Book Title: Matruka Prakaran Ek Mahattvapurna Abhayasaniya Kruti
Author(s): Shilchandrasuri, H C Bhayani
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229292/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtRkAprakaraNa : eka mahattvapUrNa abhyasanIya kRti - saM. vijayazIlacandrasUri / harivallabha bhAyANI 'mAtRkAprakaraNa' e saMskRta temaja prAkRta bhASAone lagatI, mukhyatve varNAmnAyane viSaya banAvIne cAlatI, vyAkaraNaviSayaka eka vilakSaNa racanA che. saMskRta vyAkaraNomAM varNasamAmnAya (svaro tathA vyaMjano)nA nirUpaNa-prasaMge ema kahevAmAM AvatuM hoya che ke "bAkIno AmnAya lokAt-lokasampradAya thakI jANI levo." saMbhavataH A loka-sampradAyane zabdabaddha karavAno ahIM majAno prayAsa thayo che, je advitIya che. kartAe zlokAtmaka sUtronI paddhati apanAvI che. zlokasUtra ane tenuM udAharaNa - A sAmAnya krama rahyo che. prazasti-sahita AvAM kula 322 sUtro che, jemA 1 thI 208 sUtro saMskRta vyAkaraNa mATe che. emAM chaMdo, Asyaprayatno, joDAkSaronI prakriyA vagere vividha viSayono bhAre UDANapUrvaka vicAra thayo che. rajUAta eTalI badhI pragalbha paraMtu mArmika ke gUDha zailImAM thaI che ke sAdI vAto paNa kAIka rahasyamaDhyo pariveSa dhAraNa karatI jaNAya che. varNonI saMkhyA (199) varNavatAM kartA jaina-paraMparAnusArI dravya-paryAyanI ane jaghanya-utkRSTanI zAstrIya prakriyAne (201) laI AvyA che, je kharekhara adbhuta che ane kartAnI vilakSaNa pratibhA dyotana karanAra che. 210 thI 224 prAkRta (sAmAnya) ane zaurasenI bhASA mATe, 226-231 mAgadhI mATe, 232-235 paizAcI mATe, 236-239 cUlApaizAcI mATe, 240-249 apabhraMza mATe che. 249mA sUtramA gaNAvelI cha bhASA A pramANe che : prakRti (saMskRta), prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI, apabhraMza ; aMtamAM tene SaDaMgI vAk gaNAvI tene (tenI lipine ?) haMsalivi(pi) tarIke kartAe oLakhAvI che, je saMzodhako mATe vicArottejaka banI zake. je te bhASAnA niyamo tathA udAharaNo ApavA uparAMta kartAe darekamAM sarvodAharaNo ApyAM che, je khAsa noMdhavAyogya bAbata che : sUtra 41, 211, 220, 227, 237, 243 ityAdi draSTavya che. varNAmnAya ane tenI khAsa vizeSatAo samajAvavA mATe kartAe lokoktio tathA upamAtmaka udAharaNono evo mArmika viniyoga ko che ke je kartAnI kalpanA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA tarkanI zakti mATe dAda ApavA prere. dA.ta. - laghuryadi puraH kRtvA vyaJjano gurutAM gataH / phalavAn vItarAge'pi vinayaH prAg bhavaiSiNAm // (sU. 31) ananyatroditaidAdeH savarNatvaprayojanam / lokaH kvApi gato mitraM svapade prerayatyapi // (sU. 44) akRtvA garvitAkAraM parebhyo vRddhidAyinAm / mahatAmaGga saMsAre rItirasti 'ra'kAravat // (sU. 52) divasAd bata mAsasya yathA naikAntamekatA / anudAttAdudAttasya tathA naikAntamekatA // (sU. 203) ityAdi / saMskRtathI laIne cUlApaizAcikA sudhInA tamAma bhASA-prakArone kartA 'sarasvatIdharma' tarIke oLakhAve che, je dareka prakaraNane prAMte lakhela itivacanamAM joI zakAya che. varNAmnAyanirUpaNa tathA bhASAnirUpaNano prathama vibhAga patyA bAda bIjA vibhAgamA kartA 'vidyA'-nirUpaNa kare che, jemA kramazaH bhautIya, yAkSIya, nAkSatrIya ane mUladevIya vidyAo varNavavAmAM AvI che. evaM samajAya che ke kartAne te te vidyArUpe te te lipi abhipreta cha : dA.ta. bhUtalipi (bhautIya, sU. 250); arthAt te te lipimA kevo varNasamAmnAya che tenuM teo nirUpaNa karI rahyA jaNAya che. yakSalipimA bIjamaMtrAkSarono varNAmnAya sphuTa thAya che, ane te te maMtrAkSaranA devatA ke adhiSThAtA paNa darzAvyA che. 'nAkSatrIya'ne temaNe uDulipi gaNAvI che (sU. 283). prAMte 18 lipinAmo ane brAhmIlipinuM bayAna karyA bAda kartA bahu ja mahattvapUrNa muddo kahe che ke - "badhuM ja sukara bane, jo abhyAsa hoya ane AmnAya (nuM jJAna) hoya to. bAkI (na AvaDatuM hoya to paNa potAnI jAta pratyenA) ahobhAva-mAtrathI ja udbhavatI vakratA ane jaDatAno amAre khapa nathI." trIjA vibhAgamA kartA 'mImAMsA'-vicAraNA rajU kare che. jo ke tenA paNa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kendramAM to varNAmnAya ja che, eTale ema kahI zakAya ke tarka ane darzana zAstranI dRSTie kartA varNAmnAya vize mImAMsA kare che, ane temAM ja samasyAonI, dravyakSetrAdi bhede zabdArtha-bhedanI, anekAntanI, cAra nikSepanI- vagairenI vAto tArkika zailImA nirUpe che. ekaMdare, samagra mAtRkAprakaraNa avalokatAM evI prAthamika chApa paDe che ke A graMtha eka taraphathI to vyAkaraNavidono viSaya banI zake, to bIjI taraphathI te mantravidono paNa viSaya banI ja zake. eTale AnA adhyayana mATe bhASAvijJAnanI sAthe sAthe maMtravijJAna- paNa jJAna hoya to A prakaraNanA hArdanI vadhu najadIka pahoMcI zakAya, tema lAge che. A prakaraNanA kartA che nAgapurIya bRhattapAgaccha-aparanAma pArzvacandragacchanA AdipuruSa gacchapati AcAryazrI pArzvacandrasUrijInA ziSya vAcaka rAmacandragaNInA ziSya vAcaka akSayacandra gaNI. saMbhavata: vikramanA 16mA zatakamAM ke 17mA zatakanA pUrvabhAgamAM thayelA A graMthakAra vizada pratibhAsampanna hovA joIe, ane tarka-vyAkaraNa-sAhitya-maMtrazAstra-jinAgama-SaTdarzana ityAdi aneka aneka vidyAzAkhAomAM temanI apratihata gati hovI joIe, evaM A prakaraNamAMthI pasAra thanArane pratIta thayA vinA nahi rahe. potAnA gurune yAda karavA uparAMta, potAnA anya upakArI be gurujano - zrI yazazcandra tathA zrI ratnacandra gurune paNa temaNe prAMte saMbhAryA che. kartA cokkasapaNe AmAMthI konA ziSya haze te to temanI paTTAvalI jovAthI ja samajI zakAya. A prakaraNa para varSoM pUrve DaoN. harivallabha bhAyANIe kAma kareluM. temaNe AnI nakala paNa svayaM karelI, Ano aMgrejI anuvAda paNa lakhavA lIdhelo, ane bhAratIya vidyA bhavana ke tevI koI saMsthAnA Azraye tenuM prakAzana paNa karavA lIdhelu, paraMtu te kAma adhUraM ja varSo sudhI paDyuM rahyu, ane pAra pADavAnuM temanuM svapna, potAnAM anyAnya gaMjAvara rokANomAM aTavAyuM. thoDA vakhata pUrve temaNe mAtRkAprakaraNa aMgenI A badhI sAmagrI bharelI potAnI jUnI phAila mArA hAthamAM soMpI, kahyu ke tame A taiyAra karo. meM pahelI vakhata A prakaraNa joyuM tathA tenA vize sAMbhaLyuM. vyAkaraNa Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaka kRti hoI mane rasa paDyo. phAila to joI, paNa meM nakkI karyu ke graMthanA pratyeka akSaramAMthI pasAra thavAya to ja majA paDe. eTale phAila bAjue mUkIne, tenI meM vaDodarA-saMgrahamAMthI meLavelI pratita parathI pUrI nakala karI, je atre prastuta che. bIjI be-traNa pratio hatI, paraMtu badhI 19mA zatakanI ja, koI eka mULa pratinA AdhAre ja lakhAyelI pratio hoI pAThAMtarono yatna karyo nathI. A prakaraNanI janI prati kyAMyathI sAMpaDI nathI. kyAMka pArzvacandragacchanA bhaMDAromAM paDI paNa hoya, to tyAM sudhInI pahoMca nathI. pratIkSA karavI rahe. alabatta, nakala karavAmAM jyAM kyAMka jarUra par3I tyAM DaoN. bhAyANInI pratilipinuM upajIvana avazya karyu che, to kyAMka sArA sudhArA paNa lAghyA che. je pratino upayoga thayo che tenI puSpikA te sthaLe mUkIja che. A prakaraNa, upara jaNAvyuM tema bhASA tathA maMtra - e ubhaya vijJAnanI dRSTie abhyasanIya che. ghaNo bhAga to mane paNa samajAyo nathI tema lAge che. koI tajjJa vidvAna AvI mahattvapUrNa kRtino 'abhyAsa' Ape tevI kAmanA.