Book Title: Karuna Jiv ki Shubh Parinati
Author(s): Darbarilal Kothiya
Publisher: Z_Darbarilal_Kothiya_Abhinandan_Granth_012020.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210346/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNA : jIvako eka zubha pariNati karuNAko sabhI dharmoM meM svIkAra kiyA gayA aura use dharma mAnA gayA hai / jaina dharma meM bhI vaha svIkRta hai / parantu vaha jIvake eka zubha bhAva (pariNAma) ke rUpameM abhimata hai| use dharma nahIM mAnA / dharma to ahiMsAko batAyA gayA hai / ahiMsA aura karuNAmeM antara hai| ahiMsAmeM rAgabhAva nahIM hotaa| vaha bhItarase prakaTa hotI hai aura svAbhAvika hotI hai / ataeva vaha AtmAkI vizuddha pariNati mAnI gayI hai| para karuNA jIvake, rAgake sadbhAvameM, bAharakA nimitta pAkara upajatI hai| ataeva vaha naimittika evaM kAdAcitka hai, svAbhAvika tathA zAzvata nahIM / karuNA, anukampA, kRpA aura dayA ye cAroM zabda paryAyavAcI hai, jo abhAva athavA kamIse pIr3ita prANIkI pIDAko dUra karaneke lie utpanna rAgAtmaka sahAnubhUti athavA sahAnubhUtipUrvaka kiye jAnevAle prayatnake arthameM vyavahRta hote haiN| AcArya kundakundane karuNAkA svarUpa nimma prakAra diyA hai tisidaM bubhukkhidaM vA duhidaM daThUNa jo duhidamaNo / paDivajjadi taM kivayA tassesA hodi aNukaMpA // ' 'jo pyAsase tar3apha rahA hai, bhUkhase vikala ho rahA hai aura asahya rogAdikI vedanAse duHkhI ho rahA hai use dekhakara duHkhI citta honA anukampA-karuNA hai / ' isakI vyAkhyAmeM vyAkhyAkAra amRtacandrAcArya aura jayasenAcAryane likhA hai'kaJcidudanyAdiduHkhaplutamavalokya karuNayA tatprativiSIrkAkulitacittatvamajJAnino'nukampA / jJAninastvadhastanabhUmikAsu viharamANasya janmArNavanimagnajagadavalokanAnmanAgmanaH kheda iti / ' 'karuNA pAtrabhedase do prakArakI hai-eka ajJAnIkI aura dUsarI jJAnIkI / ajJAnIkI karuNA to vaha haiM jo pyAsa Adike duHkhase pIDitako dekhakara dayAbhAvase usake duHkhako dUra karaneke lie cittameM vikalatA hotI hai / usakI yaha karuNA cUMki usa pyAsAdise duHkhI prANIke bhautika zarIra sambandhI duHkhako hI dUra karane taka hotI hai-usake AdhyAtmika (rAga, dveSa, mohAdi) duHkhako dUra karane meM vaha akSama hai / ataeva vaha ajJAnIkI karuNA arthAt sthUla karuNA batalAyI gayI hai| jise zarIra aura AtmAkA bhedajJAna ho gayA hai, para abhI bahuta U~ce nahIM pahuMcA hai-kucha nIcekI zreNiyoMmeM cala rahA hai, usa jJAnI (sAdhu, upAdhyAya aura AcArya) ko janma santatike apAra duHkhoMmeM DUbe prANiyoMko dekhakara jo unake duHkhakI nivRttike lie kucha kheda hotA hai vaha jJAnIkI karuNA hai aura uparyukta ajJAnIkI karuNAse vaha sUkSma evaM vivekapUrNa hai / kintu usameM ISat rAgabhAva rahatA hI hai, bhale hI vaha lakSyameM na Aye / aura isa liye ajJAnI aura jJAnI donoMkI karuNAe~ puNyakarmake AsravakI kAraNa haiN| kundakundane puNyAsravakA svarUpa isa prakAra diyA hai rAgo jassa pasattho aNukaMpAsaMsido ya prinnaamo| citte Nasthi kalussaM puNNaM jIvassa Asavadi // 2 1. paMcAstikAya, gAthA 137 / 2. paMcAsti0, gA0 135 / -140 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jisake zubha rAga hai, anukampA (dayA) rUpa pariNAma hai aura cittameM akaluSatA hai usake puNyakA Asrava (AyAta) hotA hai|' yahA~ dRSTavya hai ki kundakundane anukampArUpa pariNAmako spaSTatayA puNyakarmake AgamanakA kAraNa batalAyA hai / isakA artha hai ki jaina dharma meM anukampA jIvakA eka zubha bhAva mAtra hai, jisameM rAgAMza rahaneke kAraNa vaha paudgalika puNyarUpa karmakA janaka hai / aura jo karmakA janaka hai vaha dharma nahIM ho sakatA / ataeva karuNA puNyakarmakA kAraNa honese dharma nahIM hai| ahiMsA, jo AtmAmeM bhItarase vikasita hotI hai, phaTatI hai, anAkulA, sthAyinI, svAbhAvikI aura sva-parasukhadAyinI hai-duHkha to usase kisIko hotA nahIM, dharma hai / vastukA nija svabhAva hI dharma hotA hai aura ahiMsA AtmAkA nija svabhAva hai / vaha anaimittika (anaupAdhika) hai aura karuNA naimittika (aupAdhika) hai| duHkhI vyakti jaba sAmane upasthita hotA hai tabhI kAruNikake cittameM karuNA janma letI hai| ahiMsAkA srota, jyoM-jyoM moha aura AvaraNa haTate jAte haiM, khulatA jAtA hai, sadA bahatA rahatA aura bar3hatA jAtA hai| duHkhI vyakti ahisakake sAmane upasthita ho, cAhe na ho / sambhavataH karuNA aura ahiMsAke isI sUkSma antara evaM rahasyako lakSya karake yogasUtrakAra maharSi pataJjaline bhI ahiMsAko sarvAdhika mahattva diyA aura kahA ki 'ahiMsApratiSThAyAM tatsaMnidhau vairatyAgaH' (yo0 sU0 2-35) ahiMsAkI AtmAmeM pratiSThA honepara samasta prakArakA vaira (rajisa) chuTa jAtA hai aura ahiMsakake samakSa vizvake samasta prANI Atmavat ho jAte haiN| jaina dArzanika AcArya vidyAnandane karuNAko mohavizeSa (icchAvizeSa) rUpa batalAte hae likhA hai :-'teSAM mohavizeSAtmikAyAH karuNAyAH sambhavAbhAvAt'-(aSTasa0 pR0 283)-karuNA mohavizeSa (icchA) rUpa hai / vaha vItarAgoM (kevaliyoM) meM sambhava nahIM hai / jaba vidyAnandase prazna kiyA gayA ki binA karuNAke vItarAgoMkI dUsaroMke duHkhakI nivRtti ke lie kiye jAnevAle hitopadezameM pravRtti kaise hogI ? isakA ve sayuktika samAdhAna karate hue kahate haiM-'svabhAvatopi svaparaduHkhanivarttananibandhanatvopapatteH pradIpavata' (vahI pR0 283)-jisa prakAra dIpaka binA karuNAke duHkhahetu andhakArakI nivRtti svabhAvataH karatA hai usI prakAra vItarAga bhI binA karuNAke svaparaduHkhakI nivRtti svabhAvataH karate haiM / vizruta jaina manISI akalakhadeva bhI ukta praznakA uttara dete hue kahate haiM 'na va pradIpaH kRpAlutayAtmAnaM paraM vA tamaso nivartayati / kalpayitvApi kRpAlutAM tatkaraNasvabhAva sAmarthya mRgyam / evaM hi paramparAparizramaM pariharet |'-assttsh0 aSTasa0 pR0 283 / kyA nahIM jAnate ki dIpaka kRpAlu honese svaparake andhakArako dUra nahIM karatA, apitu usakA ukta prakArakA svabhAva honese vaha ubhayakA andhakAra miTAtA hai / vItarAga bhI kRpAlutAke kAraNa svaparake duHkhakI nivRtti nahIM karate, kintu unakA usa prakArakA svabhAva honese svaparake duHkhako dUra karaneke lie pravRtta hote hai / yadi karuNAse duHkhanivRttipara bala diyA jAya to vItarAgoMke karuNA mAnanepara bhI unakA svaparaduHkhake nivartanakA svabhAva avazya mAnanA pdd'egaa| ataH kyoM nahIM, vItarAgoMke karuNAke vinA bhI ukta svabhAva hI mAnA jAya / vidyAnanda yauktika samAdhAnake alAvA Agamika samAdhAna bhI karate haiM tato niHzeSAntarAyakSayAdabhayadAnasvarUpamevAtmanaH 'prakSINAvaraNasya paramA dyaa| saiva mohaabhaavaadraagdvessyorprnnidhaanaadupekssaa| tIrthakaratvanAmodayAttu hitopadezapravartanAt paraduHkhanirAkaraNasiddhiH |'-asstts0 pR0 283 / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampUrNa antarAyake kSayase vItarAgoMke jo AtmAkA abhayadAna svarUpa prakaTa hotA hai vahI unakI paramA dayA hai aura vaha dayA unake mohAbhAvameM hotI hai, kyoMki usa samaya unake na kisIke prati rAga hotA hai aura na kisIke prati dveSa / isake sivAya vItarAgoMkI dvitopadezameM pravatti unake vidyamAna tIrthaMkaranAmakarmake udayase hotI hai aura usa hitopadeza-pravRttise hI paraduHkhanirAkaraNa siddha ho jAtA hai / ataH jaina dharma meM arhatoM (vItarAgoM) kI hitopadezameM pravRtti buddha yA IzvarakI taraha karuNAse svIkAra nahIM kI gyii| ataeva jaina darzana meM vItarAga paramAtmAko ahiMsaka mAnA gayA hai, kAruNika nhiiN| AcArya samantabhadrane ahiMsAko jagadvidita paramabrahma batalAyA hai-- 'ahiMsA bhUtAnAM jagati viditaM brahma paramam |'-(svymbhuu0) isa prakAra kundakunda, samantabhadra, akalaGka, vidyAnanda jaise yugapradhAna samartha zAstrakAroMke vivecanase avagata hotA hai ki karuNA mohavizeSa (zubhecchA) rUpa honese vaha paramArthataH dharma nahIM hai-vaha AtmAkA eka vikAra hI hai / zubhapariNatirUpa honese karuNAko vyavahArataH dharma kahA gayA hai / kundakundane spaSTa kahA hai ki karuNAse puNyasaMcaya hotA hai| isa puNyase bhoga prApta hote haiM aura bhogoMse Asakti tathA Asakti janmajanmAntarotpattikA kAraNa hai / zAstroMmeM kahIM-kahIM 'dharmasya mUlaM dayA' jaise pratipAdanoM dvArA jo dayAko dharmakA mUla yA dharma kahA gayA hai vaha kevala azubhase nivRtti tathA zubhameM pravRtti karAne ke prayojanase kahA hai / jisase vyakti azubhase bacA rahe aura zubhameM pravRtta rahe / zubhame zuddhakI ora jAyA jA sakatA hai / ataH jainadharmameM vyavahAra aura nizcaya athavA upacAra aura paramArtha yA upAdhi aura nirupAdhi ina do dRSTiyoMko dhyAnameM rakha kara pratipAdana hai| niSkarSa yaha ki karuNA vyavahArataH dharma hai, paramArthataH nhiiN| paramArthataH ahiMsA dharma hai| -142