Book Title: Lok Kalyan hi Shreshth Yagna
Author(s): 
Publisher: Z_Ashtdashi_012049.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211875/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loka kalyANa hI zreSTha yajJa haiM, avyakta, aciMtya, kUTathala, acala aura dhruva sattA ko pUjA karate haiM, jo sarvatra sama buddhi rakhate haiM, iMdriyoM kA nigraha karate haiM, ve sarvabhUtoM ke hita kI kAmanA karanevAle mujha Izvara ko hI prApta hote haiN| para sAtha hI arjuna ko yaha bhI batA diyA ki dehadhAriyoM ke lie avyakta Izvara kI yaha upAsanA kaThina hai, yaha kahakara zrIkRSNa ne saguNa upAsanA ko apekSAkRta adhika sulabha batAkara isI para bhAra de diyA aura sAtha hI isa mArga kI vistArapUrvaka carcA bhI kii| unhoMne kahA- "jo sAre karma mujhameM arpaNa karate haiM, merA hI dhyAna karate haiM, merI hI ananya bhAva se upAsanA karate haiM, unakA maiM saMsAra-sAgara se zIghra uddhAra kara detA huuN| isalie he arjuna tU apanA mana mujha para hI lgaa| apanI buddhi kA nivAsa bhI mere hI bhItara kr| aisA karane se terA nivAsa bhI mere bhItara hI sthita ho jaayegaa| jo prANI mAtra se maitrI karatA hai, dayAvAna, jisameM 'maiM aura merA' aisI vAsanA vilIna ho gayI hai, sukha aura duHkha se jo atIta hai, kSamAvAna hai, sadA santuSTa hai, jo yatnavAna hai, dRr3ha-nizcayavAlA hai, mana aura buddhi ko mujhameM saMpUrNatayA nAradajI ne vyAsajI se kahA thA ki "bhagavana mahAbhArata meM arpaNa karatA hai, vaha merA bhakta hai aura vaha mujhe atyanta priya Apane bhakti kI kamI rakkhI, isalie Apako zAMti nahIM mila hai| jisase na loga kSubdha hote haiM, na vaha logoM se kSubdha hotA hai, rahI hai| aba Apa koI aisA graMtha nirmANa kIjie, jisase manuSyoM harSa aura krodha se jo atIta hai, na bhayabhIta hai, jisane icchA kA meM bhakti kA prasAra ho| isake phalasvarUpa Apako zAMti / tyAga kara diyA hai, zuddha hai, catura hai, kAmanA rahita hai, vyathA se milegii| isI para vyAsa bhagavAna ne zrImadabhAgavata kA sajana rahita hai, jisane saMkalpoM kA tyAga kara diyA hai, jo na to kisI kiyaa| vastu se prema karatA hai aura na dveSa karatA hai, na ciMtA karatA hai, para bhagavadgItA bhI to mahAbhArata kA hI aMga hai aura gItA aura na icchA karatA hai, zubha-azubha meM jo samAna hai, mitra aura bhaktimArga se zUnya nahIM hai| isalie yaha kahanA ki mahAbhArata zatru se samAna bhAva se jo vyavahAra karatA hai, mAna aura apamAna meM bhakti ko sthAna nahIM hai, sarvathA sahI nahIM kahA jA sktaa| meM bhI jo samAna hai, ThaMDI-garmI, sukha-duHkha se vicalita nahIM hotA, kisI vastu meM Asakti nahIM hai, niMdA-stuti meM samAna hai, bhAgavata dharma ke aMtargata karmayoga aura bhakti donoM kA hI adhika nahIM bolatA, jo bhI mila jAye usI se saMtuSTa hai, buddhi samAveza hai, jo bhagavadgItA kA vizeSa rahA hai| jisakI sthira hai, vaha merA bhakta hai aura vahI mujhe priya hai| isa para gItA kI bhakti zrImadbhAgavata kI bhakti se bhinna hai| taraha vistArapUrvaka bhakta ke chattIsa lakSaNa gItAcArya ne batalAye gItA kI bhakti meM bhAvAveza nahIM hai| gItA kI bhakti tarka aura haiN| rAsa-krIr3A kI yA to nAma-smaraNa kI koI mahimA nahIM buddhi ke AdhAra para avasthita hai| gaayii| vaise to gItA ke hara adhyAya meM karmayoga ke sAtha-sAtha karmayogI ke lakSaNoM kI Upara carcA ho cukI hai| bhakta ke zrIkRSNa bhagavAna bhakti para bhAra dete hI rahe haiN| para bArahaveM lakSaNoM kI bhI carcA ho cukii| karmayogI aura sthitaprajJa aura adhyAya kA nAmakaraNa hI bhaktiyoga kiyA hai| isalie isa guNAtIta ke lakSaNa bhI inhIM se milate-julate haiN| ina do meM bheda adhyAya meM nAmakaraNa hI bhaktiyoga kiyA hai| isalie isa kyA? bhakti ko gItAcArya ne eka aise U~ce stara para rakha diyA adhyAya meM bhakti kI vizeSa carcA hai| hai ki usakA rAsa-kriyA se mela nahIM khaataa| vAstavika sthiti bhakti ke saMbaMdha meM arjuna ke prazna kA uttara dete hue prAraMbha to yaha hai ki na to karmayogI ke lie hI aura na bhaktiyoga meM hI bhagavAna ne arjuna ko batA diyA ki jo akSara, anirdezya, ke yogI ke lie hI saMsAra sAgara se pAra karanA koI sastA saudA 0 aSTadazI / 1640 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| donoM ko hI iMdriya-saMyama karake icchA, dveSa ityAdi kA tyAga ' gururaNApiM vacAlyate" isameM sthita hone ke bAda bar3e se bar3A duHkha karake apane- Apako Izvara ko samarpaNa karanA par3atA hai| bhI manuSya ko vicalita nahIM krtaa| ghRta, tila aura jo kI sAmagriyoM ke eka bar3e saMgraha ko aise lakSya para jise pahu~canA hai, usake lie karmayoga aura nAnA bhA~ti ke veda-maMtroM ke jaTAdhana aura svarasahita pATha ke sAtha bhakti donoM hI uparokta niyamoM-sahita saste saude haiN| yadi koI agni meM homa kara yaha samajhatA hai ki maiMne eka bar3A bArahaveM adhyAya meM bhakta aura usake lakSaNoM kA varNana hai| bhArI yajJa karake Apake lie svarga kA dvAra khola diyA hai, to para gItA kA yaha adhyAya vAstava meM apavAda nahIM hai| gItA ke vaha dhokhA khAtA hai| ina sAmagriyoM ko jalA denA na to yajJa hai, hara adhyAya meM karmayoga aura bhakti donoM kI hI bAra-bAra stuti na karmayoga hI hai| vAstava meM manuSya jIvana hI yajJa hai| yahI eka kI gayI hai aura inakA anumodana AtA rahatA hai| "rAga, bhaya prajvalita agni hai| acche karmoM ko loka-kalyANa ke lie aura krodha se rahita hokara mujhameM mana lagAkara jo merA Azraya karanA yahI agni meM homa karanA hai| lekara jJAna se pavitra ho gaye haiM, aise loga mujhe hI pAte haiN|" phira karmayoga kI vivecanA to Upara ho cukI hai, karmayogI ke kahate haiM, "jo mujhe saba yajJa aura tapoM kA bhoktA aura saba lakSaNa bhI batAye jA cuke haiN| ukta niyamAvali ke baMdhanoM sahita lokoM kA svAmI aura suhRda samajhatA hai use zAMti milatI hai|" aura ucca hetu ko sAmane dekhakara jo karma kiyA jAtA hai vahI "jo mujhe saba bhUtoM me sthira samajhakara merI hI pUjA karatA hai karmayoga hai aura use karane vAlA karmayogI hai| isa prakAra ke vaha kisI bhI hAlata meM ho, usakA nivAsa-sthAna maiM hI bana jAtA karma karanevAlA Izvara kI hI pUjA karatA hai, kyoMki aise karma huuN|" isalie hara samaya merA smaraNa kara aura karma kr|" dhyAna yajJa hai| yaha bhagavAna hai| isalie karma bhI Izvara hai| aura aise rahe, 'smaraNa kara' aura 'karma kr'| karmayogI apane karmoM se Izvara kI hI pUjA karate haiN| "jo ananya bhAva se merI upAsanA karate haiM aise yogiyoM isa taraha bhakti-mArga kA pathika jo yaha samajhatA hai ki ke yoga kSema kI dekhabhAla maiM hI karatA huuN|" "jo barAbara merA aMta samaya me ajAmila kI taraha nArAyaNa nAma ke uccAraNa mAtra kIrtana karate rahate haiM, mere sAmane namana karate haiM, ve merI hI pUjA se yA to nitya rAma-nAma kI eka hajAra mAlA phera dene mAtra se karate hai|" "jo karatA hai, jo khAtA hai, jo detA hai, jo tapa aMta samaya meM baikuMTha se viSNu ke pArSada Akara yamadUtoM ko karatA hai, ve saba mujhe hI arpaNa kr|" bhagAkara nAmoccAraka mRtaka ko vimAna meM baiThAkara sIdhe baikuTha dasaveM adhyAya meM bhakti ko dRDha karane ke lie bhagavAna le jAyeMge, vaha bhI dhokhA hI khAtA hai| "nara se sAtha sUA hara apanI vibhatiyoM kA varNana karate haiN| gyArahaveM meM vizvarUpa kA bolai, rAma pratApa na jaannai"| baikuNTha kA mArga itanA sahala nahIM darzana karAte haiM. Age calakara phira kahate haiM- "ekAgra hokara hai| 'sUlI Upara seja piyA kI' isa sUlI para sonA yahI eka bhakti dvArA jo merI sevA karatA hai vaha tInoM guNoM kA pAra karake bhakti hai| para "yadane viSayamiva pariNAme amRtopamam' jo svayaM brahma-svarUpa ho jAtA hai|" prAraMbha meM viSa, para aMta meM amRta hai vaha hI mumukSu kA mArga hai| isa taraha sArI gItA meM karmayoga aura bhakti donoM kA karmayogI aura bhakta donoM kA eka hI mArga hai| maMsUra ko jaba niMratara Adeza aura anumodana jArI rahatA hai| kucha zloka sUlI para car3hAyA jA rahA thaa| taba sUlI ke takhte para se karmayoga kI stuti ke Ate haiM, to usake pazcAt zIghra hI bhakti pukArakara usane kahA, "izkabAjo, yaha svarga kI sIr3hI hai| kI prazaMsA bhI A jAtI hai| isa taraha karma aura bhakti donoM kA jisako svarga calanA ho vaha mere sAtha A jAye," bhagavAna kA sArI gItA meM saMmizraNa hai| mArga yaha bhogamArga kadApi nahIM hai| cAhe vaha karmayoga kA pathika ho, cAhe bhakti mArga kaa| isa daivI rAste meM vikaTa ghATiyA~ haiM, bIca-bIca meM arjuna apane samAdhAna ke lie zaMkA uThAtA "bhrAMti kI pahAr3I nadiyA~ vica ahaMkAra kI lATa baDA vikaTa rahatA hai aura zrIkRSNa uttara dete cale jAte haiN| ymghaatt"| ina donoM mArgoM ke pathika ko bhogoM kA tyAga karanA arjuna kA viSAda to samApta ho gayA, para bIca-bIca meM par3atA hai, para aMta meM to yahI mArga "amRtopamam' hai| apane mana ko saMpUrNa saMtoSa dene ke lie vaha prazna bhI karatA __ "yaM labdhatA cAparaM lAbhaM manyate nadhikaMtataH' isa lAbha se rahatA hai| jaba kAphI samAdhAna ho cukA, taba aMtima samAdhAna ke bar3hakara dUsarA koI lAbha nahIM hai| "yasmin sthitona duHkhena / lie prazna karatA hai- "he kRSNa, mujhe saMnyAsa kA pUrA tatva samajhAie aura tyAga kA tatva bhI pUrA btaaie|" jaba kRSNa 0 aSTadazI /1650 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara meM kahate haiM, "arjuna, jo karma kAmanA aura svArtha ke lie kiye jAte haiM, unakA tyAga hI saMnyAsa hai aura karma ke phaloM meM anAsakta rahanA isI kA nAma tyAga hai|" kucha AcAryoM ne kahA hai ki sabhI karmoM ko pApa samajhakara unakA tyAga kara denA caahiye| para dUsare AcAryoM ne yaha chor3ane kI cIjeM nahIM hai| isa para merA nizcita mata jo hai, vaha bhI suna / vaha yaha hai ki yajJa, dAna, tapa kabhI tyAganA nahIM kyoMki yaha manuSya ko pAvana karanevAlA hai| " dehadhArI ke lie karma kA sarvathA tyAga asaMbhava hai, isalie jinhoMne karma phala kI Asa chor3a dI hai unheM hI tyAgI kahanA cAhiye jisane ahaMbhAva tyAga diyA hai, jisakI buddhi karmoM meM Asakta nahIM hai, vaha yadi kisI kA hanana bhI karatA hai, to vaha mArane kA doSoM se mukta hai| jo manuSya apanA nitya karma nahIM chor3atA, vaha apane kartavya karma dvArA hI siddhi prApta kara letA hai| "jisa Izvara se bhUta prANI utpanna hue haiM, aura jisase yaha sArA saMsAra vyApta hai, usakI apane karma dvArA upAsanA karane se hI siddhi milatI hai| kartavya karma yadi doSa yukta bhI lage to use tyAganA nahIM cAhiye, kyoMki jaise dhUmra meM agni chipI rahatI hai, usI taraha zubha karma bhI kabhI-kabhI doSoM se AcchAdita dIkhate haiM para anAsakta hokara, mana ko jItakara, kAmanA chor3akara karma doSa se AcchAdita lagate ho, to bhI kartavya karma ke pAlana se vimukha nahIM honA cAhiye, kyoMki karma karane se hI siddhi milatI hai| jo brahma meM lIna hai vaha na to icchA karatA hai na ciMtA karatA hai, saba prANiyoM ko sama dRSTi se dekhatA hai, vaha asala meM merI hI bhakti karatA hai / jo tamAma karma karatA huA bhI mere Azraya meM rahatA hai use hI zAzvata zAMti milatI hai| " bhagavAna aura arjana meM kAphI praznottara ho cuke the / arjuna kA samAdhAna bhI ho rahA thA, to bhI bIca-bIca meM arjuna prazna karatA hI jAtA thaa| arjuna nara kA avatAra thaa| bhagavAna nArAyaNa ke avatAra the| aba isa praznottarI kA aMta karane ke lie nArAyaNa ke avatAra zrIkRSNa ne nara ke avatAra arjuna ko kahA, "arjuna, suna merA dhyAna kara, isI se terI kaThinAiyA~ nirmUla ho jAyeMgI, para yadi ahaMkAra ke vaza meM Akara merA parAmarza tUM nahIM sunegA to terA nAza ho jaayegaa| yadi tUM ahaMkAra ke vaza meM Akara yaha samajhatA hai ki maiM yuddha nahIM karUMgA, arthAt apanA kartavya karma nahIM karUMgA to terA yaha nirNaya mithyA hai, kyoMki terI prakRti hI tujhe khIMcakara karmoM kI ora le jaayegii| "manuSya apane svabhAva meM baMdhA huA vicaratA hai| isa lie tU na bhI cAhegA, to bhI karma to karanA hI hogaa| Izvara sabake hRdaya meM baiThA tamAma bhUta prANiyoM ko balAtA rahatA hai, isalie ahaMkAra ko chor3akara bhagavAna kI zaraNa meM jAkara anAsakta hokara apanA kartavya karma karatA jA mana mujhameM lagA, merI hI bhakti kara mujhe hI namana kr| phira terA mujhameM hI samAveza ho jaayegaa| isako merI pratijJA samajha / isa tarka-vitarka ko samApta karake aba tU merI zaraNa meM A jaa| maiM terI rakSA karU~gA / ciMtA chodd'|' zrIkRSNa ke itanA kahane ke bAda arjuna saMdeha-rahita ho gyaa| usakI jabAna ko tAlA laga gyaa| hRdaya kI ajJAna kI gAMTha TUTa gyii| jJAna kA prakAza ho gyaa| taba kRSNa ne pUchA, "kyoM arjuna, aba terA, saMdeha gayA yA nahIM ?" arjuna ne kahA, " he acyuta, merA saMdeha miTa gyaa| aba maiM tumane jaisA batAyA, vaise hI apane kartavya karma meM lguuNgaa|" karmayogI ke athavA bhakta ke lakSaNoM ke uparokta vivaraNoM se patA calegA ki ina donoM ke saba lakSaNa eka hI samAna haiN| samudra kA pAnI cAhe baMgAla kI khAr3I meM se uThAo yA hinda mahAsAgara se athavA to pazcima ke samudra se uThAo, sabhI eka hI samAna lavaNa - jala hai / usI taraha gItA meM punaruktiyA~ bharI par3I haiM aura jAna bUjhakara vyAsajI ne rakhI haiN| para ve sAre ke sAre upadeza eka hI samAna haiN| gItA kA svAdhyAya hitakara hai, para saMkSepa meM yadi dUsare adhyAya ke sthita maza ke lakSaNoM kA hama manana kareM yA bArahaveM adhyAya ke bhaktoM ke lakSaNoM ko par3heM athavA to caudahaveM adhyAya guNAtItoM kA AcaraNa yA solahaveM adhyAya meM daivI saMpadAvAle kA lakSaNa par3heM to vaha saba ke saba eka hI samAna preraka hoNge| zrIkRSNa gItA ke dvArA na kevala arjuna ko para sAre manuSya samAja ko upadeza dete haiM para ve upadezAmRta ko gholakara balAta kisI ko pilA nahIM skte| mumukSu ko sIr3hI para car3hane ke lie svayaM hI parizrama karanA par3atA hai| yadi vaha svayaM sAdhanA kI avahelanA kare to gItA yA anya kisI bhI zAstra kA svAdhyAya bekAra hai / ina saba kar3e pratibandhoM se jo karmayogI aura bhakta ke lie eka samAna hai, sAdhaka ko nirAza nahIM honA caahiye| bhagavAna bhItara baiThA hai, pukArane mAtra kI AvazyakatA hai| AtmajJAna durlabha nahIM hai para mumukSatva caahiye| AlasiyoM ke lie Izvara kA mArga durlabha hai| bhakta sAdhakoM ke lie yaha atyaMta sarala hai| "rAma kahai sugrIva soM laMkA kitIka dUra, AsaliyA~ alagI dhaNI, udyama hAtha hajura' aSTadazI / 166 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSepa meM gItA kA sAra yaha hai| apane kartavya karma ko kabhI apanI divya zravaNa zakti se sunA, to vaha vihvala ho uThA aura na chodd'| lagana se apane svadharma kA AcaraNa karatA jaa| zubha dhRtarASTra se kahane lagA, "rAjana, isa adbhuta puNya saMvAda ko hetu se saba prANiyoM kI sevA ke lie hI krmkr| phala ke pIche sunakara maiM gadgad ho rahA hU~ aura use yAda karake aura bhagavAna mata chodd'| iMdriyoM ke bhogoM se virakta ho| mana aura buddhi para ke adbhuta svarUpa ko smaraNa karake mujhe mahAna vismaya ho rahA nigraha rkh| bhagavAna meM bharosA rkh| jo karma kare, vaha usI ko hai, aura bAra-bAra harSa ho rahA hai, he rAjan merA nizcaya sunoarpaNa kara aharniza usa prabhu kA smaraNa kr| Izvara meM aura jaha~ karmayogI yogezvara kRSNa ke rUpa meM koI bhI karmayogI hai, tumameM koI bheda nahIM hai, kyoMki tumhAre meM aura anya bhUtoM meM saba jahA~ arjuna ke rUpa meM lagana vAlA parizramI koI bhI udyogI vahI eka sattA vyApaka hokara sthita hai| isI taraha tuma bhI sabhI ___ sAdhaka hai vahA~ nizcaya hI zrI hai, vibhUti hai, vijaya hai aura AnaMda . meM sthita ho| isalie jo brahma hai vaha hI tuma ho| tuma bhI brahma hai| yaha merA nizcita mata jAna lo|" ho| dvaMdvoM se mukta raho, sukha-du:kha va mAna-apamAna ko samAna 'kRSNa baMde jagata kuham' smjho| ciMtA chor3a do| usakA dhyAna arthAt saba prANiyoM meM jo ghanazyAmadAsa bir3alA se sAbhAra vaha sthita hai usI Izvara kA dhyAna kro| isakA tAtparya yaha hai ki saba prANiyoM kA dhyAna arthAt unake hita ke lie hI karma kro| "Adama khudA nahIM, para Adama khudA se judA nahIM'- yaha vizva yahI virAT svarUpa hai| yahI vizva darzana hai, Izvara-darzana bhI yaha hI hai| tU bhI vahI hai- "ttvmsi|' janaka ityAdi rAja karate hue, karma karate hue bhI anAsakta rhe| dharma, vyAdha aura tulAdhAra bhI karmoM meM anAsakta the| unhIM kA anukaraNa kro| bhagavAna apanI racita sRSTi aura saMsAra ke jhaMjhaToM meM ramate hue bhI kamala jaise jala meM alipta rahatA hai vaise hI alipta rahate haiN| tuma bhI vaisA hI AcaraNa kro| itanA kahane ke pazcAt bhI aMta meM jo tumhArI icchA ho so kro| ___isa para arjuna ne zrIkRSNa se kahA, "maiM svastha huuN| aba Apa jo kahoge vahI kruuNgaa|" yaha gItA kA sAra hai| hareka adhyAya meM vicaraNa karate hue hama yaha dekheMge ki jo uparokta sAra batAyA hai usI kI sArI gItA meM punarAvRtti hai| samudra kA sArA jala, usakI taraMge, usakI bUMde eka hI prabhu kI sattA kA citra hai| eka hI zakti vizva meM vyApta hai| dvaita ko koI sthAna nhiiN| 'ahaM brahmAsmi' yA 'tattvamasi' kA bhI artha yahI hai| vyAsajI kI kRpA se saMjaya ko mahAbhArata yuddha dekhane ke lie divya-dRSTi aura sunane ke lie divya zravaNa zakti mila bhI gayI thii| isalie vaha dUra baiThA-baiThA bhI yuddha kI sArI kriyAe~ dekhatA rahatA thA, aura vahA~ jo kucha hotA thA use sunatA bhI rahatA thaa| yaha saba dekha aura sunakara sArA vivaraNa dhRtarASTra ko sunAtA rahatA thaa| usane jaba kRSNa arjuna ke isa adbhuta vArtAlApa ko 0 aSTadazI / 167 0