Book Title: Kya Shastro Ko Chunoti Di Ja Sakti Hai Shanka Samadhan
Author(s): Amarmuni
Publisher: Z_Pragna_se_Dharm_ki_Samiksha_Part_02_003409_HR.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212399/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 kyA zAstroM ko cunautI dI jA sakatI hai? - zaMkA samAdhAna prazna- Ajakala samAja meM, khAsakara sAdhu varga meM kAphI hallA hai ki Apane zAstroM ko cunautI dI hai ? uttara- maiMne to zAstroM ko cunautI nahIM dI hai| bhalA zAstroM ko maiM yA aura koI bhI cunautI kaise de sakatA hai? zAstra kA artha dharmazAstra hai| yaha eka aisA zabda hai, jisake pIche sAdhaka kI pavitra dharma-bhAvanA rahI huI hai / AdhyAtmika jIvana kI preraNAoM kA mUla srota hai zAstra / vastutaH vahI bhagavavANI hai| AdhyAtmikatA se zUnya kore bhautika varNana grantha ho sakate hai, zAstra nhiiN| yadi koI cunautI de sakatA hai to vaha granthoM ko de sakatA hai, zAstroM ko nahIM / sarvaprathama pharavarI 1969 meM prakAzita mere lekha kA zIrSaka hI hai 'kyA zAstroM ko cunautI dI jA sakatI hai ? ' ukta zIrSaka meM 'kyA' kA prayoga hI batA rahA hai ki zAstroM ko cunautI nahIM dI jA sakatI / aura isa bAta kA spaSTIkaraNa maiMne usa lekha meM hI kara diyA thaa| phira bhI patA nahIM, loga aisA kyoM kahate hai ? logoM kI bAta chor3ie, bAta hai saMyamI munirAjoM kI / kyA to unhoMne pUrA lekha par3hA nahIM hai, yadi par3hA hai to use acchI taraha samajhA nahIM hai| aura to kyA zIrSaka kA bhAva bhI acchI taraha nahIM samajha sake haiN| yadi vastutaH samajha gae haiM to unake mana meM kucha aura hI bAta hai| kyA bAta hai, maiM kyA btaauuN| prazna- samyag darzana ( sailAnA) Apake sambandha meM ukta lekha ko lekara bar3I abhadra carcA kara rahA hai| DozI jI kAphI baukhalAye hue haiN| Apa isa sambandha meM kyA socate hai ? uttara -maiM kyA socatA hU~, mujhe to kucha paMktiyA~ par3hate hI ha~sI Ane lagatI hai| bhadra yA abhadra kA koI prazna nahIM, carcA to ho / para vaha to carcAhI nahIM hai| gAliyA~ denA, carcA nahIM hai / manuSya jaba andara meM rikta ho jAtA hai, Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikAra ke lie jaba use koI Thosa tarka, yukti yA pramANa nahIM milatA, to vaha abhadra zabdoM kA prayoga kara apane mana kI kuNThA aura khIjha bAhara nikAlatA hai| aura kucha nhiiN| . zrI DozIjI kyA kahate haiM, isakI mujhe koI cintA nhiiN| nindA aura gAliyoM se, jo DozI jI jaise AlocakoM ke brahmAsra hai, maiMne na kabhI apanA patha badalA hai, na bdluuNgaa| mujhe apanI pratiSThA utanI nahIM, jitanI ki satya kI pratiSThA prabhAvita karatI hai| maiM yadi cAhatA to sastI lokapriyatA apane sAthiyoM se bhI kahIM adhika baTora sakatA thaa| maiM aisA koI buddha nahIM hU~, jo yaha saba na samajha pAtA huuN| tathAkathita lokapriyatA, zraddhA, bhakti aura jaya-jayakAra bahuta hI saste dAmoM meM mila sakate haiN| isake lie mujhe kucha nahIM karanA hotA, kevala jana-sAdhAraNa kI 'hA~ meM hA~' milAnI hotI hai, jI-hujUrI karanI hotI hai, pracalita paramparAoM ke prati zraddhA surakSita rakhane kI duhAI denI hotI hai, basa ! para, yaha saba karanA, mere rakta meM nahIM hai| prazna-kucha loga kahate haiM ki Apa DozI jI ko uttara kyoM nahIM dete? uttara-kisa bAta kA dU~? uccastarIya koI sundara vicAra carcA ho, zAlInatA ke sAtha zaMkA-samAdhAna kA prasaMga ho to maiM isake lie saharSa taiyAra huuN| kevala DozI jI hI nahIM, hara kisI ke sAtha vicAra kSetra meM utara sakatA huuN| parantu zrI DozI jI vicAra-carcA kahA~ karate haiM? gAliyA~ dete haiM, aura vaha bhI bahuta phUhar3apana se| Apa hI batAiye, ina gAliyoM kA kyA uttara dU~ maiM? zrI DozI jI gAlI de sakate hai, cU~ki unake pAsa gAliyA~ haiN| mere pAsa gAliyA~ hai hI nahIM, dU~ to kyA dU~? jisake pAsa jo hai, vaha vahI to de sakatA hai| jo nahIM hai, vaha kaise de sakatA hai? isI bhAva kA eka prAcIna zloka hai, sambhava hai, kabhI Apane par3hA ho yA kahIM sunA ho : "dadatu dadatu gAlIlimanto bhavanto, vayamiha tadabhAvAd gaalidaane'pyshktaaH| jagati viditametad dIyate vidyamAnaM, na hi zazaka-viSANaM ko'pi kasmai ddaati||" prazna-amarIkanoM dvArA kI gaI candrayAtrA ke saMbaMdha meM DozI jI ne jo likhA hai, vaha Apake vicAra meM kyA hai? 34 prajJA se dharma kI samIkSA - dvitIya puSpa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara-gata pharavarI kI amara bhAratI meM sarva prathama isa dizA meM maiMne hI carcA uThAI thii| merA Azaya thA-candrayAtrA ke lie vaijJAnika prayatna pragatizIla hai| hamAre candra-prajJapti Adi kucha sUtra, jo bhagavAn mahAvIra ke bahuta samaya pazcAt idhara-udhara se saMkalita kiye gaye haiM, unakI mAnyatAe~ galata pramANita ho rahI haiM aura hoNgii| ataH unheM AcAryakRta mAnA jAe, ve bhagavadvANI nahIM haiN| vastutaH ve bhagavadavANI haiM bhI nhiiN| maiMne aneka puSTa pramANoM ke sAtha apanA vicAra pakSa upasthita kiyA thaa| DozI jI use merI dhRSTatA kahate haiM aura lagabhaga chaha mahIne kI bar3I lambI avadhi ke bAda 5 agasta 1969 meM Akara uttara dene ke lie apane pavitra lekhana kA zrIgaNeza karate haiN| isa bIca unheM zrI prabhudAsa bhAI aura zaMkarAcArya jI kI ora se kucha likhA jo mila gayA hai, DUbate ko tinake kA shaaraa| yaha kucha bhI ho, mujhe isase kyA lenA-denA hai? prastuta kI carcA hai| samyag darzana (5 sitambara 1969) meM pahale to DozI jI yaha zaMkA hI karate haiM, ki "jise vaijJAnika candramA kaha kara usa para pahu~canA batalAte hai, vaha vAstava meM candramA hI hai yA aura kucha?" aura phira sAtha hI usI paMkti meM kahate haiM ki "yadi mAna liyA jAe ki vaha candramA hI hai to vaijJAnikoM ne usake Upara ke eka hisse kA kucha dRzya dekhA aura sparza kiyaa| samagra rUpa nahIM dekhaa|" Apa dekha sakate hai yaha bhI koI DhaMga hai kucha likhane kA? DozI jI ko to yaha siddha karanA cAhie thA ki vaijJAnika candramA para nahIM gae haiN| kyoMki isake viruddha hamAre zAstra ke ye pramANa haiM, ye tarka haiN| vaijJAnika jhUThe haiM, paraMtu DozI jI to 'yadi' kI Ar3a meM basa jhaTapaTa candra para jAnA svIkAra kara lete haiM aura Akhira taka svIkAra ke hI svara meM bahakate rahate haiN| DozIjI candramA ko pahAr3a kI upamA dete haiM aura devatAoM ko usake aMdara guphA meM baiThA huA-sA batalAte haiN| balihArI hai sUjhabujha kI ! isake lie unhoMne zAstra bhI dekhe haiM yA nahIM? zraddheya bahuzruta paM. samarthamala jI mahArAja se bhI kabhI pUchA hai yA nahIM? zAstra to aisA nahIM kahate haiN| ve to candramA ko sphaTika ratnoM kA vimAna batAte haiM, aura pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa meM cAra-cAra hajAra baila, hAthI, ghor3e aura siMha jute hue kahate haiN| ye saba to vaijJAnikoM ko nahIM mile| mile haiM patthara, milI hai kAlI bhurabhurI miTTI, jisakA ullekha DozI kyA zAstroM ko cunautI dI jA sakatI hai? zaMkA-samAdhAna 35 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI svayaM karate haiN| vaijJAnikoM ne isa dRzya candramA ke Upara aura nIce se hokara kaI cakkara lagAye haiN| unheM kahIM bhI hAthI, ghor3e nahIM mile| DozIjI kahate haiM abhI to kucha hissA dekhA hai, saba nhiiN| DozIjI ko aura unake sAthiyoM ko AzA hai-Age calakara kahIM mila jAe~ to lAja raha jaae| ina logoM kI sthiti mahAbhArata ke duryodhana kI-sI hai, jo bhISma, droNa, karNa jaise mahArathiyoM kA yuddha meM maraNa ho jAne para bhI becAre zalya para hI bharosA kiye baiThA rahA ki yaha hI pANDavoM ko jIta legaa| becArA duryodhana? 'manorathAnAmagatirna vidyte|' thor3I dUra cala kara DozIjI ne navabhArata, TAimsa ke AdhAra para lauTate samaya caMdrayAna kI ora se reDa iMDiyanoM kI-sI raNa-hu~kAroM evaM pretoM jaisI ha~sI kI AvAjoM ke Ane kA ullekha kiyA hai aura usa para se saMbhAvita kiyA hai-candramA para devatAoM kA astitv| binA kisI pramANa evaM tarka ke DozIjI isI aMka meM bar3I zAna ke sAtha likhate haiM-"kyA ye dhvaniyA~ devoM kI yA kisI eka deva kI nahIM ho sakatI? kavijI ne amara bhAratI pR.33 meM candradeva aura deva-deviyoM ke astitva meM bhI avizvAsa phailAyA hai, kintu uparyukta avataraNa se devoM ke astitva kI saMbhAvanA prakaTa ho rahI hai|" ho rahI hogI, DozIjI ke divya upajAU mastiSka meN| mAlUma hotA hai-kahIM navabhArata ko bhI DozIjI ne sarvajJabhASita zAstra to nahIM mAna liyA hai ! buddhimAna pAThaka vicAra kara sakate haiM- kitanA chichalA pratikAra hai? neharUjI kI bhASA meM kahA jAe to yaha nirA bacakAnApana hai aura kucha nhiiN| basa ye do cAra bAteM idhara-udhara kI karane ke bAda DozIjI mUla prazna se bhaTaka gae haiM aura aba taka bhaTake hI jA rahe haiN| kaba taka bhaTakeMge? maiM kyA kaha sakatA huuN| prazna-lauTate samaya candrayAna kI ora se AnevAlI ina dhvaniyoM ke saMbaMdha meM kucha munirAja bhI isa vicAra ke haiM ki ye candramA ke pIche daur3ane vAle devatAoM kI AvAjeM haiN| Apa kyA samAdhAna karate haiM isakA? uttara-samAdhAna kyA karU~? mujhe to sunate hI ha~sI AtI hai isa bauddhika cintana para, pratibhA kI prakharatA pr| candrayAna candramA para ho AyA, yAtrI candra tala para idhara-udhara ghUma Aye, patthara khoda lAye aura taba devatA kucha nahIM bole, kucha nahIM pratikAra kiyaa| aura jaba lauTa rahe the, taba pIche daur3e hA hA hU hU krte| kyA jarUrata thI, pIche se zora macAne kI? yadi devatA the to apane saMkalpa mAtra -36 prajJA se dharma kI samIkSA - dvitIya puSpa al Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se vahA~ para hI yAna ko pakar3a kara rakha lete, use nIce Ane hI nahIM dete aura ghoSaNA karate nIce Akara ki 'ai dharatI ke vAsiyoM! khabaradAra rhnaa| yadi tumane candramA para utarane kA prayatna kiyA, to khaira nahIM tumhaarii|' zrI DozIjI adhUrI bAteM likhate haiN| yaha purAnI Adata hai unkii| hindustAna dainika meM pahale dina hamane bhI aisA hI kucha milatA-julatA par3hA thaa| kintu agale hI aMkoM meM spaSTIkaraNa AyA thA candra yAtriyoM kA ki yaha zora aura kucha nahIM thaa| hama manovinoda ke lie apane sAtha caika rikArDa le gaye the| unheM hI bajA rahe the| yaha zora unhIM rikArDoM kA thA, jo dUra se kucha vicitra-sA sunAI de rahA thA nIce dharatI vAloM ko| pUre zabda to smRti meM nahIM haiM, parantu vaha caika rikArDa kI AvAja thI, itanA sunizcita hai| una dinoM ke hindustAna dainika dillI kI phAila nikAla kara koI bhI yaha samAdhAna dekha sakatA hai| mujhe kheda isa bAta kA hai ki apanA jhUThA pakSa pramANita karane ke lie DozI jI jaise zrAvaka bhI kitanI adhUrI bAta likhate haiN| kyA yaha janatA ko gumarAha karane vAlA kadama nahIM hai vicAra-carcA ke kSetra meM isa prakAra ke kadama bar3e hI galata haiN| Akhira vicAraka ko prAmANika to honA hI caahie| prazna-Apa vartamAna meM mAne-jAne vAle 32 sUtroM ke akSara-akSara ko prAmANika tathA bhagavAn kI vANI nahIM mAnate? jabaki Apake pratipakSI dUsare loga mAnate haiM, to Apa kyoM nahIM mAnate? uttara-tathAkathita zAstroM kA akSara-akSara bhagavAn kA kahA huA hai, vaha zata-pratizata prAmANika hai, ina AgamoM meM kucha bhI hera-phera nahIM huA hai, maiM aisA nahI maantaa| bhagavAn mahAvIra se 980 varSa bAda, jaba ki bIca meM aneka duSkAla par3a cuke the, smaraNa zakti kSINa ho cukI thI, jainadharma aura jaina sAhitya para dUsare saMpradAyoM kA kuprabhAva par3a cukA thA aura par3a rahA thA, taba AgamoM kA saMkalana, saMpAdana evaM lekhana huaa| koI bhI vicArazIla pAThaka samajha sakatA hai- itane lambe kAla meM kyA kucha parivartana evaM parivarddhana ho sakate haiN| kitanA kyA kucha nayA jor3A jA sakatA hai, ghaTAyA-bar3hAyA jA sakatA hai| AgamoM kA manana evaM cintanapUrvaka svAdhyAya karane vAlA taTastha adhyetA jAna sakatA hai ki vAstavika sthiti kyA hai| kyA zAstroM ko cunautI dI jA sakatI hai? zaMkA-samAdhAna 37 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI devarddhi gaNI bahuta bAda ke AcArya haiM, ve koI viziSTa jJAnI nahIM the, jo bhUla na kara sake hoN| anya AcArya bhI, jo upAMga Adi ke nirmAtA haiM, ve bhI chadmastha the, apane Asa-pAsa kI pracalita mAnyatAoM se prabhAvita the| taba yaha kaise dAvA kiyA jA sakatA hai ki unase koI bhUla ho nahIM sakatI / upAsaka dazA sUtra ke anusAra jaba cAra jJAna aura caudaha pUrva ke dhartA gautama jaise mahAn gaNadhara Ananda zrAvaka ke yahA~ bhUla kara sakate haiN| bhUla ke lie satyatA kA haTha pakar3a sakate haiM, to phira devarddhi jaise AcAryoM kI to bAta hI kyA hai? satya satya hai, use mu~haphaTa hokara jhuThalAte rahane se koI lAbha nahIM hai| hama pIche ke chadmastha AcAryoM ko vyartha hI zAstra - moha meM Akara sarvajJa na banAe~ ! vartamAna AgamoM meM aneka asaMgata, jaina paramparA ke viruddha tathA azlIla ullekha haiM, jo pramANita karate haiM ki inakA akSara-akSara bhagavAn kA kahA huA nahIM hai| bhagavAn kA to vahI kahA huA hai, jo AdhyAtmika jIvana ke vikAsa kA upadeza he, jisameM vItarAga sAdhanA kA svara hai / isake atirikta idhara-udhara ke bhautika varNana, bhogavilAsa ke ullekha vItarAga kA kahA huA batAnA, vItarAga kA apamAna hai| zraddheya samarthamalajI mahArAja ne candra- prajJapti ke mAMsa-prakaraNa ko jodha pura- carcA ke samaya prakSipta mAnA thaa| 32 sUtroM meM kevala vahI eka pATha prakSipta hai yA aura bhI haiM, spaSTa hA~ yA nA meM bahuzrutajI ko sArvajanika rUpa se udghoSita kara denA caahie| 44 pUjya zrI hastImalajI mahArAja ne bhI jinavANI patrikA meM likhA hai ki 'ardha mAgadhI yA saMskRta bhASA meM hone mAtra se koI zAstra Apta vANI yA vItarAga vacana nahIM ho sakate, sat zAstra hI mAnava kI isa niSThA kA pAtra bana sakatA hai - maI, 1969 / zAstra kI kaI eka bAteM samajha ke pare hoM aura yaha bhI saMbhava hai ki kucha pratyakSa ke viruddha bhI pratIta hoM / mAnava jAti ne vizva ke vividha parivartana dekhe haiN| zAstrIya pustakoM meM bhI parivartana AyA ho, yaha saMbhava hai - julAI, 19691 akSara-akSara kA ekAnta Agraha hameM bhI nahIM hai, na kisI anya Agama premiyoM ko| hama mAnate haiM ki zAstroM meM kucha prakSepa bhI huA hai aura parivartana bhI - sitambara, 1969 / " unake apane hI zabdoM meM zAstra aura paramparA ke samarthaka pUjya zrI bhI isa prakAra amuka aMzoM meM mere hI vicAra - patha ke rAhI haiM / maiM isa patha kA akelA yAtrI kahA huuN| 38 prajJA se dharma kI samIkSA - dvitIya puSpa **** Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI DozIjI ke mahAn avalambana zrI prabhudAsa bhAI bhI likhate haiM- " jaina zAstroM mAM game teTaluM mizraNa thayuM hoya, uthala-puthala thaI hoya..... samyagdarzana 11 5/8/19691 svayaM zrI DozIjI bhI jo apane ko zAstroM kA bahuta bar3A zraddhAlu udghoSita karate rahate haiM, zAstroM ke akSara-akSara ko bhagavadvANI nahIM mAnate haiN| samyag darzana, 5 sitambara 1969 meM ve likhate haiM- " do bhinna sUtroM (unakA abhiprAya candra - prajJapti aura sUrya prajJapti se hai) ke prAraMbhika aMza ke atirikta sArA viSaya eka samAna hI kyoM hai? ina donoM prajJaptiyoM Adi kA dhArmika viSaya se kyA sambandha hai?.. jaba byAvara meM Agama saMzodhana kA kArya prAraMbha huA thA taba sva. zrI dhIraja bhAI ke patra ke uttara meM maiMne kucha sUtroM kA prakAzana nahIM karane kI bAta bhI batAI thii| jinameM se prajJaptiyA~ bhI thI / " ... samyag darzana, 20 sitambara 1969 meM to DozIjI isa sambandha meM bahuta hI spaSTa ho gae haiM--"yaha ThIka hai ki hamAre Agama pUrNa rUpa se vaise nahIM rahe jaise ki gaNadhara mahArAja dvArA race gaye the / prathama bAra lipibaddha hue taba bhI unameM saMkoca huA aura pATha bheda bhI utpanna hue| vAcanAoM meM bhI bheda rhaa| isake bAda vibhinna lipikAroM se dRSTi doSa, asAvadhAnI Adi se bhI kahIM kucha parivartana hue hoMge aura kisI-kisI ne jAnabujha kara bhI parivartana kiye hoNge| ho sakatA hai kahIM kisI AcArya kRta-grantha kA pATha bhI kisI ne prakaraNAnukUla mAna kara jor3a diyA ho.... / " bAta-bAta para zAstra zraddhA pukAra karane vAle DozIjI kI zAstroM ke saMbaMdha meM kyA dhAraNA hai, yaha Upara unhIM kI paktiyoM meM spaSTa hai| Azcarya hai, ye loga kisa mu~ha se merI AlocanA karate hai ? jo maiM kahatA hU~, vaha hI ye loga bhI to kahate haiM / phira nindA aura duSpracAra kisa bAta kA ? kyA isakA yaha artha to nahIM ki hama kahate haiM vaha to ThIka hai / aura yadi vahI bAta koI dUsarA kahatA hai to vaha galata hai| mAlUma hotA hai- mana meM saphAI nahIM hai / mana meM par3I durAgraha kI gA~TheM abhI khulI nahIM haiN| vartamAna kI bAta nahIM hai| zAstroM meM prakSepa evaM parivartana ke sambandha meM prAcIna kAla ke navAMgIvRttikAra AcArya abhayadeva ne bhI prazna vyAkaraNa Adi kyA zAstroM ko cunautI dI jA sakatI hai? zaMkA-samAdhAna 39 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtroM kI apanI TIkAoM meM isa tathya ko svIkAra kiyA hai| kharatara gacchIya zrI jinalAbha sUri jaise bahuzrutoM ne bhI AgamoM meM prakSepa evaM parivartana kA ullekha kiyA hai| yathAprasaMga vidvatpariSada meM kabhI carcA huI to ve saba pramANa upasthita kie jA skeNge| mUla AgamoM se bhI parivartana ke tathya ko pramANita kiyA jaayegaa| prazna- Apake candrayAtrA se sambandhita cunautI ke lekha ke uttara meM kucha santa aura zrAvaka yaha kahate haiM ki amerikana vaijJAnika candramA para nahIM, kisI pahAr3a para utara gae haiM aura bhrAnti se use hI candramA samajha rahe hai ? kucha loga kahate hai ki yaha dikhane vAlA candramA jisa para amerikana utare haiM, vaha zAstra kA candramA nahIM hai| zAstra kA candramA isase bhinna koI aura hai ? uttara- yaha saba kucha sunatA to maiM bhI huuN| sunA hai, zraddheya bahuzruta paM. samarthamalajI mahArAja bhI aisA kahate haiN| ve usa pahAr3a kA nAma bhI batAte haiM - vaitADhya parvata / aura dUsare santa tathA zrAvaka bhI aisI hI kucha bAteM karate haiN| maiM hairAna hU~, yaha saba kisa viziSTa jJAna ke AdhAra para kahA jA rahA hai| vaitADhya parvata to hamArI paurANika gAthA ke anusAra cA~dI kA hai, vahA~ patthara aura kAlI bhUrI miTTI kahA~ se A gaI, jo candrayAtrI lAe haiN| hamArI paurANika mAnyatA ke anusAra vaitADhya parvata para vidyAdhara rahate hai, para vahA~ to koI vidyAdhara nahIM milA / vanaspati kA eka aMkura taka to milA nahIM, AdamI kahA~ se milte| vahA~ to havA bhI nahIM hai| TO candrayAtriyoM ne apane yAna ke dvArA candramA ke Upara nIce aura nIce se phira Upara - isa prakAra kaI cakkara lagAe haiM aura jaba pRSTha tala kI ora jAte the to yahA~ dharatI para ke niyantraNa kendra se TelIvijana kA sambandha kaTa jAtA thaa| prazna hai - yadi vaha candra nahIM, koI pahAr3a hI hai, jaisA ki santa kaha rahe haiM, to phira pahAr3a ke Upara nIce cakkara kaise lagAye jA sakate haiM? parvata kA mUla to pRthvI ke bahuta gahare garbha meM hotA hai, usake nIce se hokara kaise nikalA jA sakatA hai? aura yaha bAta to bar3I hI vicitra hai ki vaijJAnika utare to hai pahAr3a para aura bhrAnti se use candramA samajha rahe haiN| jo vaijJAnika reDiyo evaM TelIvijana jaise adbhuta camatkAroM ke AviSkarttA haiM, jinhoMne vaijJAnika krAnti ke dvArA vizva ko gata kucha varSoM meM hI vaha pragati dI hai, jo itihAsa ke hajAroM varSoM meM kahIM dekhI sunI nahIM gaI, unheM evaM unake vaMzadharoM ko itanA bhI patA nahIM calA ki yaha . 40 prajJA se dharma kI samIkSA - dvitIya puSpa Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahAr3a hai yA cA~da hai| aura hama haiM ki jinake pAsa vastusthiti ko jA~cane-parakhane ke koI pratyakSa sAdhana nahIM haiM, kevala kucha saMkalita pothiyoM ke bala para hI unheM bhrAnta, jhUThA evaM bhrama phailAne vAle kahate jA rahe haiN| lAkhoM-karor3oM logoM ne apanI A~khoM se jo satya dekhA hai, use sahasA asatya udghoSita karane vAloM ke sAhasa kA bhI kyA kahanA? kamAla hAsila hai unako apane vizvAsa para ! buddhi kA kucha bhI to sparza nahIM hone dete apane vizvAsa ko / aba rahI yaha bAta ki zAstra kA candramA aura hai tathA dikhalAI dene vAlA candramA jisa para amerikana utare haiM, vaha koI aura hai! kheda hai, zAstra zraddhA ke nAma para kitanI mithyA kalpanAe~ kI jAtI haiM aura bhadra janatA ko andha vizvAsa mUlaka bhrAnta dhAraNAoM meM ulajhAyA jAtA hai| yaha jina zAsana kI sevA nahIM, kusevA hai| eka dina satya janatA ke samakSa AyegA hI aura taba usake mana meM vidroha kA kitanA bar3A tUphAna uThegA ki ina dharmaguruoM ne hameM kitanA bharamAyA hai aura taba vaha mukhara hokara kahegI ki ye saba loga jhUThe haiN| inake zAstra jhUThe haiM aura jhUThe haiM inake bhagavAn bhI / maiM pUchatA hU~, jisake kAraNa tithiyA~ hotI haiM, parva hote haiM, kRSNa aura zukla pakSa hote haiM, jise grahaNa lagate haiM, nakSatroM kA yoga hotA hai, vaha candramA to yaha hI hai, jo AkAza meM A~khoM se dikhAI detA hai| isI para vaijJAnika utare haiM, isI ke citra lie gaye haiM, isI ke TelIvijana para dRzya dekhe gae haiM aura vahA~ se yahA~ bAteM bhI kI hai| yadi Apake zAstra kA candramA yaha nahIM to vaha phira kauna - sA hai? ora kahA~ hai vaha ? aura vaha adRzya sthiti meM rahakara kyA kAma karatA hai? kyA kAma AtA hai hama logoM ke? acchA ho, kucha kahane se pahale hama thor3A bahuta soca-vicAra liyA kreN| samajha liyA kreN| yoM hI betukI na hA~kA kareM, tAki hamArA dharma aura darzana zikSita janatA kI najaroM meM upahAsa kA pAtra na ho / hamArI bauddhika cetanA na mAlUma kaisI hai, jo pratyakSasiddha satya ko bhI svIkRta karane se prAyaH katarAtI rahatI hai| hamAre kucha granthoM meM gaMgA kA varNana hai, usake pravAha kI caur3AI lAkhoM mIla kI batAI gaI hai| vaha pratyakSa meM bhArata kI isa gaMgA meM milatI nahIM hai| vAstavikatA kyA hai, eka samasyA khar3I ho gaI aura hama ukta samasyA ke samAdhAna ke lie kahate haiM ki vaha hamArI zAstravAlI gaMgA aura hai, yaha nahIM / vaha zAstravAlI gaMgA kahA~ hai, yaha abhI kucha patA nahIM hogI kyA zAstroM ko cunautI dI jA sakatI hai? zaMkA- - samAdhAna 41 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahIM adRzya loka meM! jaba yaha gaMgA nahIM to isameM milane vAlI yamunA bhI yaha nahIM, koI aura hai, sarayu bhI koI aura hai| isI prakAra gaMDaka bhI aura hai, kozI bhI koI aura hI hai| saba kucha aura haiM, yaha nahIM haiN| phira to hastinApura, vArANasI aura pATaliputra Adi bhI, jo itihAsa meM gaMgA taTa para batAye gae haiM, koI aura hI haiM, kahIM aura hI adRzya jagaha meM haiN| yaha aura kA silasilA isa gati se bar3ha rahA hai ki yadi saMbhale nahIM to yaha hameM kahIM kA nahIM chor3egA / hamArA majAka ur3avAyegA, hamAre dharma ko buddha banAyegA / maiM nahIM samajhatA, isa prakAra vyartha kI managaDhaMta bAteM karane se dharma kA gaurava kaise bar3hatA hai, dharmazAstroM kI pratiSThA evaM zraddhA kaise surakSita rahatI hai ? prazna - Apa candraprajJapti Adi kucha sUtroM ko pApazruta kaise kahate haiM? pUjya zrI hastImalajI mahArAja to isase inkAra karate haiN| uttara - candraprajJapti Adi jyotiSa granthoM ko mai / kahA~ pApazruta kahatA hU~? Apake hamAre ve Agama kahate haiN| samavAyAMga sUtra kahatA hai, uttarAdhyayana sUtra kahatA hai ora pratidina subaha-zAma par3hA jAne vAlA Avazyaka sUtra kahatA hai / ' maiMne to use hI duharAyA hai, jo hamAre ye prAcIna AgamakAra kaha gaye haiN| yadi isa sambandha meM kucha upAlambha dene jaisA hai, to vaha mujhe kyoM deM, una AgamakAroM ko deM, jinhoMne jyotiSa Adi se saMbaMdhita zruta ko pApazruta kahA hai| merA to isa sambandha meM yahI kahanA hai ki jaba Agama ke ullekhAnusAra jyotiSa grantha pApazruta haiM to phira candraprajJapti bhI eka jyotiSa grantha hai, usameM AdhyAtmikatA evaM dhArmikatA kA ullekha aMza mAtra bhI nahIM hai, ataH vaha bhI pApazruta kI hI koTi meM AtA hai| satya - satya hai, usakI dRSTi meM apanA parAyA kucha nahIM hotaa| yaha nahIM ho sakatA ki dUsaroM ke jyotiSa grantha pApazruta haiM aura hamAre dharmazruta haiN| AgamoM ke hI ullekhoM se jaba yaha nizcita hai ki jyotiSagrantha pApa zruta haiM, taba vItarAga bhagavAn unake upadeSTA kaise ho sakate haiM? vItarAga to vItarAga bhAva kA hI upadeSTA ho sakatA hai, jo jaisA hai, vaha vaisA hI to upadeza degaa| apanese viparIta kaise upadeza de sakatA hai? eka ora vItarAga bhagavAn jyotiSa ko pApazruta batAe~ aura dUsarI ora usI kA vistAra se varNana kareM, usa 42 prajJA se dharma kI samIkSA - dvitIya puSpa Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para lambe-caur3e zAstroM kI racanA kareM, yaha dumuhApana vItarAga sthiti meM kaise ghaTita ho sakatA hai ? AgamoM meM yatra-tatra jyotiSa kA, nimitta zAstra Adi kA prayoga karanA, bhikSu ke lie niSiddha hai|' kyoM niSiddha hai ? isIlie to niSiddha hai na ki vaha pAzru hai' usakA AdhyAtmika sAdhanA se koI sambandha nahIM hai / yadi vaha dharmazruta hotA to usakA upadeza evaM prayoga kyoM niSiddha hotA ? mere kucha mitra bhadrabAhu svAmI ko nimitta jJAnI batAkara jyotiSanimitta ko dharmazruta kI koTi meM le AnA cAhate haiN| bhadrabAhu kA nimitta jJAna unake dIkSA pUrva gRhastha jIvana kA thaa| yaha nahIM ki dIkSita hone ke bAda unhoMne nimitta zAstroM kA adhyayana evaM abhyAsa kiyaa| usakA prayoga kiyaa| bhalA, bhadrabAhu jaise mahAn tattvadraSTA AcArya sAdhu dharma ke viparIta AcaraNa kaise kara sakate the? apane yuga ke mahAn dArzanika evaM sAdhaka ko nimittiyA batAnA, yaha unakA apamAna nahIM to kyA hai ? pUjya zrI hastImalajI mahArAja ne jyotiSa granthoM ko pApazruta mAnane se sApha inkAra nahIM kiyA hai| ve kara bhI nahIM sakate haiN| mUla Agama meM jaba unheM pApazruta kahA hai, to use kaise jhuThalA sakate haiN| hA~, unhoMne uDAU uttara avazya diyA hai, jisakI unase mujhe kabhI apekSA nahIM thii| pUjya zrI kahate haiM ki samyag dRSTi ke lie pApazruta bhI samyak zruta ho jAtA hai / aura isake lie unhoMne nandIsUtra kA eka pAThAMza uddhRta kiyA hai| nandIsUtra meM samyak zruta aura mithyA zruta kI carcA hai pApazruta aura dharmazruta kI nhiiN| vahA~ para yaha nahIM kahA hai ki pApazruta dharmazruta ho jAtA hai| yadi pApazruta dharmazruta ho jAtA hai to phira AgamoM meM sAdhu ke lie usakA niSedha kyoM kiyA jAtA ? mUla prazna dRSTi kA nahIM, vastu kA hai| jyotiSa Adi ke grantha mUla meM kyA hai, yaha dekhanA hai / yadi ve mUla meM pApazruta nahIM hai, to phira AgamakAra unakI gaNanA pApazrutoM meM kyoM karate hai ? AcArAMga Adi samyak zruta bhI mithyA dRSTi ke lie mithyAzruta ho jAte hai| kyA isa para se yaha artha lagAyA jAe ki AcArAMga Adi samyak zruta nahIM haiM? unheM samyak zruta kahanA galata hai| yadi aisA hai to phira unakI gaNanA samyak zruta meM kyoM kI gaI hai ? kyA zAstroM ko cunautI dI jA sakatI hai? zaMkA-samAdhAna 43 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna-AgamoM meM bahuta se varNana kevala jJeya rUpa meM hI kie gae haiN| unheM mAtra jAnanA hai, na ve heya haiM aura na ve upAdeya haiN| jyotiSa kA varNana bhI bhagavAn ne kevala jAnakArI ke lie jJeya rUpa meM hI kiyA hai| pUjya zrI hastImalajI mahArAja kA bhI aisA hI kucha abhiprAya hai| uttara-pUjya zrI hI kyoM, anya bhI bahuta se munivaroM kA aisA hI kahanA hai| eka variSTha munirAja ne kahA hai ki zAstra samudra haiN| samudra meM ratna haiM, motI haiM, to sAtha hI kaMkar3a-patthara, magaramaccha bhI haiM, khArA jala bhI hai| hameM motI aura ratna cuna lene caahie| kaMkar3a-patthara, magaramaccha Adi to basa jAna leM, unheM na upAdeya samajhe aura na hey| mujhe Azcarya hotA hai isa uthale cintana pr| eka ora to zAstroM ko dharmAvatAra bhagavAn kI vANI mAnanA aura dUsarI ora use kaMkar3a-patthara tathA magaramaccha Adi jaise anupayogI varNanoM kA kevala jJeya rUpa se astitva bhI svIkAra karanA, apane meM kitanA paraspara viruddha evaM asaMgata kathana hai| pUjya zrI ne jyotiSa ke sAtha svara tathA svapna Adi ke varNanoM ko bhI jJeya rUpa meM zAstrIya karAra diyA hai| bahuta kucha vicArane ke bAda bhI mujhe yaha dhyAna meM nahIM AtA ki jina varNanoM se hameM kucha lenA-denA nahIM hai, jinakA prayoga sAdhakoM ke lie niSiddha hai, unakA kevala jJeya rUpa meM adhyayana karanA, vyartha hI apanA amUlya samaya unake cintana-manana, meM vyaya karanA, kahA~ kI buddhimattA hai| sAdhaka ke lie eka AtmA hI 'sva' hai, zeSa 'para' hai| para kI jAnakArI 'sva' ko samajhane ke lie hai, bheda vijJAna ke lie hai, virati ke lie hai| dehAdi jar3a tattva se bhinna caitanya tattva ko samajhane ke lie hI dehAdi para ko jar3a rUpa meM jAnanA hai| kevala jJeya ke lie sirpha jAnakArI ke lie, jinakA upAdeya yA heya se koI sambandha nahIM hai, aise pahAr3oM kA, nadI-nAloM kA, sAgaroM kA, candra-sUrya-nakSatroM kA, svapnoM kA, svaroM kA jJAna karanA sAdhaka ke lie kyA artha rakhatA hai| Akhira jJAnArjana kA koI uddezya to honA caahie| yadi koI vyakti parAye ghara kI bahU, beTI Adi kI jAnakArI lene ke lie ghara-ghara pUchatA phire aura koI usase pUche ki ApakA isase kyA matalaba hai aura uttara meM yadi vaha yaha kahe ki kucha matalaba nahIM, yoM hI jAnakArI ke lie pUcha rahA hU~ to Apa use kyA kaheMge? yahI na kaheMge ki Apa pAgala ho gae haiM kyA? yoM hI binA matalaba kI jAnakArI se Apako kyA karanA hai? saMskRta sAhitya meM aise 44 prajJA se dharma kI samIkSA - dvitIya puSpa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAnakAroM kA kaTu parihAsa kiyA gayA hai ki eka vyakti gadhe ke roma (bAla) gina rahA thaa| pUchA gadhe ke bAla kyoM gina rahe haiM? uttara milA, kucha nahIM, jAnakArI ke lie gina rahA hU~ ki isa gadhe ke zarIra para kitane bAla haiM ? isa prakAra kI jAnakArI ko AcArya ne mUrkhatA batAyA hai- 'gardabhe kati romANItyeSA mUrkha vicAraNA / 10 yadi jJeya rUpa meM sirpha jJAna ke lie hI jyotiSa jJAna kI upAdeyatA hai sAdhaka ke lie, taba to eka jyotiSa hI kyoM, rasAyana, cikitsA, vANijya, yuddha, kAmazAstra Adi kA bhagavAn ko upadeza denA cAhie thA, una viSayoM kI jAnakArI ke lie bhI granthoM kI racanA honI cAhie thI / samyag dRSTi ke lie ve bhI samyak zruta hote, viSa na hokara amRta hote / ukta tarka kA sIdhA aura spaSTa bhAva yaha hai ki adhyAtma sAdhaka ke lie vidhi niSedha se zUnya kore jJeya kA koI artha nahIM hai| isalie nizItha sUtra meM isa prakAra ke rUpa-darzanoM kA niSedha hai| meM prazna - vijJAna adhUrA hai| vaijJAnikoM ne pahale kucha sthApanA kI aura bAda kucha aura hii| unakI bahuta sI bAteM badala gaI haiN| unakI candraloka kI bAta bhI Age calakara galata siddha ho sakatI hai? abhI to unhoMne khoja zurU hI kI hai| uttara-vijJAna kisa bAta meM adhUrA hai ? prakRti ananta hai, usakA pUrNa rUpa se nirIkSaNa abhI nahIM ho pAyA hai, kyA isIlie vijJAna adhUrA hai, apUrNa hai ? taba to zAstra bhI adhUre haiM, apUrNa haiN| bhagavAn kA ananta jJAna, jar3a- -cetana kA ananta rahasya samagra rUpa se unhIM meM kahA~ varNita ho pAyA hai| prAcIna AcAryoM ne kahA hai, kevala jJAna ke ananta sAgara kA eka bindu mAtra jitanA bhI jJAna zAstrabaddha nahIM huA hai| yadi isa taraha zAstra apUrNa haiM to vijJAna bhI apUrNa hai| phira kevala vijJAna para hI apUrNatA kA doSa kyoM? pUrNa to ekamAtra kevalajJAna hai aura koI jJAna nahIM / vaijJAnikoM ne pahale kucha mAnA aura bAda meM kucha aura hI mAnA, isalie vijJAna adhUrA yA asatya hai, yaha kahanA ThIka nahIM hai| vaijJAnika pahale kevala dhAraNA banAte haiM, andAja lagAte haiM aura kahate haiM ki aisI sambhAvanA hai| bAda meM prayoga karate haiM, jA~ca karate haiM, phira pratyakSa siddha hone para parIkSita vastu ke kyA zAstroM ko cunautI dI jA sakatI hai? zaMkA-samAdhAna 45 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sambandha meM apanA vAstavika nirNaya ghoSita karate haiN| parIkSA karane para kabhI pUrva nirdhArita sambhAvanAe~ ThIka pramANita hotI haiM, kabhI ThIka nahIM bhI hotI haiN| vaijJAnikoM kI saccAI yaha hai ki sambhAvanA satya siddha na hone para ve tatkAla ghoSita karate haiM ki hamArI sambhAvanA sahI nahIM pramANita huii| hama logoM kI kaisI mana:sthiti hai ki vaijJAnika jise sambhAvanA kahate haiM, hama use pUrNa satya mAna lete haiM aura jaba ve kahate haiM ki sambhAvanA ThIka nahIM nikalI, pratyakSa se pramANita nahIM huI, taba hama kahate haiM ki dekho, vaijJAnikoM kI bAta jhUThI ho gii| reDiyo, TelIvijana Adi ke aneka AviSkAra Aja jaba pratyakSa meM siddha ho gaye hai| to kyA ve bhaviSya meM kabhI galata bhI hoMge? agni pratyakSa meM uSNa pramANita ho gaI hai to kyA yaha bhI kabhI asatya siddha hogI? adhUrA tarka dekara janatA ko bhrama meM DAlanA, kisI bhI taraha ucita nahIM kahA jA sktaa| aura yaha candramA kI sataha para utarane aura vahA~ se patthara miTTI lAne kI bAta kauna sI apUrNa vijJAna kI bAta hai? vaijJAnikoM ne tIvra gati ke rAkeTa yAnoM kA AviSkAra kiyA, pRthvI ke gurutvAkarSaNa se mukta hone kI prakriyA khoja nikAlI, candra tala para havA na rahane ke kAraNa vahA~ prANavAyu Adi le jAne kI vyavasthA kI aura apanI yojanA ke anusAra candramA para pahu~ca ge| vahA~ jo kucha A~khoM se dekhA, usakA vivaraNa janatA ke sAmane rkhaa| candra kI ora jAnA, candra kI sataha para utaranA aura phira sakuzala lauTa AnA, mukta rUpa se lAkhoM-karor3oM janatA ko dikhA diyaa| aba isameM kyA adhUrApana hai? bhaviSya kI khoja se Aja kA satya kala kaise asatya hone vAlA hai? kyA Apa yaha AzA rakhate haiM ki kucha dinoM bAda vaijJAnika yaha kaheMge ki are bhUla ho gii| hama candramA para nahIM, eka pahAr3a para utara gaye the aura usa pahAr3a ko hI hamane bhUla se candramA samajha liyA thaa| yadi aisI kucha AzA rakhate haiM to Apa bhrama meM hai| Aja 20 navambara hai, idha ra maiM lekha likha rahA hU~ aura udhara apolo 12 ke candrayAtrI cA~da kI sataha para ghUma rahe haiN| lAkhoM loga dharatI para se unheM dekha raheM aura abhI-abhI eka bhAI sUcanA de rahe haiM ki apolo 12 ke candrayAtrI apane sAtha cA~da sataha se patthara to lA hI rahe haiM, sAtha hI ve usa mAnava rahita sarveyara-3 antarikSa yAna ke kucha hisse bhI lekara A rahe haiM, jo DhAI varSa pUrva amarIkA dvArA cA~da para utArA gayA thaa| khoja cAlU rahane kA yaha artha to nahIM ki kala vaha candramA nahIM rahegA? kucha aura ho jaayegaa| vaise to khoja abhI pRthvI kI bhI kahA~ pUrNa huI hai| parantu 46 prajJA se dharma kI samIkSA - dvitIya puSpa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha pRthvI hai aura isakI amuka sthiti hai, prakRti hai, yaha to siddha ho cukA haiM yahI bAta candramA ke sambandha meM haiM vaha ApakA vimAna nahIM, patthara kI caTTAnoM, pahAr3oM aura garmoM kA eka vIrAna pradeza haiM vahA~ Apake devI-devatA koI nahIM mile, na vimAna ke uThAne vAle hAthI, ghor3e, baila aura siMha hI kahIM dikhAI diye| kalpanA ke AdhAra para likhe gae ina granthoM ko Apa kyoM bhagavadavANI mAna rahe haiM? aura isake lie vyartha hI kyoM parezAna ho rahe haiM? kyoM tarkahIna tarka dekara bacAva kI lar3AI lar3a rahe haiN| Apako kyA lenA-denA hai ina candra prajJaptiyoM se? Apake bhagavAn kI sarvajJatA ko kahA~ coTa lagatI hai, yadi Apane ina zAstroM ko bhagavadvANI nahIM mAnA to? coTa to inheM bhagavadvANI mAnane se lagatI hai, na mAnane se nhiiN| prazna-Apane apane lekhoM meM jodhapura carcA kA kitanI hI bAra ullekha kiyA hai aura kahA hai ki jodhapura meM sarva sammati se aMga bAhya zAstra, jinameM prajJapti Adi bhI haiM, parataH pramANa mAne gaye haiM, arthAt sAkSAt bhagavad vANI unheM nahIM mAnA hai| isa sambandha meM jodhapura carcA meM bhAga lene vAle dUsare munirAja mauna kyoM haiM? uttara-yahI to Azcarya hai ! satya kA takAjA to yaha hai ki jo vyakti jisa nirNaya se sambandhita hoM, yadi usa sambandha meM kabhI koI carcA cale to unheM vAstavika sthiti kI spaSTa ghoSaNA karanI caahie| mujhe AzA thI ki carcA se sambandhita muni aisA kreNge| parantu merI ora se bAra-bAra jodhapura carcA kA ullekha hone para bhI sambandhita munirAja mauna haiM-na ikarAra aura na inkaar| inkAra to kaise kara sakate haiM, satya mahAvratI santa jo haiN| phira ikarAra kyoM nahIM? yaha maiM kyA batAU~? unhIM se pUchie n| hA~, 'maunaM svIkRtilakSaNam' ke siddhAnta sUtra se yadi Apa vAstavikatA kA darzana kara sakeM to bAta dUsarI hai| prazna-pUjya zrI hastImalajI mahArAja bAra-bAra ukta vivAdAspada candrayAtrA saMbaMdhI vaijJAnika upalabdhiyoM kI jaina zAstroM ke sAtha samanvaya evaM saMgati biThAne kI bAta karate haiN| isa sambandha meM ApakA kyA abhimata hai? uttara-pUjya zrI saMgati biThA sakate haiM to bitthaaeN| mujhe isase kyA Apatti hai? vese maiM bhI kucha zabdoM kI AdhyAtmika artha meM saMgati biThA sakatA huuN| parantu ye jo bhUgola-khagola saMbaMdhI lambe caur3e varNana haiM, grantha haiM, bhalA inake akSara-akSara kyA zAstroM ko cunautI dI jA sakatI hai? zaMkA-samAdhAna 47 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI vaijJAnika upalabdhiyoM ke sAtha kaise saMgati biThAI jA sakatI hai? maiM to nahIM biThA sktaa| yadi koI biThAye to AbhArI rahU~gA hRdaya se| rAmAyaNa tathA mahAbhArata Adi kI pracalita loka kathAoM kI, jainAcAryoM ne artha badalakara jo katipaya saMgatiyA~ biThAI haiM, unameM kucha to bilakula arthahIna haiM, kAlpanika hai| aisI saMgatiyA~ kisa kAma kI, jo adhUrI hoM, avizvasanIya hoM, phalataH zikSita jagat meM upahAsAspada hoN| saMgati vastutaH saMgati honI caahie| yaha na ho ki saMgatiyoM ke vyAmoha meM hama kahIM aura adhika asaMgatiyoM ke cakravyUha meM jA phNse| 'vinAyakaM prakurvANo racayAmAsa vAnaram'-lage the gaNeza jI banAne aura banA baiThe bandara ! / prazna-Apake krAntikArI lekhoM se janatA meM zAstroM ke prati anAsthA evaM azraddhA phailane kI AzaMkA hai, aisI dhAraNA hai munirAjoM kii| uttara-zAstra zraddhA ke sambandha meM kisakI kyA dhAraNA hai, isakA uttara to mere pAsa nahIM hai| para, maiM apanI bAta kaha sakatA hU~, merI zraddhA aTala hai, acala hai| kintu vaha hai zAstroM ke prati, granthoM ke prati nhiiN| vItarAga vANI hI zAstra hai| aura vItarAga vANI vaha hai, jo supta AtmAoM ko jAgRta karatI hai, viSayAsakti ko tor3atI hai, AtmA ko antarmukha banAtI hai| isake atirikta jinameM dharma carcA evaM Atma carcA kA lezamAtra bhI aMza nahIM hai, ve bhUgola-khagola se sambandhita grantha haiM aura ve chadmastha AcAryoM dvArA racita haiN| Aja vijJAna unheM asatya siddha kara cukA hai, kara rahA hai| ataH merA prayatna bhagavAn mahAvIra tathA unakI AdhyAtma vANI ke prati jana zraddhA ko surakSita karanA hai| ina granthoM ke prati azraddhA to usI dina se phaila rahI hai, jisa dina se vijJAna ne apanA camatkAra dikhAnA zurU kiyA hai| Aja bhagavAn kI vANI ke prati janamAnasa meM jo bhrAnta dhAraNAe~ phaila rahI haiM, maiM unheM sApha kara rahA huuN| zAstra aura grantha kI bhedarekhA khIMcakara bhagavAn aura unake dvArA prarUpita dharmazAstra ke prati zraddhA ko surakSita kara rahA huuN| prazna-Apako krAnti lAnI hai to samAja aura dharma saMpradAya meM aneka kurItiyA~ pracalita haiM, una para AkramaNa kIjie, jisase samAja kA hita ho| pUjya zrI kA Apake lie yaha saMketa hai| 48 prajJA se dharma kI samIkSA - dvitIya puSpa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara - pUjya zrI kA mere lie yaha saMketa hI nahIM, sandeza hai aura isakA hRdaya se abhinandana karatA huuN| samAja sudhAra ke lie mere prayatna bahuta pahale se cAlU haiN| bAla vivAha, vRddha vivAha, daheja, mRtyu bhoja, pardA, jAtivAda, AhAra zuddhi, sAmAjika evaM dhArmika ADambara Adi sAmAjika kuprathAoM ke lie maiMne nirbhayatA ke sAtha apane vicAra prakaTa kie haiM, aura amuka aMza meM unake acche pariNAma bhI Ae haiN| kucha prasaMgoM para to maiMne sudhAra ke lie svayaM bhI sakriya bhAga liyA hai, usake lie AlocanA bhI kama nahIM huI hai| kintu zAnta bhAva se saba kucha sahate hue maiMne apane prayatna cAlU rakhe haiN| bhaviSya meM isake lie aura bhI adhika dhyAna dene ke bhAva haiN| kuprathAe~ adhikatara andha-vizvAsa ke sahAre khar3I hotI haiM aura merA yaha vartamAna prayatna andhavizvAsa ko dhvasta karane ke lie hai| isa prakAra yaha cAlU carcA bhI samAja sudhAra kA hI eka aMga hai| prazna- ApakI yaha carcA aba aura kaba taka cAlU rahegI? vipakSa kI ora se to abhI taka virodha meM koI khAsa tarka evaM pramANa upasthita nahIM kie jA sake haiN| uttara--maiM cAhatA thA, carcA kA stara U~cA uThegA aura usameM vidvAna munirAja tathA gRhastha khulakara bhAga leNge| para, aisA kucha nahIM huaa| yaha ThIka hai ki mere vicAroM ne jijJAsu jana mAnasa ko prabhAvita kiyA hai, kucha taTastha vicAroM ko bhI AkRSTa kiyA hai| isa sambandha meM prazaMsApatroM kA pravAha abhI taka calA A rahA haiM parantu isake sAtha virodha bhI kucha kama nahIM huA hai| virodha meM idha ra-udhara maukhika carcAe~ khUba huI hai, jo kevala nindA kA hI eka nimnastarIya prakAra hai| kucha mahAnubhAvoM ne likhA bhI hai, parantu vaha pramANa puraHsara nahIM thA / adhikatara usameM dharma aura zraddhA ke khatare kA nArA hI mukhara thA, jo Aja hara saMpradAya meM bahuta sastA ho gayA hai| bAra- bAra eka jaisI hI bAteM duharAI jAtI haiM, phalata: uttara meM mujhe bhI bAra-bAra purAnI bAtoM ko hI duharAnA par3atA hai, carcA kI gati Age nahIM bar3ha pAtI hai| ataH maiM pAThakoM kA amUlya samaya vyartha meM naSTa nahIM karanA caahtaa| isa kAraNa prastuta carcA ko virAma de rahA huuN| bhaviSya meM yadi kisI viziSTa vidvAn kI ora se koI khAsa vicAra yA lekha isa sambandha meM upasthita huA to uttara dU~gA, anyathA nahIM / kyA zAstroM ko cunautI dI jA sakatI hai? zaMkA - samAdhAna 49 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvatpariSad ke Ayojana kA bhI eka vicAra cala rahA hai| yadi pramukha vicAraka munirAjoM evaM vidvAnoM kI vidvatpariSad Ayojita ho sakI to maiM usameM yathAvasara saharSa bhAga lene kA bhAva rakhatA huuN| banda kamare kI pariSadeM aura carcAe~, mujhe bekAra lagatI haiN| jo bhI carcA ho, sArvajanika ho evaM likhita ho, aura vaha sarvasAdhAraNa kI jAnakArI ke lie prakAzita kI jAe! kama se kama jijJAsu janatA isa para se itanA to samajha sake ki vicAra-carcA kA stara kaisA hai, aura vaha kisa dizA meM hai? saMdarbha :1. yadi vaha bhagavad vANI hai to usameM aisA kyA hai, jo prakAzana ke yogya nahIM hai aura isa prakAra chipA kara unheM kaba taka rakhA jA sakatA hai| sva. pUjya zrI amolaka RSijI aura zrI sAgarAnaMda sUri Adi ne unheM bahuta pahale hI prakAzita kara diyA haiM 2. samavAyAMga 29 vA~ smvaay| 3. uttadhyayana31/19 4. Avazyaka sUtra, zramaNa suutr| 5. uttarAdhyayana 8/13 uttarAdhyayana 15/7 6. pApopAdAnAni pApazrutAni... yo bhikSuyatate ttprihaardvaartH| --utta. bRhadvRtti 31/16 7. zAstroM ko samudra kI upamA kevala unake tattva cintana kI gaharAI ko lakSya meM __ rakhakara dI gaI hai| usakA yaha artha nahIM ki samudra ke magaramaccha Adi kA saba kUr3A-karakaTa zAstroM meM samAhita kara leN| 8. jJAnasya phalaM virtiH| -AcArya umA svAti 9. sambandhAbhidhyeya zakyAnuSThAneSTa prayojanavantiM hi zAstrANi prekSAvadbhirAdriyante netraanni| -prameyakamala mArtaNDa, pR. 2 kevalasya sukhopekSe, shesssyaadaanhaandhiiH| -nyAyAvatAra, 28 10. prameyakamala mArtaNDa TippaNa pR. 2 50 "prajJA se dharma kI samIkSA - dvitIya puSpa