Book Title: Mahavrato ka Yuganukul Parivartan
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: Z_Kusumvati_Sadhvi_Abhinandan_Granth_012032.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211695/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi tIrthaMkara zrI AdinAtha ke yuga meM Rju aura jar3a adhika the aura antima tIrthaMkara zrI vardhamAna mahAvIra ke isa yuga meM jar3a jana adhika haiM | vakra aura pA~ca mahAvratoM kA vidhAna vyAkhyA prajJapti ke vidhAnAnusAra ina donoM yugoM meM zramaNoM ke lie pA~ca mahAvratoM kI paripAlanA anivArya mAnI gaI hai| pA~ca mahAvrata prathama - ahiMsA mahAvrata dvitIya - satya mahAvrata tRtIya - acaurya mahAvrata caturtha - brahmacarya mahAvrata paMcama -- aparigraha mahAvrata / AdinAtha ke yuga meM saralatA aura jar3atA ke kAraNa aura zramaNa mahAvIra ke tIrtha meM vakratA aura jar3atA ke kAraNa pAMca mahAvrata pRthak-pRthak kahe gae haiM / jisa yuga meM sarala aura jar3a mAnava adhika hote haiM yA jisa yuga meM vakra aura jar3a mAnava adhika hote haiM usa yuga meM pA~ca mahAvratoM kA prarUpaNa kiyA gayA hai / yadyapi ina donoM yugoM meM Rju aura prAjJa jana bhI vidyamAna rahe haiM phira bhI mahAvratoM kI ArAdhanA kA vidhAna bahusaMkhyaka janoM kI apekSA se hI kiyA jAtA hai / arhanta AdinAtha ke zAsanakAla meM gaNadharAdi aneka sthavira zramaNa Rju aura prAjJa bhI rahe the kintu zramaNa pravrajyA svIkAra karane vAle zramaNoM meM RNu aura jar3a jana hI adhika the / isI prakAra arhanta vardhamAna mahAvIra ke dharmazAsanakAla meM aneka gaNadharAdi sthavira Rju aura prAjJa rahe haiM kintu zramaNa saMgha meM pravrajita hone vAloM kI adhika saMkhyA vakra aura jar3oM kI hI thI aura hai / niSkarSa yaha hai ki saMgha meM adhika saMkhyA Rju jar3oM kI hotI hai 'yA vakra jar3oM kI hotI hai to usI ke anurUpa mahAvratoM kI dhAraNA evaM paripAlanA Adi ke vidhAna hote haiM / antara kevala yaha hai ki Rju jar3a zramaNAdi jar3a hote hue bhI RjutA kI viziSTatA se ve saMyama sAdhanA meM saphalatA prApta karake ziva patha ke pathika hokara siddha pada prApta kara lete the / kintu isa Araka ke vakra jar3a zramaNa vakratA evaM jar3atA kI aziSTatA ke kAraNa 284 F4CCCCCCCCCCCCCCC k kh - a. pra. muni kanhaiyAlAla 'kamala' sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha mahAvratoM kA yugAnukUla parivartana DODOFFCFCFCFF fi fi k fi caturtha khaNDa : jaina saMskRti ke vividha AyAma www.jainelibrary.grg Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( jAna saMyama sAdhanA meM saphala hote haiM aura na ve ziva tIna yAmoM (mahAvatoM) kA vidhAna patha ke pathika banakara mukta hote haiM kyoMki saMyama AcArAMga meM mahAzramaNa mahAvIra prarUpita tIna sAdhanA kI saphalatA meM sabase bar3I bAdhA vakratA evaM yAma kA vidhAna bhI hai| kintu kisa kAla meM tIna jar3atA kI hI hai| yAmoM kA paripAlana pracalita rahA yaha spaSTa jJAta cAra yAmoM (mahAvatoM) kA vidhAna nahIM hotaa| arhanta ajitanAtha se lekara arhanta pArzvanAtha tIna yAma taka ke sabhI saMghoM meM adhika janasaMkhyA Rja prAjJa prathama yAma-ahiMsA mahAvrata bhajanoM kI hI rahI thii| ve prAjJa (vizeSajJa) hote hue dvitIya yAma-satya mahAvrata bhI Rju sarala (svabhAvI hote) the| vizeSajJa hokara tRtIya yAma-aparigraha mahAvrata / sarala honA ati kaThina hai| yaha usa kAla kI ziSTatA hI thii| asteya mahAvrata aura brahmacarya mahAvrata ye donoM aparigraha mahAvrata ke antargata samAviSTa kara lie usa madhyakAla meM Rju-jar3a jana aura vakra-jar3a gae the| jana bhI hote the kintu atyalpa / isa yuga ke anurUpa mahAvratoM kA vidhAna Rju-prAjJa zramaNa gaNoM kI saMyama-sAdhanA adhika se adhika saphala hotI thI aura ve usI bhava meM yA yadi isa yuga ke zramaNa jahAvAI tahAkArI' cha bhavoM kI satata saMyama-sAdhanA mAno yAne jaisA kathana vaisA AcaraNa karanA cAheM to jAte the| ataeva Rju-prAjJa zramaNoM ke lie cAra unake lie satya, asteya, brahmacarya ina tInoM kA yAmo (mahAvratoM) kI paripAlanA kA vidhAna thaa| pAlana hA pacAta hA usa yuga meM "yAma" zabda mahAvratoM ke lie pracalita isa yuga ke kucha Rju prAjJa zramaNa pA~coM mahAthA / vratoM kA paripUrNa pAlana avazya karate haiM / pracalita cAra yAma paramparA ke anusAra aisA mAna lenA anucita bhI nahIM hai kintu nIce likhI pravRttiyoM kA jaba taka prathama yAma-ahiMsA mahAvrata pUrNa tyAga na ho taba taka AgamAnusAra pA~coM mahAdvitIya yAma-satya mahAvrata vratoM kA yA sampUrNa jinAjJA kA pAlana kaise sambhava tRtIya yAma-asteya mahAvrata ho sakatA hai| caturtha yAma-aparigraha mahAvrata (1) pratibaddha upAzrayoM meM ThaharanA arthAt usa madhya yuga meM brahmacarya mahAvrata, aparigraha - gRhasthoM ke gharoM kI chata se saMlagna upAzrayoM meM mahAvrata ke antargata samAviSTa mAna liyA gayA thA 9 ThaharanA, kyoMki ve prAjJa hone ke kAraNa saMkSipta kathana se (2) lekhoM kA, nibandhoM kA granthoM kA mudraNa hetu bhI Azaya ko samajha lene vAle the| saMzodhana-sampAdana karanA, / 1. vyAkhyAprajJapti zataka 20 uddezaka 8 2. AcArAMga zrutaskandha 1, adhyayana 8, uddezaka 1 caturtha khaNDa : jaina saMskRti ke vividha AyAma 0640 sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha@Gy 285 ForYrivate & Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ) (3) sajilda mudrita pustakeM rakhanA evaM unakI vyAkhyAprajJapti meM pratidina ubhaya kAla pratilekhanA na karanA, paristhitivaza mUlaguNa meM, uttaraguNa meM doSa (4) koI Ave nahIM aura koI dekhe nahIM aisI lagAne vAle pulAka bakuza aura pratisevanA kuzIla (SL sthaNDila bhUmi ke binA mala-mUtrAdi kA parityAga ko nirgrantha kahA gayA hai| karanA, usake nirgrantha jIvana kI sthiti yAvajjIvana kI kahI gaI hai| unameM tIna zubha lezyAyeM kahI haiN| (5) binA kisI apavAda kAraNa ke dUdha Adi vikRtiyoM kA tathA vikRtiyukta AhAroM kA sevana isI prakAra saMgha hita Adi kAraNoM se nyUnAkaranA ityAdi saMyama ko Nizita - saMyama ko zithila karane vAlI prava dhika doSa lagAne vAle evaM prAyazcitta grahaNa karane ttiyoM kA pUrNa nigraha karane vAle hI sarvathA sarva- vAle isa yuga ke zramaNa-zramaNiyA~ bhI ArAdhaka haiM / virata mAne jA sakate haiN| -vyAkhyA0 za025, u / o (zramaNa saMskRti : zeSAMza pRSTha 283 kA) viSaya rahe haiM / apane vyApaka evaM kalyANakArI dRSTi- kI zaraNa meM na jAkara svayaM apane puruSArtha ke koNa ke dvArA zramaNa saMskRti ne prANimAtra ko dvArA nara se nArAyaNa bana sakatA hai, usakI AtmA Atma-kalyANapUrvaka zreyomArga para agrasara hone meM svayaM apane vikAsa evaM caramotkarSa ko prApta karane ke lie apUrva saMdeza diyA hai / yahI vaha mArga hai kI apUrva kSamatA hai / AtmA kI dRSTi se koI bhI jisakA anusaraNa kara pratyeka jIvAtmA lokottara, prANI kisI anya prANI kI apekSA na to choTA hai| carama, yathArtha, aura akSaya sukha kI anubhUti aura na bar3A kintu vaha apane rAga-dvaSa Adi Adi / kara sakatA hai| vaikArika bhAvoM ke kAraNa vibhinna yoniyoM meM janma isa rUpa se mAnavatA ke lie sabase bar3I dena lekara choTe-bar3e zarIra ko prApta karatA hai tathA zramaNa saMskRti-jaina saMskRti hai jise hama mAnava anekAneka duHkhoM ko bhogatA hai, jaba isake rAgasaMskRti bhI niHsaMkoca bhAva se kaha sakate haiM, kyoM- dveSa Adi vikArabhAva naSTa ho jAte haiM usakI ki isa saMskRti kA mAnavatA se sIdhA sambandha hai. AtmA nirmala hokara divyajJAna ke prakAza se| samasta mAnavIya guNoM ke vikAsa ke lie zramaNa Alokita hokara apane zuddha caitanyamaya svarUpa ko saMskRti dvArA pratipAdita siddhAnta prANimAtra ke prApta kara isa prApta kara isa saMsAra se sadA ke lie mukta ho prati samatA kA adbhuta Adarza prastuta karate haiN| jAtA hai| paropadeza kI apekSA svayaM AcaraNa ke lie isameM isa prakAra yaha mAnava saMskRti apane nirmala vizeSa jora diyA gayA hai, isake anusAra pratyeka pravAha se prANimAtra ko kalyANa kA mArga batalAte cetanAdhArI jIva ko apanI cetanatA ke vikAsa kA hue ajasrarUpa se bhArata kI bhUmi ko pAvana karate pUrNa adhikAra hai / koI bhI prANI kisI eka Izvara hue pravAhita ho rahI hai| -bhAratIya cikitsA kendrIya pariSad 1I/6 svAmI rAmatIrtha nagara naI dillI-110055 286 caturtha khaNDa : jaina saMskRti ke vividha AyAma o sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha Jain Sucation International 7 GPrivate & Personal use only www.jairietierary.org