Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ keza-loca paryuSaNa parva Ave eTale aneka jaina sAdhu-sAdhvIo kezaloca kare eTale ke potAnA mukha-mastaka paranA vALa kheMcIne kADhI nAkhe. keza eTale vALa. saMskRtamAM je keTalAka ekAkSarI zabdo che temAM 'ku' zabdanA paNa judA judA artha thAya che. 'ka'no eka artha thAya che 'mAthuM'. 'keza' eTale mAthA para je rahelA che te vALa. je zeti kRti Theza ! -- ema kahevAya che. loca saMskRta zabda che. 'luc' dhAtu parathI te Avelo che. 'luMca' eTale toDavuM, ukhADI nAkhavuM, kheMcI kADhavuM, 'kezaloca' eTale mukha ane mastaka paranA vALa kheMcIne ukhADI nAkhavAnI kriyA. e mATe phakta 'loca' zabda paNa rUDha thayo che. manuSyanA zarIramAM vALanuM anokhuM sthAna che. vALa satata vRddhi pAme che. enI vRddhi nakhanI vRddhi jevI varavI lAgatI nathI. vALa zarIranI zobhAmAM abhivRddhi kare che. vALathI mANasa hoya tenA karatAM vadhu dekhAvaDo lAge che. vALa mukhanuM maMDana che. susaMskRta mAnavajAte kezagUMphaNanI ane kezakartananI kalA ghaNI vikasAvI che. vALanA lAMbA ke TUMkA kada dvArA vividha kalA khIlavI zakAya che. strIonA lAMbA ke TUMkA vALa dvArA kezakalApano ghaNo vistAra thayo che. kudaratI vALavALI viga-(Wig)nI sagavaDa pachI to eka vyaktinA vALa bIjI vyaktine kevA kAma lAge che ane mANasa potAnuM kudaratI rUpa keTaluM pheravI zake che te jovA maLe che. eTale ja phakta vALanA paNa vivadha vyavasAyo duniyAmAM vikasyA che. vALa kADhI nAkhavA, vALa vadhatA aTakAvavA, vALa vadhAravA, vALanA raMga badalavA, vALathI thatA rogo nivAravA ke tenA upacAra ka2vA - ema vALanI mAvajata mATe pAzcAtya dezomAM laeNboreTarImAM saMzodhano thatAM rahe che. manuSya ane prANIonA vALano auSadha tarIke paNa upayoga thAya che.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 jinatattva manuSyanA zarIramAM mastaka paranA vALa sauthI vadhu vadhe che. nAnuM bALaka janme che tyAre mastaka upara vALa sAthe janme che, athavA jamyA pachI tarata enA mAthAnA vALa vadhe che. bALakanA zarIranA anya bhAgo upara vALa hotA nathI. samaya jatAM zarIra para ruvAMTI thAya che. kizorAvasthAmAM mUcha-dADhI vagerenA vALa Uge che, paNa te badhAmAM mastaka paranA vALanuM vadhavuM sauthI jhaDapI hoya che. vALa dehalAvaNyanuM aMga che. vividha prasAdhano vaDe ane vividha paddhatie vALanuM guMphana karIne e lAvaNyane vadhArI zakAya che. puruSa karatAM strI vALathI vadhu AkarSaka dekhAya che. vALanI sarakhI mAvajata jo karavAmAM na AvI hoya to tenI rukSatA caherAnI virUpatAmAM umero kare che. alabatta, emAM apavAda hoI zake che. sAdhu-sAdhvIe potAnA zarIranuM AkarSakapaNuM prayatnapUrvaka TALavAnuM hoya che. eTalA mATe mastakamuMDananI, mAthAnA vALA utarAvavAnI praNAlikA hindu, jaina, bauddha dharmamAM, bhAratIya saMtaparaMparAmAM jovA maLe che. gRhasthomAM paNa vALa utarAvavAnI mAnatA manAya che. svajananA, vaDIlanA avasAna nimitte paNa muMDana karAvAya che. mastaka upara vALa na hoya ane je hoya tenI jarA paNa mAvajata karavAmAM na AvI hoya to lAvaNyanI dRSTie sAdhu-sAdhvIomAMthI gRhastha jIvananuM AkarSakapaNuM nIkaLI jAya che. kezanuM muMDana, guMphana, puSpAdi alaMkArothI suzobhana rAga janmAve che, cittamAM vikAra ANe che. svamukhanuM pratibiMba jovAnI lAlasA jAge che. kezanA amuMDanathI ke muMDanathI cittamAM krame krame nirvikAratA Ave che. A nirvikAratA brahmacaryanA pAlanamAM sahAyarUpa thAya che. muMDita mastaka e saMyamanI zobhA che. paraMtu kezaloca dvArA muMDita thayeluM mastaka indriyo ane cittane vizeSapaNe vaza rAkhe che. kezaloca ahiMsA dharmanA ane saMyamanA pAlana mATe heturUpa thavA uparAMta karmanI nirjarAna haturUpa bane che. bhAratIya saMskRtimAM atyaMta prAcIna samayathI zarIra paranA vALa na kApavAnI eka paraMparA paNa cAlI AvI che. tApasI potAnA mastaka paranA vALa jeTalA vadhe eTalA vadhavA detA ane lAMbA vALanI jaTA bAMdhatA. sAmAnya gRhastho karatAM pote bhinna che ane keza-suzobhanamAM pote rAcatA nathI e
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ keza-loca 149 emanI A jaTA parathI dekhAI AvatuM. Aje paNa ghaNA sAdhu-saMnyAsIo jaTA rAkhe che. paraMtu jaTA rAkhanAre mAthAmAM jU, lIkha, khoDo vagere na thAya enI satata kALajI rAkhavI paDe che. strIo (zIkhomAM to puruSo sudhdhAM) lAMbA vALa rAkhe che, coTalo, aMboDo gUMthe che. paraMtu temaNe paNa bahu sAvadha rahevuM paDe che. e mATe tela, sAbu ke tevAM auSadhono upayoga paNa vakhatovakhata karavo paDe che. - sAdhu ja lAMbA vALa rAkhe to vALanI vakhatovakhata mAvajata karavAnI jarUra paDe. e mATe snAna karavuM paDe; tela-sAbu vagereno upayoga paNa jarUrI bane. vaLI mAthAmAM chU ke lIkha paDe ane tIvra khaMjavALa divasamAM ghaNI vAra Ave to cIDa, kaMTALo, udvega, gusso vagere azubha bhAvo ane saMkaleza pariNAmo rahyA kare. vAraMvAra mAthAmAM khaMjavALane kAraNe sthUla ke sUkSma jIvahiMsA paNa thayA kare. ahiMsAnA mahAvratanuM atyaMta sUkSma pAlana karanArA, snAnAdi kriyA na karanArA jaina sAdhuo eTalA mATe ja jaTA rAkhatA nathI, ane samaye samaye vALano loca kare che. kezalocanI prathA duniyAmAM eka mAtra jaina dharmamAM ja jovA maLe che. vyaktigata rIte koI paNa dharmanI koI koI vyakti kezaloca karatI hoya te judI vAta che, paNa zAstranI AjJA ke dhArmika paraMparA anusAra badhAM ja sAdhusAdhvIo kezaloca karatAM hoya tevuM mAtra jaina dharmamAM ja jovA maLe che. astrA ke kAtarathI muMDana karavAnI prathA vibhinna nimitte keTalAka dharmomAM jovA maLe che. keTalAka saMnyAsIo niyamita muMDana karAve che; paNa potAnA mastaka ane caherA paranA vALa AMgaLIo vaDe kheMcIne kADhI nAkhavAnI locanI paddhatino mahimA anokho che. svAnubhavathI enI vizeSa pratIti thAya che. zuM saMyama dhAraNa karavA mATe arthAt sAdhu banavA mATe muMDAvavAnI jarUra kharI ? mastakanuM muMDana na karAvyuM hoya chatAM mANasamAM sAdhunA guNo na hoI zake ? hoI zake. bhagavAna mahAvIre kahyuM che ke mastaka muMDAvavAthI mANasa muni thaI jato nathI, paNa munie mastaka na ja muMDAvavuM joIe evuM paNa bhagavAne kahyuM nathI. jema mastakanA muMDananI bAbatamAM tema vezanI bAbatamAM paNa kahI zakAya. sAdhuno veza dhAraNa karavA mAtrathI sAdhu thaI javAtuM nathI. anya pakSe veza dhAraNa na karyo hoya tevI vyaktimAM paNa sAdhunA uttama guNo hoI zake che.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa0 jinatAne tema chatAM sAdhano bAhya veza ane muMDana dvArA bAhya dekhAva sAdhujIvanane avazya upakAraka thAya che. joke daMbhI, DhoMgI sAdhuo mATe kahevAya che : ziramuMDanameM tIna guNa, miTa jAne zirakI khAja ! khAneko laDu mile aura loka kahe mahArAja || AMtara ane bAhya dekhAvanI eTale ke samagra jIvananI ekarUpatA hovI te ghaNI agharI vAta che. chatAM jeo e siddhi meLave che teonA patana mATe bhayasthAno ochAM rahe che. bAhya veza aMtaranA tevA bhAvone poSaNa Ape che, ane na hoya to tevA bhAvo jagADe che. aneka vyaktionA, saikAo sudhInA anubhava parathI paraMparA sarjAya che. bhAratIya saMskRtimAM mastaka-muMDananI paraMparA sAdhuo mATe eTale ja iSTa gaNavAmAM AvI che. jaina sAdhuonA kezalocanuM mahattva to ethI paNa vizeSa che. saMyamapAlananI ane ahiMsAdharmanI dRSTi lakSamAM letAM e mahattva samajAya evuM che. loca traNa prakAranA batAvavAmAM AvyA che : (1) uttama, (2) madhyama ane (3) kaniSTha. (1) dara be mahine eTale ke varSamAM kula cha vakhata loca karavAmAM Ave to tene uttama loca kahevAmAM Ave che, kAraNa ke be mahinA jeTalA samayamAM mANasanA mastakanA vALa goloma jeTalA, gAyanI ruvAMTI jeTalA (eka-be iMca jeTalA) vadhI jAya che. (2) dara traNa mahine lonca karavAmAM Ave tene madhyama loca kahevAmAM Ave che. (3) dara cAra mahine lonca karavAmAM Ave tene kaniSTha loca kahevAmAM Ave che. digambara muniomAM dara be, traNa ke cAra mahine lonca karavAnI paraMparA custapaNe cAlI Ave che. zvetAmbaromAM dara cAturmAse athavA dara bAra mahine, paryuSaNa parva pahelAM lonca karavAnI paraMparA cAlI Ave che. sAmAnya rIte keza-loca karavAnA divase sAdhue upavAsa karavAno rahe che. keza locanI kriyA divasa daramiyAna karavAnI hoya che. koInA vALa AMgaLImAM tarata na Ave ke chaTakI jAya evA hoya te te mATe bhasma athavA rAkhano upayoga karavAnI chUTa ApavAmAM Ave che. vALa kheMcatI vakhate
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ keza-loca 151 mastakanI tvacAmAMthI lohInI Tazara phUTe to te aTakAvavA ne maTADavA mATe paNa bhasma upayogI bane che. keza-loca mana phAve tema jamaNI ke DAbI bAju, AgaLa ke pAchaLa game tyAMthI karAto nathI. niyama pramANe kapALanI uparanA madhya bhAgathI zarU karI jamaNI bAjuthI DAbI bAju ema najIka-najIkanA vALanA loga Avarta pramANe karAya che. je jagyAe vALano loca thaI gayo hoya tenI Aju bAjumAM mastakanI tvacAmAM thoDI ochI saMvedanA rahe che ke jethI tyAMthI loca karavAnuM saraLa paDe che. vAraMvAra loca karavAthI mastakanI cAmaDI evI thaI jAya che ke jethI samaya jatAM locanI vedanA ochI rahe che. zvetAmbara paraMparA pramANe jainonA sAdhunA nIce pramANe sattAvIsa guNa batAvavAmAM Ave che : pAMca mahAvratone pALanAra (5), rAtri-bhojanano tyAga (1), chakAya jIvanI rakSA (ka), pAMca indriyo upara saMyama (5), traNa guptinuM pAlana (3), lobha rAkhe nahi (1), kSamA dhAraNa kare (1), cittane nirmaLa rAkhe (1), paDilehaNa kara (1), saMyamamAM rahe (1), parISaho sahana kare (1) ane upasarga sahe (1). digambara paraMparA pramANe sAdhunA guNonI gaNatarI thoDI judI rahI che. zvetAmbara paraMparAmAM keza-locane sAdhunA mULa guNamAM gaNavAmAM Avyo nathI. digambara paraMparA pramANe sAdhunA aThThAvIsa guNa gaNavAmAM Ave che, ane kezalocano samAveza sAdhunA mUla guNamAM karavAmAM Avela che. sAdhunA aThThAvIsa mUla guNa A pramANe batAvavAmAM AvyA che : pAMca mahAvrata, pAMca samiti, pAMca indriyono nirodha, cha Avazyaka, keza-loca, acelakatva, astAna, bhUmizayana, adaMtadhAvana, UbhAM UbhAM AhAra ane 24 kalAkamAM eka vakhata AhAra. Ama zvetAmbara paraMparA karatAM digambara paraMparAnA sAdhuomAM kezalocanuM mahattva ghaNuM vadhAre che. teo keza-loca jAheramAM ane keTalIka vAra utsavapUrvaka kare che. koI paNa vyakti dIkSita thaI jaina sAdhu bane che tyAre prathama tenuM mastaka muMDavAmAM Ave che; ane tyArapachI ene sAdhunAM vastra paherAvavAmAM Ave che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15ra jinatattva e vakhate mataka-muMDana hAthathI loca dvArA karAya to te uttama che. keTaleka ThekANe te pramANe ja karAya che, paraMtu samaya ane saMjogAnusAra tathA vyavahAradaSTie kAtara ke astrAthI paNa muMDana karAya che, dIkSA letI vakhate vyaktinuM vairya jo ochuM hoya to locanA kaSTathI pahelA divase ja dIkSA prati abhAva thaI javAno saMbhava rahe che. locanI vedanA jevI-tevI nathI. mastaka karatAM mUcha-dADhInA vALa kheMcavAmAM vadhu vedanA thAya che. ethI moDhA upara sojo AvI jAya ke gUmaDAM thAya che. svecchAe vedanA sahana karavAnI che. vedanA je pramANe sahana thAya te gatie lonca karAya che. kyAreka potAne hAthe na phAve to sAdhuo ekabIjA pAse paNa loca karAvI le che. kyAreka locanI vedanA atizaya vadhI jAya to sAdhu ke sAdhvIne AMkhe tammara paNa AvI jAya che. keTalAMka daDha mananA ane sahiSNu cittavALAM sAdhusAdhvIo tammara AvI gayA pachI pAchA jevA svastha thAya ke tarata potAnA locanI kriyA cAlu rakhAve che. eTalA mATe ja kezalocanI kriyA e jaina dharmanI mahimAvaMtI advitIya kyiA gaNAya che. loca karAvavAne badale vALa jema vadhatA jAya tema tema kAtara ke astrAthI hajAma dvArA athavA jAte kApI nAkhavAmAM Ave to temAM zo vAMdho che ? - evo prazna kadAca koIkane thAya, eno uttara e che ke jaina sAdhuo aparigrahI, akiMcana hoya che. hajAma dvArA muMDanamAM paisAno vyavahAra Ave che, je sAdhuo mATe svIkArya nathI. sAdhuo alpatama evAM anivArya upakaraNo potAnI pAse rAkhe che. kAtara ke astrAnI evI anivAryatA nathI. potAnI pAse kAtara ke astro na rAkhe paNa jarUra paDe tyAre koInI pAse maMgAvIne vApare temAM zo vAMdho ? eno uttara e che ke gharabAra ane badhAMno tyAga karanAra sarva virativALA sAdhuone tema karavA jatAM A bAbatamAM parAdhIna rahevuM paDe. mAgavAno ane pAchA ApavAno vyavahAra vakhatovakhata karavo paDe. sAcA jaina sAdhuo to ayAcaka vRttivALA hoya che, eTale loca karavAthI svAdhInapaNAnI bhAvanAne ane ayAcakavRttine poSaNa maLe che. vaLI kAtara-astro vAparavAthI vALa sarakhA kApavAno ane sArA dekhAvAno bhAva jAgavAno saMbhava che. sAdhune jyAM arIsAmAM moTuM jovAnuM varSa che tyAM kAtaraastrA vAparavA karatAM locanI kriyA ja emane mATe uttama saMyamapoSaka che ema manAyuM che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ keza-loca 153 uMmara, roga, vedanA sahana karavAnI azakti ityAdine kAraNae apavAdarUpa saMyogomAM keza-locane badale "suramuMDana" (astrAthI muMDana) athavA kartarImuMDana (kAtarathI muMDana)nI chUTa ApavAmAM Ave che. paraMtu jeo kuramuMDana karatA hoya temaNe dara mahine ane kartarImuMDana karatA hoya temaNe dara paMdara divase muMDana karAvavuM joIe, kAraNa ke munionA vALa goloma karatAM na vadhavA joIe. je sAdhuonA vALa jhaDapathI vadhI jatA hoya temane vacce vacce paNa lonca karavAnuM kahevAmAM AvyuM che. tIrthaMkara paramAtmA jyAre grahavAsa choDIne, upavanamAM jaIne svayaM dIkSita thAya che tyAre teo potAne hAthe ja potAnA mukha ane mastaka uparanA vALano loca kare che. e cothA ArAmAM emanuM zarIrabaLa eTaluM moTuM hoya che ke eka sAthe ghaNA badhA vALa mUThImAM laI eka jhATake kheMcIne teo kADhI nAkhe che. bhagavAna mahAvIre paMcamuSTi lonca karyo hato. eTale ke mukha ane mastaka paranA tamAma vALa pAMca vakhata muThThImAM bharAvIne emaNe kheMcI kADhyA hatA. bhagavAna RSabhadeve caturmuSTi loca ryo hato. bhagavAna RSabhadeva mATe ema kahevAya che ke emaNe cAramuSTi loca karyo, te pachI indra mahArAje temane bAkIno ekamuSTi loca na karavA vinaMtI karI. bhagavAne emanI vinaMtI mAnya rAkhI. eTale emanA mastaka paranA pAchaLanA bAkInA vALa khabhA ane pITha upara jhUlatA rahyA hatA. AthI ja RSabhadeva bhagavAnanI keTalIka prAcIna pratimAomAM khabhA upara vALanI laTa kotarelI jovA maLe che. jaina dharmanI mAnyatA anusAra tIrthaMkara paramAtmAnA je atizayo batAvavAmAM Ave che temAM devakRta atizaya anusAra temanA vALa ane nakha vadhatA nathI. eka mAnyatA anusAra tIrthakara bhagavAna gRhavAsa choDIne upavanamAM jaI paMcamuSTi loca kare te pachI emanA vALa vadhatA nathI, kAraNa ke indra emanA mastaka upara vaja pherave che. vALa e zarIranI eka prakriyAno bhAga che. keTalAka mANasonAM zarIramAM evA pheraphAro thAya che ke jethI akALe vALa kharI paDe che. Akhe mAthe TAla paDe che ane pharI kyAreya vALa UgatA nathI. brahmacaryanA saMniSTha pAlanathI zarIramAM evI AMtarika prakriyA thAya che ke jethI vALanI vRddhi ochI thaI jAya che, aTakI jAya che. keTalIka vakhata keza-loca karyA pachI pharI tyAM vALa
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 jinatattva nahi jevA ja Uge che, A sUkSma AMtarika prakriyA badhAnI ekasarakhI hotI nathI. tIrthaMkara paramAtmAnA parama dArika dehamAM evI atizayayukta prakriyA thatI haze ke jethI emanA vALa vadhatA nathI. keza-locamAM kaSTa sahana karavAnuM hoya che, paraMtu eno samAveza bAvIsa prakAranA parISahamAM karavAmAM Avyo nathI, kAraNa ke parISaha eTale AvI paDelI paristhitimAM manathI sahana karavAnuM kaSTa, jyAre keza-locamAM to pote potAnI anukULatA anusAra svecchAe kaSTa bhogavavAnuM hoya che. mAthA uparanA vALa hAthe toDavAthI kaSTa anubhavAya che. zarIrane svecchAe ApeluM kaSTa eka prakAranI tapazcaryA banI jAya che. eTalA mATe keza-locano samAveza kAyakleza nAmanI tapazcaryAmAM karavAmAM Ave che. sAdhuo pote potAnI icchAnusAra nizcaya karIne kezaloca kare che. mATe A kAyakleza nAmanI tapazcaryA karmanI nirjarAnuM kAraNa bane che. keza-locathI kaSTa sahana karavAno abhyAsa thAya che; sahiSNutA vadhe che; indriyonA sukhamAMthI Asakti nIkaLI jAya che; dehAbhimAna ogaLI jAya che; dehanI mamatA dUra thAya che, sArA dekhAvAnI vAsanA cAlI jAya che; saraLatA, svAbhAvikatA ane nirdoSatAnA guNo khIle che; saMyamapAlanamAM daDhatA Ave che; AtmAne svavaza karI zakAya che; karmanI nirjarA thAya che; ane sUkSma jIvonI paNa hiMsA na thAya eTalI koTi sudhI ahiMsAnA mahAvratanuM pAlana thAya che. eTale ja keza-locano mahimA jaina dharmamAM ghaNo moTo che.