Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. moDhA ADe muhapattIbaMdhana zA mATe ? : eka saMzodhanAtmaka samAlocanA (aMgata patranA AkAramAM maLelI A samAlocanAnA lekhaka paMDita becaradAsa jIvarAja dozI eka moTA vyAkaraNazAstrI ane jaina dharmanA prakhara paMDita che. temaNe saMpAdita karelI 'mahAvIravANI'ne pUjya vinobAjIe UMDI prasannatAbharyA udgAropUrvaka AvakArI che. temanI vizeSatA svataMtra ciMtana ane potAnA vicAronA nIDaratAbharyA nirUpaNamAM rahelI che. vicAronI svataMtratA khAtara temaNe potAnA samAja taraphathI je sahana karyuM che tevuM bhAgye ja anya koI jaina vicArakane sahana karavuM paDyuM haze. temano prastuta lekha muhapattIbaMdhananA viSayamAM maulika prakAza pADe che. A lakhANa mokalIne temaNe mArI vicAraNAne vadhAre sugrAhya banAvI che. tethI A temano lekha pragaTa karatAM huM AnaMda ane kRtajJatAnI lAgaNI anubhavuM chuM. paramAnaMda) snehI zrI paramAnaMdabhAI, saprema praNAma. sapTembara mahinAnI soLamI tArIkha ane zanivAranA 'prabuddha jIvana'mAM 'moDhA ADe muhapattIbaMdhana zA mATe ?' e mathALA nIce tame je noMdha lakhela che te ekalI ja paNa 'prabuddha jIvana'nA nAmane sArthaka karavAne samartha che ema mane lAge che. mArA manamAM paNa A ane AvA bIjA aneka viSayo aMge aneka vicAro ghaNI ghaNI vAra ghoLAtA rahe che, paNa jANI joIne ja e vicArone huM vAcA Apato nathI. jouM chuM ke samAjanA dhuraMdhara AcAryo, upAdhyAyo ane sAdhusAdhvIo amuka rIte pravAhapatita thaIne cAlI rahyA che; temAM ja temane moja che. AvI carcAone lIdhe teo thoDI vAra jarUra UMcAnIcA thavAnA ane carcA karanArane eka-be zabdo copaDAvavAnA; e sivAya bIjuM teo kazuM karI zakavA samartha nathI. Avo eka samaya hato, paNa have to AvI carcAne teo bhAgye ja jotA hoya che. have to temanI cAmaDI vizeSa jADI thaI gaI che. eTale AvI carcAnI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 - saMgIti goLIo temane na lAgatAM temanI cAmaDI ja e goLIone pAchI pADe che. astu, mAre mana to AvI vicArapreraka carcAo ghaNI ja upayogI che ane navI peDhIne vizeSa preraka che. muhapattI zA mATe bAMdhavI ? garama pANI pIvAthI ahiMsA kevI rIte sadhAya che? potAnAM pezAba tathA gaMdA pANI jAhera rastA upara DhoLavAmAM saMyama che? cAlu bhikSAnI rUDhi pauruSane haNanArI nathI? A uparAMta vItarAga bhagavAnanI mUrti upara coDavAmAM AvatAM cakSuo ane TIlAM-TapakAM, caDAvavAmAM AvatAM mugaTa ane AbhUSaNo, karavAmAM AvatAM bhAtabhAtanAM zobhAzaNagAra-A badhuM jinamUrtinI bhAvanA sAthe susaMgata che ke visaMgata ? vagere vagere aneka bAbato tamArI lakhelI carcA joIne manamAM UbhI thAya che. paNa e aMge hAla to kazuM lakhavA mana taiyAra nathI. phakta muhapattI ane teno itihAsa tathA bAMdhavAno hetu e vize ja thoDuM lakhavAnI vRtti anubhavuM chuM. koI saMgha navuM prasthAna kare tyAre potAnA bAhya poSAka vize cAlu rIta karatAM navI ja kalpanA karato hoya che. kharI rIte to AMtaravRtti vize vizeSa lakSya apAvuM joIe, paNa loko vacce rahevAnI ane potAnI oLakha ApavAnI jarUra jaNAyAthI A bAbatanuM mahattva vadhI jAya che. amuka loko evA hoya che ke teo amuka poSAkavALAne ja bhikSA vagerenuM dAna ApI puNya kamAvA tatpara hoya che. bhagavAna mahAvIre to pote koI veza ja nahIM rAkhelo; temano deha e ja temano veza hato. teo lokanirapekSa hatA, eTale temane te posAyuM. paNa temanI paraMparA to loka upara jIvanArI rahI. eTale temane to veSanI upekSA karavI zI rIte pAlave ? uttarAdhyayanasUtramAM kezI ane gautamanA saMvAdamAM zrI gautame spaSTa jaNAvela che ke liMga-veSanI lokaoLakhANa sivAya kazI ja kiMmata nathI, pradhAna to saMyamanI sAdhanA che. paNa pAchaLanI paraMparAmAM je pradhAna hatuM te gauNa banI gayuM, ane je gauNa hatuM te pradhAna banI gayuM. pahelAM kahyuM tema zrI mahAvIra pAse na to rajoharaNapAyaluMchaNa hatuM, na pAtra hatuM; tema na muhapattI hatI, tathA kapaDuM to nAme nA hatuM. gautamAdika munio paNa acelaka hatA. aMgasUtromAM jemaNe jemaNe dIkSA lIdhela che temanA aneka kathAnako ApelAM che. temAM rAjaputro, zeThanA putro, zeThanI putrIo, rAjaputrIo, kuMbhAro vagerenAM paNa kathAnako che. temAM e dIkSA lenArAo pAse mAtra be ja upakaraNo hovAnI noMdha che. eka to rajoharaNa ane bIjuM pAtra. temAM kapaDAnI tema ja muhapattInI noMdha muddala
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ moDhA ADe muhapattIbaMdhana zA mATe?.... * 107 nathI dekhAtI. tyAre have e prazna thavo saMbhavita che ke A muhapattI AvI kevI rIte? guNaratnasUrie 'padarzanasamuccaya'nI moTI TIkA lakhela che. temAM bITA' nAme eka zabda Ave che. tenI vyAkhyA ApatAM temaNe jaNAvela che ke bITA e lAkaDAnI paTikA che, jene sAMkhyamatAnuyAyI munio potAnA mukha para bAMdhI rAkhatA. e munio ema mAnatA ke mukhamAMthI zvAsa nIkaLatAM ghaNA jIvono vinAza thaI jAya che, mATe moDhA upara lAkaDAnI paTTI rAkhI melavI joIe. A bAbatano je zloka guNaratnasUrie (samaya paMdaramo saiko) Apela che te A pramANe che : vIrA' kRti bhArate dhyAtA, vAravI puravastra | dayAnimittaM bhUtAnAM, mukhaniHzvAsarodhikA // sAMkhyadarzananA anuyAyI munionA veSanI hakIkata lakhatAM TIkAkAre A zloka TAMkela che. "bITA" zabdanI vyutpatti vize koI samajaNa ApI nathI, tema te aMge vizeSa mAhitI paNa maLatI nathI. TIkAkAre bhAratamAM eTale kadAca mahAbhAratamAM A "bITA" zabda prasiddha che ema jaNAvela che. A zabda mahAbhAratamAM kyAM Ave che te aMge koI mAhitI Apela nathI ane e aMge koI tapAsa paNa karavAmAM AvI nathI. paNa A uparathI eTaluM to jaNAya che ke sAMkhyamatanA sAdhuo jIvadayAne nimitte mukha upara lAkaDAnI paTTI bAMdhI rAkhatA, bAMdhI rAkhela hoya to ja mukha upara lAkaDAnI paTTI rahI zake. moDhA ADI lAkaDAnI paTTI hoya to jarUra mukhamAMthI nIkaLato niHzvAsa rokAI zake. A game tema ho, paNa A dezamAM eka kALe sAMkhyamuniono evo saMgha haze, je potAnA mukha upara lAkaDAnI paTTI bAMdhI rAkhato haze. e saMgha keTalo prAcIna hato e vize kahevuM kaThaNa che. paNa je samayanA guNaratnasUri che te samayamAM eTale vikramanA paMdaramA saikAmAM zrI guNaratnasUrie evA sAMkhya munione kadAca joyA paNa hoya. A to vAta lAkaDAnI paTTInI thaI, paNa jaina saMghamAM vastranI muhapattI kyAre AvI ? e vize vicAra karavA jevo che. upara kahyuM tema prAcIna jaina munio pAse mAtra be ja upakaraNa rajoharaNa ane pAtro hatAM, e sivAya trIjuM koI upakaraNa na hatuM. muhapattIno itihAsa jUno jaNAya che. saMbhava che ke devaddhigaNInI pahelAM te AvI gaI hoya athavA skaMdilAcAryanA samayanI paNa te hoI zake. A bAbata koI ullekhanuM pramANa maLatuM nathI, paNa mArI samaja pramANe muhapattIno saMbaMdha pustako sAthe hoya ema jaNAya che.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 * saMgIti jyAre lakhela pustakonI saMghamAM hayAtI thaI, tyAre te sAthe muhapattI paNa prAdurbhAva pAmI. Ama to bhagavAna mahAvIra bAda hajAra varasa pachI rItasara Agamo pustakArUDha thayA eTale ke pustakAre lipimAM lakhAyAM, paNa te pahelAM koI pustaka nahIM lakheluM hoya ema kahI zakAya evuM nathI. prAcIna kALamAM jayAre kAgaLo zodhAyA na hatA tyAre pustako tADapatra para lakhAtAM ane e tADapatro lAMbI sAijhanAM tathA TUMkI sAijhanAM pAnAMvALAM hatAM. tene dorIthI bAMdhavAnI paddhati hatI. paNa te paddhati jarA judI hatI. pratyeka pAnAnI vacce eka kANuM (chidra) rAkhavAmAM AvatuM ane lAMbA pAnA upara be kANAM thoDAM dUra paNa samAna lITImAM rAkhavAmAM AvatAM. te samaye pustako ghaNAM durlabha hatAM, tethI tenI saMbhALa vizeSa rAkhavAnI jarUra hatI. vAMcatI vakhate pustako upara ghUMka na paDe te aMge khAsa cIvaTa rAkhavAmAM AvatI. ghUMka paDavAthI pustaka bagaDe, tenA akSaro paNa bhUMsAI jAya ane vAraMvAra thaMka paDavAthI pustakanI AvaradA ochI thatAM teno nAza ja thaI jAya. te tADapatranAM pustako vAMcatAM, bhaNatAM, vaMcAvatAM pAnuM pakaDavA mATe be hAtha rokAtAM, eTale vAMcanAra ke bhaNanAranuM mukha vAMcatA-bhaNatAM khulluM rahe ane temAMthI ghUMka UDavAno saMbhava kharo. A paristhitimAM UDatuM thuMka rokavAnA upAya tarIke vAMcatI vakhate muhapattI mukha upara bAMdhI rAkhavAnI jarUra jaNAI hoya e banavA joga che. mukha upara muhapattI bAMdhavAnA be prakAra che-eka to muhapattInA banne cheDAne kAna pAse kAnanI upara majabUta rIte bharAvI devA, jethI mukha uparathI muhapattI khasI na jAya. ahIM e yAda rAkhavuM jarUrI che ke mAtra pustakano upayoga karatI vakhate ja muhapattInA upayoganI jarUra hatI, paNa Akho vakhata, rAta ane divasa bAMdhI rAkhavAnI kalpanA na hatI. keTalAka munione kAnanI bUTamAM cheda hoya che. te chedamAM muhapattInA bane cheDA bharAvI rAkhIne paNa mukha upara muhapattI barAbara TakAvI rakhAtI. vartamAnamAM paNa mUrtipUjaka paraMparAnA keTalAka sAdhuo mAtra vyAkhyAna vAMcatI vakhate kAnanI bUTamAM muhapattInA banne cheDA bharAvIne mukha upara muhapattI bAMdhe che. ahIM amadAvAdamAM DelAno upAzraya che. temAM je sAdhuo vyAkhyAna vAMce che, teo vyAkhyAna vAMcatI vakhate ja kAnanI bUTamAM muhapattiInA cheDA bharAvIne vyAkhyAna vAMce che. e rivAja haju paNa pracalita che. jayAre khuda tIrthakara bhagavAna hayAta hatA, tyAre temanI vANI sAMbhaLI loko kRtArtha thatA; ane jyAre tIrthakara nirvANa pAmyA tyAre temanI vANIne tIrthakara jeTaluM mahattva apAtuM ane e
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ moDhA ADe muhapattIbaMdhana zA mATe ?..... * 109 vANIne sAcavI rAkhavAnuM sAdhana vizeSataH pustaka che. e pustakanI koI rIte leza paNa avamAnanA na thAya e dRSTie mukhya rIte vyAkhyAna ApavAnA vakhate muhapattI mukha upara bAMdhavAno rivAja cAlu thayela che. A rIte muhapattInI utpattino saMbaMdha pustakonI utpatti sAthe hovAnuM mane to sayuktika jaNAya che. pachI to bolatI vakhate ke koInI sAthe vAtacIta karatI vakhate zrotAnA AdaranI daSTie-ne pAse beThelA zrotA upara thuMka na paDe e daSTie--hAthamAM muhapattI rAkhI ane tene moDhA ADI dharIne bolavuM e vizeSa sabhyatAnuM nizAna che. e rIte muhapattI hAthamAM rAkhavAnI paddhati zarU thaI gaI lAge che. ghaNI jUnI evI munionI mUrtio maLe che tathA ghaNAM jUnAM evAM munionAM citro paNa maLe che, temAM kayAMya mukha upara muhapattIne bAMdhelI jovAmAM AvatI nathI. kAM to hAthamAM rAkhelI hoya che, kAM to rajoharaNa sAthe mUkelI hoya che. A rIte vyAkhyAna vAMcatI vakhate ane bolatI vakhate muhapattInA vaparAzanI hakIkata paristhitivazAt cAlu thayela hoya ema mane lAge che. pachI jyAre lokazAhe mUrtipUjAnI paddhatino tyAga karyo ane amUrtipUjaka paraMparA calAvI, tyAre paNa khuda lokAzAha muhapattI bAMdhatA na hatA. joke teo bhikSA dvArA potAnI saMyamayAtrA calAvatA, paNa vezamAM khAsa phera nahIM rAkhelo. kadAca nIcenuM vastra vacamAM che. pAchaLa khoselo na hoya evI rIte madrAsI loko mAphaka paheratA ema mAluma paDe che. paNa jayAre temanA anuyAyI munio thavA lAgyA tyAre veza kevo rAkhavo te aMge vicAravAnI jarUra UbhI thaI. te jamAnAnAM munio ane sAdhvIo mAtra dhoLAM kapaDAM paheratAM, eTale A munioe potAnAM kapaDAM dhoLAM rAkhavAnuM svIkAryuM. paNa mUrtipUjaka paraMparAnA munio muhapattIne hAthamAM rAkhatA, tyAre A navA munioe dorA dvArA muhapattIne mukha upara bAMdhI. ema bIjAM bIjAM upakaraNo sAthe eka muhapattInuM upakaraNa vadhu svIkArI lIdhuM, ane rAtadivasa sUtAM-besatAM paNa muhapattIne bAMdhI rAkhavAnuM svIkArI, te vakhatanA cAlu muniveza karatAM potAnI judAI jaNAvavA A pagaluM bharyuM. have e paraMparAmAMthI terApaMthI munionI eka paraMparA judI paDI, paNa temanI muhapattI vartamAna sthAnakavAsI munio karatAM thoDI judI jaNAya che. A aMge mane pUro khyAla nathI, paNa temane jotAM ema mAlUma paDe che ke sthAnakavAsIo karatAM A navA paMthavALAnI muhapattInI laMbAIpahoLAImAM thoDo bheda rAkhavAmAM Avela che. have to A navA terApaMthI munio cakacakita muhapattIne paNa bAMdhatA dekhAya che; teoe muhapattIne
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 - saMgIti cakacakita karavAnI eka khAsa prakriyA zarU karI che. ethI A navA paMthanA keTalAka munio potAnA mukha upara cakacakita plAsTika jevI lAgatI muhapattIone dorA vaDe bAMdhe che. muhaparI mukha upara bAMdhavAnI pAchaLano hetu upara jaNAvela che. teo kahe che ke sUkSma jaMtuonI hiMsA na thAya mATe mukha pAse muhapattI rAkhavAmAM Ave che athavA kAyama bAMdhI rAkhavAmAM Ave che. kahevAmAM Ave che ke vAtAvaraNamAM UDatA sUkSma jIvo mukhamAM pesI na jAya ane vAyukAyanA jIvonI hiMsA na thAya e mATe A muhapattIno upayoga che. paNa A vAta jhaTa gaLe Utare evI nathI. jayAre A munio ke sAdhvIo cAle che, tyAre temanA banne hAtha hAlatA ja hoya che ane kapaDAnA cheDA paNa hAlatA ja hoya che. eTale e vaDe paNa vAyukAyanA jIvonI hiMsA thavAno saMbhava nathI zuM? je kriyAo anivArya che temane yatanApUrvaka, vivekapUrvaka, saMyama sAthe karavAthI hiMsAno saMbhava nathI, ane kadAca evI rIte koI hiMsA thaI jAya to paNa tene baMdhanakartA hiMsArUpe svIkAravAmAM nathI AvelI. ema chatAM A loko vAyukAyanI rakSAno vicAra kare che te mane to samajAto nathI. mane to ema jaNAya che ke mAtra vezano bheda karavA mATe A pravRtti zarU thayela che, pachIthI teno vizeSa Agraha thayo ane chevaTe tyAM sudhI vAta Avela che ke muhapattI vinA saMyamano saMbhava nathI. eTale koI sadgaNI, kharekhara saMyamI muni paNa muhapattI choDe ke tene bhraSTa athavA asaMyamI mAnavA sudhInI vAta AvI jAya che. sthAnakavAsI paraMparAmAM amuka muni muhapattI bAMdhavAnI prathAnuM koI vizeSa prayojana na jotAM hoya to paNa temane samAjanA bhayathI, potAnA nirvAhanI dRSTithI ane potAnI pratiSThA vagerenA hetuthI paNa muhapattI bAMdhI rAkhavI ja paDe che. A karuNatA nahIM to bIjuM zuM kahevAya ? muhapattI aMge bIjI paNa eka vAta sUjhe che : "muni' zabda ochuM bolavAnI ane vizeSa mauna rAkhavAnI pravRttine sUcave che. mauna zabda muni' zabda dvArA Avela che. vizeSa manana-ciMtana karavuM ane ochAmAM ochuM bolavuM e muninuM vizeSa lakSaNa che. e dRSTie paNa muhapattIno praveza thavo saMbhavita lAge che. jema sAMkhya munio lAkaDAnI paTTI bAMdhI rAkhatA teno hetu paNa maunavrata sAcavavAno jaNAya che ane kapaDAnI muhapattIno paNa e ja hetu hovo joIe. paNa have to e hetu koI paNa aMzamAM sacavAto jaNAto nathI. eTale muhapattI mAtra zobhArUpa ja dekhAya che. bAMdhanArA paNa bolavAnI pravRttimAM vizeSa agresara mAlUma paDe che. eTale bAMdhavAno e hetu
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ moDhA ADe muhapattiIbaMdhana zA mATe?... 111 sarato jaNAto nathI. samagra jaina saMghamAM ekatAnI vAto jorazorathI cAlI rahela che ane bhagavAnanA nirvANane paccIsaso varasa pUrAM thatAM e ekatA sadhAvI joIe evuM paNa vAtAvaraNa UbhuM thatuM jaNAya che. jeo ekatA karavA kharA aMta:karaNathI mAnatA hoya ane kharekhara AtmArthI hoya, jo ekatAnA teo kharA himAyatI hoya, to teo samajI le ke paraspara bAMdhachoDa karyA vinA ekatAno saMbhava nathI. jyAM sudhI tamAma phirakAnA munio ane zrAvako potapotAnA AgrahamAM makkama che tyAM sudhI koI kALe ekatAno saMbhava nathI. eTale ekatA sAdhavI haze to keTalIka kevaLa bAhya pravRttimAM jarUra kApakUpa karavI paDaze, ane emAM AvI muhapattI bAMdhavAnI prathA jevI paristhiti aMge UbhI thayelI pravRttiono paNa vicAra karavo paDaze. koI paNa bAhya AcAro avicaLa nathI ane avicaLa rahevAnA nathI. vijJAnanuM prAbalya jotAM have hAjIhAjInI rIta cAlavAnI ja nathI-bhale ne koI muni jaMbUdvIpanI eka lAkha yojananI laMbAI-pahoLAI samajAvavA koI moTuM saMsthAnI sthApe, vividha jAtanA nakazA kaltha vA game tevI yuktio dvArA pustako lakhIne chapAve. eka lAkha yojanano jaMbUDhIpa che e vAta vartamAnamAM je samagra pRthvI che tenI laMbAI-pahoLAI pratyakSa rIte jotAM paNa koI rIte TakI zakavAnI ja nathI. hA, jo yojanAno artha koI judI rIte kalpavAmAM Ave, to te vAta TakI zake kharI. vartamAnamAM evA aneka zodhako che, jeo samagra pRthvInI pradakSiNA karI AvyA che ane pRthvInI laMbAI-pahoLAI pratyakSa rIte batAvI zakavA samartha che. koI jaina guhastha ke muni paNa A hakIkatane pratyakSa jarUra kahI zake che, paNa potAnI hakIkatano meLa na bese tema hoya chatAM kadAgraha karIne tene pakaDI rAkhavI ane samAjamAM nANAMno durupayoga karavo vA karAvavo e to vizeSa anarthakara che. je samAjanA loko moTA-moTA udyogo calAvI zake che ane vizeSa buddhimAna paNa che e loko kevA vicArathI AvI azakya puravAra thayelI, pAyA vinAnI vAtonI sAbitI mATe paisA ApI zake che e ja samajAtuM nathI. astu. paramAtmA saune sanmati Ape ! tamAro becaradAsa - prabuddha jIvana, okTo. - 1967