Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIzikharacandra kocara bI0e0, ela0ela0bI0, pAra0eca0je0esa0, sAhitya ziromaNi, sAhityAcArya manuSya-jAti kA sarvottama AhAra :zAkAhAra manuSya prakRti se hI zAkAhArI-prANI hai. usake zarIra kI racanA dugdhapeyI prANiyoM kI zarIra-racanA se milatI julatI hai, rASTra-pitA mahAtmA gAMdhI ne likhA hai : 'zarIra kI racanA ko dekhane se jAna par3atA hai ki kudarata ne manuSya ko vanaspati khAne vAlA banAyA hai. dUsare prANiyoM ke sAtha apanI tulanA karane se jAna par3atA hai ki hamArI racanA phalAhArI prANiyoM se bahuta adhika milatI hai, arthAt bandaroM se bahuta jyAdA milatI hai. bandara hare aura sUkhe phala-phUla khAte haiM. phAr3a khAne vAle zera, cIte Adi jAnavaroM ke dAMta aura dAr3hoM kI banAvaTa hamase aura hI prakAra hI hotI hai. unake paMje ke sadRza hamAre paMje nahIM haiM. sAdhAraNa pazu mAMsAhArI nahIM haiM, jaise gAya baila. hama inase kucha-kucha milate haiM, parantu ghAsa Adi khAne ke liye Are jaisI AMteM unakI haiM, hamArI nahIM haiM. ina bAtoM se bahuta se zodhaka aisA kahate haiM ki manuSya mAMsAhArI nahIM hai. rasAyana-zAstriyoM ne prayoga karake batalAyA hai ki manuSya ke nirvAha ke liye jina tattvoM kI AvazyakatA hai, ve saba phaloM meM mila jAte haiM. kele, nAraMgI, khajUra, aMjIra, seva, anannAsa, bAdAma, akharoTa, mUgaphalI, nAriyala Adi meM tandurustI ko kAyama rakhane vAle sAre tattva haiM. ina zodhakoM kA mata hai ki manuSya ko rasoI pakAne kI koI AvazyakatA nahIM hai. jaise aura prANI sUrya-tApa se pakI huI vastu para tandurustI kAyama rakhate haiM vaise hI hamAre liye bhI honA cAhie.' manuSya anAdi-kAla se zaizavAvasthA meM mAtR-dugdha, aura usake abhAva meM godugdha-dArA poSita hotA rahA hai. isI prakAra manuSya-jAti anAdi-kAla se hI zAkAhArI calI A rahI hai. saMsAra ke prAyaH sabhI dharmoM meM ahiMsA ko pradhAnatA dI gaI hai. jaina-dharma kA to ahiMsA-siddhAnta prANa hI hai. anyAnya dharmoM meM bhI isa siddhAnta para atyadhika bala diyA gayA hai. zrImadbhagavadgItA meM kahA gayA hai : aAtmopamyena sarvatra samaM pazyati yo'rjuna / sukhaM vA yadi vA duHkhaM sayogI paramo mtH| -a06, zloka0 32. arthAt, jo sabhI jIvoM ko apane samAna samajhatA, aura unake sukha evaM duHkha ko apane sukha-duHkha ke samAna samajhatA hai, vahI parama-yogI hai. yathA : samaM pazyan hi sarvatra, samavasthitamIzvaram / na hinastyAtmanAtmAnaM, tatoyAti parAM gatim / -a0 13 zlo0 28. arthAt, jJAnI puruSa Izvara ko sarvatra vyApaka jAnakara hiMsA nahIM karatA, kyoMki vaha jAnatA hai ki kisI prANI kI hiMsA karanA Atma-hatyA karane ke samAna hai. isa prakAra se vaha sarvoccagati ko prApta hotA hai. mahAtmA buddha ne bhI kahA hai : pANe ne hane na ghAtayeya, na cAnumanyA hanaMta paresaM / sabvesu bhUtesa nighAya daMDa, ye thAvarA ye ca tasaMti loke / -suttanipAta-dhammika sutta. isakA bhAvArtha yaha hai ki trasa athavA sthAvara jIvoM ko mAranA yA maravAnA nahIM cAhie, aura na hI trasa yA sthAvara jIvoM ko mArane vAle kA anumodana hI karanA cAhie. Jain Edelstein We & Test Use Only www.jamanarary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikharacandra kocara : manuSya-jAti kA sarvottama AhAra : zAkAhAra : 471 tathA: "aparimitaiya'hAmate kAraNarmAsaM sarvabhakSyam. sarvabhUtAtma bhUtAnuyAgantumenakA sarva jantu prANibhUtasaMbhUtaMbhUnamAMsaM kathAmiva bhacayaM // " - laMkAvatAra sUtra 80. arthAt saba prakAra kA mAMsa dayAvAn ke lie agaNita kAraNoM se abhakSya hai. jo sarva prANiyoM ko apane samAna jAnane vAlA hai, vaha ina saba prANiyoM ke vadha se utpanna hue mAMsa ko kaise bhakSya samajhegA. mahAtmA IsA masIha ne bhI kahA hai ki : "dekho maiMne tumheM haraeka bIja tathA upajAU vanaspati dI hai, jo pRthvI para paidA hotI hai, aura haraeka vRkSa bhI diyA hai jisa vRkSa meM upajAU bIja ke phala lage haiM, ye saba tumhAre lie bhojana sAmagrI haiM .. tuma na to carbI aura na khUna khAoge ." --leviTiksa 3,5,27. mahAtmA jarathusta ne bhI kahA hai ki : "pratyeka vyakti ko pratyeka prANI kA mitra honA cAhie........duSTa vyakti jo anucita rUpa meM pazuoM aura bher3oM tathA anya caupAyoM kI ghora hatyA karatA hai, usake avayava naSTa kiye jAyeMge. -Ardavirapha 174-162. paigambara muhammada sAhaba ne kahA hai ki : "hamane svarga se meMha barasAyA jisase bAga paidA hue aura anAja kI phasala ugI, aura khajUroM se lade hue lambe vRkSa utpanna hue, jo manuSya ke liye bhojana hoMge. -kurAnasUrAkApha 6,11. jo dUsare ke prANoM kI rakSA karatA hai, vaha goyA tamAma mAnava-jAti ke prANoM kI rakSA karatA hai."--kurAna, 5. sikha dharma ke pradartaka, guru nAnaka ne kahA hai : "mAMsa mAMsa saba eka hai, murgI hiranI gAya / aAMkha dekha nara khAta hai, te nara nara kahiM jAya // " mahAtmA kabIra ne kahA hai : "mAMsa machaliyAM khAta haiM, surA-pAna ke heta / te nara narakahiM jAyaMge, mAtA-pitA sameta // tilacara machalI khAyake, koTi gaU de dAna / kAzI karavata le mare, to bhI naraka nidAna // " zAkAhAra kA pracAra evaM prasAra saMsAra ke sabhI dezoM evaM samasta kAloM meM rahA hai. grIsa-deza ke prasiddha dArzanika vidvAnoM pithAgorasa, impIDoklisa, pleTo, sokreTija, oviDa, senekA, pophirI, plUTArka Adi ne tathA AMrijena, TaraTyUliyana, krisosToma tathA alekjeMDriyA ke klImeMTa jaise IsAI dharma-guruoM ne bhI zAkAhAra kA pratipAdana kiyA hai. bhAratavarSa ke mahAn samrATa azoka ne apane vizAla sAmrAjya meM sthAna-sthAna para isa Azaya ke zilA-lekha utkIrNa karavAye the, ki koI vyakti kisI prANI kI hatyA na kare. mahAn mugala samrATa akabara ne bhI Adeza diyA thA ki usake sAmrAjya meM vizeSa parvo ke avasaroM para kisI prakAra kA prANI-vadha na kiyA jAya. saMsAra ke prasiddha vidvAn svIDana borga, TAlsaTAya, vAlTeyara, milTana, vesle, Aijaka nyUTana, bUtha, Aijaka piTamaina, barnaDazA ityAdi zAkAhArI the, aura unhoMne apanI racanAoM meM zAkAhAra kA pUrNa rUpeNa pratipAdana kiyA hai. maiM vistArabhaya se unake vicAroM ko isa lekha meM uddhRta karane meM zasamartha hUM. mAMsAhAra ke pakSa meM kucha loga yaha yukti dete haiM ki mAMsAhAra se zakti bar3hatI hai parantu yaha yukti nissAra hai, kyoMki hama dekhate haiM ki zAkAhArI hAthI kisI mAMsAhArI prANI se kama-zaktizAlI nahIM hotA. saMsAra ke aneka DAkTaroM tathA vaijJAnikoM ne isa bAta para mataikya prakaTa kiyA hai ki phaloM tathA zAka-bhAjI evaM go-dugdha meM mAMsa kI apekSA adhika poSaka tattva vidyamAna rahate haiM, jinake sevana se manuSya kI zakti, sphUti tathA buddhi kI abhivRddhi hotI hai, aura mAMsa-sevana se jo nAnA prakAra kI hAniyAM hotI haiM, unakA zAkAhAra meM sarvathA abhAva pAyA jAtA hai. zAkAhArI manuSya meM mAMsAhArI manuSya kI apekSA udAratA sahanazIlatA, dhairya, parizrama-zIlatA ityAdi guNoM kA adhika samAveza dRSTi-gocara hotA hai. prAcIna samaya meM bhAratavarSa kI sarvAMgINa unnati kA pradhAna kAraNa bhAratIya janatA kA ahiMsA-dharma kA pUrNa rUpa se pAlana hI thA. saMsAra meM zAMti evaM samRddhi kA sarvotkRSTa sAdhana ahiMsA hI hai,aura yadi hameM rASTroM, ke madhya prema zAnti evaM sauhArda kI sthApanA karanI abhISTha hai, to hameM saMsAra ke sabhI dharma-pravartakoM dvArA samarthita ahiMsA evaM zAkAhAra ko apanAnA hI par3egA. Jain Education Intemational