Book Title: Mahavir aur unki Samajik Kranti Author(s): Chandanmal Vaidya Publisher: Z_Tirthankar_Mahavir_Smruti_Granth_012001.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/211130/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizAlI ke rAjakumAra varddhamAna eka aise krAnti- varSa taka kaThora sAdhanA ke uparAnta kevalajJAna ko dRSTA yuga puruSa the jo kaThora sAdhanA ke pariNAma prApta varddhamAna ne deza ke kone-kone meM bhramaNa kara janasvarUpa kevalajJAna ko prApta kara AtmavijayI ho mata jAgrata kiyA aura tatkAlIna samAja meM vyApta doSamahAvIra bane jina paristhitiyoM ne varddhamAna ko mahAvIra pUrNa vyavasthA ke viruddha ahiMsaka krAnti kA sUtrapAta banane ko prerita kiyA unake mUla meM mukhyataH tatkAlIna kara aisI sAmAjika krAnti ko janma diyA jisane sAmAjika paristhitiyAM hI thIM, jinameM rAjanItika sampUrNa deza kI sAmAjika paristhitiyoM ko jhakajhora asthiratA, hisA, kalaha, tathA zoSaNa para AdhArita kara jana-jana meM Atma vizvAsa kI lahara jagA dii| samAja vyavasthA, IzvaravAda, pAkhaMDavAda, andha vizvAsa va bali prathA para AdhArita dhArmika vyavasthA tathA bhagavAna mahAvIra ne tatkAlIna samAja meM, dhArmika inakI pratikriyA svarUpa dAsa prathA, bhedabhAva pUrNa varNa kSetra meM dharma pramukhoM dvArA pracalita una samasta vicAra tIrthaMkara mahAvIra aura unakI sAmAjika krAnti candanamala vaida vyavasthA kA prAdhAnya thA jisake kAraNa sAmAjika dhArAoM aura andha vizvAsoM ko khaNDita kiyA jisake evama cAritrika mAnadaNDa caramarA rahe the / rAjya zAsaka anusAra dharmaguruoM ne IzvaravAda kI dhAraNA pracalita varga meM tIbra vidvaSa ke kAraNa hiMsAmaya vAtAvaraNa kara rAjA ko Izvara kA avatAra, brAhmaNa ko Izvara kA vyApta thA, dAsI ko pazu tulya tathA nArI ko bhogya pravaktA tathA parAjita vyakti ko dAsa aura vijetA ko sAmagrI samajhA jAtA thA, jisake kAraNa sampUrNa deza svAmI mAnA jAtA thaa| mahAvIra ne kahA ki rAjA aura sabhyatA patana ke garta meM samAtI jA rahI thii| deva yA IzvarIya avatAra nahIM hai, vaha eka zakti sampanna vartamAna ne jaba yaha saba dekhA to unakA mana ghRNA puruSa mAtra hai| Izvara yA usake avatAra jaisI kisI aura glAni se dravita ho uThA aura vaha rAja parivAra cIja kA koI astitva nahIM hai| vizva meM koI dasarI choDa krAntipatha para agrasara ho ge| nirantara bAraha aisI zakti nahIM hai jo vyakti kI gatividhiyoM ko Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsita yA nirdhArita karatI ho athavA saMsAra ko calAtI unhoMne nara ke samAna sammAna evam sthAna pradAna ho / manuSya svayaM apanA svAmI hai, vaha jo kucha karatA kiyaa| hai usakA pariNAma use svayaM ko hI janma janmAntara meM bhoganA hogaa| koI dUsarI zakti use isase mukta nahIM isa prakAra bhagavAna mahAvIra ne sAmpradAyika bhedoM karA sakatI, isase to vaha svayaM ke hI sadakarmoM se mukti ko samApta kara pAkhaMDavAda va varNa evaM varga bheda kI pA sakatA hai| jauMjIroM ko tor3akara prANI mAtra ke sahaastitva va lokakalyANa kA; tathA manuSya kI janmagata mahAnatA ke tIrthaMkara mahAvIra aura unase pUrva tIrthakaroM dvArA sthAna para sadakAryoM se unakI mahAnatA va Izvara avatAravAda kI dhAraNA kA khaNDana kara una para mAna- samba ma sambandhI avatAra vAdI vicAra ke sthAna para zuddha AtmA vIya mUlyoM kI mahattA, unake dharma kA viziSTa guNa hai| hI paramAtmA kA vicAra dekara mAnava dharma kI sthAanya saMskRtiyoM meM jahAM vibhinna mahApuruSoM ko dharma panA kara mAnavIyatA ko naI dizA dii| guruoM ne IzvaravAda ke caukhaTe meM jar3a, mAnava se alaga kara unheM IzvarIya avatAra ke rUpa meM pratiSThita kiyA tIrthakara mahAvIra ne apane krAntikArI vicAroM ke aura unake vyaktitva ko vikRta kara avatAravAdI DhAMce kAraNa samAja vyavasthA ke sabhI kArakoM ko Andolita meM jar3a diyaa| vahAM tIrthakara mahAvIra ke anuyAyIyoM kI kara navIna svarUpa pradAna kiyaa| unhoMne pratyeka manuSya yaha mahatvapUrNa upalabdhi hI kahI jAyagI ki unhoMne ko puruSArtha pradarzita karane ko prerita kiyA tathA zrama ko apane ko isase mukta rakha mahAvIra ko tIrthakara yA mahA jIvana kA Avazyaka aMga batAte hue usakI anivAryatA mAnava ke rUpa meM hI pratiSThita kiyA jisake kAraNa siddha kara tatkAlIna samAja meM Arthika viSamatA ke mAnavIya mUlyoM kI sthApanA meM jaina saMskRti agraNI kAraNa utpanna varga bheda para bhI prahAra kiyA jisake mAnI jAtI hai| kAraNa tatkAlIna samAja do vargoM meM baMTa gayA thA, eka kulIna tathA zoSaka varga aura dUsarA nimna tathA zoSita sAlIna bhArata jalita vrg| tIrthaMkara mahAvIra svayaM rAjapUtra hone ke nAte varNa vyavasthA tathA dAsa vyavasthA para bhI prahAra kiyA saMgrahavRtti se utpanna doSoM tathA samasyAoM se paricita jisameM manuSya kI janmagata mahAnatA sthApita hotI thii| the / isa vyavasthA ke vikalpa meM unhoMne aparigraha darzana unhoMne kahA ki sabhI manuSya eka se paidA hote haiM, sabhI de, manuSya ko apanI mUlabhUta AvazyakatAoM kI pUrti ko apanA vikAsa karane kA samAna adhikAra hai / manuSya hetu parigraha brata dhAraNa karane kI zikSA dii| kI pratiSThA aura sthAna janmagata vizeSatAoM ke AdhAra para nahIM varana usake guNoM evam sadakarmoM para AdhArita isa prakAra jahAM tIrthaMkara mahAvIra naM sAmAjika ho, isaliye unhoMne jana jAgRti kA mAdhyama apanAyA vyavasthA meM mUlabhata parivartana kara Adarza unhoMne anekoM zUdroM ko dIkSita kiyA tathA dAsoM ko sthApanA para bala diyA vahAM sampUrNa jIvana darzana pradAna mukta karAkara unheM sammAna janaka sthAna diyaa| unake kara Adarza parivAra para bhI bala diyA thA tathA grahastha upadezoM ke samaya sabhI jAti, varga aura varNa ke nara- eva sAdhu ke liye prathaka-prathaka AcAra saMhitA dii| nArI hI nahIM varana sabhI prakAra ke jIva sAtha baiThakara unhoMne ikAI ke sudhAra para bala dete hue pratyeka vyakti upadeza sunate the / anekoM nAriyoM ko dIkSita kara ko dazalakSaNa dhama tathA paMca mahAvratoM ke pAlana kA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadeza de svayaM anuzAsana vaddha jIvana paddhati ke pAlana asaMtulana tathA zoSakavRtti Aja bhI navIna svarUpoM meM kA upadeza diyaa| isake liye unake sarvAGgINa zikSA samAja ke kor3ha kI taraha vidyamAna hai, jinake viruddha para bala diyA jisake AdhAra para dhArmika sahiNNutA kI tIbra kintu ahiMsaka sAmAjika krAnti kI nitAnta sthApanA tathA Adarza vizva kA nirmANa ho sakatA haiN| AvazyakatA hai| yuga puruSa mahAtmA gAMdhI ne tIrthaMkara mahAvIra ke vicAroM ko navIna pariveSoM meM sthApita kara tIrthaMkara mahAvIra ke siddhAnta aura upadeza pUrNa vartamAna bhArata meM jisa sAmAjika krAnti ko janma diyA zAsvata evaM maulika hone se Aja bhI utane hI upa- tathA svAdhInatoparAnta hamAre navIna saMvidhAna, meM yogI haiN| jina-sAmAjika durvyabasthAoM ne unheM tatkA- varNita nirdezaka siddhAntoM ne jise gati dI hai. unakI lIna samAja meM sAmAjika krAnti ko prerita kiyA thA pati ke liye tathA Adarza samAja kI sthApanA ke liye unameM se aneka doSa parivartita pariveSoM meM vartamAna Aja tIrthaMkara mahAvIra ke siddhAntoM ke pracAra va prasAra samAja meM bhI vyApta hote jA rahe haiM / Arthika asa- kI jitanI AvazyakatA hai utanI pahale kabhI nahIM thii| mAnatA, asprazyatA evaM bhedabhAva, vidveSa, sAmAjika A