Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra solaMkI yuganA saMskRta vAyakAromAM nircanthadarzana-zvetAMbara AmnAya-nA rAmacaMdra nAmaka be, tema ja sAgaracaMdra nAmanA keTalAka kavi-munivaro thaI gayA che. AthI alaga, paNa eka nAmadhArI A kartAonI kRtio ane kALa vize sAMpratakAlIna lekhanomAM saMbhrama varatAya che. prastuta kartAonI nirNata thayela pichAna tema ja samaya-vinizcaya vize e kAraNasara punaravalokana thavuM jarUrI bane che. kavi rAmacaMdra rAmacaMdra' abhidhAna dharAvatA eka to che siddharAja-kumArapAlakAlIna, suprasiddha pUrNatallagacchIya hemacaMdrAcAryanA ziSya. emanI stutio, prabaMdho, nATako, Adi aneka ucca koTInI racanAonA saMdarbho maLe che, ane temAMnI keTalIka to Aje upalabdha paNa che'. mudrita kRtiomAM jaina stotra saMdoha (prathama bhAga) aMtargata prakaTa thayelI 10 dvAtrizikAo, eka caturvizatikA, ane 17 SoDazikAo prastuta paMDita rAmacaMdranI che tevo saMpAdaka (sva) munirAja caturavijayajIno abhiprAya che, jo ke caturavijayajInI ja vizeSa noMdha anusAra (sva) munirAja zrI kalyANavijayajInA mate tenA kartA bIjA ja rAmacaMdra-bRhacchIya vAdIndra devasUrinA praziSya-che. paMDita aMbAlAla premacaMda zAha paNa kAtrizikAo bRhagacchIya rAmacaMdra sUrinI mAne che. jyAre tripuTI mahArAja A saMbaMdhamAM caturavijayajI jevo mata dharAve che. AthI A be nirNayomAMthI kayo sAco teno nizcaya thavo ghaTe. caturavijayajI pote pahoMcela niSkarSanA samarthanamAM (17 mAMthI 16) SoDazikAomAM maLatA samAna ane sUcaka prAMta-padya prati dhyAna dore che : prastuta padya A pramANe che : svAminnanantaphalakalpataro'bhirAmacandrAvadAtacaritAJcitavizvacakra ! / zakrastutAghrisarasIruha ! duHsyasArthe deva ! prasIda karuNAM kuru dehi dRSTam / / A padyanA aMtima caraNamAM kartAnuM "rAmacaMdra abhidhAna hovA uparAMta temAM daSTi - tripuTI mahArAjanA mate (zleSathI ?) divyadRSTi-prApta karavAnI ArjavabharI yAcanA vyakta thayelI che, je temanA prajJAcakSu hovAnA tarka tarapha kheMcI jAya che. rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvaka carita (saM. 1334 } Isa. 1278) tathA nAgendragacchIya merUtuMgAcAryanA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra 159 prabaMdhaciMtAmaNi(saM. 1361 ( I. sa. 1305)mAM AcArya hemacaMdranA ziSya rAmacaMdranuM eka locana gayAnI anuzruti noMdhAyelI che, je lakSamAM letAM saMdarbhasUcita stutionA kartA te ja rAmacaMdra hovA ghaTe tevuM caturavijayajInuM kathana che. bIjI bAju kalyANavijayajIe potAnI dhAraNA pAchaLa zuM yuktio prastuta karelI teno nirdeza caturavijayajI mahArAje dIdho nathI; ke kayA lekhamAM svargIya munizrIe potAno e abhiprAya prakaTa karelo, te vize paNa temaNe jaNAvyuM na hoI te saMbaMdhamAM tAtkAlika to kaMI kahI zakAya tema nathI. paNa huM mAnuM chuM ke bRhasthane vidhicaitya rUpe samarpita solaMkI samrATa kumArapALa kArita jAbalipura(jAlora)nA kAMcanagirigaDha paranA jina pArzvanAthanA kumAravihAranA (saM. 1264 I. sa. 1208nA) lekhamAM dhvaja-daMDanI pratiSThA karanAra muni rAmacaMdranA ullekha parathI, tema ja saMdarbhagata dvArgizikAo mAMhenI keTalIkanA AMtaraparIkSaNa parathI teo AvA niSkarSa tarapha pahoMcyA hoya. muni rAmacaMdranI saMdarbhasUcita stuti-kAvya kRtio tapAsI jotAM mAro jhukAva kalyANavijayajIe karela nirNaya tema ja paM. aMbAlAla premacaMda zAhanA mata tarapha DhaLe che : kAraNo A pramANe che. (1) 10 dhAtrizikAomAMthI 6 jina pArzvanAthane uddezIne racAyelI che ane te saumAM spaSTa rUpe jAbAlipuranA kAMcanagiri-sthita pArzvanAtha ullikhita vA vivalita che : eTaluM ja nahIM, ekamAM to prastuta jinano prAsAda tyAM kumArapALe baMdhAvyAno paNa ullekha che : A saMbaMdhanA spaSTa saMdarbhe nIce mujaba che. uttaptajAtyatapanIyavinidrabhadrapIThapratiSThitavinIlatanuH sabhAyAm / / cAmIkarAdizikharasthitanIlaratnasApalakaM dadhadayaM jayatAjjinendraH // 8 // pArzvaprabhoH parilasatpuratastamAMsi tadurmacakramacirAnmukulIkarotu / prAcyacalendrazikharasya purassaraM yad bimbaM viDambayati vArijabAndhavasya // 13 // devaH sadA sitatanuH sumanojanAnAM paurandaradviradavat pramadaM pradattAm / svarNAcale kalayati sma kalAM yadIyAlAnasya mandiramadaH sahiraNyakumbham // 21 // kalyANabhUdharavibhUSaNa ! tIrthalakSmImallImayaikamukuTe zazizubhradhAmni ! kRSNAbhrakapriyasakhIM dyutimudvahan vastIrthaGkaraH sakalamaGgalakelaye'stu ||31|| --upamAbhiH jinastutidvAtriMzikA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 pAdau tavA''sAdya guro ! kSamAbhRtAM vizvaM mano me na tRNAya manyate / uttuGgadhAtrIgharazRGgasaGgataH sarvaM hi kharva manutetarAM na kaH ? ||8|| lokottaraH ko'pyasi devadeva ! tat kaste mahimnaH kalane pragalbhatAm / ko vA davIyaHsthamahAmahIdharotsedhaM paricchettumatucchasAhasaH // 20 // -dRSTAntagarbhastutidvAtriMzikA svarNakSoNIdharavaraziraHzekhara ! zrIjineza ! vyaktaM seyaM paramahimatA kAcidujjRmbhate vaH ! puMsAM pAdAsthitisamucitA yattaDAgApagAmbha:sambhArANAM paramahimatA syAdanudvegahetuH // 21 // -prasAdadvAtriMzikA ekAtapatrAmiva zAsanasya lakSmI dadhAnaH phaNabhRtphaNAmiH / AruDha 'jAbAli purAdrihastI zriye'stu vaH pArzvajinAdhirAjaH // 1 // mahIbhRto'muSya mahAprabhAvaH prAsAdavaryastilakIbhavaMste netrAtige merugirau vyanakti yuktaM suvarNAcalarAjalakSmIm // 3 // dhulokalakSmIpraNayaM paratra kalyANamatrApi ca dAtukAmaH / zaGke prabho'bhraMlihacArucUlaM cAmIkarakSmAdharamadhyarohaH ||6|| jinAdhinAtha ! pratimA yathA te kalyANajanmAkaratAM dadhAti / cAmIkarAdripratimastathaiSa manye'sti jAbAlipurAcalo'pi // 11|| zrIazvasenakSitibhRtkumAra ! suvarNadhAtrIdharamauliratna ! ! amoghavAcastava pArthivattvaM sampratyananyapratimaM cakArita // 13|| -bhaktyatizayadvAtriMzikA suvarNazailaH kila nAyamatra te jinendra ! naitad bhavanaM ca nirmalam / asau kumArakSitibhRdzoGkuraH zubhaikakandAdbhu(du) dagAdapi tvataH // 12 / / -apahRtidvAtriMzikA yena kAJcanagirau vinirmame zAsanonnativadhUkaragrahaH yuktametadathavA kumAratAM bibhratAM khalu bhujaGgasaGginAm ||4|| yaH svayaM dadhadanazcarAtmatAmiSTasiddhighaTanAmiSuH satAm / adhyuvAsa kanakAdricUlikAM zailavAsaratayo hi yoginaH // 18 //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra yaM prabhuM samadhigamya dhArayatyuccakaiH kanakabhUdharaH ziraH / kaMH kSitau sakalakAGghritapradaM prApya ratnamathavA na dRpyati ? 24|| yaH suvarNagirivisphuratyadastatprakAzayati vRttamAtmanaH / kasya goprakaTitaprabhAvataH zlokasiddhirudayaM na yAti vA ? ||27| bhAratI yadupadezapezalAmarthasiddhimanudhAvati dhruvam / kAJcanAcalakalAmupeyuSAM siddhayo hi vRSalIsamAH satAm // 28 // -arthAntaranyAsadvAtriMzikA A sau paghomAM kAMcanagirino nirdeza ekavidhatA TALavA ane chaMdameLa jALavavA vividha paryAyo dvArA karyo che. AvI viziSTa ane sUcaka stutionI racanA to jene jAbAlipura-pArzvanAtha para khAsa mamatA ane bhaktibhAva rahyAM hoya tevI vyakti ja koI karI zake. A kAraNasara tenA racayitA aNahillapattana-sthita pUrNatallagacchanA paMDita rAmacaMdra hoya tenA karatAM jAbAlipura sAthe saMkaLAyela bRhadgacchIya muni rAmacaMdra hoya tevI saMbhAvanA vizeSa sayukta, balavattara, ane svAbhAvika jaNAya che. Akhare kumArapALe prastuta jinAlaya vAdi devasUrinA gacchane samarpita kareluM te vAta paNa smaraNamAM rAkhavI ghaTe. (maMdira mULe saM 1211 / I. sa. 1165mAM baneluM. teno saM 1242mAM punarudvA2 thayelo; saM 1256 / I sa 1200mAM toraNAdinI pratiSThA thayela ane saM 1268 / I sa 1212mAM saMdarbhagata rAmacaMdrAcArya dvArA suvarNa kalazAropaNa-pratiSThA thayela.) (2) kavinA aMdhatvanA viSayamAM SoDazikAo atirikta "upamAbhi H dvAtriMzikA' ke je kAMcanagiri-pArzvanAtha saMbaddha che4, temAM prAMtapadyamAM "janmAMdha' kavie (AMtaradRSTithI) nirakhela jinanA rUpano karuNa aMtaHsphuTa ane hRdayasparzI zabdomAM ullekha che : yathA : 191 janmAndhenA'mRtakara iva tvaM mayA nAtha ! dRSTo duHsthena svarviTapina iva prApi te pAdasevA ! tanme prItyai bhava surabhivat paJcamoddAmagatyA tanvAnasya zrutimadhumucaM kokilasyeva vAcam ||32|| - upamAbhi: jinastutidvAtriMzikA A mahattvapUrNa sva-saMbaddha ullekha parathI to spaSTa thAya che ke jAbAlipura sAthe saMkaLAyela bRhadgacchIya rAmacaMdra muni '"aMdha'hatA, zrIpattananA pUrNatallagacchIya rAmacaMdra aMdha vA adhUMdha thayAnuM to lAgatuM nathI ! mane to lAge che ke prabhAvakacaritakAre tema ja prabaMdhaciMtAmaNikA2e nAmasAmyathI bRhadgacchIya pUrNadeva-ziSya rAmacaMdrane vizeSa prasiddha ni ai bhA. 1-21
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 hemacaMdra-ziSya rAmacaMdra mAnI laI, emaNe eka locana gumAvyAnuM kahI, ane e rIte emane ardhuM aMdhatva arpI, prastuta aMdhatvano khulAso karavA eka daMtakathA ghaDI kADhI che, yA to AvI bhrAMtiyukta lokokita emanA samayamAM jaina vidvad samAjamAM pracAramAM hoya ane tenI temaNe mAtra noMdha lIdhI hoya". jAbAlipuravALA rAmacaMdranI stutio, rasa, bhAva, prasAda ane ojanI dRSTie ahillapattananA suvikhyAta paMDita rAmacaMdranA kumAravihArazataka sarakhI kRtiothI jarAye Utare tema nathI. Ama saMskRta bhASA para samAna prabhutva tema ja samakakSa kavitAsAmarthya dharAvanA2, ane samayanI dRSTie bahu dUra nahIM evA, be rAmacaMdra kavivaronuM pRthaktva prabhAcaMdrAcArya tathA meruttuMgAcAryanA dhyAnamAM na AvyuM hoya to te samajI zakAya tevuM che. 162 jAloranA kumAravihAranA saM. 1268nA, tema ja suMdhA pahADI(sugaMdhAdri)nA saM. 1318 / I. sa. 1262nA abhilekhanA AdhAre., jayamaMgalasUrinA apabhraMzamAM racAyelA mahAvI2janmAbhiSeka kiMvA mahAvIrakalazanA prAMtapadya anusAra, evaM muni somacaMdranI vRttaratnAkaravRtti (saM. 1329 / I. sa. 1273)19 anvaye, tema ja jayamaMgalAcAryanA eka anya ziSya amacaMdranA praziSya jJAnakalazanA saMdehasamuccayanA AdhAre bRhadgacchIya muni 2AmacaMdranI paraMparA A pramANe nizcita bane che : (dIkSA-paryAya : I. sa. 1096-1170) vAdIndra devasUri / / pUrNadevasUri amaracaMdra rAmacaMdrAcArya I jayamaMgalAcArya somacaMdra (upalabdha miti : jAlora abhilekha : saM. 1242 / I sa 1186) (upalabdha miti : jAlora abhilekha : saM. 1268 / I sa 1212) jJAnakalaza (upalabdha miti : sugAdri (suMdhA pahADI) abhilekha : saM. 1318 | I. sa. 1262) (upalabdha : vRttaratnAkaravRtti saM 1329 / I saM 1273) dharmaghoSa 1 dharmatilaka saMdeha samuccaya (I. sa. 14mI zatAbdI madhyAhna) uparyukta rAmacaMdrAcAryanI paraMparAmAM AvatA temanA ziSya jayamaMgalAcArya paNa jabarA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra kavi hatA. emaNe saMskRtamAM kavizikSA nAmaka kAvyazAstrano gadyamaya laghugraMtha, bhaTTikAvya para vRtti, jAbAlipuranA cAhamAna rAjA cAcigadevanI upara kathita suMdhA TekarI paranI prazasti, ane apabhraMzamAM mahAvIrajanmAbhiSeka nAmaka 18 kaDInuM kAvya racyuM che. A jayamaMgalAcAryanA samaya vize paNa bhrama pravarte che. emane badhAM ja pramANonI viruddha jaI jayasiMhadeva siddharAjanA samakAlika mAnI levAmAM AvyA che. merUtuMgAcAryanA prabaMdhaciMtAmaNimAM sahastraliMga-taTAka saMbaMdhamAM emanA nAmathI uphaeNkita eka prazaMsAtmaka padya parathI ema dhArI levAmAM AvyuM hoya tema jaNAya che. paNa prabaMdhakAro game te kALa ane game te kartAnI kRtinAM padho uThAvI, prasaMgAnusAra game tenA mukhamAM, ke prApta paristhiti anukULa game te saMdarbhamAM goThavI detA hovAnA paNa dAkhalAo maLatA hoI (keTalAka to prabaMdhaciMtAmaNimAM ja che !) merUtuMgAcArye je pariprekSyamAM prastuta padya goThavyuM che te pramANabhUta. che tema chAtI ThokIne koI kahI zake tema nathI ! siddharAjanA kALamAM koI bIjA ja jayamaMgalAcArya thayA hoya to temano anya upalabdha koI srotamAM izAro sarakho paNa maLato nathI. A vAta lakSamAM letAM jayamaMgalAcArya siddharAjakAlIna hovAnuM kahI zakAya tema nathI. siddhasarovara saMbaMdhanI kArikAnA racayitA kadAca teo na paNa hoya; kadAca hemacaMdra-ziSya rAmacaMdra paNa hoI zake, kemake pATaNathI teo khUba paricita hatA. athavA te jayamaMgalAcAryanI racelI hoya to te jayamaMgalAcArya bRhagacchIya hovA joIe ane teoe te potAnA ja kALamAM, eTale ke 13mI zatAbdInA trIjA caraNamAM racI hovAnuM mAnavuM joIe. saMprApta pramANo jotAM to eka ja jayamaMgalAcAryanA astitva vize vinizcaya thaI zake che. upara carcita jayamaMgalAcAryanA ziSya vRttaratnAkara para vRtti racI che, jeno ullekha AgaLa thaI gayo che; ane pachI temanAthI cothI peDhIe thayela jJAnakalaze saMdehasamuccaya graMthanI racanA karI che. Ama rAmacaMdrAcArya, temanA ziSya jayamaMgalAcArya, praziSya somacaMdra, ane ethIye AgaLa jJAnakalaza ema sau saMskRta bhASA ane sarasvatInA parama upAsako rUpe, eka udAtta, vyutpanna, ane vidvad muni-paraMparAnAM sadazyo rUpe rajU thAya che. kavi sAgaracaMdra (ajJAtagacchIya) goviMdasUri-ziSya vardhamAnasUrinA gaNaratnamahodadhi(saM. 1197 | I. sa. 1141)mAM kavi sAgaracaMdranAM thoDAMka padyo avatArelAM che5, jemAMnA beeka jayasiMhadeva siddharAjanI prazaMsArUpe che. A sAgaracaMdra AthI siddharAjanA samakAlIna Thare che. siddharAjanA mAlavavijaya (A. I. sa. 1137) pazcAt turatamAM ja ene biradAvatI je kAvyoktio racAI haze temAM A sAgaracaMdranI paNa racanA haze tema jaNAya che. AthI teo IsvIsanA 12mA zatakanA dvitIya caraNamAM sakriya hovAnuM sunizcitapaNe mAnI zakAya.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 emanI guruparaMparA vize prastuta gaNaratnamahodadhi ke anya paTTAvaliomAMthI kazuM jANI zakAtuM nathI. bIjI bAju rAjagacchIya kavivara mANikyacaMdrasUri potAnA guru rUpe 'sAgarendu(sAgaracaMdra)nuM nAma Ape che. AthI keTalAka vidvAno siddharAja samayanA sAgaracaMdra ane rAjagacchIya sAgaracaMdrane eka ja vyakti mAne che. AvI saMbhAvanA to mANikayacaMdrasUrinA samayanI sAnukULa ane sunizcita pUrva tema ja uttara sImA para avalaMbita rahe. paNa mANi yacaMdranA munijIvanano samayapaTa kevaDo hato ? mANikyacaMdra ane vastupAlanuM samakAlava sUcavatA be prabaMdho judA judA madhyakAlIna prabaMdha samuccaya graMtho parathI purAtanaprabaMdhasaMgrahamAM (sva) munizrI jinavijayajIe saMkalita karelA che. temAMno eka prabaMdha, je "B" saMgrahamAMthI lIdho che, tenI prata 16mI zatAbdInI che. jyAre "G" saMgraha mULa 14mI zatAbdInA uttarArdhamAM saMkalita thayelo. (jo ke bhogIlAla sAMDesarA A prabaMdhone (nAgendragathvIya udayaprabhavineya) jinabhadranI saM. 1290 I. sa. 1234mAM racAyela nAnAkathAnakaprabaMdhAvalino bhAga mAne che0, paNa hastaprato saMbaddha je tathyo munijIe noMdhyAM che te jotAM to tevuM kahI zakAya tevI sthiti nathI. jinabhadravALA prAkRta prabaMdhomAMthI keTalAMka "P" samuccayamAM (alabatta saMskRta bhASAmAM rUpAMtarita thaIne) samAviSTa thayA haze, jemake tyAM pratamAM ja eka sthaLe jinabhadranI puSpikA saMkalita che; ane A "jha" pratamAM to mANikyasUri-vastupAla saMbaddha koI ja prasaMga noMdhAyo nathI. chatAM upara kahela anya prabaMdho, je IsvIsananA 14mA zataka jeTalA to purANA jaNAya che, temAM varNavela mANijyacaMdra-vastupAla saMbaddha prasaMgo zraddheya jaNAya che. ane ethI mANikyacaMdrasUri tathA mahAmAtya vastupAla samakAlika hovAnI vAtamAM saMdeha nathI. mANicaMdrasUrinI pArzvanAthacaritranI racanAmiti saM. 1276 ! I. sa. 1220nI hoI uparanI vAtane samarthana maLI rahe che. paNa jo tema ja hoya to temanA guru sAgaracaMdra siddharAjanA samakAlIna nahIM paNa ajayapALa-bhImadeva(dvitIya)nA samakAlIna hovAno saMbhava mAnI zakAya. bIjI bAju joIe to mANikyacaMdranI eka anya suprasiddha kRti-mammaTanA kAvyaprakAza paranI saMketa nAmanI emanI TIkA-aMtargata dIdhela racanAnuM varSa saMdigdha che. gaNitazabda' kiMvA "zabdAMka'mAM prastuta miti "rasa-vatra-ravi" e rIte vyakta thayelI che. tyAM ravi (1ra) ane rasa (6) vize to koI saMzaya-sthiti nathI; paNa "vaphatrathI kyo aMka grahaNa karavo te vAta vivAdAspada banI che. A samasyAnA ukelamAM bhogIlAla sAMDesarA, tema ja (sva) rasikalAla parIkha vacce abhiprAyabheda che. DaoN. sAMDesarA "vaphatrathI cAra (brahmAnA cAra'mukha) ke cha (skaMda-kumAranA "cha" moDhAM) ema bemAMthI game te eka aMka levAnuM pasaMda kare che. (ziva "paMcavarksa" hoI, vakatrathI pAMcano AMkaDo paNa nirdiSTa bane kharo.) jyAre
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra 165 (sva) parIkhane "vatrathI ekano aMka sUcita hovAnuM abhipreta che. bannee potAnA arthaghaTananA samarthanamAM dalIlo rajU karI che. "vaphatrane ekAMka mAnavAthI niSpanna thatA saM. 1216 I. sa. 1160 varSathI phAyado e che ke mANikyacaMdranA guru sAgaracaMdra e mitithI eka peDhI pUrvanA hoI siddharAjanA samakAlIna banI zake che, ane ethI gaNaratnamahodadhimAM uddhArela emanI uktio kALanA cogaThAmAM barobara goThavAI jAya che, paNa temAM Apatti e che ke I. sa. 1160mAM prauDha saMskRta graMthanI racanA karanAra mANijyacaMdranI uMmara maMtrIzvara vastupAlanA samayamAM, I. sa. 1220-1239nA gALAmAM, kevaDI hoya ? mANijyacaMdra 1160mAM trIsa AsapAsanA hoya to IsvI 1230mAM teo pUrA so varSanA hoya ! mANikyacaMdrane (jama DaoN. parIkhe mAnyuM che temane ati dIrdhAyuSI mAnIe to paNa Apatti to e che ke mANikyacaMdrathI cothI peDhIe thayelA vidyApUrvaja bharatezvarasUrinA sAdharmA vAdIndra dharmasUri cAhamAnarAja arNorAja-vigraharAjanA samakAlIna che; ane e kAraNasara teo siddharAja-kumArapALanA paNa samakAlIna che ! AthI DaoN. parIkhanI vAta mAnIe to mANikyacaMdranA gura sAgaracaMdra ane emanI cothI peDhIe thayelA pUrvaja bharatezvarasUri ema banne munivaro siddharAjanA samakAlika thAya! (juo ahIM rAjagacchanuM vaMzavRkSa), A vAta saMbhavita nathI, ane DaoN. sAMDesarAe je varSa sUcavyuM che te ja yathArthatAnI samIpa jaNAya che. "vaphatra' sUcita aMkamitine yathArtha rIte ghaTAvatAM vahelAmAM vahelI saM. 1246 ! I. sa. 1190, ane moDAmAM moDI saM. 1266 ! I. sa. 1210 hoya tema jaNAya che. mANijyacaMdranuM vastupAla maMtrI sAthenuM samakAlikatva jotAM kAvyazikSAne saM. 1266 ! I. sa. 1210mAM mUkavI vadhAre ThIka lAge che. A kAraNasara mANikyacaMdranA guru sAgaracaMdra te gaNaratnamahodadhi (I. sa. 1141) kathita sAgaracaMdra na hoI zake. to pachI A pahelAM, siddharAjakAlIna, sAgaracaMdra koNa? eno uttara IsvIsananA 14mA zatakamAM racAyelA caturazItiprabaMdha aMtargata "kumArapAladeva-prabaMdha" (pratilipi IsvIsan 15mA zatakano pUrvArdha) mAMthI maLe che. temAM kahyuM che ke (pUrNatalagacchIya kalikAla sarvajJa) hemacaMdrAcAryane eka sAgaracaMdra nAmaka rUpavAnuM vidvAn ziSya hatA. rAjAe (kumArapALe, vArasahIna hovAthI)" AcArya pAse rAyArthe emane soMpI devAnI mAgaNI karI. AcArye A mAgaNIne sarvathA anucita kahI teno asvIkAra karyo. sAgaracaMdra kriyAguptaka caturvizati-namaskArastavanI racanA karelI jeno saMdhyApratikramaNa samaye pATha karyo; je sAMbhaLI rAjAe (kumArapALe) uddagAra kADhyA "aho kavitA ! aho rUpa !"37
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 6 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 rAjagaccha-paTTAvali pradyumnasUri (digaMbara jetA) tarkasaMcAnana abhayadevasUri (vAdamahArNavanA kartA) vAdi dhanezvarasUri (paramAra muMja ane bhojanA samakAlika) ajitasiMhasUri vardhamAnasUri zIlabhadrasUri devacaMdrasUri vAdIndra dharmasUri zrIcaMdrasUri (cAhamAna arNorAjavigraharAjanA samakAlika A. I. sa. 11201180) padmadeva jinadatta jinezvarasUri bharatezvarasUri caMdraprabhasUri vairasvAmi bhadrezvarasUri nemicaMdra ajitasiMhasUri haribhadrAcArya pUrNabhadrasUri sAgaracaMdra devabhadra candraprabhasUri mANikacacaMdra (pArzvanAthacaritra saM. 1334 ! I. sa. 1220) prabhAcaMdrAcArya (prabhAvakacarita saM. 1334 ! I. sa. 1278) siddhaksena (tattvajJAnavikAsinI saM. 1278 | I. sa. 1222)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra 167 A ghaTanA alabatta kalpita hoI zake che; paNa ethI eTaluM to spaSTa thAya che ke hemacaMdrAcAryane sAgaracaMdra nAmaka kavi-ziSya hatA. pUrNatallagacchanI paripATImAM 11mA zatakanA uttarArdhathI to caMdrAnta nAmo khAsa karIne rakhAtA. jemake hemacaMdrAcAryanA gurunuM nAma devacaMdra, ane jayeSTha gurubaMdhunuM nAma azokacaMdra hatuM. hemacaMdrAcAryanA potAnA ziSyomAM rAmacaMdra, bAlacaMdra, yazazcandra, ane udayacaMdra nAmo jANItAM che*. A silasilAmAM temanA ekAda anya jayeSTha ziSyanuM nAma sAgaracaMdra hoya to temAM Azcarya ke saMdehane avakAza nathI. A vajanadAra saMbhavitatA lakSamAM rAkhatAM, ane samayaphalaka tarapha najara karatAM, hemacaMdra-ziSya sAgaracaMdranI uktio gaNaratnamahodadhi(I. sa. 1141)mAM noMdhAI zake; paNa rAjagacchIya mANikyacaMdranA guru sAgaracaMdra emanA samayanA 40-50 varSa bAda thayA jaNAya che9; ane ethI teo nAmerI, paNa judA ja gacchanA, alaga ja muni che. A banne eka nAmadhArI paNa lagabhaga ardhI sadInA aMtare thayelA sAgaracaMdro vacce sAMprata viddha4nonA lekhanothI upasthita thayela bhrAMti AthI dUra thAya che. TippaNo : 1. jemake kumAravihArazataka (kAvya), dhoLakAnI udayanavihAra-prazasti (abhilekhana), mallikAmakaraMdaprakaraNa ityAdi. vistRta noMdha mATe juo caturavijayajI pR. 46-47; tathA mohanalAla dalIcaMda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, pR. 323-325; tathA aMbAlAla premacaMda zAha, "bhASA ane sAhitya", gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha 4, solaMkIkAla, saMzodhana graMthamAlA-graMthAMka 69, amadAvAda 1976, pR. 289. 2. jaina prAcIna sAhityoddhAra graMthAvali, prathama puSya, amadAvAda 1932. 3. ejana, pR. 130-189. 4. ejana, prastAvanA, pR. 49. 5. ejana, pR. 48. 6. jainatIrtha sarvasaMgraha-bhAga pahelo, khaMDa bIjo, zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda 1953, pR. 189. paM. zAha prastuta dvAtrizikAne mATe 7 no AMkaDo Ape che. 7. jaina paraMparAno itihAsa, bhAga bIjo, zrI cAritrasmAraka graMthamALA graMka 54, amadAvAda 1960, pR. 619-621. 8. saM. jinavijaya muni, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 13, amadAvAda-kalakattA 1940, tathA graMthAka 1, zAMtiniketana 1933, 9. ejana, pR. 64, jayasiMha siddharAje mahAkavi zrIpAla racita "sahastraliMga taTAka prazasti"nA saMzodhana mATe bolAvelA paMDita pariSadamAM paM. rAmacaMdra prastuta racanAmAM doSo batAvelA. caritakAra tathA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 nirdhandha aitihAsika lekha-samuccaya-1 prabaMdhakAranA kahevA pramANe A kAraNasara rAjAnI mIThI najara rAmacaMdra para paDavAthI, upAzraye AvyA bAda, surinA jamaNA locanamAM pIDA upaDI ane aMte temanI netradIpti naSTa thaI. 10. catuvijayajI, pR 49, 11. (sva) muni kalyANavijayajInAM judA judA sAmayikomAM vikharAyelA lekho ekatra karI chapAvavA jarUrI che. ahIM vArANasImAM mArI pAse temanuM lakheluM keTaluMka sAhitya upasthita che, keTaluMka nathI, 12. saM jinavijaya, prAcIna jaina lekha saMgraha (bhAga bIjo), pravartaka kAMtivijayajI jaina itihAsa graMthamALA puSpa chaThThuM, zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara 1921, pR 211, lekhAMka 352. 13. jinavijaya, prAcIna, pR. 211. 14. sAMprata lekhamAM pAchaLa mULa padya uddhata thayuM che. 15. prabaMdhakAro paMDita rAmacaMdranuM jamaNuM locana gayAnI ja vAta kare che. aMdha thayA tevuM kahetA nathI. kavitAomAM to spaSTapaNe aMdhatva (likhita hoI, temAM dRSTidAnanI abhyarthanA vyakta thaI hoI, te vAta kaMI judI ja, ane ethI judA ja rAmacaMdra anuSaMge che tema mAnavuM ghaTe. 16. paMDita rAmacaMdranI aNahillapattananA kumAravihAra anulakSe racAyela kumAravihArazataka tathA dhoLakAnI hradayanavihAramazastinI zailIne muni rAmacaMdranI dvAtriMzikAo, poDazikAo sAthe sarakhAvatAM thoDuMka zailIgata ne thoDuMka samayagata vaibhinya varatAya che. 17.F. Keilhar, "The Cahmanas of Naddula", cf. Sundha Hill inscription of Cacigadeva; [Vikrama] Samvat 1319' Epigraphia Indica, Vol. IX-1907-18, p. 79. 12. H. R. Kapadia, Descriptive Catalogue of the Government Collections of Manuscripts Library, Vol. XVII, Pt. IV, Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona 1918, pp. 216 217; tathA Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts : Muniraja $1 Punyavijayaji's Collection, Part II, .. D. Series No. 5, Ed. Ambalal F, Shah, Ahmedabad 1965, p. 362. kApaDiyAe jayamaMgalasUrine sthAne "maMgalasUri"vAMcyuM che. paNa kartAe soLamI kaDImAM jaI maMgalasUri khullaI''ema spaSTa noMdhyuM che. 12. Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts, Ac. Vijayadevasuri's and Ac. Ksantisuri's Collections, Part IV, L. D. Series No. 20 Ed. Pt. Ambalal P. Shah, Ahmedabad 1968, p. 95. 20. Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts : Muniraj Sri Punyavijayaji's Collections, Part 1, L. D. Series No 2, Ed. Pt. Ambalal P. Shah, Ahmedabad 1962, p. 182. 21.vigata mATe juo pAdaTIpa 18,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra 22. juo moDhe da dezAI, jaina sAhityano, pR 253, tathA durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI gujarAtano madhyakAlIna rAjapUta itihAsa, saMzodhana graMthamALA, graMthAMka 41mo, saMskaraNa raju, amadAvAda 1953, pR. 307. zAstrIjI noMdhe che : "...vAgbhaTa kavie vAgbhaTAlaMkAra tathA jayamaMgalAcArye kavizikSA nAmanA graMtho siddharAjanA rAjyakALamAM racyA che." (jayamaMgalAcAryanA saMdarbhamAM Ama kahevA mATe emano AdhAra emaNe TAMkela "pITarsanano riporTa 1882-83, pR. 80, bhUmikA pR 31 hoya tema jaNAya che) A sivAya juo hariprasAda gaM. zAsrI, "solaMkI rAjyanI jAhojalAlI", gujarAtano rAjakIya, prakaraNa 4, pR. 56. 23. atha kadAcidrAlA prathilAcAryA jayamaGgalasUrayaH puravarNanaM pRSTA UcuH etasyAsya purasya pauravanitAcAturyatAnirjitA, manye hanta sarasvatI jaDatayA nIraM vahantI sthitA / kIrtistambhamiSocvadaNDarucirAmutsRjya bAhorbalAt tantrIka gurusiddhabhUpatisarastumbAM nijAM kacchapIm // (jinavijayajI, pR. 63) 24, siddharAja saMbaMdhI temanA koI kAvyamAM vA anya koI kRtimAM hoya. 25. mo da. dezAI, jaina sAhityano, pR 255mAM dezAI sUcave che ke "muniratnasUrinA amamacaritranI prathamAdarzaprata lakhanAra sAgaracaMdra te ja A hoya'" (ejana, pAdI5 288.) A vAta saMbhavita nathI. amamacaritrano racanaH kALa saM. 1252 / I sa. 1196 che. jyAre sAgaracaMdranI uktio to tenAthI 55 varSa pUrve racAI gayelA vardhamAnasUrinA gaNaratnamahodadhimAM maLe che. vadhumAM vadhu temane rAjagacchIya mANikyacaMdranA guru mAnI zakAya, paNa te zakyatA mane to lAgatI nathI. A koI trIjA jasAgaracaMdra jaNAya che. 26. aMbAlAla premacaMda zAha, "bhASA ane sAhitya", gujarAtano rAjakIya, pra12. pR. 297. 27. saM. jinavijaya muni, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 2, kalakattA 1936, pR. 76-77. 28. ejana. juo tyAM "prAstAvika vaktavya", pR. 10-11. 29. ejana, pR 18-19. 169 30. Literary Circle of Mahamatya Vastupala, Shri Bahadur Singh Singhi Memories Volume No. 3, Bombay 1953, pp. 72, 81, and 144.145. 31, mo 6 dezAI, jaina sAhityano, pR. 392. pravacanasAroddhAravRtti saM. 1295 / I. sa. 1239mAM mANikzasUrinA vacanathI lakhavAmAM AvI tenI noMdha maLe che. miti jotAM A mANikyasUri prastuta mANikyacaMdrasUri ja jaNAya che. (juo-New Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts Jesalmer Collection, L. D. Series 36, Col. Muni Shri Punyavijayaji, Ahmedabad 1972, p. 71. 32. Literary Circle., pp. 79-81. 33. Kavyaprakasa of Mannata, Part second, "Introduction, Rajasthan Puratata ni.. ai. bhA. 1-22
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 nircanya aitihAsika lekha-samuccaya-1 Granthamala, No. 47, Jodhpur 1959, pp. 12-13. 34 ejana, 35. se, AcArya jinavijaya muni, sidhI jaina graMthamAlA, graMthAMka 41, muMbaI 1956, "naravarmaprabaMdha", pR. 112-117. 36. ejana. tyAM kumArapALanA putra nRpasiMhanA maraNanI vAta kahI che je anyatra kayAMya noMdhAyelI nathI. 37. ejana. A stotra maLI AvyuM che ane nircanha aMka 3(amadAvAda 2001)mAM jitendra zAha ane mArA dvArA saMpAdita thayuM che. 38. dravyAlaMkAraTIkA (saM. 1202 I. sa. 1149) ane vivRtti sahitanA nATyadarpaNamAM paM. rAmacaMdranA sahalekhaka rUpe je guNacaMdra Ave che te rAmacaMdranA gurubaMdhu che ke temanA potAnA ziSya te vAta cokkasa nathI. saM. 1241 ( I. sa. 118pamAM pUrNa thayela somaprabhAcAryanA jinadharmapratibodhanA prathama zravaNa vakhate A guNacaMdra gaNi upasthita hatA. 39, A uparathI to ni:zaMka nizcaya thAya che ke mANikacacaMdra viracita saMketano samaya I. sa. 1160 hovA asaMbhavita che. I. sa. 1239mAM paNa mANikacasUrinI vidAmAnatA hovA vize agAu ahIM noMdhAI gayuM che. vizeSa noMdha : uparyukta lekha pragaTa thaI gayA bAda sAMprata lekhaka ane zrI jitendra zAha dvArA nircanya 3 (2001)mAM eka sAgaracaMdranuM 'kriyAti caturvizatistava" saMpAdita karavAmAM AvyuM che, jemAM tenA kartA uparakathita hemacaMdraziSya sAgaracaMdra hovAnuM nizcita karyuM che. prastuta lekha A saMkalanamAM pRDha 24para5ra para samAviSTa karelo che.