Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 170222 maiM kabhI bhUlU~gA nahIM rAjArAma jaina san 1949 kA paryUSaNa parva thaa| usa samaya maiM banArasa hindu yUnivarsiTI kA bI. e. kakSA kA chAtra thA / kSamAvANI ke pAvana divasa para maiM yUnivarsiTI - prAMgaNa meM sthita unake AvAsa para unake caraNa-sparza karane gayA thA / taba taka merA unase ghanA paricaya nahIM thA / maiM unheM kevala isalie jAnatA thA ki maiMne vArANasI sthita syAdvAda jaina mahAvidyAlaya, sanmati jaina niketana ( nadiyA ) tathA pArzvanAtha jaina vidyAzrama meM unake kaI bAra pravacana sune the aura unase maiM unake prati zraddhAnavata evaM bhAvuka ho UThA thA / - unhoMne mujhe dekhakara merA paricaya pUchA, to atha se lekara iti taka maiMne apanI sArI vyathA-kathA unheM kaha sunAyI / merI ghora garIbI, Arthika vipannatA tathA jJAnArjana ke prati merA dRr3ha saMkalpa dekhakara ve prabhAvita hue aura usake bAda unhoMne mujhe jaisA sneha diyA, vaha mere jIvana ke lie eka zAzvata preraNA-srota banA rahA / unakI preraNA se agale varSa maiMne unake vibhAga meM bauddha-jaina-darzana kI zAstrI - kakSA meM bhI praveza le liyA / usake lie unhoMne mujhe chAtravRtti kI vyavasthA bhI karA dI, jo mere jJAnArjana meM vizeSa sahAyaka banIM | san 1954 meM maiMne ema.e. tathA zAstrAcArya kI upAdhiyA~ prApta kara lI, taba merI zodhonmukhI tathA laganazIlatA dekhakara unakI tathA unake parama mitra DaoN. vAsudevazaraNajI agravAla kI hArdika icchA huI ki maiM unake dvArA saMsthApita prAkRta TaiksTa sosAyaTI (vArANasI, jo bAda meM ahamadAbAda le jAI gaI ) meM zodhapadAdhikArI kA pada svIkAra kara lU~ / kintu merI hArdika icchA prAdhyApakI karane kI thI, ataH ukta saMsthA se na jur3a sakA aura banArasa ke bAhara zahaDola (madhyapradeza) ke gavarnameMTa kAleja meM prAdhyApaka kA pada prApta kara adhyApana-kArya karane
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 17*223 lagA / isa prakAra unakI dRSTi se maiM ojhala jaisA ho gayA / dIrghAntarAla ke bAda jaba ve ela. DI. insTITyUTa, ahamadAbAda meM DAyarekTara pada para pratiSThita the, tabhI mere choTe bhAI ne jayapura se B. I. M. S. kI upAdhi prApta kI / gujarAta sarakAra ne usI samaya jAmanagara meM eka Ayurvedika vizvavidyAlaya kI sthApanA kI, jo bhArata meM apanI zailI kA prathama vizvavidyAlaya thA / maiM cAhatA thA ki hamAre bhAI ko yadi jAmanagara ke ukta vizvavidyAlaya meM kisI bhI prakAra praveza mila jAya, to vaha vahA~ acchI pragati kara sakegA / ataH maiMne usake lie zraddheya paM. mAlavaNiyAjI se AzIrvAda mA~gA aura unakI apratyAzita camatkArI kRpA se vaha ukta vizvavidyAlaya kA risarca skAlara hI nahIM, kucha samaya bAda prAdhyApaka bhI bana gayA aura Aja vaha variSTha yUnivarsiTI prophesara tathA rasAyanazAstra vibhAga ke adhyakSa ke rUpa meM kAryarata hai, sAtha hI yUnivarsaTI hospiTala kA adhIkSaka evaM lokapriya - udAra sahRdaya cikitsaka bhI / - pUjya mAlavaNiyAjI madhurabhASI, sarala, udAra hRdaya evaM sajjanottama vyakti the / sAdhana vihIna chAtra-chAtrAoM ke lie to ve kalpavRkSa hI the T jaina-bauddha darzana ke zodha kSetra meM to unhoMne maulika kArya kie hI, sAmAjika nava jAgaraNa ke kSetra meM bhI unake yogadAnoM ko bhulAyA nahIM jA sakegA / prajJAcakSu paM. sukhalAlajI saMghavI, pro. mahendrakumAra nyAyAcArya evaM paM. dalasukha bhAI mAlavaNiyAjI jaina darzana ke kSetra kI aisI ratnatrayI thI, ki jisakA apanA viziSTa prabhAvI yuga thA / sacce artha meM ye tInoM mahArathI yuga-pradhAna the aura usa kAlakhaNDa meM unhoMne jaina- darzana kI aisI sArvajanIna vyAkhyAe~ prastuta kIM, jinake kAraNa eziyA meM prathama samajhI jAne vAlI banArasa hindU yUnivarsiTI jaina darzana kA pradhAna kendra bana gayA / AcArya haribhadrasUri bhaTTa akalaMka, vidyAnandi evaM hemacandra jaise mahAna AcAryoM ko unhoMne rAjamahaloM se lekara jhopar3oM taka lokapriya banA diyA aura sAmAnya janatA kA bhI unheM kaNThahAra banA diyA / rASTrasanta AcArya zrIvidyAnandajI munirAja unake vyaktitva evaM agAdha nirbhIka pANDitya
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 17*224 se atyanta prabhAvita the / unakI preraNA se san 1974-75 meM bha. mahAvIra ke 2500 veM parinirvANa - varSa samAroha meM "vIra nirvANa bhAratI" dvArA bar3auta meM unheM puraskRta sammAnita kiyA gayA thA / san 1974 meM Ala iNDiyA oriyaNTala kAnphreMsa kA 27 vA~ adhivezana kurukSetra vizvavidyAlaya (harayANA) meM Ayojita thA / usameM zraddheya guruvara paM. mAlavaNiyAjI, pro. DaoN. e. ena. upAdhye, apabhraMza ke mahApaNDita pro. DaoN. bhAyANIjI tathA mitravara DaoN. sAgaramalajI, DaoN. ke. Ara. candrA, pro. zarada zAhA Adi bhI upasthita hue the / usa samaya maiM apabhraMza kI kucha durlabha pANDulipiyoM kA adhyayana kara rahA thA aura eka sacitra aprakAzita pANDulipi para hI maiMne nibandha - vAcana bhI kiyA thA / patA nahIM usa nibandha meM aisA kyA prabhAvI tathya thA ki paM. mAlavaNiyAjI evaM upAdhyejIne merI prazaMsA kI aura usakA suphala yaha milA ki unakI preraNA se oriyaNTala kAnphreMsa ke prAkRta evaM jaina- vidyA vibhAga ke AgAmI 28veM adhivezana ke lie adhyakSa pada hetu cunAva meM mere parama mitra bhAI DaoN. ke. Ara. candrA ne merA nAma prastAvita kiyA, bhAI zaradacandra motIcandra zAhA (pUnA) ne usakA samarthana kiyA aura AgAmI adhivezana ( karnATaka vizvavidyAlaya, dhAravAr3a meM Ayojita ) ke lie maiM adhyakSa nirvAcita ho gayA / mujhe bAda meM candrAjI ne batalAyA ki paM. mAlavaNiyAjI evaM DaoN. upAdhye Adi kA vicAra thA ki abhI taka vRddha loka hI kAnphreMsa ke prAkRta evaM jaina- vidyA vibhAga kI adhyakSatA karate Aye the / ataH aba kisI aise yuvaka ko adhyakSa banAyA jAya jo prAkRta ke kSetra meM lagana pUrvaka kArya kara rahA ho aura pANDulipiyoM ke sampAdana, saMzodhana jaise jaina - vidyA- vikAsa ke kArya meM bhI dattacitta ho / ataH unhIM kI preraNA se merA nAma prastAvita kiyA gayA aura unake AzIrvAdoM se maiM adhyakSa bhI nirvAcita ho gayA / parama pUjya upAdhyejI to karnATaka vizvavidyAlaya meM Ayojita usa adhivezana meM asAmayika duHkhada nidhana ke kAraNa upasthita na ho sake, kintu pUjya paM. mAlavaNiyAjI svayaM upasthita hue the aura unakI upasthiti
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-17. 225 se maiMne vizeSa gaurava kA anubhava kiyA thA / usI samaya mujhe zraddheya DaoN. vAsudevazaraNajI agravAla kA kathana yAda A gayA, jo ve nirantara kahA karate the ki "saccA guru vahI hai, jo apane ziSya kI pragati se pramudita rahatA ho / " parama pUjya saMghavI jI, pUjya paM. mahendrakumAra evaM pUjya mAlavaNiyA rUpa ratnatrayI athavA paNDitatrayI meM se prathama do ke antardhAna ho jAne para bhI zraddheya pUjya mAlavaNiyAjI ke darzana kara sAntvanA milatI thI aura unake pUrva-yuga kI sArasvata-jhA~kiryA kA ahasAsa hotA rahatA thA, kintu aba unake bhI tirohita ho jA., se vaha jagata sUnA-sUnA ho gayA hai / vastutaH yaha eka aisI apUraNIya kSati huI hai, jinakI pUrti AgAmI sadiyoM meM bhI pUrNa na ho skegii| __pUjya paM.jI mere lie dharma pitA the, mere mahAna hitaiSI evaM saMrakSaka the / ataH unake dehAvasAna se merI vyaktigata kSati huI hai / kintu vidhi kA vidhAna vicitra hai, vaha aTala hai / ataH yathArthatA ko svIkAra kie binA koI gati nahIM / unake bhAvuka banA dene vAle smRti-puMjoM ke lie mere zatazaH vandana praNAma /