Book Title: Moksha dharm aur Vyavastha Dharm Author(s): Sukhlalmuni Publisher: Z_Mohanlal_Banthiya_Smruti_Granth_012059.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/211765/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva: mohanalAla bAThiyA smRti grantha mokSadharma aura vyavasthA dharma - muni sukhalAla dharma eka bahuta ulajhana bharA zabda hai| yaha Aja hI ulajhana bharA nahIM hai| bahuta purAne jamAne meM bhI isake sAmane ulajhaneM AtI rahI hai| jIvana kI preraNA ke rUpa meM prAcInakAla meM dharma, artha aura kAma yaha purUSArtha trayI bahuta pracalita rahI hai| AcArya somaprabha ne kahA hai - trivarga-saMsAdhanamantareNa, pazorivAyuviphalaM nrsy| tatrApi dharma pravaraM vadanti, na taM binA yada bhvtoprthkaamau|| dharma, artha aura kAma ke binA manuSya kA jIvana pazu ke tulya hai, nissAra hai| lekina tInoM meM dharma kI preraNA pramukha hai| dharma ke binA artha aura kAma bhI besvAda ho jAte purUSArthatrayI meM dharma mAnya to haiM, para vaha artha aura kAma se jur3A huA hai| ho sakatA hai kabhI dharma kA artha Atmazuddhi rahA ho, para dhIre-dhIre vaha vyavasthA se jur3a gyaa| Izvara kRSNa ne sAMkhyakArikA meM - "athAto dharma jijJAsA" kahakara dharma ko jijJAseya to jarUra batAyA hai, para usako spaSTa karate hue yaha bhI kaha diyA - sa abhyudaya niHzreyasa hetuH|" vaha manuSya ke abhyudaya aura niHzreyasa donoM kA hetu hai|| abhyudaya kA artha hai ihalaukika vikAsa aura niHzreyasa kA artha hai pAralaukika vikaas| yahAM dharma dvividha ho gyaa| saMsAra ke lie bhI dharma kI AvazyakatA hai| yahAM eka bahuta bar3A ghapalA paidA ho gyaa| ghapalA yaha ki saMsAra ke lie bhI dharma kI AvazyakatA hai aura mukti ke lie bhI dharma kI AvazyakatA hai| isIlie zAyada dharma ko phira se saMjJApita karane kI AvazyakatA huI aura kahA gayA - "vatthusahAvo dhammo" vastu kA svabhAva hI dharma hai , kyoMki dharma hai tabhI vastu hai| 2010_03 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I agni kA dharma hai jalAnA / vaha jalAtI hai tabhI agni hai / isI taraha AtmA kA dharma hai cetanA / jaba vaha cetanA meM sthita hotA hai tabhI dharma hai / vyakti jaba cetanA se padArtha meM calA jAtA hai taba adharma meM calA jAtA hai / isI AdhAra para dharma ko trivarga ke sthAna para caturvarga mAnA gyaa| cauthe purUSArtha kI svIkRti hI mokSa kA dharma kI svIkRti hai / isase vyavasthA kA dharma alaga ho gayA aura mokSa kA dharma alaga ho gyaa| hamAre yahAM bahuta sAre zabda pracalita haiM - dharmayuddha, dharma kI kamAI, pati dharma aadi-aadi| para kyA yuddha kabhI dharma ho sakatA hai ? kyA parigraha kabhI dharma ho sakatA hai ? kyA patnI kabhI dharma ho sakatI hai ? asala meM ye sAre zabda samAja-vyavasthA se jur3e hue haiN| dharma kA artha ho gayA sAmAjika vyavasthA / jo vyavasthA sukha detI hai vaha dharma bana gaI, jo duHkha detI hai vaha adharma bana gii| aisA yuddha jo yuddha ke niyamoM se lar3A jAtA hai vaha dharmayuddha ho gyaa| jo paisA nyAya se kamAyA jAtA hai vaha dharma kI kamAI ho gaI jo bhoga eka pati taka sImita rahA vaha pati dharma bana gayA / isI taraha samAja kI aneka vyavasthAoM ko vidhi niSedhoM meM bAMdhakara una para dharma kI muhara lagA dI gaI / zrutiyAM smRtiyAM una vidhiniSedhoM se bharI par3I haiM ; inake kAraNa dharma ke nAma para bahuta andhakAra phailA huA hai / isalie AtmA kA dharma kho gayA, padArtha kA dharma Upara A gyaa| yadyapi nAstika ina vidhi-niSedhoM ko nahIM maante| unake hisAba se : piba khAda ca cArulocane ! yadatItaM varagAtri ! tannate nahi bhIrU ! gataM nivartate, samudaya mAtrarmida kAnevarama | 2010_03 darzana digdarzana vRhaspati indriya rUpa sukha se Age nahIM bddh'te| unakI dRSTi meM acchA khAnApInA aura aiza ArAma hI jIvana kI sArthakatA hai| para usase eka avyavasthA bhI phaila sakatI hai / yadi vyakti svArtha kendrita hai anAyAsa hI vaha dUsaroM para coTa kara sakatA hai| isalie samAja vyavasthA se iMkAra nahIM huA jA sktaa| bhale hI zrutiyoM smRtiyoM ko mAnanA jarUrI na ho, para indriya se pare bhI koI sukha hai| yaha to mAnanA hI hogaa| jaba taka padArtha sukha hI abhipreta banA rahegA taba taka AtmAnanda se nahIM prApta kiyA jA sakatA / sukha padArtha meM haiM, Ananda padArtha se pare AtmA meM hai / jaba sukha hI saba kucha bana jAtA hai to 183 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva: mohanalAla bAThiyA smRti grantha 388 5888888888888888888888888888888883 200-2000-220888 bhUkhe ko roTI khilAnA bhI dharma bana jAtA hai, pyAse ko pAnI pilAnA bhI dharma bana sakatA hai| isIlie adhikAMza loga mandira-masjidoM meM apanI-apanI AkAMkSAoM kI pUrti ke lie cakkara lagAte haiN| jaba taka padArtha sukha hI kendra meM rahegA taba taka mokSa kA Ananda anubhava nahIM kiyA jA sktaa| samudAya ke jhagar3e khar3e hue binA nahIM raha skte| Aja jagaha-jagaha dharmAntaraNa kI jo ghaTanAeM ho rahI hai, unakI preraNA mokSa dharma nahIM hai| yaha sArA sampradAyoM kI saMkhyA bar3hAne kA ahaMkAra hai| dharma to hai ahaMkAra kA tyAga aura sampradAya hai tyAga kA ahNkaar| AdamI ko jisa vyavasthA se apanA peTa bharatA dikhAI detA hai vaha usI sampradAya ke pIche khar3A ho jAtA hai| kucha loga paise ke pIche nahIM hote to ve rUr3ha paramparA ke pIche ho jAte hai| isIlie dharma ke nAma para voTa mAMge jAte haiN| rAjanIti vyavasthA kA dharma ho sakatI hai, para use mokSa dharma se bacAyA jAnA cAhie va sampradAyoM se bhI bacAyA jAnA caahie| dharma aura saMpradAya ke bheda ko samajhanA jarUrI hai| rAjanIti dharmahIna nahIM caahie| para dharma meM rAjanIti nahIM AnI caahie| yaha tabhI saMbhava hai jaba hama mokSa dharma kI purUSArtha catuSTaya dharma kI avadhAraNA ko ThIka se smjheN| 2010_03