Book Title: Mahan Sahityakar tatha Pratibhashali Majjayacharya
Author(s): Bhikhajishreeji
Publisher: Z_Kesarimalji_Surana_Abhinandan_Granth_012044.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211645/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. - . -. - . -. -. -. -. -. -. - . -. -. - . -. - . -. - . -. -. - . -. -. - . - . -. - . - . -. -. -. - . -. -. - . -. - . mahAna sAhityakAra tathA pratibhAzAlI zrImajjayAcAya D sAdhvI zrI bhikAMjI (nohara) yugapradhAna AcArya zrI tulasI kI ziSyA terApaMtha dharma-saMgha ke caturtha nAyaka zrI jItamala jI svAmI the| ApakI pratibhA advitIya thI, medhA bar3I prakhara thii| jisa kArya meM bhI hAtha bar3hAyA, usameM saphalatA hI milii| bhalA puruSArthI kA kauna sahayogI na banatA? Apane dharmasaMgha kI sarvatomukhI pragati ke lie apanI sampUrNa zakti lagA dii| phalasvarUpa terApaMtha dharma-saMgha meM eka nayA mor3a aayaa| hAlA~ka pUrva tInoM AcAryoM ne bhI bahuta kucha kAma kiyA, kintu ghora saMgharSa ke kAraNa janatA aMkana nahIM kara paayii| para Apake samaya meM saMgharSa ne kucha virAma liyA, astu Apa dharma-saMgha kI nIMva ko sudRr3ha banAne ke lie athaka parizrama se sAhitya nirmANa kI ora pravRtta hue kyoMki sAhitya jIvana nirmANa ke lie sarvotkRSTa pAtheya evaM Adheya bhI mAnA jAtA hai| hara saMskRti kA AdhAra sAhitya hotA hai| binA sAhitya ke bauddhika varga kucha pA nahIM sakatA, isalie saMgha ko pallavita evaM vikasita karane ke lie Apane apanI lekhanI calAnI zurU kI jabaki sAhitya hamAre prathama praNetA zrImad bhikSu svAmI ne bhI bahuta likhA, lagabhaga 38 hajAra padya / svAmI jI kI lekhanI ne jayAcArya ko prabhAvita kiyA / pariNAmasvarUpa Apane sAr3he tIna lAkha padya race / unakA vivaraNa saMkSepa meM prastuta karanA hI isa lekha kA viSaya hai| Apane nau varSa kI avasthA meM saMyama svIkAra kiyaa| do varSa bAda Apane likhanA Arambha kara diyaa| gyAraha varSa kI Ayu meM hI ApakI kAvya zakti prasphuTita hone lagI jo kramazaH dvitIyA ke cA~da taraha bar3hatI hI gii| ApakI smaraNa zakti evaM medhA bar3I vicitra thii| isa avasthA meM jahA~ bAlaka apane Apa ko bhI nahIM saMbhAla pAtA vahA~ Apa sAhityakAra bana gaye / "santa guNa mAlA" nAmaka ApakA pahalA grantha dekhakara ApakI asAdhAraNa pratibhA kA paricaya pAyA jA sakatA hai| ApakI sAhityika pratibhA ko ujAgara karane vAlI sAdhvIpramukhA zrI dIpAMjI thii| vaha ghaTanA isa prakAra hai ki ekadA Apa eka kASTha pAtrI ke raMga-rogana dekara taiyAra kara Apane ArAdhya deva RSi rAyacanda jI ko dikhA rahe the, itane meM sAdhvI zrI dIpAMjI bhI A phuNcii| unhoMne dekhakara kahA ki aisA kArya to hama jaisI anapar3ha sAdhviyAM bhI kara sakatI haiN| kintu muni pravara ! Apa to sUtra-siddhAntoM kA anveSaNa kara koI upayogI ratna nikAlate jisase ApakA aura dharmasaMgha kA vikAsa hotaa| isa choTe se vAkya ne Apake mAnasa ko jhakajhora ddaalaa| phalasvarUpa Apane aneka zAstroM kA avagAhana kara paJca-TIkA likhanI zurU kI / Agama jaise durUha patha para bar3he, jisakI bhASA prAkRta thii| satata prayatna karake aThAraha varSa kI avasthA meM sarvaprathama "pannavaNA" sUtra kI jor3a (padya-TIkA) karake kevala terApaMtha ko hI nahIM varan sampUrNa jaina samAja ko upakRta kiyaa| usake pazcAt unakA hausalA bar3hatA gyaa| eka ke bAda eka AgamoM kA anusandhAna kara tattva-jijJAsuoM ke samakSa navanIta dete rhe| ApakI kAvya zakti vilakSaNa thI / sunA jAtA hai ki jisa TAima racanA karate usa TAima apane pAsa pAMca sAta sAdhu-sAdhviyoM ko likhane ke lie baiThA lete| Apa padya bolate jAte, sAdhu-sAdhviyA~ anavarata rUpa se kramazaH likhate jaate| kolAhalamaya vAtAvaraNa meM bhI lekhaka kI lekhanI vividha dhArAoM meM nirbAdha gati se calatI rhii| Apane jahA~ bhagavatI jaise Agama jaTila viSaya kA rAjasthAnI bhASA meM padyAnuvAda kiyA, vahA~ aneka stuti kAvya, aupadezika kAvya, tAtvika-gadya padya rUpa meM, itihAsa, jIvana - 0 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa ..... ... .............................................................. caritra, vyAkaraNa, saMsmaraNa Adi vividha dhArAoM meM adamya utsAha ke sAtha sAhitya likhate gaye / Apane bahuta sArA sAhitya tatkAlIna samRddha bhASA mAravAr3I meM vizeSa likhA hai kyoMki jana-bhASA meM likhA haA sAhitya hI janopayogI ho sakatA hai| Apake sAhitya meM sahaja sarasatA, sugamatA gambhIratA aura dharma tathA saMskRti ke rahasya marma kholane kA svAbhAvika cAturya chupA huA hai| ApakA apanA svatantra cintana evaM mananapUrvaka likhA huA sAhitya vizeSa prabhAvakArI siddha huA hai / vastuta: kuzala sAhityakAra vahI hotA hai jisakA likhA huA sAhitya sunane yA par3hane mAtra se nayI cetanA kI sphuraNAe~ paidA kara de| bhagavAna mahAvIra ne kahA hai-"je soccA paDivajjaMti, tavaM khaMti mahiM sayaM"-jisa vANI ko sunakara socakara insAna tapa, saMyama aura ahiMsA ko aMgIkAra kareM yAnI supatha para agrasara hoM jisase jIvana kI dhArA ko nayA mor3a mile / astu, Apake sAhitya kI jhalaka isa prakAra hai-Agama sAhitya padyAnuvAda-1. bhagavatI rI jor3a, 2. pannavaNA rI jor3a, 3. nizItha rI jor3a, 4. jJAtA rI jor3a, 5. uttarAdhyayana rI jor3a, 6. anuyoga dvAra rI jor3a, 7. prathama AcArAMga rI jor3a, 8. saMjayA evaM niyaMThA rI jodd'| bhagavatI sUtra 32 AgamoM meM sabase bRhad grantha hai jisako AdyopAnta par3hanA kaThina samajhA jAtA hai| vahA~ kavi kI lekhanI ne jaTilatama viSayoM ko padyamaya banAkara sacamuca hI eka AzcaryakArI kArya kiyA hai| binA ekAgratA itane bar3e vizAlakAya grantha kA anuvAda hI nahIM balki jagaha-jagaha apanI ora se vizeSa TippaNI dene meM anupama parizrama kiyA hai / vividha rAga-rAganiyoM meM 501 DhAleM aura kucha antara DhAleM likhI haiM aura dohoM ke rUpa meM bhI haiN| isameM kula 4663 dohe. 22245 gAthAe~, 6552 soraThe, 431 vibhinna chanda, 1884 prAkRta evaM saMskRta padya tathA paryAya Adi 7446 tathA parimANa 1160 / 1326 padya parimANa 404 yantracitra Adi haiN| ina sabakA kula yoga 52632 haiN| isa kRti kA anuSTapa padya parimANa granthAgra 60906 hai / isa prakAra AgamoM para mAravAr3I meM padyamaya TIkA likhane vAle zAyada Apa prathama AcArya hue haiN| itane bar3e grantha kI lipikI hamAre dharmasaMgha kI pramukhA sAdhvI zrI gulAbAMjI evaM bar3e kAlUjI svAmI tathA muni zrI kuMdanamalajI hue haiM jinhoMne 516 patroM meM pratilipi kI hai| isa prakAra Apane rAjasthAnI bhASA meM hI AgamoM kI jor3a kii| stutimaya kAvya-caubIsa choTI aura bar3I jinameM 24 tIrthakaroM kI vizeSa stuti kI hai| "santa gaNamAlA" meM zrImad bhAramalajI svAmI ke zAsana kAla meM tatkAlIna munivaroM kA vizeSa varNana aMkita kiyA hai| "santa gaNa varNana" meM terApaMtha dharmasaMgha ke tejasvI mumukSuoM kI stavanA kI gaI hai| "satI guNa varNana" meM viziSTa evaM tapasvinI sAdhviyoM kA citra aMkita kiyA hai| "jina zAsana mahimA" meM jaina dharma kI prabhAvanA karane vAle vizeSa sAdhu-sAdhviyoM kA, paNDita maraNa prApta karane vAloM kA evaM vighnaharaNa kA itihAsa varNita hai, jo ki bahuta rucikara evaM sarasa hai| itihAsa-"hema coDhAliyo" isameM cAra DhAleM hai| samagra gAthA 46 haiN| "hema navaraso" meM DhAleM haiN| yaha apane zikSA evaM vidyAguru ke viSaya para likhI gaI hai| Apane apane vidyA guru ke prati kRtajJatA jJApita karate hae likhA hai hU~ to biMdu samAna tho, tuma kiyo siMdhu samAna / tuma guNa kabahu na bIsaru, nizadina dharUM tuja dhyAna / / DhA0 7, gA0 21 "zAsana vilAsa" yaha eka aitihAsika grantha hai| yaha terApaMtha prArambha divasa vi0 saM0 1817 se lekara vi0 sa0 1878 taka terApaMtha meM dIkSita sAdhu-sAdhviyoM kA varNana prastuta karatA hai| isakI cAra DhAleM haiM-sampUrNa padya 547 haiN| 'laghurAsa" meM tatkAlIna pramukha 6 TAlokaroM, yAnI saMgha se bahiSkRta vyaktiyoM ke viSaya meM anUThA prakAza DAlA gayA hai| vahI varNana Aja ke yuga meM bhI bahirbhUta TAlokaroM meM pAyA jAtA hai| isameM 1 dohA, bAkI kI DhAleM samagra grantha va 1336 gAthAe~ haiM / isa prakAra itihAsa likhane meM ApakI lekhanI ne adbhuta kauzala dikhalAyA hai| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAn sAhityakAra tathA pratibhAzAlI zrImajjayAcArya 603 jIvana caritra-"bhikSa jasa rasAyana" meM Adyapravartaka mahAmanA zrI bhikSu svAmI kA rAjasthAnI bhASA meM prAmANika evaM kramabaddha vivaraNa prastuta kiyA hai| yaha svAmI jI kA sAkSAtkAra karAne vAlA mahAn grantha hai| yaha cAra bhAgoM meM vibhakta hai--prathama meM svAmI jI kI jIvanI, dUsare bhAga meM dAna-dayA jaise saiddhAntika praznoM kA zAstra-sammata vizleSaNa, tRtIya bhAga meM svAmIjI ke jIvana-kAla meM dIkSAoM kA vivaraNa aura caturtha meM svAmIjI kI antima ArAdhanA, saMgha ko zikSA, carama kalyANa, Akasmika AbhAsa aura samagra cAturmAsoM kA vivaraNa prastuta kiyA hai| cAroM kI DhAleM 63 haiM / samagra padyoM kI saMkhyA 2166 hai / kRti bahuta hI rocaka evaM sundara hai| "khetasI caritra" isameM dharmasaMgha ke vinayI evaM sarasa svabhAvI, upanAma satayugI se batalAye jAte the, unakA varNana haiM / Apane tapasyA bahuta ugra kii| isakI 13 DhAleM, 67 dohe, samagra padyoM kI saMkhyA 237 hai / "RSirAya suyaza" terApaMtha dharmasaMgha ke tRtIyAcArya zrImad rAyacaMdajI svAmI kI jIvana-jhAMkI prastuta karatA hai| isameM 14 DhAleM, 50 dohe, samagra padya 257 haiM / "satIdAsa caritra" "svarUpa navaraso" va "svarUpa cauDhAliyo" meM Apake jyeSTha bhrAtA kA varNana bar3A rocaka evaM preraNadAyI hai / isakI 6 DhAleM, 62 dohe, 15 soraThe, samagra padya 266 haiM / "harakha RSi ro cauDhAliyo," "zivajI svAmI ro cauDhAliyo," Adi munivaroM kA zikSAprada jIvana tathA tyAgamaya jIvana kA lekhA-jokhA hai aura "sarada.ra suyaza" grantha meM mahAsatI saradArAM jI kA varNana hai| yaha grantha nerApaMtha dharmasaMgha meM mahatvapUrNa sthAna rakhatA hai / ApakA jIvana aneka vizeSatAoM ko lie hue thA-jaise kuzala vyavasthApikA, madhurabhASiNI, saphala lipikI, satpreraNAdAtrI, paramaviduSI va nirbhIka hRdayA AdiAdi / jayAcArya yugIna sAdhviyoM kI vyavasthAoM ko samucita DhaMga se vyavasthita rakhane meM Apa pramukha thiiN| dIkSA ke pUrva sAMsArika jhaMjhaTa jhameloM se uparata hone ke lie Apako anekoM saMgharSoM se gujaranA par3A, para Apa kasauTI meM svarNa kI bhA~ti kharI utarI, yaha saba varNana "saradAra suyaza" meM bar3e sundara DhaMga se citrita hai| AkhyAna-mahipAla caritra, dhanajI kA bakhANa, pArzvanAtha caritra, maMgala kalaza, mohajIta, sItendra, zIlamaMjarI, brahmadatta caritra, ratanacUr3a, khaMdhaka saMnyAsI, yazobhadra, bharata-bAhubalI Adi aneka upanyAsa Apane bahuta rocaka DhaMga se likhe / pAThakagaNa eka bAra avazya vAcana kreN| tAtvika-isameM "bhrama-vidhvaMsana" grantha terApaMtha aura sthAnakavAsI sampradAya ke vicAra bheda ko spaSTa karane ke lie prakAza stambha kA kAma karatA hai| yaha 34 adhikAroM meM vibhakta hai / bhagavAn mahAvIra kI vANI ke AdhAra para prastu' hai / prAcIna yuga carcA kA yuga thaa| usameM yaha grantha atyanta upayogI rahA hai sAtha-sAtha jana-priya bhI / dekhiyejayapurayAcArya ke darzanArtha eka kaccha prAnta kA pramukha zrAvaka mUlacaMda kolambI aayaa| jaba usane "bhrama-vidhvaMsana" ko sunA to isa grantha se itanA prabhAvita huA ki usakI prati ko pracchanna rUpa se curAkara kaccha le gayA aura atizIghratA se bambaI meM mudrita karavA kara janatA ke hAthoM meM pahu~cA dii| kintu vaha azuddha prati (rapha kApI) thI, pUrNarUpeNa saMzodhita nahIM thI / astu vaha grantha upayogI na hokara anupayogI siddha ho gayA, artha kA anartha ho gyaa| jaba vaha pustaka santoM ke hAtha meM AI to saba dekhate raha gaye, usako par3hA to jagaha-jagaha itanI azuddhiyA~ bharI par3I thI ki pustaka koI kAma kI nahIM rhii| jaba zrAvakoM kA dhyAna isa ora gayA taba mUla prati (zuddha) se saMzodhita kara 1860 meM gaMgAzahara ke supratiSThita zrAvaka IzaracaMdajI copar3A ne isako punaH prakAzita karavAkara janopayogI bnaayaa| isa grantha ke mukhya viSaya isa prakAra hai-mithyAtvI kI kriyA dAna, anukaMpA niravadya kriyA, alpa pApa bahuta nirjarA AdiAdi / samagra granthAgra 10075 ke lagabhaga hai| "sandeha viSauSadhi" nAmaka grantha kA racanAkAla taba kA hai jaba janatA meM dharma ke sambandha meM aneka prakAra kI bhrAntiyA~ ghara kara gaI thIM, una bhrAnta dhAraNAoM ko dUra karane hetu isa grantha kA nirmANa huaa| isake pramukha viSaya nimnokta haiM __chaThA guNaThANAnI olakhaNA, saMyoga, vyavahAra, kalpa, zrAvaka avirati, IryApathikI kriyA, niravadya AmanA, bhAvI tIrthaMkara Adi-Adi / yaha gadyAtmaka grantha hai / granthAgra lagabhaga 1700 hai| 'jinAjJA mukha maMDana' isameM Agamokta Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa vidhi sAdhuoM ke lie darzAyI gaI jo ki carmacakSuoM se akalpanIya sI pratIta hotI hai kintu sarvajJa dvArA kathita hone kI vajaha se sandeha kA koI sthAna nahIM rahatA ataH isa dRSTi se isameM yathArtha kA ullekha kiyA gayA hai jaise-- nadI pAra karanA, pAnI meM DUbatI sAdhvI ko sAdhuoM dvArA bAhara nikAlanA, pATa-bAjoTa Adi meM se khaTamala nikAlanA Adi-Adi / granthAgra 1378 ke lagabhaga hai / 'kumati vihaMDana' isa grantha ke nAma se hI patA lagatA hai kumati ko dUra sadbuddhi pradAna karanA / isake kucheka viSaya isa prakAra haiM - gRhastha ko sUtra par3hAnA, vyAkhyAna dene rAtri meM anya sthAna meM jAnA, nityapiDa dene kA vidhAna, nava padArtha dravya, kSetra, kAla, bhAva, naya nikSepa aadi-aadi| isa kRti kA granthAgra 1242 ke lagabhaga haiM / "praznottara sArdha zataka" isameM 151 praznottara haiM jaise- bhagavAna dvArA phoDI gaI labdhi kI carcA, puNya kI karaNI AjJA meM yA bAhara, sAdhu akelA raha sakatA hai yA nahIM ? zubhayoga saMvara hai yA nahIM ? AdiAdi / isakA granthAgra 1578 hai / 'caracA ratnamAlA' yaha grantha jijJAsuoM ke praznoM kA Agama tathA anya granthoM ke pramANoM se samAdhAna prastuta karatA hai| isakA granthAya 1461 hai / 'bhikkhU pRcchA' 'bar3A dhyAna' 'choTA dhyAna' donoM kRtiyoM meM caMcala mana ko ekAgra banAne ke sundara tarIke batalAye haiM--dhyAna aura svAdhyAya / yaha grantha gadyAtmaka hai / granthAgra 150 anuSTup pramANa hai| 'praznottara tatva bodha', 'bRhad praznottara tattva bodha' ye donoM grantha mUrtipUjaka zrAvaka kAlUrAmajI Adi zrAvakoM kI jijJAsAoM kA samAdhAna prastuta karate haiM / praznottara meM 27 adhikAra haiM, jinameM 1517 dohe, 163 kho, 10 chaMda, 10 kalama 103 anuSTup padya parimANa 10 yatikAaiM evaM samagra pacoM kI saMkhyA 1883 hai| bRhad praznottara tattvabodha kI 1248 gadyAtmaka haiN| zraddhA rI caupAI, jinAjJA rI caupAI, akalpatI vyAvaca rI caupAI, jhINI caracA yaha grantha layabaddha haiM / inameM sthAna-sthAna para AgamoM ke uddharaNa diye hue haiM, jisase pAThakoM ko alpa parizrama se adhika jJAna sugamatA se prApta ho sakatA hai| isakI 22 DhAleM, 52 dohe 5 soraThe, samagra padya 747 haiM / bar3I rocaka hone se Aja bhI saikar3oM zrAvakoM ke kaNThastha milegI / 'jhINI caracA ke bola' yaha gadyAtmaka hai| dravyajIva aura bhAvajIva kI durUha carcA sarala taura-tarIkoM se samajhAI gaI hai 225 gAthAe~ hai 'zINI jJAna' yaha grantha sUkSma jJAna kA dAtA hai jo jaTila viSaya hai| jaise kevalI samudghAta karate samaya kitane yogoM ko kAma meM lete haiM, loka sthiti kaisI hai, svarga-naraka kahA~ hai, roma AhAra, oja AhAra, kavala AhAra kauna-kauna se daMDakoM meM meM hotA hai / AtmA ke sAdhaka bAdhaka tatva kauna-kauna se haiM Adi-Adi ko bar3e sundara DhaMga se samajhAyA gayA hai / 'bhikSa kRta huNDI kI jor3a' isameM tatkAlIna jvalaMta praznoM kA samAdhAna hai - ve ye haiM- vratAvrata, jinAjJA, dAna-dayA, anukaMpA, samyaktva, Azraya, sAvadya niravadya kriyA, sAdhvAcAra Adi / 'pracUnI bola' isameM zAstra sammata vivAdAspada viSayoM kA saMgraha kara spaSTIkaraNa kiyA gayA hai| isake 308 bola haiM / grantha paThanIya haiM / vyAkaraNa - hamAre dharmasaMgha meM savA sau varSa pUrva saMskRta bhASA ko koI nahIM jAnatA thA, kyoMki avaitanika saMskRtaza paNDita milanA muzkila thA, astu, jayApArya kI adhyayanazIlatA evaM peSTA ne khoja kara hI ddaalii| Apa jayapura meM the taba eka lar3akA darzanArtha AyA / vArtAlApa ke daurAna usa chAtra ne kahA- maiM saMskRta vyAkaraNa par3hatA hU~ / Apane kahA- kyA par3hA huA pATha mujhe batA sakate ho ? usa chAtra ne pATha batAyA, taba Apane kahA- tuma pratidina skUla meM par3ha kara mujhe sunAyA kro| Apane usa choTe se bAlaka se sune hue saMskRta pAThoM ko rAjasthAnI bhASA meM pratibaddha kara DAlA / dekhie jJAna ko pipAsA ! itane bar3e dharmasaMgha ke nAyaka hote hue bhI eka bacce se jJAna lekara saMskRta kA vikAsa kiyaa| isake Age 'AruvAta rI jor3a aura sAdhanikA ye donoM grantha saMskRta ke lie atyanta upayogI haiN| 'darzana' darzana meM 'nayacakra rI jor3a' 'nayacakra' isake racayitA devacandrasUri the / saMskRta bhASA meM hone se hara vyakti ke lie par3hanA kaThina thI, sAtha hI darzana kA jJAna hI gahana hotA hai| isa dRSTi se jayAcArya ne sarvajanopayogI banAne ke lie rAjasthAnI bhASA meM raca ddaalaa| isameM 144 dohe, 20 soraThe, 18 chanda, 718 gAthAe~, 878 padya parimANa, 135 vArtikAe~ tathA sarvapadya 1778 haiM / upadeza - " upadeza rI caupI" isa grantha meM 38 DAleM, 18 dohe, sarvapaca 503 haiM / jIvana utthAna hetu preraNAdAyaka, vairAgya raMga se ota-prota mAnasa ko chU lene vAlI gItikAe~ haiM / gIta antarmana kI sabase sarasa aura mArmika Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAna sAhityakAra tathA pratibhAzAlI zrImajjayAcArya 605 .......................................................................... abhivyakti kA mAdhyama hai| gIta meM mukharita bhAvoM kI citropamatA vyakti ko sahaja aura grAhya banA detI hai| isalie Apane gIta kA sahArA liyaa| 'zikSaka kI copAI' saMgha ko suvyavasthita banAne ke lie hai / AcArya ko samayasamaya para apane ziSyoM ko sajaga karanA Avazyaka hotA hai| isa kRti meM aisI hI sundara zikSAoM kA saMkalana hai| isameM khor3Ilo prakRti aura cokhI prakRti yAnI suvinIta aura avinIta kA bar3A hI rocaka aura spaSTa varNana hai| isI prakAra guru-ziSya kA saMvAda Adi aneka pAThanIya sAmagrI haiN| isameM 26 DhAleM, 33 dohe, samagra padya 660 haiM / "ArAdhanA" yaha grantha vairAgya rasa se ota-prota hai| sAdhaka ko antima avasthA meM sunAne se ye padya saMjIvanI bUTI kA-sA kAma karate haiN| bhAva-pakSa aura zailI-pakSa-kAvya kasauTI ke do AdhAra mAne gaye haiM / isa grantha meM donoM hI pakSa pUrNatayA pAye jAte haiN| jIvana kI sampUrNa sakriyatA ke pIche gItoM kI preraNA bar3I rocaka rahI hai| isameM dasa dvAra haiMAloyaNA dvAra, durakRta nindA, sukRta anumodanA, bhAvanA, namaskAra mantra jApa Adi-Adi / "upadeza ratna kathA koSa" isameM karIba 108 viSaya haiN| pratyeka viSaya para kathAe~, dohe, soraThe, gIta Adi viSaya ke anusAra vyAkhyAna kA masAlA bar3e acche DhaMga se saMkalita kiyA gayA hai| vartamAna meM jaise muni dhanarAjajI prathama ne 'vaktRtva kalA ke bIja" rUpa meM taiyAra kiyA hai| ____ saMvidhAna-"gaNavizuddhikaraNa hAjirI' (gadyamaya) terApaMtha praNetA svAmIjI ne saMgha kI nIMva ko majabUta banAne ke lie vibhinna maryAdAe~ bnaayiiN| unakA hI Apane klAsiphikezana kara usakA nAmakaraNa "gaNavizuddhikaraNahAjirI" kara diyaa| ve 28 haiN| pratyeka hAjirI zikSA aura maryAdA se ota-prota hai| saMgha meM rahate hue sAdhusAdhviyoM ko kaise rahanA, saMgha aura saMghapati ke sAtha kaisA vyavahAra honA, anuzAsana ke mahattva ko AMkanA, saMgha kA vaphAdAra hokara rahanA Adi bahuta hI sundara zikSAe~ dI gayI haiN| sAmudAyika jIvana kI rahasyapUrNa prakriyAoM kA paricAyaka grantha hai| bar3I maryAdA, choTI maryAdA tathA likhatA rI jor3a-ye tInoM hI kRtiyA~ maryAdAoM para vizeSa prakAza DAlatI hai| terApaMtha dharmasaMgha kI pragati kA zreya inhIM vidhAnoM aura mahAn pratibhAzAlI AcAryoM ko hai| jinake saMketa mAtra se sArA saMgha isa bhautika vAtAvaraNa meM bhI suvyavasthita evaM sundara DhaMga se cala rahA hai| "paramparA rA bola" paramparA rA bola (gocarI sambandhI) tathA 'paramparA rI jor3a' inameM ThANAMga, nizItha tathA bhagavatI Adi Adi sUtroM ko sAkSI dekara saMyamiyoM ko kaise saMyama nirvAha karanA vidhi-vidhAnoM kA ullekha kiyA hai| isa prakAra dharma saMgha ko prANavAn banAye rakhane ke lie jayAcArya ne vipula sAhitya kA nirmANa kiyaa| sampUrNa jAnakArI ke lie dekhie "jayAcArya kI kRtiyA~ : eka paricaya" pustikA lekhaka muni zrI mdhukrjii| isameM bhI vihaMgama dRSTi se hI diyA hai / samagra granthoM kA paricaya to sAhitya ke gahana adhyayana se hI pAyA jA sakatA hai| sacamuca Apa janmajAta sAhityakAra the, Apako kisI ne banAyA nahIM / sAhitya bhI aisA-vaisA nahIM balki atyanta anveSaNApUrvaka maulika sAhitya likhA hai / saMgIta kI pIyUSa mayI dhArA jagaha-jagaha lAlityapUrNa DhaMga se pravAhita huI hai| kavi kA anubhUtimaya citraNa sAhitya meM bola rahA hai / ApakI mahatvapUrNa kRtiyA~ kAvya jagat kI atyadhika AsthAvAna AdhAra bneNgii| rAjasthAna meM Aja jo pIr3I rAjasthAnI kAvya kA pratinidhitva kara rahI hai usameM jayAcArya kA kAvya zIrSastha paMkti meM hogaa| rAjasthAnI bhASA kA mAhira hI Apake sAhitya se anUThe ratna nikAla pAyegA / ApakA sAhitya kabIra, mIrA Adi kisI se kama nahIM hai| abhI taka ApakA sAhitya prakAzita nahIM ho pAyA hai| jaba sArA sAhitya prakAzita hogA, taba hI janatA ApakI bahumukhI pratibhA se bhalI bhAMti paricita ho paayegii|