Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka madhyakAlIna zabdo jayaMta koTArI adhivAsiyAM taruNaprabhasUrikRta 'SaDAvazyaka bAlAvabodha' (saMpA. prabodha paMDita) mAM adhivAsiyAM zabda vaparAyo che ne saMpAdake enuM mULa saM. adhivAsita darzAvI 'worshipped by means of perfumes' (dhUpa ApI pUjyA ) evo Apyo che. saMskRta adhivAsitano 'dhUpa ApI suvAsita kareluM evo eka artha cheja, paraMtu 'SaDAvazyaka bAlAvabodha' mAM A zabda je saMdarbhamAM vaparAyo che tyAM te artha baMdhabesato nathI. A kRtimAM rAjA aputra maraNa pAmatAM rAjyanA pradhAna puruSe rAjAnI zodha mATe pAMca "divya adhivAsiyAM" ema kahevAmAM AvyuM che. divya eTale parIkSA arthenA camatkAro rAjA tarIke jenI pachI baraNI thAya che te vidyApati pAse AvatAM ghoDo bArava kare che vagere ghaTanAo A pachI nirUpAI che. dekhItI rIte ja ahIM adhivAsiyAMnA 'sugaMdhita karyA' evA arthane avakAza nathI. prAkRta koza ahivAsia ( adhivAsita) zabda sajja kareluM, taiyAra kareluM' evo Ape che te ja ahIM abhipreta jaNAya che : pAMca divya taiyAra karyAMI, nakkI karyaM. anivaDa 'ArAmazobhA rAsamALA (saMpA. jayaMta koThArI ) mAM anivaDa zabda A pramANe caparAyelo maLe che : mata dyau koi pAsi anivaDa AivA re saMpAdake saM. anivartamAMthI vyutpatti sUcavI anivaDano artha 'sAva ? ekadama ?' ema nodhyo che. dekhItI rIte ja, saMdarbhamAM kaIka besI zake tevA arthano tarka karavAmAM Avyo che. mULa tarIke darzAvala saM. anivarta Avo artha bhAgye ja ApI zake. 'jinarAjasUri-kRti-kusumAMjali' (saMpA. agaracaMda nAhaTA ) mAM anivaDa zabda aneka vAra vaparAyo maLe che. jemake, (1) anivaDa thAtAM vAra na lAgai je sagA. (2) na kahai pheri vacana jau kisA, taI anivaDa jANI to disA dIsau vaDa vayarAgi jisA, e vairAga kahau kiNa misA. (3) palakamAMhi anivaDa huau re, tiNa tujhanai sAbAsi re. (4) sIkha karai vATai milyA re, vIchaDavAnI bAra, te to ahma suM sIkha na kA karI re, anavaDa jema vicAra. [33]
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdake anivaDa zabda zabdakozamAM nodhyo che, paNa eno artha Apyo nathI. 'jinarAjasUri-kRti-kusumAMjali'mAM nivaDa zabda paNa vaparAyo cha : (1) vAta kahai je pApanI, tiNa sAthai ho karuM nivaDa saneha (2) bagasi gunaha e bApajI, hiva mo suM ho dhari nivaDa saneha. (3) jeha suM nivaDa saneha te tau vIsAryA navi vIsarai. ema lAge che ke nivaDanA prayogo ja cAvIrUpa bane tevA che. badhe nivaDa 'sneha'nuM vizeSaNa cha. trIju ddaSTAMta gADha, UMDo' evo artha spaSTa rIte Ape che, "jenA pratye gADha/UMDo sneha hoya te visAryA vIsaratA nathI." bahelA be dRSTAMtomAM paNa e artha nirvighne laI zakAya che. e banne paMktio prabhuprArthanAnA padamAMthI che. pahalI paMktimA pote pApa sAthe UMDo sneha ko hato teno ullekha che, bIjI paMktimAM tIrthaMkaradevano UMDo sneha prAo che. nivaDa zabda nikaTamAthI Avyo hovAno tarka thaI zake. prAkRta koza NiaDa (nikaTa) zabda pAse, pAsena' evA arthamAM noMdhe che. jo A barAbara hoya to nivaDa eTale 'nikaTano, AlIya, gADha' evo artha levAnuM khoTuM na kahevAya. ane anivaDano 'dUranu, anAtpIya' evo artha thAya, e noMdhapAtra che ke nivaDanI peThe anivaDa snehanA vizeSaNa tarIke kyAMya vaparAyelo nathI. e ekalo ja vaparAyo che. ethI emAM 'anAtmIya' uparAMta 'parAyA' 'niHsnehI' evA ardhane praNa avakAza jaNAya che. jemake, (1) je sagA che temane anAtmIya parAyA thatAM vAra lAgatI nathI. (3) palakamAM anAtmIya parAyo niHsnehI thaI gayo che te mATe tane zAbAzI ghaTe che. .(mAtA dIkSA levA taiyAra thavela putra pratyernu A vyaMgavacana che.) (4) judA thavAne prasaMge raste maLI gayelA loko paNa vidAya mAge ch|rjaa mAge che to agArI kema vidAya rajA na mAgI ane Ama parAyA niHsnehInI jema vicAra karyo ? bIjA udAharaNanAM andhayo barAbara spaSTa thatA nathI, paNa emAM anivaDano Avo ja artha levAno rahe. anubhAva 'gurjararAsAvalI' (saMpA. ba. ka. ThAkora vagere)mAM anubhAva zabda A pramANe vaparAyo hai : vAjai tUra anAhata, nAha taNai anubhAvi, ANai eka anekapa, eka palANaI vAhu. saMpAda koe anubhAvino 'by the dignity. by the authority' (gauravathI, adhikArathI [343 .
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattAthI) evo artha Apyo che. prasaMga neminAthanA varaghoDAno che. emAM 'adhikAra ke sattA'no artha prastuta jaNAto nathI, kemake neminAtha rAjavI nathI, rAjakumAra che. enA karatAM 'gaurava, mahimA' evo artha vadhu prastuta bane tevo che. tyAM paNa 'gauravathI' nahIM paNa 'gaurava arthe' ema anvaya vadhu ucita lAge che : 'nAthanA gaurava ke mahimAne arthe zaraNAI vAge che' vagere. jJAnavimalasUrikRta 'AnaMdaghana bAvIsI para bAlAvabodha' (saMpA. kumArapAla desAI)mAM paNa anubhAva zabda maLe che : bhavobhavathI abhinava e dravyathI anubhAvathI te kahIi chaI. saMpAdake anubhAvano 'karmano vipAka' evo artha Apyo che, paNa ahIM pAThanuM vAcana ja doSayukta hoya evaM lAge che. stavananI je paMktinI samajUtI tarIke A vAkya Ave che te paMkti A pramANe che : bhavibhavi re dravya bhAvathI bhAkhIi re. joI zakAya che ke mULamAM anubhAva nathI, dravya ane bhAba che, eTale vivaraNanA anubhAva zabdane anu bhAva tarIke vAMcavI joIe. anu eTale 'ane' anu A arthamAM madhyakAlIna sAhityamAM bAraMbAra vaparAyo che. jemake, 'gurjararAsAvalI'mAM ( 1 ) paNamIu sAmIu neminAhu anu aMbiki mADI (2) save salakkhaNa rUyavaMta anu kaMcaNavanni (3) sIsi camara baMbAla anu kaMThi kusumaha mAla. - apramANa "gurjararAsAvalI'mAM A zabda A rIte vaparAyelo maLe che : tiNi khiNa melhiuM vaNacari bANuM, UDiuM gayaNi hUuM apramANu. saMpAdakoe apramANano artha 'unknowable, invisible' (ajJeya, adRzya) evo Apyo che. bANa AkAzamAM gayuM tethI adRzya thaI gayuM ema temaNe ghaTAvyuM lAge che. paNa apramANano Avo artha levA mATe koI AdhAra jaNAto nathI. apramANa eTale 'asiddha', ahIM 'niSphaLa, nakAmu': 'te kSaNe vanacare bANa choDyuM. te AkAzamAM gayuM ne tethI niSphaLa nIvaDyuM.' 'ArAmazobhA rAsamALA' mAM paNa A zabda vaparAyelo maLe che : vahilI nAvi tu tuM jANi, mai tujha dIThau apramANa. saMpAda ke apramANano 'asiddha' evo artha Apyo che. ahIM 'asiddha' eTale 'azakya, asaMbhavita' : 'bahelI na Ave to tane huM joI zakuM te tuM azakya / asaMbhavita jANaje ( eTale ke huM - tuM maLI zakIzuM nahIM). ' [35]
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ abAha 'gurjararAsAvalI'mAM abAha zabda A pramANe vaparAyelo cha : tApiiM pIDiu vilavai abAha. saMpAdakoe abAhanA mULamAM bAhu zabda mAnI eno artha 'without hands' (hAtha vinA) evo Apyo che. A artha ahIM asaMgata che te sahelAIthI samajAya evaM che. raDavAnuM vaLI bAhu vinAnuM kevu ? e spaSTa che ke abAdha parathI abAha Avelo che ne eno artha thAya 'aMtarAya vinA, atyaMta, khUba' : 'tApathI pIDavAmAM Avelo te khUba vilape che.' e navAInI vAta che ke anyatra abAhu zabda vaparAyelo che tyAM saMpAdakoe ene abAdhamAMthI vyutpanna karI eno 'without obstacle, freely' (antarAya vinA, vina vinA muktapaNe) evo Apyo che. nirdiSTa prayogo A pramANe cha : (1) pAMci paMcAle liu sanAhu, Aviu ghaDUTha kUyaru abAhu (2) dhAI dhasaI te UdhasaI, vilasaiM hasaiM abAhu bIjA udAharaNamAM 'muktapaNe' artha cAlI zake tema che paNa 'antarAya vinA' eTale 'khaba' e artha paNa karI zakAyaH 'muktapaNe khuba hase che.' paNa pahelA udAharaNamAM e artha yogya rIte baMdha besaze nahIM. tyAM abAhu kuMvara ghaTotkacana vizeSaNa che. eTale 'jene kazo aMtarAya naDato nathI evo vIrapuruSa, apratirodhya' evo kaMIka artha levo joIe ema lAge che : 'apratirodhya ghaTotkaca kuMvara Avyo.' abhokhau. Abhokhau, abhokhaNa rAjazIlakRta vikramakhAparAcaritra' (saMpA. kanubhAI zeTa, dhanavaMta zAha)mAM abhokhu zabda Ama vaparAyelo cha : khAparau jAma pahutu bAri, dIyau abhokhu pANIdhAri. saMpAdake abhokhuno 'apoSaNa' artha Apyo che. 'apoSaNa' (saM. ApozAna) eTale jamatI vakhate, AraMbha ke aMte Acamana lebu te. ahIM e artha kevI rIte saMgata bane ? bhojanaprasaMga to ahIM cha ja nahIM. khAparo bAraNe Ave che tyAre tenA karavAmAM AvatA satkArarnu ahIM varNana cha, jemA pANInI dhArAthI abhokhu ApavAmAM Avyu ema kahevAmAM AvyuM che. e varNana Acamana sAthe baMdha bese nahIM. e noMdhapAtra cha ke sAdhusundaragaNikRta 'uktiratnAkara' abhokhau (temaja abhokhaNu) zabdano artha 'abhyukSaNam' Ape cha, jeno artha thAya che 'siMcana, chaMTakAva'. vaNI anya kRtiomAM abhokhaNa zabda vaparAyelo maLe che tyAM badhe satkArano prasaMgasaMdarbha che. satkAramA [36]
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANIthI paNa dhovAnI praNAlikA jUnA samayamA hatI. tethI ahIM abhokhu eTale 'satkAra rUpe pANI siMcana' evo artha ja levo joIe. anya prayogo A pramANe cha : lAvaNyasamayakRta 'vimalaprabaMdha' (saMpA. dhIrajalAla dha. zAha) - sovana karavI dIi abhokhaNa, sAjaNa harakhi bhariyA. saMpAda ke 'AvakAra' artha Apyo che, paNa 'suvarNanI jhArIthI pANI sIMce che' evo artha spaSTa che. 'lAvaNyasamayanI laghu kAvyakRtio' (saMpA. zivalAla jesalapurA) - mani viNa abhokhaNa di ghaNAM, vIramatI melhai besaNAM. saMpAdake abhokhaNarnu mULa saM. ambhoSNa mAnI 'garama pANI' evo artha karyo che. paNa satkAra rUpe sIMcavAmAM AvatA pANIno artha spaSTa che. besaNAM ApavArnu pachI Ave che te paNa sUcaka che. 'ArAmazobhA rAsamALA'mA - saMpuTi milyA bAri e, Abhokhai ApaTa vAri e lagna veLAe varane pokhavAmAM Ave che te prasaMgano ahIM saMdarbha che eTale saMpAdake abhokhaino lIdhelo 'satkAra rUpe pANInu siMcana karavAmA' e artha yathAyogya che. dehalakRta 'abhivanaUjhaNu' (saMpA. zivalAla jesalapurA)mAM aMboSaNa zabda maLe cha : rANI sudarzanA dIthalAM bhRgAra re, aMboSaNa sahUni mAniM havA. saMpAda ke aMboSaNano 'kogaLA' artha Apyo che, je bhAgye ja prastuta gaNAya. prasaMga mahemAnonA svAgatano meM eTale aMboSaNa te abhokhaNane sthAne Avelo hoya ema lAge che. 'badhAMne mAna rUpe pANI siMcana karavAmAM Avyu' evo artha laI zakAya che. avokhaNa, alabatta, zAmaLakRta 'siMhAsanabatrIzI' (saMpA. harivallabha bhAyANI)mAM 'apozaNa' eTale 'bhojana veLAnA Acamana'nA arthamA vaparAyelo maLe che : aboTa abokhaNa ati ghaNAM, ko bhikSAvaza thAya. brAhmaNanA vyavahAronA varNanamA A Ave che tethI aboTa karavA, Acamana levU, bhikSA mAgavI vagerene brAhmaNanA vyavahAro tarIke samajI zakAya che. AdhI saMpAdake Apelo 'apozaNa' artha yogya che. paNa 'abhivana-UjhaNu'mAM aMboSaNa e abhokhaNano bhraSTa pATa hovAnI zakyatA ja balavAna che. [37]
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ amalImANa 'aitihAsika jaina kAvyasaMgraha' (saMpA. agaracaMda nAhaTA ) mAM amalImAna zabda A pramANa vaparAyelA maLe che : jaga mAMhe amalImAna sUri ja teja samAna saMpAda ke 'nirmala mAnavAlA' evo artha Apyo che te bhUlabharelo che. amalI e zabda saM. amardita parathI Avelo che. amalImAna eTale jenuM mAna amardita, akhaMDita raghu che evI. "jinarAja kRti kusumAMjali mAM paMkti che : baMdhava amalImANa. amalImANano artha 'agaMjita' (aparAjita) Apyo che te cAlI zake. mAna mardita na thavaM eTale aparAjita rahevuM. amAi, amAmo, amANuM, amAna 'terA-caudamA zatakanAM traNa prAcIna gujarAtI kAvyo' (saMpA. harivallabha bhAyANI) mAM amAi zabda A pramANe vaparAyelo maLe che : lahiya chidyaM savi dukha amAi saMpAda ke zabdakozamAM amA- sAme praznArtha mUkyo che, paraMtu emaNe A paMktino anuvAda 'lAga maLatAM sau duHkha AvI paDe che' evo Apyo che. amAino 'AbI paDe che', evo artha saMdarbhathI besADelo che e spaSTa che. mAi eTale 'mAya, samAya'. amAi eno virodhI zabda hovAnuM samajAya che. amAi eTale 'na mAya' eTaleke 'UbharAya'. 'chidra / lAga maLatAM sau duHkha UbharAya che' ema e artha barAbara baMdha besI jAya che. e noMdha joIe ke rAjasthAnI koza amAi zabdano 'apramANa, bahuta, 'adhika' evo artha Ape che, tyAM amAi kriyApada nahIM paNa vizeSaNa che. amA- parathI banelo bIjo eka vizeSaNazabda che amAmo 'jinarAja - kRti kusumAMjali' mAM e vaparAyelo che : (1) ekaNa dUdha amAmo dIyAM, ghRtano bIDo bIjI lIyo. (2) caraNakaraNa dhana mAla, amAmo lUTisI. pahelI paMktine saMdarbhe saMpAdake 'amUlya' artha Apyo che temAM kaMIka bhrAnti thayelI jaNAya che. amAmo zabdanA mULamAM amA- hovAnuM spaSTa che, AthI eno artha 'na mAya teTalu, [ 38 ]
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ amApa, puSkaLa' ema ja levo joIe. dUdhane amUlya kahevAmAM kaI svArasya nathI, ghaNuM dUdha Ayu ema ja abhipreta hoI zake. bIjI paMktimAM paNa 'puSkaLa'no artha barAbara besI jAya che. rAjasthAnI koza amAva zabda 'khUba, behada'nA arthamA noMdhe che te amApa sAthe tema amAmo sAthe saMbaddha gaNAya. bhagavadgomaMDala tathA bRhad gujarAtI zabdakoza amAmo zabda no 'amUlya' artha Ape che te paNa bhrAnta gaNavU joIe. bhagavad gomaMDale 'AnaMdakAvyamahodadhi'mAMthI 'paNa sATuM bAjhe nahIM, kahe amAmo mAla' ta udAharaNa ApyaM che temAM pahelI dRSTiA 'amUlya' artha besI jAya, paNa samagra prayoga paraMparA jotAM 'amApa, puSkaLa' e artha ja levo joIe. prasaMgasaMdarbha maLe to A vAta vadhAre sArI rIte sthApita karI zakAya. . 'akhAnI kAvyakRtio' (saMpA. zivalAla jesalapurA)mAM amANu, amAna, amAnI maLe che te paNa amA- sAthe saMkaLAyelA ja mAnavA joIe : bhAIo ! bhava saMtApa, bhAta dekhIne bhUlaeM, akSara amANu Apa, AThe pahora akho kahe. saMpAdake amApuMnA mULamAM arabI amAna zabda mAnI 'rakSaNa' evo artha Apyo che tene saMdarbhamAM kevI rIte besADavo te koyaDo ja che. amANuM eTale 'mAna - mApa vagaranu, anaMta' evo artha letAM vAkyArtha barAbara besI jAya che : 'Atmatattva akSara ane anaMta che.' e anubhava adbhuta amAna. saMpAdake amAna zabda nA be artha ApyA che. saM. a-mAna eTale 'ahaMbhAva vinAno' ane arabI amAna eTale 'nirbhayatAno, amaratvano'. mAna zabda saMskRtamA 'mApa'nA arthamAM paNa che e saMpAdakane smaraNamAM AvyuM nathI tethI ja AvA arthomAM kheMcAI javAnuM banyuM che. ahIM paNa paMktino artha spaSTa cha : "e anubhava adbhuta ane amApa, anaMta cha.' / piMDa-brahmAMDa te kAca ja sthAnI, tehenuM poSaNa vastu sadA amAnI. saMpAdake amAnIno 'mAnI zakAya nahIM tevo' evo artha Apyo che tyAM vaLI, emAM mAna zabda rahelo hovAnuM vIsarAI javAthI trIjA ja bhaLatA artha tarapha kheMcAI javA banyuM che. ahIM 'vastu' zabda strIliMgano hovAthI amAnatuM amAnI thayuM che. 'Apa' amAna, paNa 'vastu' amAnI. artha to eka ja che. vastu eTale brahmane 'amApa, anaMta' kahevAmAM Avela che. [39]