Book Title: Karma se Nishkarma Jain Darshan ka Karma Siddhant
Author(s): Rajendrakumar Bansal
Publisher: Z_Nahta_Bandhu_Abhinandan_Granth_012007.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210358/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OURao RajdoJP300 BARS00000 00:00:0050000.RA UPOSOBNOVOGUSU (2800 adhyAtma sAdhanA ke zAsvata svara 523 100.00 NDA karma se niSkarma : jaina darzana kA karma siddhAnta -DaoN. rAjendra kumAra baMsala 20 2000 90 Phtohto000000 HONDODa32868609009 2000 Joodabadne 'karma' bahuarthI zabda hai jisakA prayoga bhAvoM ke anusAra hotA haiN| jIva aura jar3a karma kI zaktiyoM ke bIca anAdi kAla se hai| vyAkaraNa ke SaT kArakoM meM varttA-karma-Adi meM bhI zabda kA nirantara saMgharSa cala rahA hai| jIva apane svabhAva ke prati mUrchA/ upayoga huA hai| jo pariNamita hotA hai vaha kartA hai| pariNamita avizvAsa, ajJAna aura asaMyama ke kAraNa dukhI hai aura jar3a-karma hone vAle kA jo pariNAma hai vaha karma hai aura jo pariNati hai, vaha kI zakti ke udaya ke kAraNa usakI cetana-jJAna zakti niSprabha, kriyA hai| yaha tInoM eka-dUsare se abhinna hai| kisI vastu vizeSa kA / parAvalambI aura pratibaMdhita ho rahI hai| bar3I vicitra sthiti hai| svabhAva-rUpa-kArya hI usakA karma hotA hai, jaise jala kA kArya caitanya Atma zakti svarUpa-vismaraNa ke kAraNa acetana karma zakti zItala yA namra rahanA, agni kA kArya dAhakatA-pAcakatA prakAzamAna ke kArAgRha meM aparAdhI/baMdI hai| Azcarya yaha hai ki baMdhana tathA AtmA kA kArya jJAna-darzana aadi| jIvAtmAoM ne apane-Apa apane prayAsoM se apane liye svayaM gItA meM bhI karma-vikarma-akarma kI carcA AyI hai| gItA ke svIkAra kiye haiN| karma-bandhana meM jar3a-karma paramANuoM kA kucha bhI anusAra svadharmAcaraNa kI vAhya kriyA hI karma hai| jaba karma kartavya nahIM hai aura ho bhI nahIM sakatA kyoMki ve icchA vihIna bhAva-bodha pUrvaka kiyA jAtA hai taba vaha vikarma kahalAtA hai| Izvara acetana haiN| karma-bandha kaise aura kyoM huA, yaha niSkarma rUpa hone ke ko samarpita niSkAma kArya akarma kahalAtA hai| karma aura akarma ke lie samajhanA Avazyaka hai| bIca vikarma setu kA kAma karatA hai| dhyAna, jJAna, tapa, bhakti jaina darzana kI mAnyatAe~-jaina darzana kI kucha AdhArabhUta niSkAma-karma, saMtulita anAsakta jIvana aura zubha saMskAra ke sAdhana mAnyatAe~ haiMvikarma kahalAte haiN| 1. pahale, vizva ke sabhI jIva-ajIva dravya svabhAva se svatantra, jaina darzana meM 'karma' zabda viziSTa arthoM meM prayukta kiyA gyaa| svAdhIna, svAvalambI aura paripUrNa haiN| koI kisI dravya meM kucha hai| karma atisUkSma pudgala (acetana) paramANu haiM jo jIva ke parivartana nahIM kara sakatA; yaha bAta viziSTa hai ki sabhI dravya moha-rAga-dveSa bhAvoM ke kAraNa AtmA ke pradezoM meM Akara AtmA ke parivartana pravAha meM eka dUsare ke sahayogI hote haiN| sAtha ekakSetrAvagAhI sambandha sthApita kara AtmA ke jJAnAdi svabhAva 2. dUsare, vizva kA sRjana, niyamana, paricAlana evaM parivartana ko ghAtate haiM aura sukha-dukha kI vAhya sAmagrI upalabdha karAne meM dravyoM kI sva-pariNamanazIlatA ke kAraNa hotA hai| anAdikAla se nimitta kA kAma karate haiN| aise karma dravya karma kahalAte haiN| AtmA jo bhI parivartana hote rahe hai/yA ho rahe haiM, vaha sabhI dravyoM ke aura acetana karma-paramANuoM ke isa kRtrima evaM asvAbhAvika parivartanoM kA samuccaya pariNAma hai| koI Izvara jaisI zakti vizva sambandha ko karmabandha kahate haiN| jaina darzana kA sAra karma-bandha aura 1 kA niyaMtA nahIM hai| karma-kSaya kI prakriyA meM nihita hai! 3. tIsare, vizva kI sabhI cetana-sattAe~ svabhAva se svayaMbhU, vizva jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla ina chaha jJAyaka aura paramAtma svarUpa haiN| ve apane sva-viveka yA bheda-vijJAna dravyoM kA samUha hai| jIva ko chor3akara zeSa dravya ajIva haiN| pudgala dvArA nija zakti se paramAtmA bana sakatI haiM yA vikAra-vibhAva-zakti dravya rUpI hai| jIva arUpI hai| jJAna-darzana jIva ke sahaja svAbhAvika ke mohapAza meM karmoM ke nimitta se pIr3ita-pratAr3ita-patita hotI raha guNa haiN| vaha sva-para kA jJAyaka hai| jIva apane jJAna svabhAva ko / sakatI haiN| chor3akara anya kisI dravya meM kucha parivartana nahIM krtaa| vaha nirNaya kI svataMtratA-sabhI jIvAtmAe~ indriya evaM indriya janya akartA-abhoktA hai| mamatva-svAmitva bhAva se pare haiN| vaha apanI pUrNa / jJAna se yukta haiN| paMcendriya mana yukta jIvAtmAe~ viziSTa rUpa se jJAna zakti se saMsAra ke samasta padArthoM kI trikAlI avasthAoM ko jAnane, dekhane aura vicAra karane kI kSamatA rakhatI haiN| ve yaha eka samaya meM jAnane/dekhane kI zakti rakhatA hai! isa kAraNa vaha nirNaya karane meM svataMtra haiM ki ve jJAna-darzana rUpa svabhAva mArga ko paramAtma svarUpa hai| cuneM jisameM kisI kA kucha karanA-dharanA nahIM par3atA mAtra 'holipajar3a-pudgala kA parivAra atyanta vyApaka aura bahuraMgA hai| rUpa, jJAyaka' rahanA hotA hai yA moha rAgAdi bhAvoM ko cune| yadi ve rasa, gaMdha, varNa sahita sabhI dRzyamAna vastue~, zarIrAdika aMgopAMga, moha-rAga-dveSa ke vibhAva-bhAvoM meM jamI-ramI rahatI hai, taba para-vastu adRzya-karma, mana aura mana meM uThane vAle krodha, ahaMkAra, mAyAcAra meM mamatva evaM iSTa-aniSTa kI bhAvanA ke kAraNa nirantara karma-bandha evaM lobha ke vikArI-bhAva sabhI jar3a-pudgala parivAra meM sammilita karatI rahatI haiN| yaha karma-bandha saMsAra-dukha kA kAraNa hai| yadi ve 0.00 yOOPOR2004800 DainEducatignenternational566002Ramainabanaoo.ForerineFor fonalisse-onl0 900100.0.0aso. . BEDDYadaabaaDODSDDOOGSODOG Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VASNAWAROWONO 696002D6Y690FDDO SNOR--00:00:00: 0 0:00.000000200 DDRO RADID 00000090690.9 / 524 upAdhyAya zrI puSkara muni smRti-grantha apane jJAyaka-sAkSI svabhAva meM hone-rUpa- hotI' haiM taba niSkarma yA mohanIyakarma tathA (4) dAna-lAbha-vIrya-bhoga-upabhoga kI zaktiyoM ko karma kSaya kI prakriyA zurU hotI hai, jo mokSa-mArga kahalAtA hai! { ghAtane vAlA pratirodhI antarAya karma! yaha karma jaba udaya rUpa rahate kauna-sA mArga cunA jAye, isake pUrNa avasara aura svataMtratA / haiM taba AtmA ke jJAna-darzana-sukha-zakti-guNa pragaTa nahIM ho pAte haiM jIvAtmAoM ke samakSa pratyeka samaya rahatI hai| ve apane svaviveka, aura vaha nijAnaMda-rasa-pAna se vaMcita rahatA hai| jJAna aura hita-ahita kA nirNaya karane meM svataMtra-sakSama hai| ise hI mohanIya karma do prakAra kA hai-darzana mohanIya aura cAritra puruSArtha kI saMjJA dI hai| jaisA nirNaya, vaisA phl| mohniiy| darzana mohanIya karma ke udaya meM jIva sva-svarUpa ke prati sva-svabhAva kI ruci aura ramaNatA kA phala hai-atIndriya- mUcchita rahatA hai, jo ananta saMsAra-dukha kA kAraNa hai| darzana moha anupama Ananda, paripUrNa jJAna-darzana aura moha-kSobha rahita sahaja ke udaya meM jIva para-vastuoM se rAga-dveSa rUpa ananta sambandha zuddhAtmA kI prApti! vibhAva-bhAva meM ramaNa kA phala hai-bAdhita sthApita karatA hai, ise anantAnubandhI krodha-mAna- mAyA-lobha kahate kSaNika sukhAbhAsa, dukha ke saMyoga, indriya janya alpa jJAna aura haiN| svabhAva kI dRSTi se yaha anantAnubandhI kaSAya catuSka cAritrajijJAsA, apUraNIya abhilASA aura saMsAra paribhramaNa! sva-svabhAva moha kahalAtA hai| mithyAtva guNasthAna meM darzana-moha ke udaya ke kI ora pravRtta AtmA bhavya aura sva-samaya-sthita kahalAtI hai| kAraNa samyaktva kA ghAta hotA hai jo cAritra-moha-karma nirapekSa hai| vikAra-vibhAva tathA para vastuoM se sukha kI abhilASA karane vAlI isa guNasthAna meM anantAnubandhI- kaSAyoM ke udaya se anantAnubandhI AtmAe~ 'pajjaya muDhA para-samayA' ke anusAra ajJAnI/abhavya hotii| cAritra kA hI ghAta hotA hai, samyaktva kA nhiiN| yaha vizeSa hai ki hai| anAdi kAla se krodhAdi-moha rUpa vibhAva-bhAvoM ke kAraNa darzana-moha ke udaya meM anantAnubandhI ke udaya se jaise krodhAdika jIvAtmAe~ parAvalambI, parAdhIna aura dukhI hai! sukhI aura / hote haiM, vaise krodhAdika samyaktva hone para nahIM hote ataH dukha aura svAvalambI hone kI bAdhA hai-pratipakSI karma kI zakti kI, jo / AkulatA kA mUla kAraNa darzana-moha hI kahA gayA hai jo sarva svarUpa jAgaraNa svarUpa zraddhAna-jJAna aura svarUpa ramaNa meM avarodha karmoM meM pradhAna hai| ghAtiyA karmoM kA kSaya karane vAlA snAtaka utpanna karatI hai| jisa prakAra megha-paTala ke kAraNa sUrya kA prakAza kahalAtA hai| AvRta ho jAtA hai, aura jitanA-jitanA megha-paTala ghaTatA jAtA hai, dUsare varga meM cAra aghAtiyA karma AteM haiM jinake udaya meM utanA-utanA sUrya prakAza pheMkatA jAtA hai; usI prakAra moha-rAga-dveSa jIvoM ko sukha-dukha kI vAhya sAmagrI Adi milatI hai, jaise-(1) ke vikArI bhAvoM ke kAraNa jar3a-karma-paramANu AtmA kI sahaja sAtA-asAtA rUpa iSTa-aniSTa sAmagrI dene vAlA vedanIyakarma, (2) svabhAva zaktiyoM ko AvRta kara lete haiN| isase AtmA kI divyatA, / kisI zarIra vizeSa meM AtmA ko roke rakhane vAlA Ayu krm| (3) / bhavyatA aura svAdhInatA bAdhita ho jAtI hai| jitane-jitane aMzoM meM zarIra, gati, jAti, indriyA~ rUpa, rasa, gaMdha, sparza Adi DhA~cA Adi dravya karmoM kA upazama, kSayopazama yA kSaya hotA hai utane-utane aMzoM dene vAlA nAma karma tathA (4) nIca-ucca kula pradAna karane vAlA meM jJAna-darzana svabhAva prakaTa hotA hai, zeSa DhaMkA rahatA hai| gotra krm| yaha karma yadyapi jIva ke jJAnAdi svabhAva ko nahIM ghAtate jaina darzana meM bandha yogya kArmaNa-vargaNAe~ karma kahalAtI haiM, / kintu unake udaya se sukha-dukha kI sAmagrI, mAna-apamAna, jIva ke zubha-azubha bhAvoM ke nimitta se jo karma AtmA se baMdhate janma-mRtyu, gati-jAti, ucca-nIca kula Adi prApta hote haiN| haiM, ve dravya karma kahalAte haiN| dravya-karma apanI sthiti yA kAla ke bhAvoM kI vividhatA, vicitratA aura anekarUpatA ke anusAra anusAra udaya meM Ate haiN| karmoM ke udaya meM jIva ke jo moha-rAga karmoM ke aneka bheda-prabheda hote haiM phira bhI unheM vyApaka rUpa se dveSa rUpa vikArI-bhAva utpanna hote haiM ve bhAva-karma kahalAte haiM, tathA 168 karma prakRtiyoM meM vibhAjita kiyA hai| ghAtiyA karmoM meM dravya karmoM ke udaya se zarIra indriyAdi prApta hotI haiM ve no-karma jJAnAvaraNIya kI 5, darzanAvaraNIya kI nau, mohanIya meM darzana moha kahalAte haiN| karma kA bandha vibhAvI-bhAvoM se hotA hai| jinakA udaya kI tIna aura cAritra moha kI 25, aura antarAya kI 5 prakRtiyA~ dravya-karmoM ke kAraNa hotA hai| dravya karma se bhAva karma aura bhAva { hotI haiN| aghAtiyA~ karmoM meM vedanIya kI do, Ayu kI cAra, karma se dravya karma-bandha kI prakriyA nirantara calatI hai| nAmakarma kI 113 aura gotra karma kI do prakRtiyA~ hotI hai| ina 168 prakRtiyoM meM 68 puNya prakRtiyA~ aura 100 pApa prakRtiyA~ va ghAtiyA-aghAtiyA karmoM kA vargIkaraNa-AtmA ke saMdarbha meM karmoM hotI haiN| karma-bandha yogya 120 hotI hai jinameM 58 apratipakSI ke pratipakSI prabhAvoM ko do vargoM meM vibhakta kiyA gayA hai-ghAtiyA aura 62 pratipakSI hotI haiN| abandha yogya 28 hotI haiN| karma aura aghAtiyA karma! pahale varga meM AtmA ke jJAna-darzanAdi svabhAva ko ghAtane/bAdhita karane vAle karma Ate haiM jaise-(1) jJAna eka anya vargIkaraNa ke anusAra jIva vipAkI 78, pudgala guNa ko ghAtane vAlA pratirodhI jJAnAvaraNa karma, (2) darzana guNa ko vipAkI 82, bhava vipAkI 4, aura kSetra vipAkI 4 hotI haiN| ghAtane vAlA pratirodhI darzanAvaraNa karma, (3) Atma zraddhAna rUpa abhavya jIvoM ko 47 dhrubabaMdhI karma-prakatiyoM kA anAdisamyaktva evaM svarUpa-ramaNa rUpa cAritra ko ghAtane vAlA pratirodhI / ananta baMdha hotA hai| bhavya jIvoM ko 73 adhruvabaMdhI karma prakRtiyoM No. Sa00D 000000000000 96000000 ahaD000000000DROIDDS- 32020009060050000 889009080phteo20163000 LORD0000RSO908290% ED Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hto 96.0000 LOAD karAla. 000000000 D.Ja30000000000006663Pos 602000 | adhyAtma sAdhanA ke zAsvata svara 525 10530 Goohto - kA sAdi-anAdi, dhruva aura adhruva bandha hotA hai| nirantara-baMdhI 54 / karmoM ke kSayopazama se utpanna hote haiN| cAra sujJAna, tIna ajJAna, karma prakRtiyA~ haiN| sAntara-baMdhI 34 karma prakRtiyA~ haiN| sAntara- tIna darzana, pA~ca labdhi, kSAyopazamika samyaktva evaM cAritra, aura nirantara baMdha vAlI 32 karma prakRtiyA~ haiN| mithyAtva Adi 27 / deza saMyama yaha aThAraha bhAva kSAyopazamika bhAva hote haiN| inameM cAra karmaprakRtiyoM kA bandha taba hotA jaba vahI karma prakRtiyA~ udaya meM sujJAna, avadhi darzana, kSAyopazamika samyaktva evaM cAritra tathA deza AtI haiM, inheM svodaya-baMdhI kahate hai| karma prakRtiyA~ atyanta ghAtaka saMyama AtmA ke svabhAva-bhAva meM sAdhaka hote haiN| zeSa tIna ajJAna, aura durdamanIya hotI haiN| tIrthaMkara, narakAyu Adi gyAraha karma do darzana evaM pA~ca labdhi vibhAva-bhAva hone ke kAraNa dukha-svarUpa prakRtiyA~ parodaya baMdhI haiN| zeSa 82 karma prakRtiyA~ svodaya baMdhI haiN| haiN| aupazamika bhAva karmoM ke upazama se hote haiN| yaha do prakAra kA bhAvoM ke anusAra pUrvavaddha karma prakRtiyoM meM saMkramaNa hai-pahalA aupazamika samyaktva aura dUsarA aupazamika caaritr| yaha (sAtAvedanIya se asAtAvedanIya Adi), utkarSaNa, apakarSaNa, donoM bhAva Atma svabhAva meM sAdhaka hote haiN| kSAyika bhAva pratipakSI udaya-udIraNA, upazAntakaraNa Adi hotA rahatA hai| isa dRSTi se karmoM ke kSaya se prakaTa hote haiN| gRha nau prakAra ke haiM kevala darzana, Atma svabhAva aura vibhAva-bhAva kA svarUpa samajhanA Avazyaka hai| kevala jJAna, kSAyika samyaktva aura cAritra tathA dAna-lAbha bhoga-upabhoga-vIrya kI pA~ca lbdhiyaaN| ghAtiyA karmoM ke kSaya hone para karma-bandha kA AdhAra vibhAva-bhAva-cetana aura jar3a-karma zuddha jJAna-darzana yukta zuddha paryAya kA udaya hotA hai| jo zaktiyoM ke bandha kA kAraNa AtmA ke vibhAva-bhAva haiN| bhAva se hii| kArya-paramAtmA kahalAtA hai| isa prakAra jIva ke zuddha svabhAva rUpa mokSa, svarga aura naraka milatA hai| bhAva se hI upalabdhi hotI hai| parama pAriNAmika bhAva kA Azraya lekara kSayopazama aura upazama bhAva vihIna kriyA nirarthaka hotI hai| jaisA bhAva, vaisA kaary| jaisA rUpa sujJAna evaM apUrNa zuddha paryAya ke sAdhana se vItarAga rUpa zuddha kArya, vaisA phl| svabhAva paryAya kA udaya hotA hai| inase pratipakSI krodhAdika prazna yaha hai ki bhAva kyA hai? cetana pudgala dravyoM ke / audayika-vibhAva bhAva tathA ajJAna Adi kSAyopazamika vibhavoM se apane-apane svabhAva-bhAva hote haiM, ve saba bhAva kahalAte haiN| bhavana / utpanna azuddha-paryAya kA vinAza ho jAtA hai| karma-baMdha evaM niSkarma bhavatIti vA bhAvaH arthAt jo hotA hai, so bhAva hai| isameM honA' hetu bhAvoM kI prakRti-svarUpa aura unakI bhUmikA samyaka rUpa se zabda mahatvapUrNa hai jo karane yA na karane ke bhAva se rahita hai| samajhanA Avazyaka hai| 'bhAvaH citpariNAmo' ke anusAra cetana ke pariNAma ko bhAva kahate 'suddhaM suddha sahAo appA appammitaM ca NAyavvaM' haiN| 'zuddha caitanya bhAvaH' ke anusAra sahaja zuddha caitanya bhAva hI zuddha (bhAva pAhuDa-77) ke anusAra jIva kA zuddha bhAva hai so apanA bhAva hai| isa prakAra AtmA kA zuddha jJAna-darzanAdi bhAva hI usake zuddha svabhAva Apa meM hI hai| zeSa vibhAva bhAva azuddha haiN| bhAvoM ko bhAva haiN| AtmA apane zuddha caitanyabhAva meM rahe, yahI usakA dharma hai| nimna cArTa dvAra spaSTa kiyA hai| kintu karmoM ke udaya ke anusAra moha-rAga-dveSa bhAva AtmA meM utpanna hote rahate haiM, jo adharma rUpa hai| bhAva/pariNAma jaba jaisA bhAva hotA hai, vaisA hI karma-bandha hotA hai| isa prakAra zuddha svabhAva bhAva azuddha vibhAva-bhAva AtmA ke bhAva do prakAra ke hote haiM, pahalA-karma-nirapekSa bhAva aura zuddha jJAtA-draSTAbhAva moha-rAga-dveSa ke bhAva dUsarA karma sApekSa bhaav| karma-nirapekSa bhAva jIva kA trikAlI pAriNAmika bhAva hai jo pratyeka jIva ke sAtha pratyeka avasthA meM moha rAga sadaiva banA rahatA hai| yaha bhAva jIvoM kI mUla zakti hai jo jIvatva azubha bhAva zubha-azubha bhAva azubha bhAva se sambaddha hai| jIvatva bhAva zuddha jJAtA-draSTA bhAva hai jo kAraNa svabhAva-vibhAva meM upayoga kI bhUmikA-jIva cetanA svarUpa hai| Peo paramAtmA ke rUpa meM vidyamAna rahatA hai| jIva bhI bhavya aura abhavya jIva kI pariNati yA vyApAra upayoga kahalAtA hai| upayoga do - do prakAra ke hote haiN| bhavya jIva paramAtma svarUpa zuddha hone kI prakAra kA hotA hai-jJAna upayoga aura darzana upyog| yaha ve sAdhana GOODS pAtratA rakhate haiN| haiM jinase jIva ke bhAvoM kI pariNati vyakta hotI hai| 'darzana' Dee jIva ke karma-sApekSa bhAva cAra prakAra ke haiM-audayika bhAva, antarcita prakAza kA sAmAnya pratibhAsa hone se vacanAtIta, kSAyopazamika bhAva, aupazamika bhAva aura kSAyika bhaav| audayika nirvikalpa aura anubhavagamya hotA hai| 'jJAna' bAhya padArthoM kA vizeSa bhAva moha-rAga-dveSa ke vibhAva bhAva haiM jo pUrva-vaddha karmoM ke udaya pratibhAsa hone ke kAraNa vacana-gocara aura savikalpa hotA hai| jIva ke kAraNa para-vastuoM ke nimitta se utpanna hote haiN| yaha bhAva punaH kA jJAna-darzanAtmaka vyavahAra zuddha, zubha aura azubha rUpa tIna karmabandha ke kAraNa banate haiN| manuSyAdi cAra gati, krodhAdi cAra prakAra kA hotA hai| jaba jIva kA upayoga jJAtA-dRSTA svabhAva meM kaSAya, tIna veda, chaha lezyA, mithyAtva, ajJAna, asaMyama aura mAtra 'hone-rUpa' hotA hai taba vaha nirvikalpa aura zuddha hotA hai, jo asiddhatva yaha ikkIsa AtmA ke vibhAva-bhAva haiN| kSAyopazamika bhAva zuddhopayoga kahalAtA hai| jaba jIva kA jJAna-darzanAtmaka vyApAra para dveSa SAROHAGRADXOUKONDO 5:03.86.606.0.0.0.0.0. 9 SGDPRODDOCODasad 0.00 100.00000000000 ena. oora 0.000000000.00.000 Ple a tuesdaleDDOODSSE HOSARE0%A8.00000 DAWDilibrarcored Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360200.00100. (deg060000000000000000 RDSDNA6oEODo:00:00:00 20:00- 0ADDA 00:00 OROR PRORS526 upAdhyAya zrI puSkara muni smRti-grantha / vastuoM kA Azraya lekara zubha yA azubha vikalpa rUpa hotA hai, taba haiN| saMvara-nirjarA upAdeya-grahaNIya haiM aura mokSa usakA phala hai| ina vaha kramazaH zubhopayoga aura azubha upayoga kahalAtA hai| dharma-dhyAna, sAta tatvoM kI prakriyA karma-bandha se niSkarma kI prakriyA kahalAtI hai| jIva dayA, sad vicAra, sad vacana, sad kArya, dAna anukampA, karma-bandha kA AdhAra-AtmAparAdha-cetana jIva aura jar3a karmoM pUjA-bhakti, zuddha jJAna-darzanAdika Adi zubhopayoga kahalAtA hai jo kA sambandha AtmA ke aparAdha kA phala hai| yadi AtmA apane parama puNya-bandha aura svarga sukha kA kAraNa hai| Arta-raudradhyAna, krUratA, pAriNAmika zuddha jJAtA-dRSTA bhAva rUpa rahe taba vaha saMsiddhi yA mithyAjJAna-darzanAdika, asad vicAra, asad vacana, asad kArya rAdha rUpa kahalAtA hai| isakA artha apane svabhAva rUpa-hone-meM-honA aura hiMsAdi pA~ca pApa rUpa pravRtti azubha upayoga kahalAtA hai jo kahalAtA hai| ise hI zuddha paryAya kahate haiN| kintu anAdi kAla se pApa-bandha aura naraka-dukha kA kAraNa hai| AtmA ne apane isa hone-rUpa-jJAyaka-svabhAva ko nahIM pahicAnA aura bhAva aura upayoga kA sambandha-jIva ke bhAva aura upayoga / para-padArthoM ke prati mamatva, kartA-bhoktA evaM svAmitva ke iSTa-aniSTa yadyapi samAnArthI jaise lagate haiM kintu inameM AdhAra-bhUta antara hai| / sambandha banAye haiN| sva-kA-vismaraNa aura para-meM-ramaNa kA AtmabhAva jIva ke zuddha, zubha aura azubha bhAvoM yA pariNAmoM kA sUcaka aparAdha hI karma bandha kA AdhAra hai| 'jo AtmA apagatarAdha haiN| upayoga jIva ke antaraMga bhAvoM ke anusAra usakI jJAna- arthAt rAdha yA saMsiddhi se rahita hai, vaha AtmA kA aparAdha hai' darzanAtmaka pariNati kA sUcaka hai| zuddha jJAtA-dRSTA bhAva se / (samayasAra-304)' 'jo para dravya ko grahaNa karatA hai vaha aparAdhI zuddhopayoga, prazasta rAga se zubhopayoga aura moha-dveSa tathA aprazasta hai, baMdha meM par3atA hai| jo sva-dravya meM hI saMvRtta hai, aisA sAdhu rAga se azubhopayoga kI pravRtti hotI hai| bhAva aura upayoga ke niraparAdhI hai' (samayasAra kalaza 186) / anusAra karma se niSkarma/mokSa kI caudaha zreNiyA~ haiM, jo guNasthAna Atma-aparAdha kA kAraNa-tatvArtha sUtra ke adhyAya 8 kA prathama kahalAtI haiN| mithyAdRSTi, sAsAdana aura mizra guNasthAnoM meM kramazaH sUtra hai-"mithyA darzanAvirati pramAda kaSAya yogA bandha hetavaH'' ghaTatA huA azubha upayoga hotA hai| avirata samyaktva, saMyamAsaMyama arthAt mithyAtva (darzana moha), avirati-pramAda-kaSAya (cAritra moha) evaM pramatta virata guNasthAnoM meM zuddhopayoga kA sAdhaka kramazaH bar3hatA aura yoga, yaha karma-bandha ke kAraNa haiN| inameM mithyAtva-Atma huA zubha upayoga hotA hai| apramattavirata, apUrvakaraNa, anivRtti azraddhAna 'moha' hai| avirati pramAda aura kaSAya rAga dveSa haiM tathA karaNa, sUkSma sAmparAya, upazAMta kaSAya evaM kSINa kaSAya guNasthAnoM mana-vacana-kAya kI zubha-azubha rUpa pravRtti 'yoga' hai| moha-rAga-dveSa meM tAratamya pUrvaka bar3hatA huA zuddhopayoga hotA hai| sayoga aura jIva ke azuddha paryAya rUpa vibhAva-bhAva haiM jabaki yoga zarIrAzrita ayoga kevalI guNasthAna zuddhopayoga kA phala zuddhAtmA rUpa svabhAva kriyA kA pariNAma hai| kArya tatva kI upalabdhi hai| isa prakAra bhAva-lakSya ke anusAra AtmA ke jJAna-darzana rUpa vyApAra kI pariNati se zuddha vItarAga mana-vacana-kAya ke zubha-azubha yoga rUpa spaMdana hone se AtmA paryAya kI upalabdhi hotI hai (pravacanasAra gAthA 9) / upayoga kI ke pradeza prakaMpita hote haiM jisase zubha-azubha karmoM kA Azrava pravRtti ke anusAra Age-Age ke guNa sthAnoM meM karmoM kA uccheda bhI (Agamana) hotA hai| pazcAt moha-rAga-dveSa ke bhAvoM kI sacikkaNatA hotA jAtA hai, yathA-mithyAtva guNasthAna meM 16, sAsAdana meM 25, ka anusAra kama-bandha hAtA hA Ayu kama-bandha ko chor3akara zeSa avirata samyaktva meM 10, saMyamAsaMyama meM 4, pramatta virata meM sAta karmoM kA bandha vibhAva-bhAvoM ke anusAra eka sAtha hotA hai| apramatta virata meM eka, apUrvakaraNa meM 36, anivRttikaraNa meM 5, karma-bandha ke sambandha meM pravacanasAra kI kucha gAthAe~ mahatvapUrNa haiM, sUkSma samparAya meM 16, aura ayoga kevalI meM eka karma bandha kI jinakA artha isa prakAra haivyucchiti hotI hai| ayoga kevalI karma-bandha rahita hote haiN| "jaba AtmA rAga-dveSa-moha yukta hotA huA zubha aura azubha sAta tatva-'jIvAjIvAzrava-bandha-saMvara-nirjarA- mokSAstatvam' (ta. meM pariNamita hotA hai taba karma-raja jJAnAvaraNAdika rUpa se usameM sUtra a. 1- sU. 1-4) jIva, ajIva, Azrava, bandha, saMvara, nirjarA praveza karatI hai| pradeza yukta yaha AtmA yathA kAla moha-rAga-dveSa ke aura mokSa yaha sAta tatva kahalAte haiN| ina tatvoM kI sahI jAnakArI dvArA kaSAyita hone se karma raja se lipta yA baddha hotA huA baMdha aura tadanusAra vizvAsa se mokSa mArga prazasta hotA hai| AdhyAtmika kahA gayA hai (gAthA 187/188) / " "rAgI AtmA karma bAMdhatA hai, saMdarbha meM jIva jJAyaka AtmA hai| ajIva jar3a karma haiN| mana-vacana rAga rahita AtmA karmoM se mukta hotA hai- yaha jIvoM ke bandha kA kAya kI zubha-azubha yoga rUpa pravRtti se karmoM kA Atma pradezoM meM saMkSepa nizcaya se hai| pariNAma se bandha hai, jo pariNAma rAga-dveSa-goha Agamana Azrava hai| moha-rAga dveSa ke bhAvoM ke kAraNa karmoM kA / yukta hai| unameM se moha aura dveSa azubha hai aura rAga zubha aura Atma pradezoM se ekakSetrAvagAha sambandha karma-bandha hai| karmoM kA azubha hai (gAthA 179-180) / " Agamana rukanA saMvara hai tathA samyak tapa pUrvaka pUrvavaddha karmoM kA karma-bandha-vidhAna-karma bandha cAra prakAra kA hotA hai-prakRti binA phala diye jhar3anA nirjarA hai| sampUrNa karmoM kA kSaya yA nAza bandha, pradeza bandha, sthiti bandha aura anubhAga bndh| AcArya vaTTakera mokSa tatva hai| inameM jIva-ajIva jJeya, Azrava aura karma-bandha heya-tyAjya ne mUlAcAra meM kahA hai ki "karmoM kA grahaNa yoga ke nimitta se S (seela 6 0665baccondayaatayen ADODDOOSDSSDDED Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pa2400500030-3000000000000000002 ca G90 G (306 007 002 001 F0000000000000000DPao50000 SION | adhyAtma sAdhanA ke zAsvata svara 527 000000002topD.59 Papa hotA hai| vaha yoga mana-vacana-kAya se utpanna hotA hai| karmoM kA bandha kaSAya hI anantAnubandhI kaSAya kahalAtI hai jo mithyAtva kI bhAvoM ke nimitta se hotA hai aura vaha bhAva rati-rAga-dveSa-moha sahita sahagAmI hai| mithyAtva kI graMthi TUTate hI anantAnubandhI kaSAya kA hotA hai (gAthA 968)" siddhAnta cakravartI vasunandI ne mUlAcAra kI abhAva ho jaayegaa| aisA nahIM hai ki anantAnubandhI kaSAya ko maMda AcAra vRtti TIkA meM ukta bhAva ko isa prakAra spaSTa kiyA hai| karane se mithyAtva kI graMthi TUTe, kyoMki kaSAya bhAva maMda karane yA 'mana-vaca-kAya ke karma kA nAma yoga hai, aisA sUtrakAra kA vacana / rokane kA bhAva bhI karttApane kI puSTi hai, jo jainAgama ko iSTa nahIM hai| 'bhAva' ke nimitta se bandha arthAt AtmA ke sAtha saMzleSa hai| AtmA to jJAyaka akartA-abaddha hai| sambandha hotA hai jo sthiti aura anubhAga rUpa hai| 'sthiti aura _karma bandha ke bheda-do paraspara virodhI dravyoM ke madhya bandha ke anubhAga kaSAya se hote haiM' aisA vacana hai| 'atha ko bhAva iti prazne cAra aMga haiM-(1) jJAna svabhAvI jIvAtmA, (2) jIvAtmA kA moha bhAvo rati rAga dveSa moha yukto mithyAtvAsaMyama kaSAyA ityartha iti|| rAga dveSa yukta vibhAva bhAva, (3) pudgala ke karma bandhana yogya bhAva kyA hai? ratirAga dveSa moha yukta pariNAma bhAva kahalAte haiN| paramANu aura (4) udaya meM Ane vAle pUrva vaddha drvy-krm| inake arthAt mithyAtva, asaMyama aura kaSAya bhAva sthiti baMdha aura madhya tIna prakAra kA bandha hotA hai-pahalA- jIva bandha jo jIva ke anubhAga bandha ke kAraNa hai|" AcArya kundakunda ne pravacanasAra gAthA moha rAga dveSa rUpa paryAyoM ke ekatva-bhAva se hotA hai| isase 188 meM 'sapadeso so appA kasAyido moha rAga dosehi' kahakara krodhAdika manovikAroM kA vistAra nirantara hotA jAtA hai| dUsarAisI bhAva kI puSTi kI hai| AcArya bhagavantoM ke ina kathanoM ke ajIva-baMdha jo pudgala karmoM ke snigdha-rUkSa svabhAva ke kAraNa sparza sandarbha meM saMsAra dukha ke mUla arthAt mithyAtva ko karma-bandha meM gauNa vizeSoM ke ekatva-bhAva se hotA hai| tIsarA-ubhaya bandha jo jIva yA akAryakArI jaisA kahanA yukti-Agama ke bhAvoM ke anukUla tathA pudgala-karma ke paraspara bhAvoM ke nimitta mAtra se unake siddha nahIM kiyA jA sktaa| isa sambandha meM viveka saMgata vicAraNA ekakSetrAvagAha sambandha se hotA hai| isa prakAra vibhAvoM se vibhAvoM anivArya hai| kA bandha hotA hai / karmoM se karmoM kA bandha hotA hai| aura jIva tathA SaTakhaMDAgama ke bandha svAmitva vicaya, khaNDa 3 kI pustaka 8 meM / karmoM ke bhAvoM ke paraspara nimitta se unake madhya ekakSetrAvagAha guNasthAnoM kI dRSTi se karma-bandha-vidhAna bhI isI tathya kI puSTi sambandha hotA hai| yaha sambandha bhI aisA hotA hai ki karma ke pradeza karatA hai-"prathama guNasthAna meM cAroM pratyayoM (arthAt mithyAtva, AtmA kA sparza bhI nahIM kara paate| zuddha jJAna svabhAvI paryAya asaMyama, kaSAya aura yoga) se hotA hai| isase Upara ke tIna karma-Avaddha hotI hai| yaha tabhI sambhava hai jaba jIva karmodaya janya guNasthAnoM meM mithyAtva ko chor3akara zeSa tIna pratyaya saMyukta baMdha krodhAdika vikArI bhAvoM ko apanA na mAne aura unakA mAtra hotA hai| saMyama ke ekadeza rUpa deza saMyata guNasthAna meM dUsarA jJAyaka hI banA rhe| AtmA kA jJAyaka sAkSI bhAva svabhAva hai| isase asaMyama pratyaya mizra rUpa tathA uparitana kaSAya va yoga ye donoM navIna karma bandha kI prakriyA rukatI hai aura karma se niSkarma kA pratyayoM se bandha hotA hai| isake Upara pA~ca guNasthAnoM meM kaSAya mArga prazasta hotA hai jo mokSa mArga kahalAtA hai| aura yoga ina do pratyayoM ke nimitta se bandha hotaa| punaH upazAnta mohAdi tIna guNasthAnoM meM kevala yoga nimittaka bandha hotA hai| ___mokSa mArga kA svarUpa-tatvArtha sUtra ke prathama adhyAya kA prathama isa prakAra guNasthAna krama meM ATha karmoM ke ye sAmAnya pratyaya haiM sUtra hai-'samyagdarzana jJAna cAritrANi mokSamArga' arthAt samyagdarzana, (pRSTha 24) / samyagjJAna aura samyakacAritra ina tInoM kI ekatA hI mokSa mArga hai| isase AtmA karmoM kI parAdhInatA se mukta hokara svAvalambI banatA karma-bandha meM itanA vizeSa hai ki mithyAtva Adika 16 karma hai| isakA artha hai jJAna-darzana svarUpa AtmA kA apane svabhAva meM prakRtiyoM kA bandha mithyAtva nimittaka hai kyoMki mithyAtva ke udaya zraddhAna yA ruci, usakA samyaka jJAna aura Atma ramaNatA hI ke binA inake bandha kA abhAva hai| 25 karma prakRtiyA~ mokSamArga hai| yaha tabhI sambhava hai jaba Atma svabhAva sAdhanA se ina anantAnubandhI kaSAya nimittaka haiM, 10 karma asaMyama nimittaka haiM, guNoM ke pratipakSI karma aura unake karmoM ke kAraka mithyAtva, 4 pratyAkhyAnAvaraNa apane hI sAmAnya udaya nimittaka haiM, 6 karma asaMyama aura kaSAya bhAvoM kA abhAva ho jaaye| yaha kArya saMvara pramAda nimittaka haiM, devAyu madhyama vizuddha nimittaka hai, AhAradvika aura nirjarA pUrvaka hotA hai| viziSTa rAga se saMyukta saMyama nimittaka haiM, aura parabhava nibandhaka sattAIsa karma evaM hAsya, rati, bhaya, jugupsA, puruSaveda aura cAra dharma kA AdhAra hai aTUTa-vizvAsa, apane ArAdhya ke prti| saMjvalana kaSAya, ye saba 36 karma kaSAya vizeSa ke nimitta se jaina-darzana meM kisI parama zakti ko ArAdhya nahIM mAnA gyaa| eka baMdhane vAle haiM, kyoMki isake binA unake bhinna sthAnoM meM bandha / mAtra apanI AtmA hI parama deva aura ArAdhya hai| AtmA kA vyuccheda kI utpatti nahIM banatI (vahI pRSTha 76.77) / ina anubhava hI dharma kI pahalI kakSA hai jahA~ se karmoM kA praveza rukatA Agama-pramANoM ke saMdarbha meM karmabandha meM mithyAtva aura kaSAya bhAvoM hai| Agama meM kahA hai-Azrava nirodhaH sNvrH'| jaba mana-vacana-kAya kI bhUmikA spaSTa hotI hai| mithyAtva (darzana moha) ke udaya meM utpanna kI pravRtti se nivRtti tathA nirvikAra-nirvikalpa zuddha Atma svarUpa yamanaelayalayara pAyamaNa rAyanalAlaganja 00000000000003Poso.8000080330000000000000000000001003:09460000000000000 590000000006 4800- Al0060860330306:06SOR jalavalaramAkAHOT TWO TiPiSIR-52-DID:00200.000.00 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 kI anubhUti hotI hai taba pudgala karmoM kA Atma pradezoM meM Agamana svataH ruka jAtA hai| yaha kArya sva-para ke bheda-vijJAna pUrvaka hotA hai, jo AtmA kI jJAnAtmaka sahaja-kriyA hai| saMvara meM buddhipUrvaka sahakArI hote haiM-tIna gupti, pA~ca samiti, dasa dharma, bAraha bhAvanAyeM bAisa pariSahajaya aura pA~ca cAritra inase aisA paryAvaraNa nirmita hotA hai jo jJAna svabhAvI AtmA ko jJAna ke dvArA sva-jJeya meM sthApita hone meM (karane meM nahIM) sahayoga karatA hai| isa prakriyA meM jJAna-darzanAtmaka AtmA kA upayoga apanI ora hI hotA hai aura vikalpAtmaka bhAva kA bheda vilaya ho jAtA hai| G zuddhAtmA kI prApti kA dUsarA caraNa hai nirjarA anAdikAla se AtmA ke sAtha karmoM kA bandhana hai jo use para-dravyoM meM zubhAzubha pravRtti karAte haiN| vikAra - vibhAva kI utpatti kI jar3a haiM-karma kA udaya evaM karmoM kI sattA / nirjarA se karmoM kI sattA kA nAza hotA hai, vaha bhI karanA nahIM par3atA, kyoMki 'karanA' adharma hai, honA dharma hai| pUrvabaddha karmoM kI sattA kI nirjarA 'tapasA nirjarA ca' ke anusAra tapa se hotI hai| prakArAntara se icchA ke nirodha ko bhI tapa kahate haiN| uttama kSamAdi daza dharmoM meM bhI tapa sammilita hai| isa prakAra tapa se karmoM kA saMbara aura nirjarA donoM hI hote haiN| taba bAraha prakAra ke haiM-chaha aMtaraMga aura chaha bhirNg| aMtaraMga tapa AtmAzrita haiM, ve haiM-prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga aura dhyaan| isase jJAyaka AtmA apane jJAna svarUpa meM hone jaisI rahatI haiN| bahiraMga tapa zarIrAvita haiM, ve haiM-anazana, bhUkha ke kama khAnA (UnodarI) bhikSA caryA, rasa parityAga, vivikta zaiyyAsana aura kAya klesh| yaha tapa zarIra aura mana kI aisI sahaja sthiti nirmita karate haiM jisase sAdhaka aMtaraMga tapa ke dvArA zuddhAtmA meM sthita raha ske| bahiraMga tapa karate samaya yadi AtmA kI upalabdhi kA bhAva-bodha nahI hai to vaha zuddhi kI dRSTi se nirarthaka hai| karmoM kI nirjarA hetu sabhI tapa eka sAtha, AvazyakatAnusAra upayogI haiM kintu antaraMga tapa meM svAdhyAya aura dhyAna tapa mahatvapUrNa hai| svAdhyAya kI nIMva para mokSa mArga sthita hai| satzAstraM kA par3hanA, manana, cintana yA upadeza hI svAdhyAya hai| jAgarUkatApUrvaka jJAna kI ArAdhanA karanA svAdhyAya hai| isase karma saMvara aura nirjarA hotI hai| "jina zAstra dvArA pratyakSAdi pramANoM se padArthoM ko jAnane vAle ke niyama se 'moha-samUha' kSaya ho jAtA hai, isalie zAstra kA samyaka prakAra se adhyayana karanA cAhie (pravacanasAra 86) / Agama hIna zramaNa nija AtmA aura para ko nahIM jAnatA, padArthoM ko nahIM jAnatA huA bhikSu karmoM kA kSaya kisa prakAra karegA ? (pRSTha 233 ) / sAdhu Agama cakSu hai, sarva indriya cakSu vAle haiM, deva avadhi cakSu vAle haiM aura siddha sarvataH cakSu haiM (pRSTha 234 ) | Agama se yadi padArthoM kA zraddhAna na ho to siddhi-karma neration upAdhyAya zrI puSkara muni smRti grantha kSaya nahIM hotA (pRSTha 237) / " dhavalA 1.1.1 gAthA 48 evaM 51 bhI mananIya hai- " pravacana arthAt paramAgama ke abhyAsa se meru samAna niSkampa, ATha mala-rahita, tIna mUr3hatAoM se rahita anupama samyagdarzana hotA hai| ajJAna rUpI andhakAra ke vinAzaka bhavya jIvoM ke hRdaya ko vikasita aura mokSa pakSa ko prakAzita karane vAle siddhAnta ko bhajo / " buddhi pUrvaka tatva vicAra se mohakarma kA upazamAdika hotA hai| isalie svAdhyAya, tatva-vicAra meM apanA upayoga lagAnA cAhie, isase jJAnamaya AtmA kA jJAna hotA hai| For Pavate & Blerohal 1009 karmoM kI nirjarA Atma dhyAna se hotI hai| ekAgratA kA nAma dhyAna hai| "cAritra hI dharma hai jo moha kSobha rahita AtmA kA pariNAma hai| dravya jisa samaya jisa bhAva se pariNamana karatA hai usa samaya usa bhAva maya hotA hai isalie dharma pariNata AtmA svayaM dharma hotA hai| jaba jIva zubha athavA azubha bhAva rUpa pariNamana karatA hai| taba svayaM hI zubha yA azubha hotA hai aura jaba zuddha bhAva rUpa pariNamana karatA hai taba zuddha hotA hai" (pra. sAra 6 se 7) / nirupAdhi zuddha pAriNAmika bhAva aura nija zuddhAtmA hI dhyAna kA dhyeya hotI haiM isase jJAna jJAyaka-jJeya tInoM kA Anandamaya milana hotA hai jisakA phala hai pratipakSI karmoM kI parAjaya dhvaMsa dhyAna cAra prakAra kA hai - ArtadhyAna, raudra dhyAna, dharma dhyAna aura zukla dhyaan| inameM ArtadhyAna aura raudra dhyAna zubha-azubha rUpa moha-rAga-dveSa utpanna karAte haiM ataH adharma svarUpa hai| dharma dhyAna aura zukla dhyAna Atmopalabdhi evaM vItarAgatA utpanna karAte haiN| dharma dhyAna zubha rUpa hotA hai aura zukla dhyAna vItarAga / avalambana kI dRSTi se dhyAna ke cAra bheda haiM-piNDasya, padastha rUpastha aura rUpAtIta isa prakAra saMbara aura tapa se karmoM kA kSaya hotA hai aura rAga-dveSa kA abhAva hokara AtmA ke jJAnAdi guNa prakaTa hote haiN| nirjarA do prakAra kI hai- savipAka aura avipAka savipAka nirjarA sabhI jIvoM kI hotI rahatI haiN| avipAka nirjarA arthAt binA phala diye karmoM kA jhar3anA samyaka tapa se hI hotI hai jo niSkarma kA mUla hai| karma se niSkarma kA phala - samyak tapa kA phala hai vItarAgatA kI utpatti / dharmAcAra se yadi rAga-dveSa kA abhAva na ho to vaha niSphala-nirarthaka hotA hai| saMvara-nirjarA se tapa kI agni meM jaba samasta karma-kalaMka bhasma ho jAte haiM taba Atma paTala para kevala jJAna-darzanAdi nI labdhiyoM kA divya sUrya udita hotA hai aura AtmA parama-zuddha, paripUrNa, svataMtra, svAdhIna aura svAvalambI ho jAtA hai| usake zAzvata jJAna Ananda ke samakSa indriyajanya jJAna- sukhAbhAva sabhI akiMcitkara siddha ho jAte haiM moha rAga-dveSa utpanna karane vAle mithyAtva asaMyama / kaSAya Adi kA abhAva hone se karma-bandha kA mArga sadaiva ke lie avaruddha ho jAtA hai| AtmA vijJAna ghana rUpa vItarAga Ananda- ziva svarUpa ho jAtA hai| AtmA kI isa svAvalambI avasthA ko hI niSkarma kA phala -mokSa kahate haiN| Ma gand Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2500 5600:0900 EAD | adhyAtma sAdhanA ke zAsvata svara 529 / karma se niSkarma kA AdhAra : mohagraMthi kA kSaya-saMsArI dhyAtA hotA hai| (gAthA 191) / maiM AtmA ko jJAnAtmaka, darzanabhUta, jIvAtmAoM ke andara nirantara saMgharSa cala rahA hai| eka ora hai, atIndriya, mahA padArtha, dhruva, acala, nirAlamba aura zuddha mAnatA hU~ pratipakSI karmodaya se utpanna moha-rAga-dveSa rUpI kaSAyoM ke vibhAva (gAthA 192) / zarIra, dhana, mukha-dukha, athavA zatru-mitrajana jIva ke bhAva jo nirantara AkulatA-vyAkulatA utpanna kara para-dravyoM se dhruva nahIM haiN| dhruva to upayogAtmaka AtmA hai (gAthA 193) / jo ananta sambandha sthApita karAte haiN| dUsarI ora hai, AtmA kI vyakti aisA jAnakara vizuddhAtmA hotA huA parama AtmA kA dhyAna pAriNAmika bhAva aura karmoM ke kSayopazamAdi se utpanna jJAna-darzana | karatA hai, vaha sAkAra ho yA nirAkAra, 'moha dugraMthi kA kSaya karatA arthAt jAnane dekhane kI alpa shkti| usake sAdhana haiM-bheda vijJAna / hai (gAthA 194) / kI vicAra dRSTi aura jJAna-darzanAtmaka upyog| lakSya hai-karma samayasAra gAthA 73 meM bhI AcArya kundakunda ne krodhAdika zatruoM kA nAza kara svAvalambI zuddhAtmA kA paryAya rUpa upalabdhi sarva AzravoM kI nivRtti hetu isI mArga kI puSTi kI hai, jo isa aura tadanusAra svabhAva rUpa dharma kI praapti| prakAra haivicAra-dRSTi mohita-bhramita hokara mohAdi kaSAyoM kA sAtha ahamekko khalu suddho nimmamao NANadasaNa smggo| dekara ananta saMsAra kI vRddhi karatI hai| yadi jJAna zakti sva-para ke tamhi hido taccitto savve ede khayaM nnemi||73|| bheda-vijJAna dvArA Atma svabhAva kA pakSa lekara usa ora jhukatI/DhakatI hai taba vibhAva-vikAra udayAgata hokara bhI niSprabhAvI artha-nizcaya se maiM eka hU~, zuddha hU~, mamatA rahita hU~, jJAna ho jAte haiM aura karma zakti kI vRddhi ko rokate haiN| phira jJAnAtmaka darzana pUrNa hU~; usa svabhAva meM rahatA huA, usa caitanya anubhava meM upayoga kA AtmA se nirantara samparka/anubhava se pUrva saMgrahIta lIna hotA huA maiM ina krodhAdika sarva AzravoM ko kSaya ko prApta karma-zakti kA nAza hotA hai| isa prakriyA meM AtmA ko kisI karAtA huuN| para-dravya yA kaSAyAdi vibhAva-bhAvoM ke prati kucha karanA/rokanA nahIM moha graMthi ke kSaya hetu anya upAya bhI pravacanasAra meM varNita haiM, par3atA, mAtra sahaja svAbhAvika rUpa se taTastha rahakara jAnanA aura / jo prakArAMtara se eka hI gantavya ko le jAte haiN| 'jo arahaMta sAkSI honA-hotA hai| bananA bhI nahIM par3atA kyoMki bnnaa-bnaanaa| bhagavAna ko dravya-guNa aura paryAya rUpa se jAnatA hai, vaha apanI kartA-karma kA janaka hai jo svabhAva ke pratikUla hai| aisA jJAyaka AtmA ko jAnatA hai aura usakA moha avazya nAza ko prApta hotA hote-hote eka samaya aisA AtA hai jaba sva-jJeya, jJAna-jJAyaka ke { hai, kyoMki arahaMta kA isa prakAra jJAna hone para sarva AtmA kA ekatva se karma senA durbala hote-hote dharAzAyI ho jAtI hai| AtmA | jJAna hotA hai (gAthA 80) / jo nizcaya se jJAnAtmaka aise apane anta meM siddha jaisA zuddha hogaa| jJAna aura jJAyaka dRSTi se siddha ko aura para ko nija-nija dravyatva se sambaddha jAnatA hai vaha moha aura saMsArI jIva samAna hai| antara hai 'jJeya' kI bhUmikA kaa| siddha kA kSaya karatA hai| isa prakAra bhAvAtmaka sva-para viveka se moha kSaya bhAgavAna kA jJeya unakI svayaM AtmA hai| saMsArI jIva kA jJeya hotA hai (gAthA 89/90) / ' 'jinazAstroM ke abhyAsa dvArA padArthoM ke para-vastue~ aura ananta para-saMsAra hai| siddha bhagavAna nirantara samyaka prakAra se bhAva-jJAna dvArA bhI moha kSaya hotA hai (gAthA dhArAvAhI rUpa se sva-saMvedana svarUpa Atithya AtmAnaMda meM lIna haiM 86) / ' isa prakAra zuddhAtmA kI upalabdhi, arahaMta bhagavAna kI jisake samakSa indriya janya sukha akiMcitkara, zraNika-vAdhita hai| pratIti sahita AtmA ke jJAna, bhAva-bhAsita sva-para viveka evaM ataH siddha jaisA hone ke lie Avazyaka hai ki bheda-vijJAna dvArA jinazAstroM dvArA padArthoM ke jJAna se darzana-moha graMthi kA kSaya hotA hai| isase spaSTa hai ki moha-kSaya ke lie Atma-jJAna-vihIna apane jJAna aura jJAna darzanAtmaka upayoga ko AtmAnabhava aura Atma-jJAna jaisA svabhAva-rUpa hone dekara zuddhAtmA ko upalabdha kreN| kaSAyAdika vibhAvoM ko maMda karane, rokane yA unake vikalpoM meM ulajhane se koI prayojana siddha nahIM hotA kintu sahaja-zuddha jJAtAzuddhAtmA kI upalabdhi se moha granthi kA kSaya-ananta saMsAra kA dRSTA rUpa AtmAnubhava evaM zuddhAtmA kI upalabdhi se moha kSaya hotA kAraNa moha granthi kA kSaya zuddhAtmA kI upalabdhi se hotA hai| isake } hai| moha sarovara sUkhane para krodhAdika kaSAya rUpI magaramacchoM kA Poad lie para-dravya meM kucha karanA nahIM pdd'taa| apane jJAna svabhAva ko / niraMtarita astitva bhI alpakAlika raha jAtA hai| jAnakara apane meM apane dvArA apane ko hI anubhUta karanA hotA hai| _____ moha graMthi ke kSaya kA phala-darzana moha ke kSaya se svataMtra Atma aisA karane se zuddhAtmA kI upalabdhi ke sAtha hI moha graMthi yA darzana hotA hai aura kSobha rahita anAkula sukha kI prApti kA mArga mithyAtva kA kSaya ho jAtA hai| isa sambandha meM AcArya kundakunda prakaTa hotA hai| Agama ke anusAra prathama darzana moha kA kSaya-abhAva kRta pravacanasAra kI gAthA 191 se 194 paThanIya aura mananIya hai hotA hai pazcAt kramika rUpa se cAritra moha kA kSaya hokara AtmA jinakA artha isa prakAra hai kI zuddha jJAna-darzana paryAya prakaTa hotI hai jo parAvalambana kA nAza 'maiM para kA nahIM hU~ para mere nahIM haiM maiM eka jJAna hU~' jo isa / karatI hai| AcArya kunda-kunda kahate haiM ki 'jo moha granthi ko naSTa prakAra dhyAna karatA hai, vaha AtmA dhyAna kAla meM zuddhAtmA kA karake, rAga-dveSa kSaya karake, sukha-dukha meM samAna hotA huA zramaNatA P..90.90.00.005DODDDDDDSom 060 | nAza NEERatoremac. 8169900CR kI GRecobaceOOS HD 02-000000000000&000.00.03466VDO2000. 00000000000000000000 20MOR:660 00:00.55 SODINTDigitmsiOLDMod 6.609.2 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 3 03080PJabal ao500amsD P6800000000000RPARos EDEOD 208-00.6.68890 upAdhyAya zrI puSkara muni smRti-grantha / / meM pariNamita hotA hai, vaha akSaya-saukhya arthAt parama Ananda ko isa krama meM vrata kriyA ke zubhopayoga rUpa aneka aneka paDAva prApta karatA hai (pra, sAra. 195) / AtmA kA dhyAna karane vAle Ate haiM aura vilIna hote jAte haiN| yaha tabhI kAryakArI hote haiM jaba zramaNa nirmohI, viSayoM se virakta, mana ke nirodhaka, aura Atma dRSTi zuddhAtmA para hotI hai| Atma zraddhAna vihIna bhAva-rahita svabhAva meM sthita hokara AtmA kA dhyAna karate haiN| aisI zuddhAtmA / vrata-kriyAe~ niSkarma mArga meM akiMcitkara hotI haiN| Agama meM kahA ko prApta karane vAle zramaNa sarva ghAtiyA karmoM kA nAzakara bhI hai ki 'samyaktva binA karor3oM varSa taka ugra tapa bhI tapai to bhI sarvajJa-sarva dRSTA ho jAte haiM (196.197) / aura tRSNA, abhilASA, bodhi kI prApti nahIM hotI" (darzana pA. 5) / isI prakAra cAritra jijJAsA evaM saMdeha rahita hokara indriyAtIta anAkula paripUrNa jJAna / rahita jJAna, darzana rahita sAdhu liMga tathA saMyama rahita tapa nirarthaka se samRddha parama Ananda kA anubhava-dhyAna karate rahate hai (198) hai| (zIlapADA bhAva sahita dravya liMga hone para karma kA nirjarA unake isa parama Ananda kI tulanA meM indriya janya saMsAra-sukha / nAmaka kArya hotA hai, kevala dravya liMga se nhiiN| bhAva rahita nagnatva akiMcitkara-akAryakArI hotA hai, usI prakAra jaise aMdhakAranAzaka akAryakArI hai| he, dhairyavAn mune, nirantara nitya AtmA kI bhAvanA dRSTi vAle ko dIpaka prayojana hIna hotA hai (gAthA 67) / kara (bhAva pA. 54-55) / Atma zraddhAna vihIna vrata kriyAe~ akiMcitkara-saMkSepa meM AtmA upasaMhAra-jo vyakti apanI AtmA ko jaisA dekhatA hai, vaisA hI ke sAtha karma-bandha mithyAtva, asaMyama, kaSAya evaM yoga se hotA hai pAtA hai, AtmA ko zuddha jAnane vAlA zuddhAtmA ko pAtA hai aura jabaki karma se niSkarma kA mArga prazasta hotA hai jJAna-sUrya ke udaya azuddha jAnane vAlA zuddhAtmA ko pAtA hai (sa. sAra 186) / karma se se| jisa prakAra sUrya ke prakAza se aMdhakAra vilIna ho jAtA hai niSkarma hone hetu parama pAriNAmika bhAva Azrita zuddhAtmA kA usI prakAra AtmA ke kSitija para jJAna sUrya udita hote hI jJAna-dhyAna kara sabhI parama sukha ko prApta kareM, yahI kAmanA hai| moha-aMdhakAra vilIna ho jAtA hai| niSkarma kA sUtra hai Atma-zraddhAna jJAna aura caaritr| bheda-vijJAna pUrvaka AtmAnubhava se Atma zraddhAna evaM Atmopalabdhi hotI hai, jisase moha graMthi kA kSaya hotA hai| patA: zuddhAtmA ke nirantara dhyAna rUpa tapa se rAga-dveSa kA janaka-kAraka ke/o. oNriyanTa pepara milsa cAritra-moha kA kSaya hokara AtmA parama Anandamaya hotA hai| amalAI - 484117 (ma. pra.). hai dayA dharma kA mUla, asUla purAnA || zrAvaka nahI pItA pAnI kabhI anachAnA ||tter|| chaha kAyA para vaha dayA kare tana-mana se| de sahAyatA dukhiyoM ko tana se, dhana se|| kara tiraskAra mAre na kisI ko tAnA // 1 // bhUkhe ko bhojana pyAse ko de paanii| rogI ko auSadha de kahalAye daanii|| anukaMpA dvArA dhArmika lAbha kamAnA // 2 // de Azraya Azraya-hIna dIna jo aaye| berojagAra ko kAma meM turata lgaae| giratA ho stara se U~cA use uThAnA // 3 // basa dayAlutA kA sAdA artha yahI hai| samatA kA sevana karanA vyartha nahIM hai| "munipuSkara" zrAvaka le zramaNoM kA bAnA // 4 // -upAdhyAya zrI puSkara muni (puSkara-pIyUSa se) gae. 00 6:00.00.00PRE-pesbes80.30 2622800000000000000000000000000003 00:9 60.0 aap layalayaraparAvaNa RORameliarsy VAEDDID