya, tapa vagairaha meM, deza, rASTra, aura dhArmika kSetra meM gauravamaya hai| 300 | chaThA khaNDa : nArI samAja ke vikAsa meM jaina sAdhviyoM kA yogadAna www.jainelioraces