Book Title: Kya Dharmik Shiksha Upayogi Hai
Author(s): Ramakumarishreeji
Publisher: Z_Kesarimalji_Surana_Abhinandan_Granth_012044.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210416/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - kyA dhArmika zikSA upayogI hai ? 10 sAdhvI zrI ramAkumArI (yugapradhAna AcArya zrI tulasI kI ziSyA) V Aja agara hama antastala kI gaharAI meM utarakara dekheM to pAyege ki hamArA zaikSaNika stara hI badala gyaa| hamArI mAnyatAe~ badala gaIM, hamArI dhAraNAe~ badala gaI, hamAre socane-samajhane kA DhaMga hI pUrNataH badala gayA hai| vijJAna ne hamArI AdhyAtmika AsthA hI chIna lI hai| aise jaTilatAvAdI yuga meM vyakti AsthAhIna va mUlyahIna banatA jA rahA hai| yaha paristhiti chAtra jIvana ke lie duHkhada, bhayAvaha va nirAzAjanya pratIta ho rahI hai| jahA~ dekheM vahIM kuharA hI kuharA dRSTigata ho rahA hai| aise andhakAragrasita yuga meM chAtra apane jIvana kA bhaviSya nirdhAraNa karane meM sarvathA nirupAya pratIta hotA hai| use apane jIvana ratha kA dhurI ko kaise pravartana karanA cAhie aura kisa dizA meM niyojita karanA cAhie isa tathya se vaha pUrNataH anabhijJa hai| samujjvala bhaviSya ke kSaNoM ke darzana meM bhI vaha apane Apa ko asamartha samajha rahA hai| isIlie hI to Adhunika zikSA-praNAlI se chAtroM kA jIvana vyavahAra ucchRkhala va anuzAsanahIna-sA banatA jA rahA hai| prazna hai--aisA kyoM ho rahA hai ? isakA mukhya kAraNa hai- jIvana meM dhArmika zikSA kA abhAva / cintana ke darpaNa meM avalokana kareM to pratibimba dhUmila-sA najara AtA hai| AtmA kA jo pavitra vizuddha rUpa hai vaha hamAre samakSa prastuta nahIM ho paataa| agara jIvana vyavahAra meM dhArmikatA kA samAveza ho jAye to ni:sandeha vidyArthI jIvana ke raMga-maMca meM AmUla-cUla parivartana kI svaNima AbhA prasphuTita ho jaae| jIvana kA vaha sunaharA prabhAta naye ullAsa se bhara jAye / prAmANika naitika jIvana hI samujjvala bhaviSya kI rIr3ha hai| / ata: pratyeka vidyArthI ko apane jIvana ko prakAzamaya banAne kI utkaTa icchA ho to use cAhie ki vaha isa zloka ke pratyeka caraNa kA apane jIvana ke bahumUlya kSaNoM ke sAtha tAdAtmya saMsthApita kare vinayaH zAsane mUlaM, vinIta: saMyato bhavet / vinayAd vipramuktasya, kuto dharmaH kuto jayaH // 11 // vidyArthI vinaya kI paramparA ko kaise najara-andAja kara detA hai, kucha samajha meM nahIM AtA hai| Apa par3heMge eka dAsI ke putra kA jIvana vRtta / jisane vinaya ke prabhAva se hI bahuta kucha jJAna ajita kiyA thaa| vaha kathA prasaga isa prakAra hai ___ jAbAla nAmaka eka dAsI thii| usako kukSi se eka putra paidA huaa| usakA nAma thA satyakAma / usake mana meM adhyayana karane kI tIvra utkaNThA thii| para vaha nirdhana thaa| binA phIsa kauna par3hAe ! pUrvajanmagata dhArmika vicAroM kI usa para bahuta sundara pratikriyA thii| jaise hI vaha zaizava kI dahalIja ko pAra karatA hai usake mana meM dharma-zAstra ke adhyayana kI eka tar3apa jAgatI hai| vaha inhIM vicAroM kI udher3a-buna meM DubakiyA~ lagAne lagatA hai| eka dina usane apane mana meM dRr3ha nizcaya kiyA aura zubha muhUrta dekhakara satyakAma maharSi gautama kI sannidhi meM upasthita huaa| vinayapUrvaka praNAma kara apanI hRdayagata bhAvanA ko abhivyakta kara prazAnta mudrA meM baiTha gyaa| maharSi gautama ne pUchAtumakauna ho? tumhArA gotra kyA hai ? satyakAma ne pratyuttara meM kahA- prabho ! merA nAma satyakAma hai| maiM apane Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA dhArmika zikSA upayogI hai ? 76 gotra ke sambandha meM kucha bhI nahIM jaantaa| ajJAta parivAra ke pariveza se gujara rahA huuN| maiM apane gotra ke paricaya ke sambandha meM pUrNata: anabhijJa huuN| maharSi gautama ke smita hAsya bikherate hue kahA-jAo, apanI mA~ se pUchakara aao| satyakAma cintA kI gahanA bdhi meM DUbane lgaa| paira lar3akhar3Ane lge| vaha nirAzA bhare svara meM bolA-mA~ ! batAo apanA gotra kyA hai ? mA~ putra kI vANI sunakara nistabdha ho gaI / Akhira batAe bhI kyA, koI eka pati ho to batAe / varanA kyA batAe? vaha bhI asaMmajana meM par3a gii| beTA, tumheM agara koI bhI pUche to usase spaSTa kaho-merA nAma satyakAma jAbAla hai| usane ghara se sAnanda vidA lI aura maharSi gautama ke upapAta meM upasthita huaa| apane gotra ke sambandha meM yathAtathya kaha sunaayaa| maharSi usakI antastala kI saralatA para Azcaryacakita the| karuNAmayI dRSTi kA sneha bhAjana banakara satyakAma Azrama meM rahane lgaa| maharSi gautama kA hRdaya usakI vinayazIlatA para dravIbhUta ho gyaa| use jJAna kA pAtra samajhakara 'brahmajJAna' kA upadeza diyaa| anta meM vaha mahaSi jAbAla nAma se prasiddha huaa| siMhanI kA dUdha svarNapAtra meM hI ThaharatA hai, anya pAtra meM nahIM / AtmajJAna bhI pAtra ko hI samprApta hotA hai, apAtra ko nahIM / eka kavi ne yathArtha kA digdarzana karAte hue ullekha kiyA hai| jaise vinA gurubhyoH guNanIradhibhyoH jAnAti dharma na vicakSaNo'pi / yathArthasArthaM gurulocano'pi dIpaM vinA pazyati nAndhakAre // 1 // manovaijJAnika stara se vizleSaNa kareM to pAyeMge ki guru kI mahimA agAdha hai| vaha ziSya kI hRdayagata taraMgita bhAva UrmiyoM ko AsAnI se parilakSita kara letA hai| Adhunika yuga meM aneka vaijJAnikoM ne yantroM kA parinirmANa kara vizva ko cakAcauMdha kara diyA hai, kintu AtmA ko jAnane kA koI bhI yantra nahIM hai| ataH zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kahA--."carejjatta gavesae".-khuda ko jAnakara Age bddh'o| yUropa aura eziyA ko jAnane se pUrva apane antastala ko jaano| eka aMgreja kA bhI yahI kahanA hai-(Know thy self) apane Apa ko jAno, gaharAI meM utara kara jaano| Aja kA chAtra pAnI para tairane vAlI zaivAla kI bhA~ti pustakoM ke UparI jJAna ko hI pakar3atA hai| jJAna kA samudra bahuta gaharA hai| vahA~ kauna DubakiyAM lagAe ? ambudhi taTa para khar3A rahane vAlA to sIpa-zaMkha hI pAtA hai| kImatI motI kahA~ se pAyegA ? gaharAI ke abhAva meM dharma ke binA koI bhI apanA hita-cintana nahIM kara sktaa| dharma bhAratIya janatA kI AtmA hai| dharma-nirapekSa kA artha hogA, AtmA kI parisamApti / adhyAtmazUnya zakSaNika vyavasthA Aja ke bhautikavAdI guNa meM varadAna kI apekSA abhizApa siddha ho rahI hai kyoMki bhAratIya chAtra aba bhI pAzcAtya zikSA saMskRti se prabhAvita haiN| ataH sabhyatA va vyAvahArikatA ke to usameM darzana hI durlabha ho gaye haiN| bhagavadvANI bhAratIya vidyArthiyoM kA jIvana hI badala detI hai| agara ve apane jIvana kA nirIkSaNa satya va ImAna kI bhUmikA para khar3e hokara kareM to ve bahuta hI susaMskRta va sabhya nAgarika banane meM sakSama ho sakate haiN| ataH isa ArSa vANI ko sadaiva yAda rakkheM-'na asabbhamAhu' asabhya, apriya tathA kleza vardhaka tuccha zabda apane muMha se na bole / yahI vidyArjana kA sahI phalita hogaa| manuSya kA udAtta vicAra hI svastha samAja kI parikalpanA hai| guru ne ziSya se kahA- "nahi jJAnena sadRzaM, pavitramiha vidyate" arthAt saMsAra meM jJAna kI tulanA meM koI bhI vastu pavitra nahIM ho sktii| kintu dRSTi se agara yathArtha kA pratibimba utara Aye to sArA andhakAra svataH hI vilIna ho jAye, yaha kaba hogA jaba buddhi ayathArtha ke parde se anAvRta ho jAyegI tathA buddhi kA pavitrIkaraNa ho jAyegA to prakAza hI prakAza sarvatra vikIrNa hone lgegaa| guru ne ziSya ko hastI kA udAharaNa prastuta karate hue .. kahA- hAthI snAna karane hetu tAlAba meM praveza karatA hai| snAna karane ke pazcAt jyoMhI vaha bAhara bhAtA hai| punaH apanI hI sUMDa se apane Upara miTTI DAlane laga jAtA hai| ziSya ne pUchA-gurudeva kyA ! baha mUrkha hai ? jo snAna kI vizuddhi aura pavitratA ko nahIM samajhatA / guru ne kahA-baha ajJAnI hai, usakA bibeka jAgRta nahIM hai / ajJAna ke kAraNa -0 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : tRtIya khaNDa hI vaha aisA karatA hai| ataH manuSya vivekazIla prANI hai| usakA viveka jAgRta hai, vaha jisa vastu ko heya samajha letA hai phira use kadApi grahaNa nahIM krtaa| yaha heya aura upAdeya kI jAgRti kaba hotI hai, jaba usake pAsa jJAna ho, adhyayana ho| basa-basa ziSya samajha gayA ki mujhe par3hanA cAhiye tathA niSThApUrvaka vidyAbhyAsa karanA caahie| kyoMki kahA gayA hai-"sA vidyA yA vimuktaye' vidyA vahI hai jo durguNoM se mukti dilaae| para Aja ke vidyArthI durguNoM ke dAsa bana gaye haiM, phaizanaparastI meM ve itane sarAbora rahate haiM, unheM anubhava hI nahIM hotA ki amUlya mAnavajanma ko hama kaise naSTa kara rahe haiN| mAtA-pitA va sadgurujanoM kI zikSA kA to lezamAtra bhI una para asara nahIM hotA kyoMki manuSya kA mana itanA durbala hai ki sadguNoM kI apekSA durguNoM se adhika prabhAvita hotA hai| isa mAnasika aniyantraNa se durAcAra kI vyAdhi pratidina bar3ha rahI hai cAhe sarakArI kAnUna kitane hI kyoM na banAye jAyeM / jaba taka antastala kI jAgRti nahIM ho pAtI, taba taka durAcAra ko sadAcAra meM parivartita karanA asaMbhava hai| viveka kA jAgaraNa bAhara se nahIM, bhItara se hogaa| vidyArthI agara bhArata ke mahAn netA va rASTrapati bananA cAhate haiM to ve aNuvrata ke mAdhyama se apanA nirIkSaNa karanA sIkheM tathA samaya kI kImata ko A~ke / mahAn banane kI bhAvanA ke sunahare svapna jo Apa rAta ko saMjote haiM ve svapna svapna na rahakara sAkAra hone lgeNge| eka aMgreja ne kahA hai-- (Time is money) samaya bahuta bar3A dhana hai| nepoliyana yuddha kI vyastatA meM bhI jojephAina ko patra likhane kA samaya nikAla hI letA thaa| aisA kahA jAtA hai ki Aja ve patra karor3oM DAlara ke haiN| eka dukAnadAra ke pAsa eka vyakti pustaka kharIdane ke lie AyA aura pustaka kA mUlya pUchA / beMjAmina phreMkalina ne kahA --eka DAlara / vaha calA gyaa| kucha kSaNa rukakara punaH AyA aura pUchA--mahAzaya ! pustaka kA mUlya kucha kama karoge ? pheMkalina ne tapAka se uttara diyA-savA DAlara / grAhaka asamaMjasa meM par3a gayA / pustaka vahI hai itane meM cauthAI DAlara kaise bar3ha gyaa| usase rahA nahIM gyaa| usane apanI jijJAsA kA spaSTIkaraNa caahaa| dukAnadAra ne hArda samajhAte hue kahA-kImata pustaka kI nahIM, samaya kI hotI hai| Aja jo Apa vikAsa kI rUparekhA dekha rahe haiM, ye sAre vikAsa ke kArya samaya kI upAdeyatA se hI sampAdita hue haiM / ataH chAtroM ko cAhie ki ve samaya kA mUlyAMkana kare / mahAn kavi, baktA va prophesara banane kI abhIpsA ho to samaya ke pAbanda baneM tathA sAtha hI sAtha apane jIvana ko naitika, ImAnadAra va sadAcArI banAne kA satata prayAsa kreN| jisakA hRdaya karuNA va maitrI se ota-prota hai, vahI vyakti samAja, rASTra va parivAra ke samakSa naitika mUlyoM kI pratiSThApanA kara sakatA hai / jIvana kI ujjvala, pavitra va prakAzamayI AbhA ke pariprekSya meM apane Apako jhA~ka sakatA hai| usa chAtra kA jIvana dhanya hai jisane samaya kI prANavattA ko sahI mAne meM samajha liyA hai| naitika zikSA kI dRSTi se aMkana kareM to rANAvAsa kI vidyAbhUmi apanA gauravamaya itihAsa prastuta karatI hai evaM Adhunika yuga meM eka nayA kIrtimAna sthApita karatI hai|