Book Title: Leshya dwara Vyaktitva Rupantaran
Author(s): Shanta Jain
Publisher: Z_Parshvanath_Vidyapith_Swarna_Jayanti_Granth_012051.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211874/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyA dvArA vyaktitva rUpAntaraNa mumukSu zAMtA jaina manuSya jIvana kA vizleSaNa hama jahA~ se bhI zurU kareM, Agama sUkta kI anuprekSA ke sAtha pahalA prazna ubharegA- 'aNegacitte khalu ayaM purise'1 manuSya aneka citta vAlA hai yAni vaha badalatA huA indradhanuSI vyaktitva hai| vividha svabhAvoM se ghire manuSya ko kisa bindu para vizleSita kiyA jAye ki vaha acchA hai yA burA? kyoMki deza, kAla va paristhiti ke sAtha badalatA huA manuSya kabhI IrSyAla, chidrAnveSI, svArthI, hiMsaka, pravaMcaka, mithyAvRSTi ke rUpa meM sAmane AtA hai to kabhI vinamra, guNagrAhI, niHsvArthI, ahiMsaka, udAra, jitendriya aura tapasvI ke rUpa meN| Akhira isa vaividhya kA tattva kahA~ hai ? aisA kauna sA preraka bindu hai jo na cAhate hue bhI vyakti dvArA bure kArya karavA detA hai ? aisA kauna sA AdhAra hai jisake bala para eka saMnyAsI binA bhautika sampadA ke Ananda ke akSaya srota taka pahu~ca jAtA hai aura dUsarA bhautika sampadA se ghirA hokara bhI pratikSaNa azAnta, becaina, kuNThita aura duHkhAkrAnta hokara jItA hai| aise praznoM kA samAdhAna hama vyavahAra ke stara para nahIM pA sakate / jaina darzana ne citta ke badalate bhUgola ko samyak jAnane ke liye aura manuSya ke bAhya aura Antarika cetanA ke stara para ghaTita hone vAle vyavahAra ko samajhane ke liye lezyA kA manovaijJAnika vizleSaNa prastuta kiyA hai| jaina darzana meM lezyA kA siddhAnta bahata mahattvapUrNa hai| karma zAstrIya bhASA meM lezyA hamAre karma bandhana aura mukti kA kAraNa hai| yadyapi AtmA sphaTika maNi ke samAna nirmala aura pAradarzI hai, para lezyA dvArA AtmA kA karmoM ke sAtha zleSa cipakAva hotA hai / 2 lezyA dvArA AtmA puNya aura pApa se lipta hotI hai| kaSAya dvArA anuraMjita yoga pravRtti ke dvArA hone vAle bhinna-bhinna pariNAmoM ko jo kRSNa, nIla Adi aneka raMga vAle pudgala vizeSa ke prabhAva hote haiM, lezyA kahI jAtI hai| Agama meM lezyA kI paribhASA kI gayI hai- "kaSAyodayaraMjitA yoga prvRttileshyaa|"4 karma bandhana ke do kAraNa haiM-kaSAya aura yoga / kaSAya hone para lezyA meM cAroM prakAra ke bandhana hote haiM-prakRti, sthiti, anubhAga aura prdesh| prakRti aura pradaza bandha yoga se hotA hai aura sthiti tathA anubhAga bandha kaSAya se hotA hai / 1. AyAro 3/42 2. SaTkhaNDAgama (dhavalA) 7/2/1/3/7 3. paMcasaMgraha, prAkRta 1/142 4. sarvArthasiddhi 2/6, rAjavArtika 2/6/8 5. gommaTasAra jIvakANDa 490 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyA dvArA vyaktitva rUpAntaraNa karmazAstrIya bhASA meM lezyA Asrava aura saMvara se jur3I hai| Asrava kA matalaba hai doSoM ko bhItara Ane dene kA raastaa| jaba taka vyakti kA mithyA dRSTikoNa rahegA, AkAMkSAeM prabala raheMgI, buddhi-viveka soyA rahegA, mana, vacana aura zarIra para niyantraNa nahIM hogA, rAgadveSa kI bhAvanA se mukta nahIM bana pAegA, taba taka vaha pratikSaNa karma-saMskAroM kA saMcaya karatA rhegaa| AgamoM meM lezyA ke liye eka zabda AyA hai -"karma nirjara"1 lezyA karma kA hai| karma kA anubhAva-vipAka hotA rahatA hai| isaliye jaba taka Asrava nahIM rukegA taba taka lezyAe~ zuddha nahIM hoMgI, lezyA zUddha nahIM hogI to hamAre bhAva, saMskAra, vicAra aura AcaraNa bhI zuddha nahIM hoNge| isaliye saMvara kI jarUrata hai| saMvara bhItara Ate hue doSa pravAha ko roka detA hai| bAhara se azubha pudgaloM kA grahaNa jaba bhItara nahIM jAegA, rAga-dveSa nahIM ubhareMge, taba kaSAya kI tIvratA manda hogI, karma bandha kI prakriyA ruka jaaegii| hama do vyaktitvoM se jur3e haiM-1. sthUla vyaktitva, 2. sUkSma vyktitv| isa bhautika zarIra paudgalika zarIra se jo hamArA sambandha hai, vaha sthUla vyaktitva hai| isako jAnane ke sAdhana haiM- indriyA~, mana aura buddhi / para sUkSma vyakti ko indriya, mana evaM buddhi dvArA nahIM jAnA jA sktaa| jaina darzana meM sthUla zarIra ko audArika aura sUkSma zarIra ko taijasa tathA kArmaNa zarIra kahA hai / Adhunika yoga sAhitya meM sthUla zarIra ko phijikala baoNDI (Physical body) aura sUkSma zarIra ko etharika baoNDI (Etheric body) tathA taijasa zarIra ko esTrala baoNDI ( Asteral body ) kArmaNa zarIra kahA hai| lezyA donoM zarIra ke bIca seta kA kAma karatI hai| yahI vaha tattva hai jisake AdhAra para vyaktitva kA rUpAntaraNa, vRttiyoM kA parizodhana aura rAsAyanika parivartana hotA hai| lezyA ko jAnane ke liye sampUrNa jIvana kA vikAsa krama jAnanA bhI jarUrI hai| hamArA jIvana kaise pravRtti karatA hai ? acche, bure saMskAroM kA saMkalana kaise aura kahA~ se hotA hai ? bhAva, vicAra, AcaraNa kaise banate haiM ? kyA hama apane Apako badala sakate haiM ? ina sabake liye hameM sUkSma zarIra taka pahu~canA hogaa| Agama sAhitya meM sUkSma vyaktitva se sthUla vyaktitva taka Ane ke kaI par3Ava haiM, jinameM sabase pahalA hai-caitanya (mUla AtmA) usake bAda kaSAya kA tantra, phira adhyavasAya kA tantra / yahA~ taka sthUla zarIra kA koI sambandha nahIM hai| ye kevala taijasa zarIra aura karma zarIra se hI sambandhita haiN| adhyavasAya ke spandana jaba Age bar3hate haiM taba ve citta para utarate haiM, bhAvadhArA banatI hai, jise lezyA kahate haiM / lezyA ke mAdhyama se bhItarI karma rasa kA vipAka bAhara AtA hai taba pahalA sAdhana banatA hai, antaHsrAvI granthi taMtra / antaHsrAvI granthiyoM ke jo srAva haiM ve karmoM ke srAva se prabhAvita hokara Ate haiN| bhItarI srAva jo rasAyana banakara AtA hai use lezyA adhyavasAya se lekara hamAre sAre sthUla taMtra taka yAnI antaHsrAvI graMthiyoM aura mastiSka taka pahu~cA detI hai| graMthiyoM ke hArmonsa rakta 1. uttarAdhyayana-adhyayana 34 TIkA pR0 650 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mumukSu zAMtA jaina saMcAra taMtra ke mAdhyama se nAr3I taMtra ke sahayoga se antarbhAva, cintana, vANI, AcAra aura vyavahAra ko saMcAlita aura niyantrita karate haiN| isa prakAra cetanA ke tIna stara bana gae1. adhyavasAya kA stara : jo ati sUkSma zarIra ke sAtha kAma karatA hai| 2. lezyA kA stara : jo vidyata zarIra-taijasa zarIra ke sAtha kAma karatA hai| 3. sthUla cetanA kA stara : jo sthUla zarIra ke sAtha kAma karatA hai|' sUkSma jagat meM sampUrNa jJAna kA sAdhana adhyavasAya hai| sthUla jagat meM jJAna kA sAdhana mana aura mastiSka ko mAnA hai| mana manuSya meM hotA hai, vikasita prANiyoM meM hotA hai, jinake suSumnA hai, mastiSka hai para adhyavasAya saba prANiyoM meM hotA hai| vanaspati jIva meM bhI hotA hai| karmabandha kA kAraNa adhyavasAya hai| asaMjJI jIva manazUnya, vacanazUnya aura kriyAzUnya hote haiM phira bhI unake aThAraha pApoM kA bandha satata hotA rahatA hai, kyoMki unake bhItara avirati hai, adhyavasAya hai|2 lezyA binA snAyavika yoga ke kriyAzIla rahatI hai| isaliye lezyA kA bAharI aura bhItarI donoM svarUpa samajhakara vyaktitva kA rUpAntaraNa karanA hotA hai / lezyA ke do bheda haiM-dravya lezyA aura bhAva lezyA / dravya lezyA pudgalAtmaka hotI hai aura bhAva lezyA AtmA kA pariNAma vizeSa hai, jo saMkleza aura yoga se anugata hai| mana ke pariNAma zuddha-azuddha donoM hote haiM aura unake nimitta bhI zubha-azubha donoM prakAra ke hote haiN| nimitta ko dravya lezyA aura mana ke pariNAma ko bhAva lezyA kahA hai| isIliye lezyA zuddhi ke bhI do kAraNa batalAye haiM-nimitta kAraNa aura upAdAna kAraNa / upAdAna kAraNa hai-kaSAya kI tIvratA aura mandatA / nimitta kAraNa hai pudgala paramANuoM kA grahaNa / dUsare zabdoM meM lezyA kA bAharI pakSa hai yoga, bhItarI pakSa hai kaSAya / mana, vacana, kAyA kI pravRtti dvArA pudgala paramANuoM kA grahaNa hotA hai| jisameM varNa, gandha, rasa, sparza sabhI hote haiM / varNa/raMga kA mana para sIdhA prabhAva par3atA hai| raMgoM kI vividhatA ke AdhAra para manuSya ke bhAva, vicAra aura karma sampAdita hote haiM / isaliye raMga ke AdhAra para lezyA ke chaH prakAra batalAe gaye haiM 1. kRSNa lezyA, 2. nIla lezyA, 3. kApota lezyA, 4. taijasa lezyA, 5. padma lezyA aura 6. zukla lezyA / / kRSNa lezyA vAle prANI meM kAle raMga kI pradhAnatA hotI hai| usakA dRSTikoNa samyak nahIM hotaa| usameM prabala AkAMkSA hotI hai| pramAda adhika hotA hai| zArIrika, mAnasika aura vAcika kriyAoM para usakA niyantraNa nahIM hotA hai| svabhAva se vaha hiMsaka, krUra; prakRti se kSudra banA rahatA hai| binA soce-samajhe kAma karanA, indriyoM para vijaya na pAnA usakI pahacAna bana jAtI hai| 1. AbhAmaNDala-yuvAcArya mahAprajJa pR0 13, 41 2. sUtrakRtAMga 4/17 3. bhagavatIsUtra 12/5/16 4. bhagavatIsUtra 19/1/1; sthAnAMga 6/504; prajJApanA 17/4/31 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyA dvArA vyaktitva rUpAntaraNa nIla lezyA vAle prANI meM nIla raMga kI pradhAnatA adhika hotI hai| vaha IrSyAlu, asahiSNu, AgrahI, ajJAnI, mAyAvI, nirlajja, dveSa buddhi se yukta, rasalolupa, sukhecchu hotA hai| kApota lezyA vAle prANI meM kApota varNa kI pradhAnatA adhika hotI hai| usameM vANI kI vakratA, AcaraNa kA duharApana, aneka doSoM ko chupAne kI manovRtti hotI hai| makhaula karanA, kaTu-apriya vacana bolanA, corI karanA, mAtsaryabhAva rakhanA usake vizeSa lakSaNa hote haiN| taijasa lezyA ke prANI meM lAla raMga kI pradhAnatA hotI hai| lAla raMga pradhAna vyakti vinamra, dhairyavAna, acapala, AkAMkSA-rahita, jitendriya, pApabhIru hotA hai| usameM mukti kI gaveSaNA hotI hai, para-hitaiSI hotA hai / __padma lezyA meM pIlA raMga pradhAna hotA hai| krodha, mAna, mAyA, lobha kI manovRtti atyanta alpa ho jAtI hai| usameM citta kI prasannatA, Atma-niyantraNa, alpabhASitA aura jitendriyatA kA vikAsa hotA hai / zukla lezyA zveta pradhAna hotI hai| zukla lezyA vAlA prANI jitendriya, prazAntacitta vAlA hotA hai| usake mana, vacana aura karma meM ekarUpatA hotI hai|' __ raMga ko na kevala saiddhAntika dRSTi se vyAkhyAyita kiyA gayA hai apitu Aja vijJAna kI sabhI zAkhA-prazAkhAoM meM raMga ke mahattva para prakAza DAlA jA rahA hai| bhautikavAdiyoM, rahasyavAdiyoM, maMtra-zAstriyoM, zarIra-zAstriyoM evaM manovaijJAnikoM ne alaga-alaga rUpa se raMga kA adhyayana kara yaha siddha kiyA hai ki yaha cetanA ke sabhI staroM para jIvana meM praveza karatA hai| raMga ko jIvana kA paryAya mAnA gayA hai| vaijJAnikoM ne spekTrama ke mAdhyama se sAta raMgoM kI vyAkhyA kI hai| unake anusAra prakAza taraMga ke rUpa meM hotA hai aura prakAza kA raMga usake taraMga dairghya ( Wave length ) para AdhArita hai| taraMga-dairghya aura kampana kI AvRtti ( frequency ) paraspara meM nyasta pramANa ( inverse proportion ) se sambandhita haiN| yAni taraMga dairghya ke bar3hane ke sAtha kampana kI AvRtti kama hotI hai aura usake ghaTane ke sAtha bar3hatI hai| sUrya kA prakAza tripArva kAMca ( prism ) meM gujarane para prakAza vikSepaNa ke kAraNa sAta raMgoM meM vibhakta dikhAI detA hai| usa raMga paMkti ko varNapaTa-spekTrama ( Spectrum ) kahate haiM / spekTrama ke sAta raMga haiM-lAla, nAraMgI, pIlA, harA, nIlA, jAmunI aura baignii| isameM lAla raMga kI taraMga dairdhya sabase adhika hotI hai, baiganI ( violet ) kI sabase kama / dUsare zabdoM meM lAla raMga kI kampana AvRtti sabase kama aura baiganI raMga kI sabase adhika hotI hai| dRzya prakAza meM jo vibhinna raMga dikhAI dete haiM, ve vibhinna kampanoM kI AvRtti yA taraMga dairghya ke AdhAra para hote haiN| raMga aura prakAza do nhiiN| prakAza kA 49vA~ prakampana raMga hai prakAza kA mahAsAgara jo sUrya se nikalatA hai vaha zakti aura UrjA kA mahAsrota hotA hai| 1. uttarAdhyayana 34/21-32 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 mumukSu zAMtA jaina , rahasyavAdiyoM Occult Scientists ) kI dRSTi meM raMga kI ekarUpatA jo hama sRSTi meM cAroM ora dekhate haiM vaha ( Divine mind ) kI pratyakSa abhivyakti hai / yaha prakAza taraMgoM ke rUpa meM ( one life principle ) kI brahmANDIya prastuti hai / " okalTa sAiMsa ( Occult Science ) ne sAta raMgoM ke AdhAra para sAta kiraNeM mAnI hai, jinheM ve jIvana vikAsa ke ArohaNa krama meM svIkAra karate haiM / pratyeka kiraNa ko vikAsavAdI yuga kA pratIka mAnA hai / sAta kiraNeM sRSTi ke sAta yugoM ko darzAtI haiM / AdhyAtmika jJAna, jise ( Lords of light ) mAnA jAtA hai aura vikAsa kA mArgadarzana karatA hai use sAta kiraNoM kI AtmAyeM bhI kahA jAtA hai / unakI mAnyatA hai ki kiraNeM ananta zakti aura uddezya kI pUrNatA haiM jo ki Supreme Source se nikalatI haiM aura jise sarvazaktimAna prajJA dvArA nirdezana milatA hai / sAta brahmANDIya kiraNoM meM tIna prathama kiraNoM - lAla, nAraMgI aura pIlI se sambandhita prathama tIna yuga bIta gae haiN| aba hama cauthe yuga yAnI hare raMga meM jI rahe haiM, jo bIca kA raMga hai / yA yU~ kaheM ki eka ora saMgharSa, kaTu anubhava kA nimna yuga aura dUsarI ora Atmika vikAsa tathA guNoM kA zreSTha yuga jisake bIcobIca harA raMga hai / isase Age bhAvI dRSTikoNa nIlI kiraNoM ke ucca prakampanoM kI ora Age bar3hA hai aura yaha vikAsa adhikAdhika zreSTha sthiti meM Indigo aura Violet taraMgoM taka vikasita hotA jAegA, jaba taka saptamukhI kiraNa vibhAjana ke anta taka hama nahIM pahu~ca jAe~ge / raMgoM ke AdhAra para manuSya kI jAti, guNa, svabhAva, ruci, Adarza Adi kI vyAkhyA karane kI bhI eka paramparA clii| mahAbhArata meM cAroM varNoM ke raMga bhinna-bhinna batalAe~ haiM / brAhmaNoM kA zveta, kSatriyoM kA lAla, vaizyoM kA pIlA aura zUdroM kA kAlA / 4 5 jaina sAhitya meM caubIsa tIrthaMkaroM ke bhinna-bhinna raMga batalAe ge| padmaprabhu aura vAsupUjya kA raMga lAla; candraprabhu aura puSpadanta kA zveta; munisuvrata aura ariSTanemi kA raMga kRSNa; malli aura pArzvanAtha kA raMga nIlA aura zeSa solaha tIrthaMkaroM kA raMga sunaharA mAnA gayA hai| jyotiSa vidyA ke anusAra graha mAnava ke sampUrNa vyaktitva ko prabhAvita karate haiM / unakI viparIta dazA meM sAMsArika aura AdhyAtmika abhyudaya meM vividha avarodha utpanna hote haiM / ina avarodhoM ko niSkriya banAne ke liye jyotiSa zAstrI amuka graha ko prabhAvita karane vAle amuka raMga ke dhyAna kA prAvadhAna batAte haiM, vibhinna raMgoM ke ratna va nagoM ke prayoga ke liye kahate haiM / zarIra zAstrI mAnate haiM ki raMga hamAre jIvana kI Antarika vyAkhyA hai aneka prayogoM dvArA yaha jJAta kiyA jA cukA hai ki raMgoM kA vyakti ke raktacApa, nAr3I aura zvasana gati evaM 1. The Power of the Rays SGJ Ouseley P. 43 2. Colour Meditations, SGJ Ouseley P. 15 . 3 mahAbhArata zAntiparva 288/5 4. abhidhAna cintAmaNi 1 / 49 5. Colour in the Treatment of Disease, J. Dodson Hesse Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyA dvArA vyaktitva rUpAntaraNa mastiSka ke kriyAkalApoM para anya jaivikI kriyAoM para vibhinna prabhAva par3atA hai| pro0 elekjenDara raoNsa kA mAnanA hai ki raMga kI vidyuta-cumbakIya UrjA kisI ajJAta rUpa meM hamArI picyUTarI (Pituitary) aura pIniyala (Pineal) graMthiyoM tathA mastiSka kI gaharAI meM vidyamAna hAyapothelemasa (Hypothalamus) ko prabhAvita karatI hai| vaijJAnikoM ke anusAra hamAre zarIra ke ye avayava antaHsrAvI graMthi tantra kA niyamana karate haiM jo svayaM zarIra ke aneka mUlabhUta pratikriyAoM kA niyantraNa karate haiM / raMga hamAre zarIra, mana, vicAra aura AcaraNa se jur3A hai| sUrya kiraNa yA raMga cikitsA ke anusAra zarIra raMgoM kA piNDa hai| hamAre zarIra ke pratyeka avayava kA alaga-alaga raMga hai / sUkSma kozikAeM bhI raMgIna haiN| vANI, vicAra, bhAvanA sabhI kacha raMgIna hai| isIliye jaba kabhI zarIra meM raMgoM ke prakampanoM kA saMtulana bigaDa jAtA hai to vyakti asvastha ho jAtA hai| raMga cikitsA punaH raMgoM kA sAmaMjasya sthApita karake svasthatA pradAna karatI hai| Aja ke manovaijJAnikoM kA kahanA hai ki vyakti ke antarmana ko, avacetana mana ko aura mastiSka ko sabase adhika prabhAvita karane vAlA tattva hai-raMga / raMga svabhAva ko batalAne kA sahI mArgadarzaka hai| manovijJAna ne raMgoM ke AdhAra para vyaktitva kA vizleSaNa kiyA hai| mukhyataH vyaktitva ke do prakAra haiM 1 bahirmukhI, 2. antrmukhii| raMga vizeSajJa enthonI elDara kA kahanA hai ki bahirmukhI jIvana lAlimA pradhAna hotA hai / antarmukhI jIvana meM nIlAkAza jaisI udAtta manaHsthiti hotI hai| pIle raMga ko karmaThatA, tatparatA aura uttaradAyitva nirvAha kI bhAva cetanA kA pratIka mAnA hai| hare raMga ko buddhimattA aura sthiratA kA pratinidhi mAnA hai / elDara kahate haiM ki svabhAvagata vizeSatAoM ko ghaTAne-bar3hAne ke liye una raMgoM kA upayoga karanA cAhie, jinameM abhISTa vizeSatAoM kA samAveza hai| esa0 jI0 je0 osale ke anusAra-raMga ke sAta pahalU batAe gae haiM : raMga-1. zakti detA hai, 2. cetanAzIla hotA hai, 3. cikitsA karatA hai, 4. prakAzita karatA hai, 5. ApUrti karatA hai, 6. preraNA detA hai tathA 7. pUrNatA pradAna karatA hai| heltha risarca pablikezana, keliphorniyA dvArA prakAzita riporTa meM yaha siddha kiyA hai ki bahirmakhI loga garma raMga pasanda karate haiM / antarmukhI loga ThaNDe raMga pasanda karate haiM kyoMki unako bAharI uttejakoM kI AvazyakatA nahIM hotI hai| bhAvanA pradhAna vyakti raMga ke prati muktarUpa se pratikriyA karate haiN| bhAvanAhIna vyakti ko prAyaH raMga se AghAta pahu~catA hai / ye kaThora vyaktitva vAle hote haiM aura raMga ke zreSTha va sUkSma prakampanoM se aprabhAvita rahate haiM / 3 1. Colour Meditations SGJ Ouseley, P. 17 2. Colour Healing From "the Aura & What it Means to You" 3. prajJApanA 17/4/47; sthAnAMga 3/4/220 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 mumukSu zAMtA jaina kauna-sA raMga hamAre vyaktitva para kaisA prabhAva DAlatA hai, yaha isa bAta para nirbhara karatA hai ki raMga kisa prakAra kA hai| bhAvoM ko samajhane ke liye bhagavAn mahAvIra ne lezyA ko zubhaazubha, rUkSa- snigdha, ThaNDA garma, prazasta - aprazasta batalAyA hai / ' Aja ke raMga vijJAna meM bhI lezyA kA saMvAdI sUtra upalabdha hotA hai / raMga ke do prakAra batalAe haiM - camakadAra dhuMdhale, andhakAramaya-prakAzamaya, garma-ThaNDe / lezyA kI prakRti vyaktitva kI vyAkhyA karatI hai / kRSNa, nIla va kApota varNa yadi prazasta hai, camakadAra hai to ve zubha mAne jAeMge aura pIlA, lAla aura sapheda raMga yadi aprazasta, dhuMdhale hoMge to ve azubha mAne jAeMge / zubhatA aura azubhatA raMgoM kI camaka para nirbhara hai / namaskAra maMtra ke japa ke sAtha jina raMgoM kI kalpanA kI jAtI hai unase bhI yahI tathya sAmane AtA hai / jaise Namo arihantANaM Namo siddhANaM Namo AyariyANaM Namo uvajjhAyANaM Namo loe savva sAhUNaM zveta raMga, lAla, pIlA, lezyA ke sandarbha meM kRSNa lezyA ko sarvAdhika nikRSTa mAnA gayA hai para muni dharma ke sAtha jur3A kRSNa varNa prazasta raMga kA vAcaka hai / vaidika sAdhanA paddhati se brahmA kI upAsanA lAla raMga se kI jAtI hai kyoMki lAla raMga nirmAtA kA raMga hai / viSNu kI upAsanA kAle raMga se kI jAtI hai kyoMki kAlA raMga saMrakSaNa kA mAnA gayA hai / maheza kI zveta raMga se kyoMki zveta raMga saMhAra karane vAlA hai / isIliye dhyAna karate samaya raMga- zvAsa meM camakadAra raMgoM kA zvAsa lene aura unase apane Apako bhAvita karane kI bAta kahI jAtI hai / harA, kAlA | / jaina AgamoM meM lezyA zuddhi ke liye kaI sAdhana batalAe haiM khanIya hai / prekSAdhyAna paddhati meM bhAva parivartana ke liye, cetanA ke dhyAna mahattvapUrNa mAnA gayA hai, kyoMki raMga kA hamAre pUre jIvana para prabhAva par3atA hai / prekSAdhyAna sAdhanA paddhati isa Adhunika dhyAna paddhatiyoM meM eka hai / usameM yuvAcArya mahAprajJa ne lezyAdhyAna ko eka mahattvapUrNa aMga mAnA hai / 1. navakArasArastavana, gAthA, 7 2: lezyA dhyAna - yuvAcArya mahAprajJa pR0 53 dhyAna meM sAdhaka caitanya kendroM para citta ko ekAgra kara vahA~ nizcita raMgoM kA dhyAna karatA hai / dhyAna kI pRSThabhUmi meM vaha kAyotsarga, antaryAtrA, dIrghazvAsa, zarIra- prekSA, caitanya kendra prekSA Adi ko bhI acchI taraha se sAdha letA hai / unameM dhyAna vizeSa ullejAgaraNa ke liye raMgoM kA caitanya kendra hamArI cetanA aura zakti kI abhivyakti ke srota haiM / ye jaba taka nahIM jAgate, taba taka kRSNa, nIla, kApota tIna prazasta lezyAeM kAma karatI rahatI haiM / vyaktitva Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyA dvArA vyaktitva rUpAntaraNa baMdalAva ke liye hameM ina lezyAoM kA zuddhIkaraNa karanA hogaa| raMga dhyAna dvArA caitanya kendroM ko jagAnA hogA kyoMki kendra (cakra) raMga zakti ke viziSTa srota haiN| pratyeka cakra bhautika vAtAvaraNa aura cetanA ke ucca staroM meM se apanI viziSTa raMga kiraNoM ke mAdhyama se prANa UrjA kI viziSTa taraMga ko zoSita karatA hai| lezyA dhyAna meM Ananda kendra para hare raMga kA, vizuddhi kendra para nIle raMga kA, darzana kendra para aruNa raMga kA, jJAna kendra para pIle raMga kA tathA jyoti kendra para sapheda raMga kA dhyAna kiyA jAtA hai| kRSNa, nIla aura kApota lezyAeM azubha haiM isaliye unhIM kendroM para vizeSa rUpa se dhyAna kiyA jAtA hai jinase taijasa, padma aura zukla lezyAeM jAgatI haiN| isaliye tIna zubha lezyAoM kA darzana kendra, jJAna kendra aura jyoti kendra para kramazaH lAla, pIlA aura sapheda raMga kA dhyAna kiyA jAtA hai / ina tInoM ko prazasta raMgoM ke rUpa meM svIkAra kiyA gayA hai| tejolezyAH dhyAna tejolezyA kA dhyAna jaba kiyA jAtA hai to hama darzana kendra para bAla sUrya jaise lAla raMga kA dhyAna karate haiN| lAla raMga agni tattva se saMbaMdhita hai jo ki UrjA kA sAra hai| yaha hamArI sArI sakriyatA, tejasvitA, dIpti, pravRtti kA srota hai| darzana kendra picyUTarI glaiNDa (Pituitarygland) kA kSetra hai, jise mAsTara glaiNDara(Master gland ) kahA jAtA hai, jo aneka graMthiyoM para niyantraNa karatI hai| picyUTarI glaiNDa sakriya hone para eDrInala graMthi niyantrita ho jAtI hai, jisake kAraNa ubharane vAle kAma vAsanA, uttejanA, Avega Adi anuzAsita ho jAte haiM / darzana kendra para aruNa raMga kA dhyAna karane se taijasa lezyA ke spandanoM kI anubhUti se antarjagat kI yAtrA prArambha hotI hai / AdatoM meM parivartana zurU hotA hai| manovijJAna batAtA hai ki lAla raMga se Atmadarzana kI yAtrA zurU hotI hai| Agama kahatA hai-adhyAtma kI yAtrA tejolezyA se zurU hotI hai| isase pahale kRSNa, nIla va kApota tIna azubha lezyAeM kAma karatI haiM, isaliye vyakti antarmukhI nahIM bana paataa| taijasa lezyA/taijasa zarIra jaba jagatA hai taba anirvacanIya AnandAnubhUti hotI hai / padArtha pratibaddhatA chUTatI hai| mana zaktizAlI banatA hai| UrjA kA Urdhva gamana hotA hai| AdamI meM anugraha vigraha ( varadAna aura abhizApa ) kI kSamatA paidA hotI hai| sahaja Ananda kI sthiti upalabdha hotI hai| isaliye isa avasthA ko "sukhAsikA" kahA gayA hai| AgamoM meM likha ki viziSTa dhyAna yoga kI sAdhanA karane vAlA eka varSa meM itanI tejolezyA ko upalabdha hotA hai jisase utkRSTatama bhautika sukhoM kI anubhUti atikrAnta ho jAtI hai| usa Ananda kI tulanA kisI bhI bhautika padArtha se nahIM kI jA sktii| 1. AbhAmaNDala-yuvAcArya mahAprajJa pR0 85 2. bhagavatI 15/23/726 3. bhagavatI 14/9/12/707 4. sthAnAMga 4/70 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 mumukSu zAMtA jaina tejolezyA aura atIndriya jJAna kA bhI gaharA saMbaMdha hai| tejolezyA kI vidyuta dhArA se caitanya kendra jAgRta hote haiM aura inhIM meM avadhi jJAna abhivyakta hotA hai| padmalezyAH dhyAna-padmalezyA kA raMga pIlA hai| pIlA raMga na kevala cintana, bauddhikatA va mAnasika ekAgratA kA pratIka hai, balki dhArmika kRtyoM meM kI jAne vAlI bhAvanAoM se bhI saMbaMdhita hai| pIlA raMga mAnasika prasannatA kA pratIka hai| bhAratIya yogiyoM ne ise jIvana kA raMga mAnA hai / sAmAnya raMga ke rUpa meM yaha AzAvAditA, Ananda aura jIvana ke prati saMtulita dRSTikoNa ko bar3hAtA hai| ___ manovijJAna mAnatA hai ki pIle raMga se citta kI prasannatA prakaTa hotI hai aura darzana zakti kA vikAsa hotA haiM / darzana kA artha hai-sAkSAtkAra / lezyAdhyAna meM pIle raMga kA dhyAna kendra para kiyA jAtA hai| jJAna kendra zarIra zAstrIya bhASA meM bRhat mastiSka (Cortex) kA kSetra hai / haThayoga meM jise sahasrAra cakra kahA jAtA hai| jaba hama camakate hue pIle raMga kA dhyAna karate haiM taba jitendriya hone kI sthiti nirmita hotI hai| kRSNa aura nIla lezyA meM vyakti ajitendriya hotA hai| padmalezyA ke paramANu ThIka isake viparIta haiN| padmalezyA UrjA ke utkramaNa kI prakriyA hai| isake jAgane para kaSAya cetanA simaTatI hai / Atma niyantraNa paidA hotA hai / zukla lezyAH dhyAna-zukla lezyA kA dhyAna jyoti kendra para pUrNimA ke candramA jaise zveta raMga meM kiyA jAtA hai / zveta raMga pavitratA, zAnti, sAdagI aura nirvANa kA dyotaka hai| zukla lezyA uttejanA, Aveza, Avega, cintA, tanAva, vAsanA, kaSAya, krodha Adi ko zAnta karatI hai| lezyA dhyAna kA lakSya hai--AtmasAkSAtkAra / zukla lezyA dvArA isa lakSya taka pahu~cA jA sakatA hai| yahA~ se bhautika aura AdhyAtmika jagat kA antara samajha meM Ane laga jAtA hai| Agama ke anusAra zukla dhyAna kI phalazruti hai-avyatha cetanA, amUr3ha cetanA, viveka cetanA aura vyutsarga cetnaa| zarIra zAstrIya dRSTi se jyoti kendra kA sthAna piniyala graMthi (Pineal gland) hai| manovijJAna kA mAnanA hai ki hamAre kaSAya, kAmavAsanA, asaMyama, Asakti Adi saMjJAoM ke uttejana aura upazamana kA kArya avacetana mastiSka hAyapothelemasa (Hypothalamus) se jo hotA hai usake sAtha ina donoM kendroM kA gaharA saMbaMdha hai| hAipothelemesa kA sIdhA saMbaMdha picyUTarI aura piniyala ke sAtha hai| vijJAna batAtA hai 12-13 varSa kI umra ke bAda piniyala glaiNDa niSkriya honA zurU ho jAtA hai jisake kAraNa krodha, kAma, bhaya Adi saMjJAeM ucchRkhala bana jAtI haiN| aparAdhI manovRtti jAgatI hai| jaba dhyAna dvArA isa granthi ko sakriya kiyA jAtA hai to eka santulita vyaktitva kA nirmANa hotA hai| 1. prajJApanA 17/4/32 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyA dvArA vyaktitva rUpAntaraNa 601 zukla lezyA kA dhyAna zubha manovRtti kI sarvocca bhUmikA hai / prANI upazAnta, prasannacitta aura jitendriya bana jAtA hai / mana, vacana aura karma kI ekarUpatA sadha jAtI hai / sadaiva svadharma aura sva-svarUpa meM lIna rahatA hai / isa prakAra hama dekhate haiM ki lezyA dhyAna se rAsAyanika parivartana hote haiM / pUrA bhAva saMsthAna badalatA hai / usake varNa, gandha, rasa, sparza sabhI kucha badalatA hai / vyakti jaba taka mUrcchA 'jItA hai, taba taka use bure bhAva, apriya raMga, asahya gandha, kar3avA rasa, tIkhA sparza bAdhA nahIM DAlate, para jaba mUrcchA TUTatI hai, viveka jAgatA hai taba vaha azubha varNa, gandha, rasa aura sparza se virakta hotA hai, unheM zubha meM badalatA hai / yadyapi lezyA dhyAna hamArI antima maMjila nahIM / hamArA antima uddezya to lezyAtIta bananA hai, para isa taka pahu~cane ke liye hameM azubha se zubha lezyAoM meM praveza karanA hogA, jisake liye lezyAdhyAna AdhyAtmika vikAsa ke kSetra meM mahattvapUrNa par3Ava hai / dhyAna kI ekAgratA, tanmayatA aura dhyeya-dhyAtA meM abhinnatA prApta ho jAne para hI AtmavikAsa kI dizAeM khula sakatI haiM / jaina vizva bhAratI lADanUM (rAja0) 341306