Book Title: Jivan Drushti me Maulik Parivartan
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_aur_Chintan_Part_1_2_002661.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229006/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana-dRSTimeM maulika parivartana itihAsake prArambhameM vartamAna jIvana-para hI adhika bhAra diyA jAtA thaa| pAralaukika jIvanakI bAta hama sukha-suvidhA aura phursatake samaya hI karate the / vedoMke kathanAnusAra 'caravaiti caraivaiti carAti carato bhagaH' (arthAt calo, calo, calanevAlekA hI bhAgya calatA hai) ko hI hamane jIvanakA mUlamantra mAnA hai / para Aja hamArI jIvana-dRSTi bilakula badala gaI hai| Aja hama isa jIvanakI upekSA kara paralokakA jIvana sudhAranekI hI vizeSa cintA karate haiN| isakA duSpariNAma yaha huA hai ki jIvana meM parizrama aura puruSArtha karanekI hamArI Adata bilakula chUTa gaI hai| puruSArthakI kamIse hamArA jIvana bilakula kRtrima aura khokhalA hotA jA rahA hai| jisa prakAra jaGgalameM caranevAlI gAyabakarIkI apekSA gharapara ba~dhI rahanevAlI gAya bakarIkA dUdha kama lAbhadAyaka hotA hai, usI prakAra gharameM kaida rahanevAlI striyoMkI santAna bhI zaktizAlI nahIM ho sktii| pahale kSatriyoMkA bala-vikrama prasiddha thA, para aba vilAsitA aura akarmaNyatAmeM pale rAjA-raIsoMke bacce bahuta hI azakta aura puruSArthahIna hote haiM / aAgeke kSatriyoM kI taraha na to ve lambI paidalayAtrA yA dhur3asavArI kara sakate haiM aura na aura koI zrama hI / isI prakAra vaizyoMmeM bhI puruSArthakI hAni huI hai / pahale ve araba, phArasa, mistra, bAlI, sumAtrA, jAvA zrAdi dUra-dUrake sthAnoM meM jAkara vyApAra-vANijya karate the| para aba unameM vaha puruSArtha nahIM hai, aba to unameMse adhikAMzakI toMdai zrArAma-tala zrI aura zrAlasyake kAraNa bar3hI huI najara AtI haiN| zrAja to hama jise dekhate haiM vahI puruSArtha aura karma karane ke bajAya dharmakarma aura pUjA-pATha ke nAmapara jJAnakI khojameM vyasta dIkhatA hai| paramezvarakI bhakti to usake guNoMkA smaraNa, usake rUpakI pUjA aura usake prati zraddhAmeM hai| pUjAkA mUlamantra hai 'sarvabhUtahite rataH' (saba bhUtoMke hitameM rata hai )arthAt hama saba logoMke sAtha acchA bartAva kareM, sabake kalyANakI bAta soceN| aura saccI bhakti to sabake sukha meM nahIM, duHkhameM sAjhIdAra honemeM hai / jJAna hai zrAtma-jJAna; jar3ase bhinna, cetanakA bodha hI to saccA jJAna hai| isalie cetanake prati hI hamArI adhika zraddhA honA cAhie, jar3ake prati kama | para isa bAtakI kasauTI kyA hai ki hamArI zraddhA jar3ameM jyAdA hai yA cetanameM 1 udA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 haraNa ke rUpa meM mAna lIjie ki eka baccene kisI dharma-pustakapara pA~va rakha diyA / isa aparAdhapara hama usako tamAcA mAra dete haiN| kyoMki hamArI nigAha meM jar3a pustakase vetana lar3akA heca hai / yadi sahI mAnoM meM hama jJAna- -mArgakA anusaraNa kareM, to sadguNoM kA vikAsa honA cAhie / para hotA hai ulaTA / hama jJAna-mArgake nAmapara vairAgya lekara la~goTI dhAraNa kara lete haiM, ziSya banAte haiM aura apanI ihalaukika jimmedAriusase yoMse chuTTI le lete haiM / daraasala vairAgyakA artha hai jisapara rAga ho, virata honA / para hama vairAgya lete haiM una jimmedAriyoMse, jo zrAvazyaka haiM aura una kAmase, jo karane cAhie / hama vairAgyake nAmapara apaMga pazutroMkI taraha jIvanake karma-mArga se haTa kara dUsaroMse sevA karAneke lie unake sirapara savAra hote haiM / vAstavameM honA to yaha cAhie ki pAralaukika jJAnase ihalokake jIvanako ucca banAyA jaae| para usake nAmapara yahA~ ke jIvanakI jo jimmedAriyA~ haiM, unase mukti pAne kI ceSTAkI jAtI hai / logoMne jJAna-mArgake nAmapara jisa svArthAndhatA aura vilAsitAko caritArtha kiyA hai, usakA pariNAma spaSTa ho rahA hai / isakI noTameM jo kavitAe~ racI gaI, ve adhikAMza meM zrRMgAra- pradhAna haiM / tukArAma ke bhajanoM aura bAuloMke gItoM meM jisa vairAgyakI chApa hai, sApha-sIdhe artha meM unameM bala yA karmakI kahIM gandha bhI nahIM | unameM hai yathArthavAda aura jIvana ke sthUla satyase palAyana / yahI bAta mandiroM aura maThoMmeM honevAle kIrttanoMke saMbandha meM bhI kahI jA sakatI hai / itihAsameM maThoM aura mandiroMke dhvaMsakI jitanI ghaTanAe~ haiM, unameM eka bAta to bahuta hI spaSTa hai ki daivI zaktikI duhAI denevAle pujAriyoM yA sAdhu ne unakI rakSA ke lie kabhI apane prANa nahIM die| bakhtiyAra khilajIne dillIse sirpha 16 ghur3asavAra lekara bihAra - yuktaprAnta Adi jIte aura baGgAla meM jAkara lakSmaNasenako parAjita kiyaa| jaba usane sunA ki paraloka sudhAranebAloMke dAnase mandiroM meM bar3A dhana jamA hai, mUrtiyoM taka ratna bhare haiM to usane unheM lUTA aura mUrtiyoM ko tor3A / jJAna-mArgake ThekedAroMne jisa taraha kI saMkIrNatA phailAI, usase unhIMkA nahIM, na jAne kitanoMkA jIvana duHkhamaya banA / ur3IsA kA kAlApahAr3a brAhmaNa thA, para usakA eka musalamAna lar3akIse prema ho gayA / bhalA brAhmaNa use kaise svIkAra kara sakate the ? unhoMne use jAticyuta kara diyA / usane lAkha minnateMkhuzAmade kI, mAfI mA~gI; para koI sunavAI nahIM huI / zrantameM usane kahA ki yadi maiM pApI hoU~, to jagannAthakI mUrti mujhe daNDa degii| para mUrti kyA daNDa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ detI ? Akhira vaha musalamAna ho gayA / phira usane kevala jagannAthakI mUrti hI nahIM, anya saikar3oM mUrtiyA~ tor3I aura maMdiroM ko lUTA / zAna-mArga aura paraloka sudhAraneke mithyA AyojanoMkI saMkIrNatAke kAraNa aise na jAne kitane anartha hue haiM aura DhoMga-pAkhaNDoMko prazraya milA hai| pahale zAkadvIpI brAhmaNa hI tilaka-candana lagA sakatA thaa| phala yaha huA ki tilaka-candana lagAnevAle sabhI loga zAkadvIpI brAhmaNa gine jAne lge| pratiSThAke lie yaha dikhAvA itanA bar3hA ki tIsarI-cauthI zatAbdImeM pAe hue videzI pAdarI bhI dakSiNa meM tilaka-janeU rakhane lge| jJAna-mArgakI racanAtmaka dena bhI hai| usase sadguNoMkA vikAsa huA hai| parantu paralokake jJAnake nAmase jo sadguNoMkA vikAsa huaA hai, usake upayogakA kSetra aba badala denA caahie| usakA upayoga hameM isI jIvana meM karanA hogaa| rAkaphelarakA udAharaNa hamAre sAmane hai| usane bahuta-sA dAna diyA, bahuta-sI saMsthAe~ kholii| isalie nahIM ki usakA paraloka sudhare, balki isalie ki bahutoMkA ihaloka sudhre| sadguNoMkA yadi isa jIvana meM vikAsa ho jAe, to vaha paraloka taka bhI sAtha jAegA / sadguNoMkA jo vikAsa hai, usako vartamAna jIvanameM lAgU karanA hI saccA dharma aura jJAna hai| pahale khAnapAnakI itanI suvidhA thI ki AdamIko adhika puruSArtha karanekI AvazyakatA nahIM hotI thii| yadi usa samaya aAjakala jaisI khAna-pAnakI asuvidhA hotI, to vaha zAyada aura adhika puruSArtha krtaa| para Aja to yaha puruSArthakI kamI hI janatAkI mRtyu hai| pahale jo loga paraloka-jJAnakI sAdhanAmeM vizeSa samaya aura zakti lagAte the, unake pAsa samaya aura jIvanakI suvidhAoMkI kamI nahIM thI / jitane loga yahA~ the, unake lie kAphI phala aura anna prApta the / dudhArU pazuzroMkI bhI kamI na thI, kyoMki pazupAlana bahuta sastA thA / cAlIsa hajAra gauoMkA eka gokala kahalAtA thA / una dinoM aise gokula rakhanevAloMkI saMkhyA kama na thii| mAlavA, mevAr3a, mAravAr3a AdikI gAyoMke jo varNana milate haiM, unameM gAyoMke udasakI tulanA sAranAthameM rakhe 'ghaToni' se kI gaI hai / isIse anumAna kiyA jA sakatA hai ki taba gaue~ kitanA dUdha detI thiiN| kAmadhenu koI daivI gAya na thI, balki yaha saMjJA usa gAyakI thI, jo cAhe jaba duhanepara ddha detI thI aura aisI gauoMkI kamI na thii| jJAna-mArgake jo pracAraka ( RSi) jaMgaloMmeM rahate the, unake lie kanda-mUla, phala aura dUdhakI kamI na thI / tyAgakA Adarza unake lie thaa| upavAsakI unameM zakti hotI thI, kyoMki Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 pazu-dhanakA hAsa ho rahA hai aura AdamI azakta evaM akarmaNya ho rahA hai / baMgAlake 1643 ke akAlameM bhikhAriyoM se adhikAMza striyA~ aura bacce hI the, jinheM unake sazakta puruSa chor3akara cale gae the / kevala azakta baca rahe the; jo bhIkha mA~ga kara peTa bharate the / mere kahanekA tAtparya yaha hai ki hameM apanI jIvana-dRSTi meM maulika parivartana karanA cAhie / jIvana meM sadguNoMkA vikAsa ihalokako sudhAraneke lie karanA cAhie / Aja eka ora hama AlasI, akarmaNya aura puruSArthahIna hote jA rahe haiM aura dUsarI ora poSaNakI kamI tathA durbala santAnakI vRddhi ho rahI hai| gAya rakha kara ghara-bharako acchA poSaNa deneke bajAya loga moTara rakhanA adhika jJAnakI bAta samajhate haiM / yaha khAmakhayAlI chor3anI cAhie aura puruSArthavRtti paidA karanI cAhie / sadguNoMkI kasauTI vartamAna jIvana hI hai / usameM sadguNoMko apanAne, aura unakA vikAsa karanese, ihaloka aura paraloka donoM sudhara sakate haiN| sitambara 1948] [ nayA samAja,