Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ preraka vyaktitva Apake va zrI agaracaMdajI nAhaTA ke jIvanabhara ke zrama se 60000 hastalikhita granthoM, lAkhoM mudrita pustakoM va advitIya prAcIna kalAkRtiyoM Adi se susajjita va suzobhita hai| 85 varSa taka kI umra taka Apane nirantara bhramaNa kiyaa| bhramaNa kA mukhya uddezya zodha hI rahA, cAhe vo purAtatva zilAlekhoM kA ho, sAhitya kA ho, mUrtiyoM kA ho, khudAI meM prApta purAvazeSoM kA ho, tIrthoM kA ho yA itihAsa kA ho| zrI nAhaTA dvArA likhita, saMpAdita evaM anUdita kucha mahatvapUrNa racanAoM kA paricaya nimnalikhita hai| jo samaya kI zilA para likhe gaye amiTa lekha haiM evaM unake kAlajayI vyaktitva kA prAmANika dastAveja bhii| 1. dravyaparIkSA aura dhAtUtpati-isake mUla lekhaka Thakkura pheru dhAMdhiyA haiM (ratnaparIkSAdi grantha saMgraha kA dUsarA va tIsarA bhAga) zrI bhaMvaralAla nAhaTA ne lagabhaga 55varSa pUrva apanI zodhapipASA kI tRpti hetu kalakattA ke eka jJAnabhaNDAra ko khaMgAlate hue cha: sau varSa purAnI pANDulipi khoja nikAlI aura usakI presakApiyA~ kAlajayI zrI bhaMvaralAla nAhaTA kara purAtatvAcArya muni jinavijayajI ke pAsa prakAzanArtha bhejii| ve mUla graMtha san 1961 meM ratnaparIkSAdi sapragrantha saMgraha nAma se jaina saMgha ke vayovRddha agraNI, labdhi pratiSThita itihAsakAra, jaina / rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna jodhapura, dvArA prakAzita hue| dharma darzana evaM sAhitya ke marmajJa, sAhitya tapasvI, sAdhaka, niSkAma 2. mAtRkApada zRMgAra rasakalita gAthA koza-yazobhadra ke karmayogI, purAtatvavettA, bahubhASAvida, Azukavi, sAhityavAcaspati ziSya vIrabhadra kRta yaha kRti vizuddha rUpa se eka zRMgAraparaka racanA zrAvaka zreSTha zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA kA divya zAntipUrNa dehaavsaan| hai| isa gAthAkoza kI vizeSatA yaha hai ki isameM mAtRkA padoM arthAt somavAra, mAgha kRSNA caturdazI saM0 2058 dinAMka 11 pharavarI svara aura vyaMjanoM meM se kramaza: eka-eka ko gAthA kA AdyaakSara 2002 ko kolakAtA meM ho gyaa| banAkara zrRMgAraparaka gAthAoM kI racanA kI gayI hai| isameM kula 40 __Apane apane jIvanakAla meM hajAroM zodhapUrNa lekhoM, saikar3oM gAthAe~ haiN| gAthAe~ zRMgArika haiM, phira bhI ve maryAdAoM kA atikramaNa granthoM kA lekhana, sampAdana va prakAzana kiyaa| Apane aneka nahIM krtii| jahA~ maryAdA se bAhara koI saMketa karanA hotA hai kavi zodhArthiyoM ko mArgadarzana dekara vibhinna viSayoM para zodha karavAkara / use apane mauna se hI iMgita kara detA hai jaise isa gAthAkoza ke anta pI-eca.DI Adi upAdhiyoM se gauravAnvita krvaayaa| meM kavi kahatA haibrAhmI, kharoSTI, devanAgarI Adi prAcIna lipiyA~, saMskRta, pacchA jaM taM u vittaM akahakahA kahijjanti arthAt usake prAkRta, apabhraMza, avahaTTI, rAjasthAnI, gujarAtI, baMgAlI Adi pazcAt jo kucha ghaTita huA vaha akathanIya hai kaise kahA jAya? bhASAoM meM lekhana va uparokta bhASAoM ke sAtha marAThI Adi bhASA isa prakAra mUka bhAva se bhI kathya ko abhivyakti de denA. yaha kavi kA Apane anuvAda kiyaa| pUrNa satarkatA hetu lekhana, sampAdana Adi kI sampreSaNazIlatA kA spaSTa pramANa hai| ke kAryoM kI prUpharIDiMga bhI svayaM hI karate the| Apa dvArA likhita 3. sirI sahajANaMdaghana cariyaM-kalakattA vizva vidyAlaya ke zodhapUrNa lekha va grantha aneka nyAyAlayoM meM sAkSI ke rUpa meM svIkAra bhASA vibhAga ke prophesara esa.ena. banarjI ne isa grantha kI bhUmikA kiye gye| bhArata ke alAvA vizva ke kaI vizvavidyAlayoM ke meM pAThyakrama meM Apake zodhapUrNa lekhoM ko sammilita kiyA va saMdarbha zrI bhaMvaralAla nAhaTA dvArA racita zrI sahajANaMdaghanaM cariyaM ke rUpa meM ullekhita kiyaa| Apake cAcA zrI abhayarAjajI nAhaTA / vartamAnakAla meM racita eka apabhraMza kAvya hai| mUlata: yaha kAvya kI smRti meM saMsthApita bIkAnera kA vizvaprasiddha abhaya jaina granthAlaya / apabhraMza kI aMtima stara kI bhASA avahaTTa (apabhraMza) meM racita hai| zikSA-eka yazasvI dazaka vidvata khaNDa/135
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ BHANWARLAL NAHATA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyApati kI kIrtilatA va piMgalAcArya kI prAkRta piMgala isI bhASA 7. Anandaghana caubIsI-parama avadhUta yogirAja meM racita hai| zrI nAhaTAjI isa kAla ke vidyApati yA piMgalAcArya the| AnandaghanajI racita caubIsa tIrthaMkaroM ke stavana evaM padoM kA na yaha mahAkAvya 244 zlokoM meM hindI anuvAda sahita racita hai| kevala jaina apitu bhAratIya samAja meM Aja taka eka viziSTa sthAna pUrvakAlIna kaviyoM kI racanAoM kI tulanA meM zrI nAhaTAjI kA rahA hai| ye stavana mumukSu evaM sAdhakoM ke hRdaya ko jhaMkRta karanevAle sahajANaMdaghana cariyaM kAvya kA mAna kisI aMza meM kama nahIM hai| aura AtmAnubhUti ko aura bar3hAne vAle hone se mAnasa ko bhakti rasa kavitva kI dRSTi se bhI yaha grantha atulanIya hai| se AplAvita kara dete haiN| kAvya grantha ke zabda atyanta sahaja va sarala haiN| jisase bhASA AnandaghanajI ke stavanoM aura padoM kI bhASA ko dekhate hue yaha kA sAmAnya jJAna rakhane vAle bhI isakA rasAsvAdana kara skeNge| upamAdi spaSTata: siddha hai ki ye rAjasthAna pradeza ke hI the| alaMkAroM kA bhI koI abhAva nahIM hai| chanda sarala va truTihIna hai| 8. yugapradhAna zrI jinacandrasUri-yaha mahatvapUrNa grantha zrI 4. alaMkAra dappana-yaha prAkRta bhASA meM racita eka abhaya jaina granthAlaya ke saptama puSpa ke rUpa meM prasphuTita huA hai| alaMkAra grantha hai| jisakA hindI anuvAda saMskRtacchAyA sahita zrI / isakA prakAzana varSa saM0 1992 hai| yaha grantha zrI bhaMvaralAlajI nAhaTAjI ne kiyA hai| nAhaTA ne apane kAkA zrI agaracandajI nAhaTA ke sAtha likhA hai| isa grantha meM alaMkAra sambandhI jo vivaraNa diyA gayA hai isase / lekhakadvaya ne apane sAragarbhita vaktavya meM bahumUlya zodhasAmagrI isakA nirmANakAla 8vI, 11vIM zatAbdI kA mAnA jA sakatA hai| prastuta kI hai| unhoMne prazna uThAye haiM aura unakA vidvatApUrNa racanA se kartA kA patA nahIM cltaa| prAkRta bhASA kI alaMkAra / samAdhAna-uttara bhI diyA hai| isakI prastAvanA zrI mohanalAla dalIcaMda saMbaMdhI yaha eka hI racanA jaisalamera ke bar3e jJAna bhaNDAra meM tAr3apatrIya desAI ne likhI hai, jo atyanta mahatvapUrNa hai| yaha grantha saMskRta, prati meM prApta huI hai| prAkRta, hindI, gujarAtI, baMgalA, aMgrejI, prAcIna bhASAoM aura 5. vividha tIrtha kalpa-prAkRta va saMskRta bhASA meM jina- saikar3oM hastalikhita prAcIna pANDulipiyoM, prazastiyoM, paTTAvaliyoM, prabhasUri viracita kalpa pradIpa ke isa grantha kA anuvAda zrI nAhaTAjI / vikIrNa patroM, riporToM Adi ke gahana adhyayana, cintana aura manana ke ne san 1978 meM kara zrI jaina zvetAmbara nAkor3A pArzvanAtha tIrtha AdhAra para likhA gayA hai| ata: isakI prAmANikatA nissandeha hai| mevAnagara rAjasthAna se prakAzita krvaayaa| 9. aitihAsika jaina kAvya saMgraha- zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA kalpapradIpa athavA vizeSatayA prasiddha vividha tIrtha kalpa nAmaka evaM zrI agaracandajI nAhaTA ke sahasampAdana meM saM0 1994 meM zrI yaha grantha jaina sAhitya kI eka viziSTa vastu hai| aitihAsika aura abhaya jaina granthAlaya ke aSTamapuSpa ke rUpa meM isa grantha ratna kA bhaugolika donoM prakAra kA koI dUsarA grantha abhI taka jJAta nahIM pragaTana huA hai| pustaka kA samarpaNa zrI dAnamalajI nAhaTA kI huaa| yaha grantha vikrama 14vIM zatAbdI meM jaina dharma ke jitane svargastha AtmA ko unake anuja aura ukta grantha ke prakAzaka zrI purAtana aura vidyamAna prasiddha-2 tIrthasthAna the unake sambandha kI zaMkaradAnajI nAhaTA ne kiyA hai| prAya: eka prakAra kI gAIDa buka hai| yaha grantha tIna dRSTiyoM se atyanta upayogI hai| pahalA dRSTikoNa 6. bAnagI-nAhaTAjI kI bAnagI-rAjasthAnI bhASA meM racita aitihAsikatA kA hai, dvitIya bhASikatA kA aura tRtIya sAhityikatA saMsmaraNoM, rekhAcitroM evaM laghukathAoM kA saralatama saMkalana hai kaa| isake katipaya sAdhAraNa kAryoM ke atirikta prAya: sabhI kAvya jisameM inhoMne apanI mAtRbhASA kI vividha vidhAoM meM kalAtmakatA aitihAsika dRSTi se saMgraha kiye gaye haiN| adyAvadhi prakAzita saMgrahoM ko ukerA hai| rAjasthAna sAhitya ke zreSTha sAhitya prakAzana bhaNDAra se bhASA sAhitya kI dRSTi se yaha saMgraha sarvAdhika upayogI hai| zrI meM yaha eka mahatvapUrNa abhivRddhi hai| hIrAlAla jaina ne isakI vidvatApUrNa prastAvanA likhI hai| grantha meM una yaha saMkalana vastutaH loka jIvana evaM loka sAhitya se pANDulipiyoM kA paricaya diyA gayA hai jinakA upayoga isa graMtha meM sazakta aneka jIvanta, sarasa aura sahaja citroM kI bAnagI prastuta kiyA gayA hai| prakAzaka, pANDulipi, tAr3apatra, hastalipi Adi se karatI hai aura isa prakAra marudharA kI dharatI ke svara ko adhika sambaddha ekAdaza citroM se yaha grantha susajjita hai| prANavAna banAtI hai| 10. samaya sundara kRta kusumAMjali-zrI bhaMvaralAlajI prastuta kRti zAMtilAla bhAradvAja rAkeza dvArA (rAjasthAna sAhitya nAhaTA evaM zrI agaracandajI nAhaTA ke saMgrahatva evaM sampAdakatva meM akAdamI saMgama) udayapura se 1965 meM prakAzita karavAI gii| zrI abhaya jaina granthAlaya ke paMcadazama puSpa ke rUpa meM prasphuTita yaha vidvata khaNDa/136 zikSA-eka yazasvI dazaka
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRti apanA vizeSa mahatva rakhatI hai| isameM kavivara samayasundarajI citraphalaka para unakA kaThina zrama jhalakatA hai aura unakI agAdha kI 563 laghu racanAoM kA saMgraha hai| DaoN0 hajArIprasAdajI dvivedI vidvatA graMtha ke AdyAnta bhAga meM / isa utkRSTa koTi ke grantha praNayana ne isakI bhUmikA likhakara isa grantha ke mahatva kA pratipAdana kiyA ke lie nAhaTA dvaya kI jitanI bhI prazaMsA kI jAya, vaha thor3I hai| hai| isameM san 1687 ke akAla kA bar3A hI jIvanta varNana hai| usameM karIba 100 citra bhI diye gaye haiN| vaha bar3A hRdayadrAvaka aura prabhAvaka hai| vastuta: nAhaTAjI ne isa grantha 14. sItArAma caupAI-isa grantha kA sampAdana bhaMvaralAlajI kA sampAdana-prakAzana karake hindI sAhitya ke adhyetAoM ke sAmane nAhaTA evaM agaracaMdajI nAhaTA ne kiyA hai| isakA prakAzana sAdUla bahuta acchI sAmagrI prastuta kI hai| rAjasthAnI risarca insTITyUTa se saMvat 2019 meM huA hai| 11. yugapradhAna zrI jinadattasUri-zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA mahopAdhyAya kavivara samayasundarajI 17vIM sadI ke mahAn evaM zrI agaracandajI nAhaTA dvaya ne yaha grantha likhA hai| isakA vidvAn saMta the| ApakA sAhitya bahuta vizAla hai| Apane gadya aura prakAzana zrI abhaya jaina granthamAlA ke bArahaveM puSpa ke rUpa meM huA padya donoM hI vidhAoM meM sAhitya sarjanA kI thii| ApakI padya hai| ise lekhakoM ne apane sva0 pitA evaM pitAmaha zrI zaMkaradAnajI racanAoM meM sItArAma caupAI sabase bar3I racanA hai| isakA parimANa nAhaTA ko samarpita kiyA hai| isakA prakAzana saMvat 2003 meM 3700 zloka parimita hai| jaina paramparA kI rAma kathA ko isa huA hai| mahAkAvya meM guMphita kiyA gayA hai| isa grantha ko likhane ke lie lekhakadvaya ko paryApta zrama karanA 15. ratna parIkSA-yaha grantha Thakkurapheru viracita lagabhaga par3A, tadartha jaisalamera kI yAtrA kara prAcIna jJAna bhaNDAroM se caritra ATha sau varSa prAcIna hai| mUla prAkRta bhASA meM racita hai| isakA hindI nAyaka se sambandhita mahatvapUrNa jAnakArI prApta kii| isa pustaka kI anuvAda zrI agaracanda bha~varalAla nAhaTA ne kiyA hai| sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki sUrijI se sambandhita pUrNa pramANita ratnaparIkSA sambandhI ine gine granthoM meM isa grantha kA mahatvapUrNa yaha prathama zodhapUrNa grantha hai| sthAna hai| pustaka kI bhUmikA meM vidvAn sampAdakoM ne ratna parIkSA 12. kyAmakhAM rAso-isa grantha ke mUla racayitA muslima kavi sambandhI hindI sAhitya ke granthoM kA savivaraNa ullekha kiyA hai| jAna haiN| isakA sampAdana zrI bha~varalAlajI nAhaTA ne zrI agaracandajI isameM coTI ke vidvAnoM ke lekha bhI saMgrahita haiN| pariziSTa meM nAhaTA tathA zrI dazaratha zarmA ke sAtha kiyA hai| isakA prakAzana navaratnaparIkSA, moharAMrI parIkSA ityAdi dekara pustaka ko aura bhI rAjasthAna purAtatva maMdira jayapura kI rAjasthAna purAtana granthamAlA se upayogI banAyA gayA hai| prasiddha jauharI zrI rAjarUpajI TA~ka ne ratnoM saMvat 2010 meM huaa| yaha rAso aneka dRSTiyoM se mahatvapUrNa hai| Adi para prakAza DAlate hue isa grantha ko vizva sAhitya meM ajor3a isakI sAhityika mahattA uccakoTi kI hai| isakI zailI meM pravAha hai| grantha batalAyA hai| kavi se yathAzakti mitabhASitA aura satya kA Azraya liyaa| isakI 16. maNidhArI zrIjinacandrasUri-dvitIya dAdA sAhaba para ekamAtra prati jhuMjhanU ke jaina bhaNDAra se prApta huii| zodhapUrNa prastuta pustaka 62 varSa pUrva samvat 1996 meM prakAzita 13. bIkAnera jaina lekha saMgraha-zrI nAhaTAdvaya kI kala / agaracanda bhaMvaralAla nAhaTA kI eka anupama kRti hai| isakI kIrti ko caturdik prasArita karane vAle graMtharatnoM meM se ukta grantha prastAvanA dazaratha zarmA ne likhI hai| zrI abhaya jaina granthamAlA dvArA bhI eka hai| grantha ke prAkkathana lekhaka zrI vAsudevazaraNa agravAla ne prakAzita 76 pRSTha kI pustaka nyU rAjasthAna presa 73-e, zrI nAhaTAjI ke prakANDa pANDitya, zramaniSThA aura zodharuci kI cAsAdhobApAr3A sTrITa, kalakattA dvArA mudrita hai|| bhUri-2 prazaMsA kI hai| isa grantha kA prakAzana zrI abhaya jaina 17. yugapradhAna zrI jinacandrasUri caritam-caturtha dAdAsAhaba granthAlaya ke paMcadaza puSpa ke rUpa meM san 1956 meM huaa| isameM para prastuta pustaka upAdhyAya zrI labdhimuni viracita bhaMvaralAla nAhaTA bIkAnera rAjya ke 2617 tathA jaisalamera ke 171 aprakAzita dvArA sampAdita saMvat 2027 meM abhayacaMda seTha dvArA prakAzita 6 lekhoM kA saMgraha hai| prArambha meM zodhapUrNa-vidvatAparipUrNa vistRta bhUmikA sargoM meM vibhakta kula 1212 padya aura kucha gadya bhI haiN| 138 pRsstth| dI gaI hai| pariziSTa meM vRhad jJAna bhaNDAra kI vasIyata, zrI 18. dAdA zrI jinakuzalasUri-tRtIya dAdAsAhaba para prastuta jinakRpAcandrasUri upAzraya kA vyavasthApaka aura paryuSaNoM meM pustaka agaracanda bha~varalAla nAhaTA dvArA likhita nAhaTA bradarsa dvArA kasAIvAr3A bandI ke mucalake kI nakala hai| zrI nAhaTAjI ne lekha prakAzita zrI abhaya jaina granthamAlA kA 20vA~ graMthAka seTha bradarsa saMgraha ke kSetra meM yaha bahuta bar3A kAma kiyA hai| grantha ke pratyeka dvArA mudrita 132 pRSTha kI kRti hai| prastAvanA zrI jinavijayajI ne zikSA-eka yazasvI dazaka vidvata khaNDa/137
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ likhI hai jisameM ukta kRti kA sArAMza sahita anya prakAzita/ vaijanAtha (sarAvagI) se prakAzita va mizrA eNDa kampanI kalakattA se aprakAzita jJAna bhaNDAra kI jAnakArI dI hai| mudrita kraayii| pRSTha-6 isakA prakAzana 1957 meM huaa| 19. hammIrAyaNa-prastuta pustaka jayatigade cauhAna ke putra 25. nagarakoTa-kAMgar3A mahAtIrtha- himAcala pradeza ke jaina raNathaMbhora ke rAjA hammIrade kI kathA bhANDAjI vyAsa dvArA racita, tIrtha jise uttarI bhArata kA zatrujaya tIrtha kahA jAtA hai para zrI sAdula rAjasthAnI risarca insTITyUTa bIkAnera dvArA prakAzita bha~varalAla nAhaTA kI zodha pustaka ke 138 pRSTha pUjya baMsIlAlajI (rAjasthAna bhAratI prakAzana) rephila ArTa presa, kalakattA dvArA mudrita kocara zatavArSikI abhinandana samiti dvArA prakAzita va rAja prosesa saMvat 2017 meM zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA dvArA sampAdita hai| prinTarsa dvArA mudrita hai| prakAzakIya zrI lAlacanda koThArI, do zabda bhaMvaralAla nAhaTA va 26. zrI svarNa giri-jAlora-rAjasthAna ke prAcIna jaina bhUmikA DaoN0 dazaratha zarmA ne likhI hai| tIrtha zrI svarNa giri jAlora, yaha kRti 108 pRSThoM meM likhakara zrI . 20. samayasundara rAsa paMcaka-yugapradhAna jinacandrasUri se bhaMvaralAla nAhaTA ne, prAkRta bhAratI akAdamI jayapura aura bI.je. nAhaTA dIkSita, sakalacaMdagaNi ke ziSya mahopAdhyAya samayasundarajI (mahAna phAuNDezana, kalakattA se prakAzita va rAja prosesa prinTarsa/anTArTikA kavi, saMta, sAhityakAra) kI jIvanI ke sAtha unakI racanAoM ko grAphiksa kalakattA se mudrita karAyI 30 agasta 1995 I0 ko| zrI bhaMvaralAla nAhaTA ne sampAdita kiyA hai| sAdula rAjasthAnI risarca 27. bhagavAna mahAvIra kA janma sthAna "kSatriyakuNDa''insTIcyUTa bIkAnera dvArA prakAzita rephila ArTa presa kalakattA dvArA tIrtha kI pramANikatA para zodhaparaka pustaka zrI agaracanda ke sAtha zrI mudrita 151 pRSThIya, 2017 saMvat kI 25vIM kRti| isakI bha~varalAla nAhaTA ne likhI va mahendra siMghI dvArA prakAzita 18 pRSTha/ mahattA para do zabda zrI kanhaiyAlAla sahala priMsipala biDalA ArTsa sacitra, vIra nirvANa samvat 2500 / kaoNleja, pilAnI (30-4-61) ne likhe haiN| 28. zrI gautama svAmI kA janma sthAna kuNDalapura 21. padminI caritra caupAI-prastuta zodhapUrNa grantha saundarya, (nAlandA)- jaina purAtatva/sAhitya va pramANa purassara tIrtha bhUmi buddhiyukta dhairya, adamya sAhasI, pAtivratya va satItva kI pratIka rAnI nAlandA sacitra pustaka ke 18 pRSTha kA lekhana zrI bhaMvaralAla nAhaTA padmAvatI para racita, saMgrahita va zodhasiddha racanA hai| zrI bhaMvaralAla ne kiyA va prakAzana mahendra siMghI ne vIra nirvANa saMvat 2501 meN| nAhaTA dvArA sampAdita, sAdUla rAjasthAnI risarca insTITyUTa, bIkAnera 29. vArANasI : jaina tIrtha- uttara pradeza kI dharmabhUmi (rAjasthAna bhAratI prakAzana) se prakAzita (2018 saM0, 215 vArANasI para prastuta pustaka zrI bhaMvaralAla nAhaTA dvArA likhita va pRSThIya) kRti dazaratha zarmA ke vivecana sahita kavi labdhodaya kI mahendra siMghI dvArA prakAzita 2502 vIra nirvANa saMvat kI 17 prathama racanA hai| pRSThIya kRti hai| 22. satI mRgAvatI- kavivara samayasundara kRta sAra kA sAra 30. kAmpilyapura tIrtha- 13veM tIrthaMkara vimala nAtha zrI bhaMvaralAla nAhaTA kI prathama kRti 17 varSa kI Ayu meM (san bhagavAna kI kalyANaka bhUmi kampilA pAMcAla deza kI rAjadhAnI para 1928) likhI pustaka ke aprApya hone se punaH zrI jinadattasUri sevA jaina zodhArthI kI eka najara kI pratibimba rUpI yaha pustaka usa saMgha dvArA prakAzita, surAnA priMTIMga varksa dvArA mudrita (vIra nirvANa saMvat bhAratavarSa ke prAcInatama nagara meM dharma/purAtatva, jaina vibhUtiyoM kI 2504 Azvina kRSNa 2) 17 pRSThoM kI pustaka hai| tapobhUmi va vicaraNa bhUmi para vistRta prakAza lekhaka bha~varalAla 23. taraMgavatI- AcArya zrI pAdAliptasUri kI prAkRta kRti nAhaTA ne DAlA hai| 14 pRSTha kI kRti zrI jaina zvetAmbara mahAsabhA kA saMkSipta rUpa 'taraMgavatI' zatAvadhAnI paM0 dhIrajalAla zAha kI (hastinApura) uttara pradeza dvArA prakAsita va surANA prinTiMga varksa gujarAtI meM prakAzita (zreNI 5 bhAga 1-2) 'bAla granthAvalI' kA kalakattA dvArA mudrita hai| hindI anuvAda hai| yaha kRti zrI jinadattasUri sevA saMgha dvArA prakAzita 31. mahAtIrtha zrAvastI- tIrthaMkara bhagavAna saMbhavanAtha kI va surANA zrI navaratanamala evam mAtA jhaNakAra devI kI puNya smRti cAra kalyANaka bhUmi aura gautama buddha kI tapasyA sthalI sAvatthI meM unake putroM (zrI premacaMda, bhAgacanda, dhanakumAra) dvArA mudrita hai| (baharAIca-balarAmapura se 15 kilomITara dUra) jaina tIrtha para 40 24. kalakatte kI jaina kArtika rathayAtrA mahotsava- vizva pRSThoM meM zrI bhaMvaralAla nAhaTA dvArA likhita va paMcAla zodha saMsthAna kI atulanIya jaina rathayAtrA kA uddezya, mahattA, aitihAsika-tathya dvArA prakAzita hai| surAnA prinTiMga varksa dvArA mudrita hai| 1987 sapramANa likhakara zrI bhaMvaralAla nAhaTA ne nAhaTA bradarsa va jogIrAma I0, vikrama saMvat 2044 meN| vidvata khaNDa/138 zikSA-eka yazasvI dazaka
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32. vicAra-ratna-sAra- prastuta grantha upAdhyAya devacandra kI 38. maNidhArI zrI jinacandrasUri aSTama zatAbdI smRti lekhanI kI dena hai| gaNidevadhi AcArya haribhadra apane yuga ke mUrdhanya grantha- zrI agaracaMda bhaMvaralAla nAhaTA dvArA sampAdita, maNidhArI zrI jaina sAhityakAra hue| unake paravartIkAla meM hue jaina sAhityakAroM jinacandrasUri aSTama zatAbdI samAroha samiti 53, rAmanagara, naI kI trimUrti jaina/jainetara sAhitya evam samAja meM bhI supratiSThita haiM- dillI-55 dvArA prakAzita (san 1971 vIra saM0 2497) grantha Anandaghana, yazovijaya ke sAtha upAdhyAya devcndr| unakA sAhitya kI sAragarbhita prastAvanA "nAhaTA bandhu'" ne hI likhI hai| do khaNDoM AdhyAtmika, AsthAplAvita, vyavasthAmUlaka aura naitika pRSThabhUmi meM vibhakta grantha ke prathama khaNDa meM 43 lekha haiM, dvitIya khaNDa meM se pratiSThita hai| gadya evam padya- donoM hI rUpoM meM nibaddha kRtiyA~ kharatara sAhitya sUcI inhIM kI saMkalita va mahopAdhyAya vinayasAgara gRhyatama satyoM ko udghATita karane kA uddezya lie lakSita hotI haiN| dvArA sampAdita hai| isako rASTra bhASA hindI meM sarvasAdhAraNa ke lie lAbhadAyaka 39. mahAtIrtha ahicchatrA- bhagavAna pArzvanAtha para kamaTha ke banAne ke uddezya se zrI bhaMvaralAla nAhaTA ne anudita kiyA hai| jIva meghamAlI dvArA kiye gaye upasarga tathA dharaNendra padmAvatI dvArA 33. zrI sahajAnandaghana patrAvali- yogIndra yugapradhAna gurudeva sahasraphaNa dhAraNa kara bhagavAna kI bhakti kara upasarga se bacAyA vahI zrI sahajAnandadhanajI ma.sA0 dvArA pUjya sAdhu sAdhvIjI tathA bhaktoM sthAna ahi arthAt sarpa tathA cchatra arthAt phaNa phailAkara chatra karanA ko diye gaye hajAroM patroM meM se kula pRSTha 500 meM 706 mahatvapUrNa arthAt ahicchtraa| usa sthAna kA itihAsa zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA patra saMkalita kara zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA ne sampAdita kI hai| zrImad ne likhA tathA prakAzana pAMcAla zodha saMsthAna 52/16, zakkara rAjacandra Azrama, ratnakuTa, hampI (karnATaka) dvArA prakAzita hai| . paTTI, kAnapura se huaa| isakA prakAzana san 1985 meM huA thaa| 40. kharataragaccha ke pratibodhita gotra aura jAtiyA~34. kSaNikAe~-150 gadya kSaNikAoM kI AkRti meM choTI kharataragacchAcAryoM dvArA pratibodha dekara samaya-samaya para aneka pustaka 1984 I0 kI hindI kI sarvazreSTha kRti se puraskRta, bhAratavarSa jAtiyoM ko samyak mArga para Arur3ha kiyA isI kA sampAdana zrI kI sabase bar3I saMkhyA meM upalabdha gadya gIta jinameM mAtra kalpanA kI agaracandajI nAhaTA va zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA ne kiyaa| isakA ur3Ana nahIM, zAzvata satya aura tathya kA samAyojana hai| zrI bhaMvaralAla prakAzana zrI jinadattasUri sevA saMgha, 4 mIra bohAra ghATa sTrITa, nAhaTA kI ekamAtra kSaNikA kRti anuja putra azoka nAhaTA ke alpAyu kolakAtA-7 se huA, saM0 2030 kI kRti hai| meM svargastha hone para use samarpita zrI chaganalAla zAstrI dvArA samIkSita, nAhaTA grupa oNpha TreDarsa limiTeDa dvArA prakAzita hai| 35. bambaI cintAmaNi pArzvanAthAdi : stavana pada saMgraha- kharataragacchIya vAcaka zrI amarasindhurajI dvArA racita 12 pAThoM meM saMkalita bhajanoM kI maMjuSA zrI agaracanda bhaMvaralAla nAhaTA dvArA sampAdita saM0 2014 meM zrI cintAmaNi pArzvanAtha maMdira TrasTa dvArA prakAzita 162 pRSThoM meM samAhita hai| prastAvanA meM jaina/jainetara darzanoM meM mokSamArga ke sAdhanoM para prakAza DAlA gayA hai| 36. zrImad devacandra stavanAvalI- adhyAtmatattvavetA zrImad devacandrajI racita stavanoM kA saMkalana zrI agaracanda bhaMvaralAla nAhaTA dvArA sampAdita zrImad devacandra granthamAlA, 4 jagamohana mallika lena, kolakAtA dvArA saM0 2012 meM prakAzita hai| 37. zrI jaina zvetAmbara paMcAyatI maMdira kalakattA sArddha zatAbdI mahotsava smRti grantha (saM0 1871 se 2021 vi0) isa grantha meM bar3e jaina zvetAmbara mandira va dAdAbAr3I ke sAtha kalakatte ke anya mandiroM kA bhI sacitra itihAsa hai aura 12 aitihAsika lekha bhI haiN| isakA sampAdana zrI bhaMvaralAla nAhaTA ne kiyaa| zikSA-eka yazasvI dazaka vidvata khaNDa/139