Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAn mahAvIrakI kSamA aura ahiMsAkA eka vizleSaNa zAnti aura sukha aise jIvana-mUlya haiM, jinakI cAha mAnavamAtrako rahatI hai / azAnti aura duHkha kisIko bhI iSTa nahIM, aisA sabhIkA anubhava hai| aspatAlake usa rogIse pUchie, jo kisI por3Ase karAha rahA hai aura DAkTarase zIghra svastha honeke lie kAtara hokara yAcanA karatA hai / vaha rogI yahI uttara degA ki hama pIr3AkI upazAnti aura caina cAhate haiM / usa garIba aura dIna-hIna AdamIse prazna karie, jo abhAvoMse pIr3ita hai / vaha bhI yahI javAba degA ki hameM ye abhAva na satAyeM aura hama sukhase jie~ / usa amIra aura sAdhanasampanna vyaktiko bhI TaTolie, jo bAhya sAdhanoMse bharapUra hote hue bhI rAta-dina cintita hai / vaha bhI zAnti aura sukhakI icchA vyakta karegA / yuddhabhUmimeM lar3a rahe usa yoddhAse bhI savAla karie, jo dezakI rakSA ke lie prANotsarga karaneke lie udyata hai| usakA bhI uttara yahI milegA ki vaha antaraMga meM zAnti aura sukhakA icchuka haiM / isa taraha vibhinna sthitiyoM meM pha~se vyaktiko Antarika cAha zAnti aura sukha prApti milegii| vaha manuSya meM, cAhe vaha kisI bhI deza, kisI bhI jAti aura kisI bhI vargakA ho, pAyI jAyegI / iSTakA saMvedana honepara use zAnti aura sukha milatA hai tathA aniSTakA saMvedana usake azAnti aura duHkhakA paricAyaka hotA hai / isa sarvekSaNa se hama isa pariNAmapara pahu~cate haiM ki manuSya ke jIvanakA mUlya zAnti aura sukha hai / yaha bAta usa samaya aura adhika anubhavameM A jAtI hai jaba hama kisI yuddhase virata hote haiM yA kisI bhArI parezAnIse mukta hote haiM / darzana aura siddhAnta aise anubhavoM ke AdhArase hI nirmita hote haiM aura zAzvata bana jAte haiM / jaba manameM krodhakI udbhUti hotI hai to usake bhayaMkara pariNAma dRSTigocara hote haiM / kruddha jarmanIne jaba jApAnayuddha meM usake do nagaroMko bamoMse dhvaMsa kara diyA to vizvane usakI bhartsanA kI / phalataH saba orase zAntikI cAha kI gayI / krodhake viSaile kITANu kevala Asa-pAsa ke vAtAvaraNa aura kSetrako hI dhvasta nahIM karate, svayaM kruddhakA bhI nAza kara dete haiM / hiTalara aura musolinIke krodhane unheM vizva ke citrapaTase sadA ke lie asta kara diyA / dUra na jAyeM, pAkistAnane jo krodhonmAdakA pradarzana kiyA usase usake pUrvI hisseko usane hamezA ke lie alaga kara diyA / vyaktikA krodha kabhI-kabhI bhArIse bhArI hAni pahu~cA detA hai / isake udAharaNa dene kI jarUrata nahIM hai / vaha sarvavidita hai / kSamA eka aisA astrabala hai jo krodhake bArako nirarthaka hI nahIM karatA, krodhIko namita bhI karA rakSA hotI hai, jinapara vaha kI jAtI hai / aura dhIre-dhIre hareka hRdayameM vaha baiTha jAtI detA hai | kSamAse kSamAvAnkI rakSA hotI hI hai, usase unakI bhI kSamA vaha sugandha hai jo Asa-pAsa ke vAtAvaraNako mahakA detI hai hai | kSamA bhItarase upajatI hai, ataH usameM bhayakA lezamAtra bhI aMza nahIM rahatA / vaha vIroMkA bala hai, kAyarokA nahIM / kAyara to kSaNa-kSaNameM bhIta aura vijita hotA rahatA hai / para kSamAvAn nirbhaya aura vijayI hotA hai / vaha aisI vijaya prApta karatA hai jo zatruko bhI usakA banA detI hai / kSamAvAnko krodha AtA hI nahIM, usase vaha kosoM dUra rahatA hai / 170
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAstava meM kSamA- kSamatA - sahanazIlatA manuSyakA eka aisA guNa haiM jo do nahIM, tIna nahIM hajAroM, lAkhoM aura karor3oM manuSyoM ko jor3atA haiM, unheM eka-dUsare ke nikaTa lAtA hai / saMyukta rASTrasaMgha jaisI vizva - saMsthA isIke balapara khar3I ho sakI hai aura jaba taka usameM yaha guNa rahegA taba taka vaha banA rahegA / tIrthaMkara mahAvIra meM yaha guNa asIma thA / phalataH unake nikaTa jAti aura prakRti virodhI prANI - sarpanevalA, siMha gAya jaise bhI Apasake vaira bhAvako bhUlakara Azraya lete the, manuSyoMkA to kahanA hI kyA / unakI dRSTi meM manuSyamAtra eka the| hA~, guNoMke vikAsakI apekSA unakA darjA U~cA hotA jAtA thA aura apanA sthAna grahaNa karatA jAtA thaa| jinakI dRSTi pUta ho jAtI thI ve samyakadRSTi, jinakA dRSTike sAtha jJAna pavitra (asadbhAvamukta ) ho jAtA thA ve samyagjJAnI aura jinakA dRSTi aura jJAnake sAtha AcaraNa bhI pAvana ho jAtA thA ve samyakcAritrI kahe jAte the aura vaisA hI unheM mAna-sammAna milatA thA / kSamA yathArtha meM ahiMsAkI hI eka prakAzapUrNa kiraNa hai, jisase antaratama su-Alokita ho jAtA hai / ahiMsaka prathamataH AtmA aura manako baliSTha banAneke lie isa kSamAko bhItarase vikasita karatA, gAr3hA banAtA aura unnata karatA hai / kSamAke unnata honepara usakI rakSAke lie hRdayameM komalatA, saralatA aura nivRttikI vArI ( rakSakAvali) ropatA hai / ahiMsAko hI sarvAMgapUrNa banAneke lie satya, acaurya, zIla, aura aparigrahakI nirmala evaM udAtta vRttiyoMkA bhI vaha aharniza AcaraNa karatA hai / sAmAnyatayA ahiMsA use kahA jAtA hai jo kisI prANIko na mArA jAya / parantu yaha ahiMsAkI bahuta sthUla paribhASA hai| tIrthaMkara mahAvIrane ahiMsA use batalAyA, jisameM kisI prANIko mAranekA na manameM vicAra Aye, na vANI se kucha kahA jAya aura na hAtha AdikI kriyAe~ kI jaayeN| tAtparya yaha ki hiMsA ke vicAra, hiMsA ke vacana aura hiMsAke prayatna na karanA ahiMsA hai / yahI kAraNa ki eka vyakti hiMsAkA vicAra na rakhatA huA aise vacana bola detA hai yA usakI kriyA ho jAtI hai jisase kisI jIvakI hisA sambhava haiM to use hiMsaka nahIM mAnA gayA hai / pramattayoga - kaSAyase honevAlA prANavyaparopaNa hI hiMsA hai / hiMsA aura ahiMsA vastutaH vyakti ke bhAvoMpara nirbhara haiM / vyakti ke bhAva hiMsAke haiM to vaha hiMsaka hai aura yadi usake bhAva hiMsA nahIM haiM to vaha ahiMsaka hai / isa viSaya meM hameM vaha machuA aura kRSaka dhyAtavya hai jo jalAzaya meM jAla phailAye baiThA hai aura pratikSaNa machalI grahaNakA bhAva rakhatA hai, para machalI pakar3a meM nahIM AtI tathA jo kheta jotakara anna upajAtA hai aura kisI jIvake ghAtakA bhAva nahIM rakhatA, para aneka jIva kheta jotanese marate haiM / vAstavameM machuAke kSaNa-kSaNake pariNAma hiMsAke honese vaha hiMsaka kahA jAtA hai aura kRSakake bhAva hiMsA ke na hokara anna upajAneke honese vaha ahiMsaka mAnA jAtA hai| mahAvIrane hiMsAahiMsAko bhAvapradhAna batalAkara unakI sAmAnya paribhASAse kucha U~ce uThakara ukta sUkSma paribhASAe~ prastuta kIM / ye paribhASAyeM aisI haiM jo hameM pApa aura vaMcanAse bacAtI haiM tathA tathyako sparza karatI haiM / ahiMsaka khetI kara sakatA hai, vyApAra-dhaMdhe kara sakatA hai aura jIvana-rakSA tathA deza-rakSA ke lie zastra bhI uThA sakatA hai, kyoMki usakA bhAva AtmarakSAkA hai, AkramaNakA nahIM / yadi vaha AkramaNa honepara use saha letA hai to usakI vaha ahiMsA nahIM hai, kAyaratA hai / kAyaratAse vaha AkramaNa sahatA hai aura kAyaratAmeM bhaya A hI jAtA hai tathA bhaya hiMsAkA hI eka bheda hai / vaha paradhAta na karate hue bhI svaghAta karatA / ataH mahAvIrane ahiMsAkI bArIkIko na kevala svayaM samajhA aura Acarita kiyA, apitu use usa rUpa meM ho AcaraNa karane kA dUsaroMko bhI unhoMne upadeza diyA / W - 171 BOW
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi AjakA manuSya manuSyase prema karanA cAhatA hai aura mAnavatAko rakSA karanA cAhatA hai to use mahAvIrakI ina sUkSma kSamA aura ahiMsAko apanAnA hI pdd'egaa| yaha sambhava nahIM ki bAharase hama manuSyapremakI duhAI deM aura bhItarase kaTAra calAte rheN| manuSya-premake lie antas aura bAhara donoMmeM eka honA cAhie / kadAcit hama bAhara premakA pradarzana na kareM, to na kareM, kintu antasmeM to vaha avazya ho, tabhI vizvamAnavatA jI sakatI hai aura usake jInepara anya zaktiyoMpara bhI karuNAke bhAva vikasita ho sakate haiN| kSamA aura ahiMsA aise ucca sadbhAva pUrNa AcaraNa haiM, jinake hote hI samAjameM, dezameM, vizvameM aura jana-janameM prema aura karuNAke aMkura ugakara phUla-phala sakate tathA sabako sukhI banA sakate haiM /