Book Title: Jinalankar Ek Prachin Stotra Kavya
Author(s): Shyam Joshi
Publisher: Z_Lekhendrashekharvijayji_Abhinandan_Granth_012037.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210540/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jinAlaMkAra' - eka prAcIna stotrakAvya lekhaka : prA: zyAma jozI, vAI ji:- sAtArA (mahArASTra) 'jinAlaMkAra' nAmaka eka prAcIna kAvya kA paricaya yahAM diyA jA rahA hai| lekina idhara 'jina' zabda kA vyutpatyartha yAne 'iMdriyoMpara vijaya pAnevAlA' aisA hI lenA hai| kyoMkI isa kAvya kA viSaya hai gautama buddha aura bhASA hai paali| vaise to bhagavAna mahAvIra kI upAdhI 'jina' aisI ruDha hai| aura aneka dharmiyoMne aura sAMpradAyikone isa upAdhI kA upayoga vahI aura sahI arthame apane apane graMthoMme kiyA hai| jaina dharmane bhI 'jina' hone kI hI mahatvAkAMkSA aura Adarza rakhA aura aneka sAMpradAyikoM ko isa vajaha se apanA liyA hai| iMdriyoMpara vijaya pAnA yahI zramaNa saMskRtI kA sAdhyasAdhana banA rahA hai| cAhe usa saMskRtI ko aneka saMpradAya apanI apanI taraha se AtmasAta kara leN| tripiTakoM ko choDakara bauddhoMkA aTTakathA nAmaka eka vAGamaya prakAra hai| isI prakAra me ginA gayA "jinAlaMkAra" yaha eka kAvya brAhmI paraMparAke anusAra eka aTTakathA hai| eka samayame brahmadezake pramukha maThoMme isakA abhyAsa aura pATha hotA thA graMtha ke aMtame isa kAvyakartAkA ullekha buddharakhkhita aisA diyA hai| vaha zrIlaMkAme janmA huA (i.sa. pUrva 426me) eka vidvAna thaa| tambamaNIke bauddhabhikSu pariSada kA vaha adhyakSa thaa| kAvya ke TIkAke anusAra 'jinAlaMkAra' nAmaka khajinA dhAraNa karanevAlA 'bhaNDArika' thaa| isa khajinA yA bhaNDAra kA sArAMza aisA hai: zurume maMgalAcaraNa jaisI praNAma dopanI gAthA likhane ke bAda kavI buddhakRtIkA zuddhatva kahakara usakA ananya sAdhAraNatva kahatA hai| buddhakI mahatvAkAMkSA kahate samaya sumedhane dIpaMkarake sAmane dehakA pUla kaisA banAyA isakA varNana, AtA hai| bAdame buddha mAtAke garbhame praveza karatA hai| usakA janmotsava manAne ke liye deva, nAga, asura ityAdI sarva vizva sammIlita ho jAtA hai| yazodharAke sAtha rAjaizvaryasaMpanna yuddha kA vivAha aura putraprAptI hone ke bAda gautamake maname vairAgya aura janamokSa ke vicAra Ate haiN| isaliye sarvasaMga parityAga karake vaha nirvANake mArga para cala paDatA hai| isa vakhta kavIne apanA kAvyaracanA kauzalya dikhAne ke liye vividha yamaka gAthA aura pahelI gAthA dI haiN| pravAsakA savistara varNana hone ke bAda gautama aura mAra kA bodhivRkSatale yuddha hotA hai aura mArakA parAjaya varNita kiyA hai| unakA saMvAda bar3A rocaka hai| isa vijayake bAda buddha ko jJAnaprAptI ho jAtI hai aura devAdika siddhArtha ke Upara chatracAdara dharate haiN| isi patana vaname brahmake vinaMtI para vaha dharmacakra parivartana karatA hai| usake bAda yuddhakA guNagAna va pUjAvidhAna AtA hai| isa samaya varNita nisargasaMpattI lakSaNIya hai| antame svayaM anAgata kAlame 'jina' hone kI icchA prakaTa kI hai| mUlata: tInasau zloka kI isa racanAke aDhAIsau zloka upalabdha haiN| unake Upara kI TIkA prasiddha TIkAkAra yuddhaghoSa ke samakAlIla buddha dattakI hai| svayaM kavIne bhI isa kAvyapara TIkA likhI hogii| arthAt buddhadattake kAraNahI vartamAna graMtha surakSita rahA hai| zrIlaMkAme rahate ho aura magadhako vApasa Anese pUrva usane 'jinAlaMkAra kI nakala utArI aura usake Upara TIkA bhI likhii|| isa kAvyame upayojita vRtta lekhakakA vRttoMpara kA prabhAva sUcita karate haiN| 'pathyAvatta ke 364 mAnava jaba atyaMta prasanna hotA hai taba usakI aMtarAtmA bhI gAtI rahatI hai| Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAna gyAraha alagaalaga vRttoMkA upayoga kiyA hai| bahutAMza racanA indravajA aura upavajA ityAdI upajAtIme kI milatI hai| niyamabAhya padyaracanA kvacitahI milatI hai| bhAratIya vidvAnoMne isa kAvya kA AlaMkArika mUlya ucca pratIkA mAnA hai| usakA zabda sauSThava ullekhanIya hai| Aryadhana aura prabhAvI zailI ke sAtha sAtha tAlabaddhatA aura vRttaracanAkI vividhatA yaha usakA vaiziSTya hai| pAlI galIme 'milinda panhA' kA jo sthAna hai vahI pAlI padyame 'jinAlaMkAra'kA hai| isavI sana pUrva cavathe zatakakA kAla mahimA hI aisA thA kI isakI zailI saMskRta lekhakoMkI taraha kRtrima hai| usame prasAdase jyAdA pAMDitya hai| udAharaNa ke liyedisvA nimijJAni madacchidAni zrInaM birurupAni rtaacchdaani| pApAni kammAni sukhcchidaani| lacchAni jANAmi bhvaacchdaani||49|| aura 'nAnA sanAmi sayanAni nivesanAni ityAdI 85vA zloka dekhiye| isame aMtaratrika khAsa hai| 96 ve zloka me 'tathA himAropi tdaahsnti|' yaha ekahI caraNa tIna bAra istamAla karake zabda chalase zloka sAdhA hai| paMditta gehA biya karevaM vaM vaM samudAya gato mhesi| mahesi molo kiya puttamattano tanosi no pemmhodymttno|| isa zlokame pratyeka caraNakA antima zabda Agale caraNakA pahalA zabda hai| to 97 ve zlokame 'sakAmadAtA vinayAnamantagU' yahI caraNa cAra bAra alaga alaga arthame AtI hai| 105 se 108 zlokoM meM na, sa, ra, da, va, ina vA~kA iztemAla karake vilakSaNa anuprAsa sAdhya kiyA hai| unamese ekahI dekheM:nonAnino nanUnAni nanenAni nnaanino| nunnAnenAni nUna na nAnanaM nAnanena no|| yaha zloka paDhakara kAravIke / na nonananno nannono nAno ityAdI zloka yAda AtA hai| apane zlokame kevala nakAra hai| sauve zlokame rAjarAjayasopeta visesaM racitaM myaa| yaha pahalA caraNa ulaTA paDhA jAya toyAmataM cirasaMsevita peso yjraajraa| yaha caraNa tayAra hotA hai| isI prakAra namo tassa yato mahimato yassa tamo n| yaha paMktI ulaTI yA sulaTI paDhI jAya to vahI akSarAvalI hai| eka zloka me sabhIke sabhI varNa kaNThaya upayojita hai dikhe AkaMkhakkhAkaM ravaMga... ityAdI ekasau ekavA shlok| isa taraha saMskRta jaisA kRtrimatA kA jaMgala khaDA karanekA sAmarthya prAkRtamehI hai isakA sAkSAtkAra idhara hotA hai| arthAt yaha bhaktI rasAtmaka kAvya hai| buddha ke jIvanakA darzana karate karate kavIne apanI bhASAprabhutA dikhAyI hai| isakA nityapaThana avazya hotA hogaa| aura paThanase manuSyake jivhAko vyAyAma aura moDa milatA hogaa| nirogI vANIke liye avazya hai| phira paDhanevAlA koI bhI saMpradAyakA kyoM na ho| kisI bhI mahApuruSake caritra kA paDhanA manuSya mAtrake liye acche asaradAyI hai| idhara to 'jina' mahAtmAkA eka suMdara stotra hai| isaliye kavI ke sAtha prArthanA kare kI'jino bhavissAmi anaagtesu|' mRtyu ke samaya saMta ke darzana, saMta kA upadeza aura saMgha kA sAnidhya to param auSadhi rupa hotA hai| 365