Book Title: Mevad Ek Bahugolik Visheshan
Author(s): Basant Sinh
Publisher: Z_Ambalalji_Maharaj_Abhinandan_Granth_012038.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211745/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 DaoN0 basanta siMha [prAdhyApaka-bhUgola vibhAga, rAjasthAna vizvavidyAlaya, jayapura] M-0--0--0--0--0--0--0- No----------------------------------- gurudeva zrI kI janmabhUmi evaM sAdhanA-bhUmi mevAr3a kA Antarika AdhyAtmika svarUpa samajhane ke pUrva usakI mahattvapUrNa bhaugolika saMracanA evaM upalabdhiyoM kA eka lokhA-jokhA vidvAn / lekhaka dvArA prastuta hai| 4-0-0--------------------------0-0-0-0--0--0--0-15 000000000000 000000000000 mevAr3a : eka bhaugolika vizleSaNa pUNa SED PRASA sthiti arAvalI parvata zRkhalA kI goda meM sthita yaha sakarA evaM ekAkI bhUbhAga apanI viziSTa prakAra kI bhautika saMracanA ke kAraNa rAjasthAna ke rAjapUtoM ke gauravamaya itihAsa kA janaka banA rahA / 23deg046' se 250.58' uttarI akSAMzoM tathA 730.15 se 750.46' pUrvI dezAntaroM ke madhya 47372 vargamIla kA yaha sthalakhaNDa rAjasthAna rAjya ke dakSiNa meM sthita hai| uttara-dakSiNa 120 mIla tathA pUrva-pazcima isakA adhikatama vistAra 60 mIla hai / atyanta prAcIna kAla se yaha eka rAjanaitika ikAI ke rUpa meM vikasita rahA hai jisake pazcima meM arAvalI pahAr3iyA~, dakSiNa meM gujarAta rAjya ke banAsakAMThA tathA sAvarakAMThA janapadoM ke hisse, pUrva meM cambala evaM hAr3autI pradeza tathA uttara meM aMgrejoM ke samaya meM gaThita evaM vizeSAdhikAra prApta ajamera janapada isakI sImAyeM banAte haiN| yaha mevAr3a pradeza, udayapura DivIjana ke nAma se bhI jAnA jAtA hai / jisameM rAjasthAna ke pAMca jile-udayapura (17267 va. mI.), cittaur3agar3ha (10858 va. mI.) bhIlavAr3A (10450 va. mI.), DUMgarapura (3770 ba. mI.) tathA bA~savAr3A (5037 va. mI.) sammilita haiN| S.... UCTION DAINITIANER uccAvacana isa pradeza ke bhautika svarUpa kI saMracanA mukhya rUpa se arAvalI pahAr3iyoM se hotI hai| ye parvata zreNiyA~ TarasIyarI yuga kI banI evaM lagAtAra parvata zRMkhalA ke rUpa meM pAI jAtI haiN| isameM paratadAra evaM parivartita caTTAnoM kI adhikatA hai| inakI adhikatama U~cAI mAuNTa AbU (1727 mITara) meM hai| sthAnIya rUpa se yaha bhUbhAga bhoraTa paThAra (1225 mITara) ke nAma se prasiddha hai| dakSiNa-pUrva meM udayapura ke AsapAsa ina pahAr3iyoM meM aneka parvata prakSepAta evaM vakrAkAra kaTaka sthita haiM / katipaya coTiyoM kI U~cAI 1225 mITara se bhI adhika hai aura dekhane meM dIvAra kI bhA~ti pratIta hote haiM / arAvalI kI bhaumikI Dakana Traipa se milatI hai / udayapura, DUMgarapura tathA bA~savAr3A meM arAvalI krama se sambandhita ziSTa caTTAneM pAI jAtI haiM / cittaur3agar3ha evaM bhIlavAr3A meM Dakana TraMpa kI caTTAneM, zeSa bhAgoM meM bundelakhaNDa kI nIsa, tathA dillI krama kI caTTAneM pAI jAtI haiM / kucha bhAgoM meM vindhyana caTTAneM bhI pAI jAtI hai / mevAr3a kI pahAr3iyA~ mAvalI, rAjasanda tathA ballabhanagara ko chor3akara sampUrNa udayapura janapada, dakSiNa-pUrvI pAlI evaM gujarAta rAjya ke kucha bhAgoM meM phailI huI haiM / bhaugolika dRSTi se bicAra karane para sampUrNa parvata zreNiyA~ eka prakAra ke samatala zikhara evaM samaprAya bhUmi ke avaziSTa pratIta hotI haiM / isa pradeza ke sataha nirmANa meM anAcchAdana, dainika tApAntara evaM bAlUbharI havAoM kA adhika hAtha rahA hai| isa parvata zRkhalA se nikalane vAlI nadiyoM meM se banAsa mAhI tathA khArI sabase mahattvapUrNa haiN| banAsa madhyavartI maidAna se dakSiNa kI tarapha pravAhita hotI huI adhikAMza bhAga ke lie lAbhaprada hai| paratantratA ke virodha meM lar3A gayA aitihAsika haldI ghATI kA yuddha isI nadI ke kinAre para huA thaa| khArI nadI ...... 1015 MIS Ta wwwajaimstonaryorg Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 | pUjya pravartaka zrI ambAlAla jI mahArAja-abhinandana grantha 000000000000 000000000000 Umming 6 . . . UITHI mevAr3a aura ajamera mevAr3a kI sImA banAtI hai| inake atirikta mAhI, gambhIrI, berAva, cambala, gejAlI, bAmAnI kAldI, begona, bAkala, candrabhAgA, gomatI tathA kusumbI nadiyAM sthAnIya mahattva kI hotI huI bhI ullekhanIya haiM / prAkRtika jalasrotoM ke atirikta yaha sampUrNa pradeza kRtrima jalAzayoM ke lie bhI mahattvapUrNa hai| aisI jhIloM meM jayasamanda, rAjasamanda tathA udayasAgara vizeSa ullekhanIya haiM / vizva kI kRtrima jhIloM meM jayasamanda ko sabase bar3A mAnA jAtA hai / jalavAyu pUrva meM Ardra tathA pazcima meM zuSka jalavAyu ke pradezoM ke madhya sthita isa pradeza kI jalavAyu yahA~ ke mUlanivAsiyoM ke lie mahattvapUrNa evaM lAbhaprada hai, jabaki videziyoM ke lie apekSAkRta pratikUla par3atI hai| isa prakAra yahA~ kI jalavAyu ko ardha zuSka kahA jA sakatA hai| yahAM kA ausata tApamAna 15deg se0 gre0 se 20deg se. gre0 tathA sAmAnya vArSika varSA 60 se0 mI0 taka hotI hai / janavarI meM sabase adhika ThaNDaka (uttara meM 11deg se0 gre0 tathA dakSiNa meM 16 se0 gre. tApamAna) par3atI hai| jabaki maI tathA jUna meM sabase adhika garmI par3atI hai| aura kabhI-kabhI tApamAna 44deg se0 gre taka pahuMca jAtA hai| jAr3e ke dinoM meM kabhI-kabhI zIta laharI tathA grISma meM 'lU' yahA~ kI jalavAyu ke ullekhanIya kAraka haiN| pUre deza kI bhAMti yahA~ bhI sampUrNa varSA kA 60% mAga tIna mahInoM (julAI-sitambara) meM hI ho jAtI hai / aura yaha mAtrA bhI, jo mukhya rUpa se dakSiNa-pazcima kI araba sAgara vAlI mAnasUna zAkhA se prApta hotI hai, pUrva tathA uttara-pUrva se pazcima tathA dakSiNa-pazcima kI tarapha kama hotI jAtI hai| mAunTa AbU meM sabase adhika varSA hotI hai| varSA kI mAtrA evaM do prakAra kI jalavAyu ke madhya meM sthita hone ke kAraNa prAkRtika vanaspati meM paryAya vividhatAyeM pAI jAtI haiM, phalasvarUpa yahA~ ke vanoM meM patajhar3a tathA ardha uSNakaTibandhIya sadAbahAra ke mizrita vRkSoM kI bAhulyatA hai vRkSoM ke nirantara kaTAva, carAgAhI tathA calatI-phiratI kRSika (balarA kRSi) ne prAkRtika vanaspati ko sabase adhika nukasAna pahu~cAyA hai / mAunTa AbU meM aba bhI vana sampadA saMrakSita hai| mevAr3a pradeza ke vanoM meM pAye jAne vAle vRkSoM meM Ama, babUla, bera, ghAka, gUlara, pIpala, mahuA, nIma, sAgauna, baragada, jAmuna vizeSa rUpa se ullekhanIya haiN| ina vRkSoM se goMda, mahuA, zahada tathA moma Adi paidA kie jAte haiM, jaMgalI jAnavaroM meM cIte, tendue, sUara tathA hirana Adi pAye jAte haiN| isa pradeza meM mukhya rUpa se lauhamaya lAla, mizrita lAla aura kAlI miTTiyA~ pAI jAtI haiM / yahA~ kI adhikAMza miTTiyA~ miTTI kaTAva ke abhizApa se pIr3ita haiN| rAjasthAna ke khanija mAnacitra para isa pradeza kA bahuta mahattvapUrNa sthAna rahA hai| arAvalI kSetra samasta rAjasthAna ke lagabhaga 75% khanija utpAdana karatA hai| pramukha khanija padArthoM meM lauha ayaza, sopa sTona, esbesTsa, maiMganIja, abhraka, cUnA, patthara, berIla, jastA, zIzA, cA~dI, tAMbA tathA baoNksAiTa Adi pAye jAte haiM / udayapura, DUMgarapura tathA cittaur3agar3ha khanija padArthoM ke utpAdana ke liye sabase pramukha kendra haiN| dharAtalIya banAvaTa, miTTI tathA jalavAyu kA kisI pradeza kI kRSi dazA evaM kRSi utpAdanoM para sIdhA prabhAva par3atA hai| isa pradeza kA caTTAnI svarUpa, lAla tathA lauhamaya miTTI evaM mAnasUna pradhAna jalavAyu milakara eka vizeSa prakAra kI kRSi vizeSatA utpanna karatI hai| mevAr3a kSetra meM mukhya rUpa se varSa meM do (kharIpha evaM rabI) phasaleM paidA kI jAtI haiN| makkA mukhya khAdyAnna ke rUpa meM lagabhaga sarvatra paidA kiyA jAtA hai| choTe-moTe kRtrima tAlAboM se siMcAI kI suvidhAyeM prApta hone ke kAraNa gannA bhI paryApta mAtrA meM paidA kiyA jAtA hai| gannA cittaur3a kSetra kI prathama zreNI kI phasala hai| kharIpha kI phasaloM meM cAvala tathA mUgaphalI bhI paidA kiye jAte haiN| rabI kI phasaloM meM gehU~ kA sthAna mahattvapUrNa hai / eka kheta meM gehU~ kI eka hI (mAnasUna paratI) phasala paidA kI jAtI hai / parantu siMcAI saMsAdhanoM (kue~, nahareM evaM tAlAboM) ke vikasita hone ke sAtha-sAtha gehU~ aura bhI lokapriya phasala tathA jamIna do phasalI (7% phasalI jamIna kA) banatI jA rahI hai| mukhya rUpa se khAdyAnna hI paidA karanA isa pradeza kI kRSi kI sabase bar3I vizeSatA hai| uparyukta siMcAI saMsAdhanoM kA vitaraNa sthala rUpa ke anusAra arthAt maidAnI bhAgoM meM nahareM tathA kue~ aura paThArI bhAgoM meM tAlAba pAye jAte haiN| isa samaya sampUrNa pradeza meM laghu siMcAI pariyojanAoM kA jAla-sA bichA huA hai aura pradeza kI lagabhaga sabhI nadiyoM ke jala ke lAbhaprada upayoga kI vyavasthA kI jA rahI hai| mAhI yojanA isa pradeza kI sabase pradhAna pariyojanAoM meM se eka hai| PLES PAR NEROKAR 000 INEducatioMILAIMERI OPEL SPEISINOM Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000000000000 000000000000 mevAr3a : eka bhaugolika vizleSaNa | 61 yaha pradeza atyanta prAcIna kAla se kRSi aura kuTIra udyogoM ke rUpa meM prAcIna dastakArI ke lie prasiddha rahA hai / parantu svatantratA prApti ke pazcAt rAjya ke vartamAna prazAsana kI pragatizIla nItiyoM evaM protsAhanoM ke kAraNa pradeza meM anekAneka khanijoM para AdhArita vividha udyogoM kA udaya ho rahA hai| udayapura audyogika pradeza meM jika smelTara, sImeNTa phaikTarI, sUtI vastra, glAsa phaikTarI tathA zarAba evaM auSadhi banAne ke udyoga sabase adhika ullekhanIya haiN| inake atirikta lakar3I kA kAma, kapar3oM kI priMTiMga, raMga Adi ke udyoga bhI kAphI pragati kara rahe haiN| isake sAthasAtha bhIlavAr3A-cittaur3agar3ha audyogika kAmpleksa, sUtI vastra, vanaspati tela, abhraka tathA lakar3I kaTAI evaM cirAI ke lie prasiddha hai| isa pradeza kI parivahana vyavasthA meM hareka prakAra kI sar3akeM, relamArga tathA bAyumArga sammilita haiN| phalasvarUpa pradeza ke adhikAMza nagara-bhIlavAr3A, cittaur3agar3ha, mAvalI, udayapura tathA DUMgarapura relamArga se jur3e hue haiM, isa pradeza ke madhyavartI bhAga ko rela, sar3aka evaM vAyuyAnoM kI acchI suvidhAyeM prApta haiN| dillI, ahamadAbAda ko milAne vAlI choTI lAina isa pradeza ke bhItara se hokara gujaratI hai / isa pradeza ko bambaI, udayapura, dillI kI dainika vAyu sevAyeM bhI sulabha haiM / isa pradeza meM sar3aka sevAyeM adhika ullekhanIya haiM / sabhI pramukha zahara aba sar3aka mArga se jur3a cuke haiN| ina mArgoM meM bhIlavAr3A-udayapura (208 ki0 mI0) ajamera-bhIlavAr3A (133 ki0 mI0) bhIlavAr3A-cittaur3agar3ha (115 ki0 mI0) vizeSa mahattvapUrNa haiN| rASTrIya sar3aka mArga na0 8 isa pradeza meM uttara-dakSiNa banAI gaI hai / grAmINa ilAkoM evaM pichar3e hue Antarika kSetroM ko aba pakkI sar3akoM se milAne kI eka vRhada yojanA rAjasthAna sarakAra ke vicArAdhIna hai / parantu abhI yahA~ kacce mArga hI AvAgamana ke sAdhana bane hue haiN| utpAdana evaM vitaraNa karane vAle kendroM ke bIca AvAgamana kI uccakoTi ko vyavasthA abhI bhI nahIM ho pAI hai| mevAr3a pradeza kI kula janasaMkhyA lagabhaga 50 lAkha hai tathA ausata ghanatva pra0 va0 ki0 mI0 lagabhaga 112 hai| jilA stara para janasaMkhyA ke vitaraNa, ghanatva, laiMgika anupAta tathA zaharIkaraNa ke pratizata ko nimna tAlikA meM dikhAyA gayA hai : S jilA kA nAma kSetraphala (00) va0 ki0 mI0 zaharI janasaMkhyA (000) bhIlavAr3A udayapura cittaur3agar3ha DUMgarapura bA~savAr3A 221 janasaMkhyA zikSita ghanatva laiMgika anupAta (000) pratizata (hajAra) puruSoM para 1055 101 610 1804 17 104 657 6451887630 1015 655 130 c006. 0110K 141 W.01. amr uparyukta bhaugolika kArakoM kI sahAyatA prApta karate hue eka samaya kA yaha sAmarika evaM aitihAsika pradeza aba umar3akara saMsAdhanopayoga pratirUpa kI dRSTi se AmUla parivartana kI karavaTeM badala rahA hai / cambala upa-griDa sTezana, pracura jala kI sulabhatA, vividha prakAra ke khanijoM kI upalabdhatA, parivahana kI bar3hatI huI suvidhAyeM tathA sarvopayogI rAjanaitika saMrakSaNa ke kAraNa yaha eka sabala kRSi-audyogika kSetra ke rUpa meM badalatA jA rahA hai| isake atirikta pradeza meM aneka, prakAra kI zikSaNa saMsthAyeM jaise vizvavidyAlaya, meDikala kAleja, kRSi kAleja, kanyA mahAvidyAlaya, Ayurveda mahAvidyAlaya tathA pramukha nagaroM, tahasIla pradhAna kAryAlayoM evaM bar3e-bar3e gA~voM meM nAnA prakAra ke mAdhyamika vidyAlaya bhaviSya kI sambhAvanAoM ko uttarottara samRddhizAlI evaM AzAnvita banAne meM dina-rAta jI-tor3a prayAsa kara rahe haiN| ..'' .8X -da-/ -