Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 15.17 navambara 2006 jinavANI, 364 jijJAsAe~ aura samAdhAna pm atikramaNa vizeSAGka ke prakAzana ke pUrva hamane pratikramaNa viSayaka prazna/jijJAsAe~ Amantrita kI thiiN| hameM zrI pArasamala jI caNDAliyA-byAvara, zrI manoharalAla jI jaina-dhAra (ma.pra.), zrI jazakaraNa jI DAgA-ToMka Adi se jijJAsAe~ prApta huIM, jinakA samAdhAna gurukRpA se yahA~ prastuta kiyA jA rahA hai| -sampAdaka jijJAsA- AvazyakasUtra ko aMgabAhya mAnA jAtA hai to yaha gaNadharakRta hai yA sthavirakRta? sthavirakRta mAnane meM bAdhA hai, kyoMki svayaM gaNadhara Avazyaka karate haiN| yadi gaNadhara kRta mAne to aMga praviSTa meM sthAna kyoM nahIM diyA? samAdhAna- prazna ke samucita samAdhAna ke liye hameM aMga praviSTa va aMga bAhya kI bheda rekhA (vibhAjana rekhA) ko dekhanA hogA gaNahara therakayaM vA AesA mukka- vAgaraNAo vaa| dhuva calavisesa o vA aMgANaMgesu nANAM / / -vizeSAvazyaka bhASya gAthA, 552 isameM tIna antara batAe gae1. aMgapraviSTa gaNadharakRta hote haiM, jabaki aMga bAhya sthavirakRta athavA AcAryo dvArA racita hote haiN| 2. aMgapraviSTa meM jijJAsA prastuta karane para tIrthaMkaroM dvArA samAdhAna (aura gaNadharoM dvArA sUtra racanA) kiyA jAtA hai, jabaki aMga bAhya meM jijJAsA prastuta kie binA hI tIrthaMkaroM ke dvArA pratipAdana hotA hai| 3. aMgapraviSTa dhruva hotA hai, jabaki aMgabAhya cala hotA hai| aMgapraviSTa meM tInoM bAteM lAgU hotI haiM aura eka bhI kamI hone para vaha aMga bAhya (anaMga praviSTa) kahalAtA hai| pUrvo meM se nirmUDha dazavaikAlika, 3 cheda sUtra, prajJApanA, anuyogadvAra sUtra, nandI sUtra Adi bhI tIrthaMkaroM kI vANI gaNadharoM dvArA hI sUtra nibaddha hai- kevala usa rUpa meM saMkalita/saMgRhIta, sampAdita karane vAle pazcAdvartI AcArya athavA sthavira Adi haiM arthAt aMgabAhya bhI gaNadharakRta kA parivartita rUpa ho sakatA hai, para unakI racanA se nirapekSa nhiiN| bhagavatI zataka 25 uddezaka 7 Adi se yaha to pUrNa spaSTa hai ki chedopasthApanIya cAritra vAle ko
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15, 17 navambara 2006 jinavANI 1 365 ubhayakAla Avazyaka karanA anivArya hai| uttarAdhyayana ke 26veM adhyayana meM Avazyaka kA ullekha vidyamAna hai, aMtagaDa ke chaThe varga meM bhI sAmAyika Adi 11 aMga sIkhane kA ullekha hai to cAturyAma se paMcamahAvrata meM Ane vAloM kA 'sapaDikkamaNaM...' pratikramaNa vAlA zabda... spaSTa dyotita karate haiM ki tIrthaMkara kI vidyamAnatA meM Avazyaka sUtra thaa| pUrvI aura aMgoM kI racanA karane meM samaya apekSita hai, mAtra dina-dina ke samaya meM inakI racanA saMbhava nahIM, usa samaya bhI sAyaMkAla aura prAtaH kAla gaNadhara bhagavanta aura unake sAtha dIkSita 4400 ziSyoM ne pratikramaNa kiyA / vizeSAvazyaka bhASya meM sthavirakalpa krama meM zikSA pada meM sarvaprathama Avazyaka sIkhane kA ullekha hai| nizIthasUtra uddezaka 19 sUtra 18-19 Adi, vyavahAra sUtra uddezaka 10 adhyayana viSayaka sUtroM se bhI sarvaprathama Avazyaka kA adhyayana dhvanita hotA hai| binA jijJAsA prastuti ke hone tathA pUrvoM kI racanA ke bhI pUrva tIrthaMkara praNIta hone se use aMgapraviSTa nahIM kahA jA sktaa| aMga praviSTa ke atirikta anya aneka sUtra bhI gaNadhara racita mAnane meM bAdhA nahIM, yathA AcAracUlA ko 'therA' racita kahA- cUrNikAra ne 'therA' kA abhiprAya gaNadhara hI liyA hai| nizItha bhI isI prakAra gaNadharoM kI racanA hai, para anaMga praviSTa meM AtA hai| ataH Avazyaka sUtra ko aMga meM zAmila karanA anivArya nahIM / sabhI aMga, kAlika hote haiM, yadi Avazyaka bhI isameM sammilita kiyA jAtA to ubhayakAla asvAdhyAya meM usakA vAcana hI niSiddha ho jAtA- vaha no kAlika-no utkAlika hai- jJAna ke antima 4 aticAra Avazyaka sUtra para lAgU nahIM hote, jabaki aMgapraviSTa ke mUla pATha (suttAgame) para lAgU hote haiN| ataH aMgoM se bAhara hone para bhI Avazyaka sUtra ke gaNadharakRta hone meM bAdhA nhiiN| jijJAsA - avratI ko pratikramaNa kyoM karanA cAhiye? samAdhAna- nandIsUtra meM mithyAzruta ke prasaMga meM ..... jamhA te micchAdiTThiA tehiM ceva samaehiM coiyA samANA kei sapakspradiTio cayaMti !..." kaI mithyAdRSTi ina granthoM se ( midhyAzruta se ) prerita hokara apane mithyAtva ko tyAga dete haiN| yaha bar3e mahattva kA ullekha hai aura isase samajha meM AtA hai ki gurudeva ( AcAryapravara zrI hastImala jI ma.sA. ) pratyeka mata ke anuyAyiyoM ko svAdhyAya kI preraNA kyoM karate the / katipaya loga samajhate 'gItA' par3hane Adi - mithyA zruta kI preraNA kyoM kara rahe haiM? Adi-Adi uttarAdhyayana ke 28veM adhyAya meM samyaktva ke prasaMga meM kriyAruci kA bhI ullekha huA hai; aura jaba sudarzana zramaNopAsaka ke pUrvabhava meM jaMghAcaraNa saMta ke mukha se uccarita 'namo arihaMtANaM' se pazu carAne vAle ke
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 jinavANI jIvana ke utkarSa kA varNana par3hate haiM taba isa prazna kA uttara apane Apa prApta ho jAtA hai| mithyAzruta kA svAdhyAya mithyAtva se chuTakArA dilA sakatA hai- taba pratikramaNa (Avazyaka) to samyak zruta hai - mithyAtva - avrata Adi sabhI AsravoM kA tyAga kyoM nahIM karA sakatA? eka-eka pATha ko sunane, sIkhane se kitanoM ke bhItara vrata grahaNa kI preraNA jagatI hai| vrata kA svarUpa dhyAna meM AtA hai, phira svIkRta vrata ko acchI taraha pAlA jA sakatA hai| kadAcit vrata nahIM bhI le pAyA taba bhI svAdhyAya kA lAbha to mila hI jAtA hai- parameSThI vinaya-bhakti ke sAtha caturtha guNasthAnavartI bhI kucha nirjarA kA lAbha prApta kara hI letA hai| bhUla se vismRta hone para bhI navakAra kA zraddhApUrvaka smaraNa 'seTha vacana paramANaM' vAkya ke jApa se cora ko sadgati meM le jA sakatA hai to pratikramaNa pratyeka vyakti ko saMsAra se mukti kA mArga prazasta karane vAlA hone se jIva ko maMjila taka pahu~cAne vAlA bana jAtA hai / bhAta - pAnI kA viccheda kiyA ho, cora kI curAI vastu lI ho, bhaNDa kuceSTA kI ho Adi katipaya AcAra avratI ke jIvana ko naitika banane meM sahakArI banate haiM, jIvana meM acche saMskAroM kA bIjAropaNa karate haiN| 15, 17 navambara 2006 | Agama to 9 varSa vAle ko vrata kA adhikAra detA hai, kintu 4 sAla 5 sAla Adi ke bacce ko sAmAyika vrata paccakkhAte haiM-upavAsa bhI karAte haiM, pratikramaNa bhI sikhAte haiM, usake pIche hetu ? usake saMskAra pavitra hote haiM / bhagavatI sUtra zataka 7 uddezaka 2 se dhvanita hotA hai 5 aNuvrata liye binA bhI aNuvrata aura 4 zikSAvrata kI ArAdhanA ho sakatI hai| bhagavatI sUtra zataka 17 uddezaka 2 meM eka bhI prANI ke daNDa ko chor3ane vAlA ekAnta bAla nahIM kahA- arthAt zraddhA-viveka sahita sAmAyika paccakkha kara pratikramaNa karane vAlA ekAnta avratI nhiiN| sabhI deva va nAraka avratI haiM- tiryaMca meM bhI vrata binA pratikramaNa kA prasaMga nhiiN| binA anya vrata liye pratikramaNa ke samaya sahI samajhapUrvaka zraddhA se sAmAyika karane vAlA avratI nahIM, vratAvratI hai tathA usakA pratikramaNa svAdhyAya sahita jJAna darzana - cAritrAcAritra va tapa ke aticAroM kI vizuddhi karAne vAlA hai| ataH avratI athavA avratIprAyaH eka vratadhArI ko bhI pratikramaNa karanA upayogI hI pratIta hotA hai| jijJAsA- pratikramaNa ke pATha bole binA koI apanI bhUla ko svIkAra kara usameM sudhAra kA saMkalpa le to kyA vaha bhI pratikramaNa kI zreNi meM AtA hai? samAdhAna- bhagavatIsUtra zataka 25, uddezaka 7, aupapAtika sUtra, sthAnAMga sUtra 10vA~ sthAna Adi meM prAyazcitta ke 10 bheda kahe gaye haiN| jItakalpa Adi vyAkhyA-sAhitya meM vizada vivecana meM upalabdha hotA hai| ki kisa-kisa ke prAyazcitta meM kyA-kyA AtA hai? AlocanA ke pazcAt dUsarA prAyazcitta pratikramaNa batAyA gayA / 'jaM saMbharAmi jaM ca na saMbharAmi' se sAdhaka smRta-vismRta bhUla kI nindA garhA kara zuddhi karatA hai|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ na 367 367 ||15,17 navambara 2006 jinavANI jJAtAdharmakathA ke prathama adhyayana meM meghakumAra jI dvArA bhagavagharaNoM meM naI dIkSA, mRgAvatI jI dvArA candanabAlAjI ke upAlambha para AtmAlocana athavA prasannacandra rAjarSi dvArA bhItarI yuddha-audayika bhAva se kSAyopazamika, kSAyika bhAva meM lauTanA bhAva pratikramaNa ke zreSTha udAharaNa haiN| ataH bhUla svIkAra kara, sudhAra kA saMkalpa kara lenA AtmahitakArI hai, bhAva pratikramaNa hai aura bhUla dhyAna meM Ate hI sAdhaka tvarita zodhana kara letA hai| madhyavartI 22 tIrthaMkara aura mahAvideha kSetra ke 'Rju prAjJa' sAdhakoM ke liye bhAva pratikramaNa kI sajagatA ke kAraNa ubhayakAlIna bhAva sahita pAThoccAraNa rUpa pratikramaNa anivArya nahIM mAnA gayA- pakkhI, caumAsI yA saMvatsarI ko bhI nahIM mAnA gayA / jJAtAsUtra ke paMcama adhyAya meM zailaka jI kI pramattatA ke nirAkaraNa hetu paMthaka jI kA caumAsI pratikramaNa hetu punaH AjJA lenA, doSa nirAkaraNa meM samartha asthita kalpa vAloM ke pratikramaNa kA udAharaNa hai| prathama aura antima tIrthaMkara ke zAsana meM jar3atA, vakratA Adi se ubhayakAla pratikramaNa bhI Avazyaka hai| kevala pAThoccAraNa ko anuyogadvAra sUtra dravya pratikramaNa batA rahA haibhUla sudhAra kI bhAvanA sahita taccitta tadmana' Adi meM hI bhAva pratikramaNa batA rahA hai| pratikramaNa kA hArda upalabdha ho jAtA hai- 'paDikkamaNeNaM vayachiddANi pihei'bhUla- vrata ke cheda sudhAra- chidra Avarita karanA, ddhknaa| samasta saMvara, sAmAyika, vrata grahaNa (pApa tyAga vAle vrata) meM 'tassa bhaMte! paDikkamAmi niMdAmi' avazyameva hI AtA hai arthAt bhUla evaM doSayukta pravRtti ko tilAMjali dene para hI vrata prArambha ho sakatA hai aura yaha pratikramaNa aneka avasara para karatA huA sAdhaka AtmotthAna karatA hI hai- isI kA nAma bhUla sudhAra kA saMkalpa hai aura yaha kisI apekSA se pratikramaNa hai, hitakArI hai| para isakI oTa meM arthAt ise pratikramaNa kI zreNi meM rakhakara ubhayakAla pratikramaNa nahIM karanA kiMcit mAtra bhI anumata nhiiN| bhUla dhyAna meM Ate hI sudhAra kA saMkalpa le yathAsamaya pratikramaNa meM punaH usa bhUla kA micchAmi dukkaDaM dekara kiye hue saMkalpa ko paripuSTa karanA, sudRr3ha karanA sarvottama mArga hai| jijJAsA- kAyotsarga kA kyA tAtparya hai? samAdhAna- kAyA kI mamatA kA tyaag| tapa ke 12veM bheda, Abhyantara tapa ke antima bheda vyutsarga ke prathama dravya vyutsarga kA pahalA upabheda- 'zarIra vyutsarga' hai| ise uttarAdhyayana ke 26veM adhyAya meM savvadukkhavimokkhaNaM' kahA arthAt sampUrNa duHkhoM se chuTakArA dilAne vAlA maanaa| duHkha kyoM hai? to uttarAdhyayana 6/12 meM zarIra kI Asakti ko duHkha kA moTA kAraNa kahA- Asakti chUTI, mamatA miTI aura duHkha kI saMbhAvanA ghaTI! ataH suspaSTa huA ki zarIra kI mamatA kI tilAMjali kAyotsarga hai| bhAva kAyotsarga dhyAna ko kahakara dravya rUpa se- naisargika zvAsa, khA~sI Adi kI ApavAdika aparihArya kriyAoM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - | jinavANI ||15,17 navambara 2006 ko chor3a, kAyA ke vyApAra ko, ceSTA ko roka, kAyA se Upara uThanA kAyotsarga hai| so puNa kAurasago davvato bhAvato ya bhavati / davyato kAyaceTThAniroho, bhAvato kAurasaggo jhArNa / / - -Avazyaka cUrNi, AcArya jinadAsagaNi prAyaH kAyotsarga meM 2 hI prakAra ke kArya kA vidhAna hai1. nija skhalanA darzana/cintana icchAkAreNaM kA kAyotsarga evaM pratikramaNa ke pahale sAmAyika Avazyaka meM kaayotsrg| 2. guNiyoM ke guNadarzana/kIrtana logassa kA kAyotsarga (sAmAyika pAlate va pratikramaNa kA pA~cavAM Avazyaka) dazavaikAlika kI dvitIya cUlikA to sAdhaka ko 'abhikkhaNaM kAussaggakArI' se kadama-kadama para kAyotsarga arthAt kAyA kI mamatA ko chor3ane kI preraNA kara rahI hai| saMkSepa meM samAdhAna kA prayAsa hai, vistRta vivecanA vyAkhyA sahita granthoM meM upalabdha hai| jijJAsA- vartamAna meM pratyAkhyAna Avazyaka ke aMtargata mAtra AhArAdi kA pratyAkhyAna kiyA jAtA hai| dasoM pratyAkhyAna AhArAdi ke tyAga se hI saMbaMdhita hai / mithyAtva, pramAda, kaSAyAdi ke tyAga kA prayojana isa Avazyaka se kaise hala ho sakatA hai? samAdhAna- jijJAsA meM sabase pahalA zabda hai- 'vrtmaan'| yaha kevala vartamAna meM hI nahIM, pUrva se pracalita hai| uttarAdhyayana ke 26veM adhyAya kI gAthA 51, 52 meM dekhie kiM tavaM paDivajjAmi evaM tattha viciNtaa| kAussaggaM tu pArittA vaMdiUNa tao guruM / 151 / / pAriya kAussago, dittANa tao guruM / tayaM sepaDivajjettA karijjA siddhANa saMthavaM / / 52 / / spaSTa hai pA~caveM Avazyaka meM cintana karake chaThe Avazyaka meM tapa svIkAra kreN| rAtrikAlIna pratikramaNa ke pA~caveM Avazyaka meM apanA sAmarthya tole- kyA maiM 6 mAsa tapa aMgIkAra kara sakatA hU~? yadi nahIM, to kyA 5 mAsa...? yAvat upAsa, AyaMbila....nahIM to kama se kama navakArasI uparAMta to svIkAra kruuN| devasika meM cintana binA, chaThe Avazyaka meM guNadhAraNa kiyA jAtA hai| yaha bhagavatI sUtra zataka 7 uddezaka 2 meM varNita sarvauttara guNa pratyAkhyAna rUpa hotA hai| sarva mUlaguNa (5 mahAvrata), deza mUlaguNa(5 aNuvrata) va deza uttara guNa (3 guNavrata, 4 zikSAvrata) cAritra athavA cAritrAcAritra meM Ate haiM, jabaki deza mUla guNa tapa meN| uttarAdhyayana kI gAthA 'tapa' kA hI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15.17 navambara 2006 jinavANI kathana kara rahI hai, ataH deza mUla guNa pratyAkhyAna prAcIna kAla se pracalita hai| samyaktva grahaNa karane ke lie kisI bhI pratyAkhyAna kA Agama meM ullekha nhiiN| vartamAna meM arihaMta mere deva, susAdhu guru ke dvArA bodha pradAna kara upAsakadazAMga Adi ke varNana dvArA puSTa, hiMsAkArI pravRtti meM pravRtta sarAgI devoM se bacane va kuvyasana tyAga kA hI niyama karAyA jAtA hai| samyag zraddhAna evaM jAnakArI pUrvaka hI supaccakkhANa hote haiN| 369 sAdhaka do prakAra ke hote haiM- trikaraNa triyoga se AgAra rahita pA~ca Asrava kA tyAgakara pA~ca mahAvrata lene vAle athavA bhagavatI zataka 8 uddezaka 5 ke anusAra 49 hI bhA~goM meM se kisI ke dvArA pA~ca aNavrata le unakI puSTi meM 7 deza uttara guNa svIkAra karane vAle / arthAt vrata svIkAra karane para usake pUrNa bhaMga se pUrva taka kI skhalanA/ truTi / doSa / virAdhanA jo ki prAyaH atikrama, vyatikrama, aticAra taka kI zreNi kI hai- unakI zuddhi hetu yA vrata- chidroM ko DhA~kane ke lie pratikramaNa kiyA jAtA hai| jisa prakAra pratikramaNa kA sAmAyika Avazyaka naveM vrata kI sAmAyika se bhinna hai usI prakAra pratyAkhyAna Avazyaka bhI sAmAnya pratyAkhyAna ( cAritra athavA cAritrAcAritra) se bhinna mAtra taparUpa hI hai| 'nANadaMsaNacArita (cArittAcAritta) tava - aiyAra - ciMtaNatthaM karemi kAussagaM' 'devasiyapAyacchittavisohaNatthaM karemi kAussaggaM' Adi se bhI yahI dhvanita hotA hai ki pUrva gRhItavratoM kI zuddhi ke lie pratikramaNa kiyA jAtA hai| prathama Avazyaka meM aticAroM ko dhyAna meM le, cauthe Avazyaka meM mithyAdRSkRta deM, vratoM ke svarUpa ko ( zramaNa sUtra yA zrAvaka sUtra ) punaH smRti meM le, mithyAtva, avrata ko tilAMjali detA huA jJAna, cAritra ( cAritrAcAritra) meM punaH dRr3ha banane kA manobala jagAtA huA chaThe Avazyaka meM anazana Adi bAhya tapa svIkAra karane ke pUrva pA~caveM Avazyaka meM vyutsarga (kAyotsarga) rUpI AbhyaMtara tapa karatA hai| darzana, savidha prAyazcitta meM tapa ke pazcAt cheda, mUla kA sthAna hai, para yahA~ to vaha prAyazcitta rUpI tapa bhI nahIM, mAtra prathama ke 3- AlocanA, pratikramaNa, tadubhayarUpI prAyazcitta meM guNadhAraNa ke rUpa meM tapa aMgIkAra kiyA jAtA hai| ataH mUlaguNa ke pratyAkhyAna alaga samajha pUrvaka grahaNa karane kI vyavasthA yuktiyukta hai, jaise aMtagaDa, anuttaraupapAtika meM sarva mUlaguNa va upAsakadazA meM deza mUlaguNa pratyAkhyAna svIkAra karane ke dRSTAnta haiN| mithyAtva tyAga meM khaMdhaka jI (bhagavatI 2/1), zakaDAlaputra jI ( upAsaka 7), paradezI rAjA (rAyappaseNiya), sumukha gAthApati Adi (sukhavipAka) ke udAharaNa haiM, unheM bodhi prApta huI, tadanantara unhoMne pratyAkhyAna grahaNa kiye| ataH isa Avazyaka se mithyAtva Adi ke tyAga kA saMbaMdha nahIM, unake chUTane para hI supaccakkhANa saMbhava hai| jijJAsA- pratikramaNa meM 18 pApoM kA pATha bolA jAtA hai, kintu eka-eka pApa kA smaraNa, anuciMtana aura dhikkAra nahIM kiyA jaataa| aise kiye binA zuddhi kaise saMbhava hai?
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1370] jinavANI ||15.17 navambara 2006 samAdhAna- prathama guNasthAna meM dezanAlabdhi ke aMtargata 'navatattva' kI jAnakArI upalabdha hotI hai| pApa, Asrava baMdha heya haiM, jIva-ajIva jJeya haiM aura puNya, saMvara, nirjarA, mokSa upAdeya haiN| 'tattvAryazraddhAnaM samyagdarzanam' antara kA sahI zraddhAna hone para pApoM kA svarUpa dhyAna meM A jAtA hai, taba jIva samyagdRSTi banatA hai| svAdhyAya ke dvArA unakI heyatA ko paripuSTa kara dharma-dhyAna ke apAya va vipAka vicaya meM una para vistRta cintana, anuprekSA, bhAvanA ke sAtha citta kI ekAgratA bhI ho jAtI hai| pratikramaNa mukhyataH 'nANadasaNa-caritta (carittAcaritta) tava aiyAra' se saMbaMdhita hai| zrAvaka ne sImita pApoM kA parityAga kiyA aura sAdhu ne saMpUrNa pApoM kaa| usa tyAga ke dUSaNa/aticAroM kI zuddhi ke lie pratikramaNa hai, jinakI saMkhyA 99, 124 yA 125 hai| bhaviSya meM pApoM kI heyatA dhyAna meM rahe va bhUla ko bhI sudhArUM, isalie 18 pApa bola diye jAte haiN| dUsarI apekSA se dekheM 18 pApoM kI vyakta pravRtti kA pratikramaNa karate hue pApoM kA vistRta anuprekSaNa hI to kiyA jAtA hai| udAharaNArtha prAraMbha ke 5 pApoM kA to vratoM ke aticAroM meM spaSTa vivecana hai hii| roSavaza gAr3hA baMdhana yA krodhavaza jhUTha aticAra kahane se chaThA pApa (krodha) pahale aNuvrata, dUsare aNuvrata meM A gyaa| lobha kA saMbaMdha parigraha, upabhoga-paribhoga Adi meM va lobhavaza mRSA meM spaSTa hai| bhASA samiti meM cAroM kaSAya, cauthe-pA~caveM mahAvrata meM rAga-dveSa kA saMbaMdha pATha se hI spaSTa hai to pratikramaNa meM bhItara ke mithyAtva se bacane ke lie 'arihanto mahadevo' kA pATha sarvavidita hai| navameM vrata meM 'sAvajjaM jogaM kA paccakkhANa' aura tIna bAra 'karemi bhaMte' kA pATha bhI pApa se bacane, dhikkArane kA hI pATha hai| prAcIna kAla meM pA~caveM Avazyaka meM logassa ke pATha kI anivAryatA dhvanita nahIM hotii| Aja bhI gujarAta kI aneka pratikramaNa kI pustakoM meM dharma-dhyAna ke pATha bolane kA ullekha mumbaI meM dekhane ko milaa| uttarAdhyayana ke 26veM adhyAya meM to 'sarvaduHkha vimokSaka kAyotsarga' karane kA ullekha hai phira zvAsa aura usakI gaNanA pUrti meM logassa kA vidhAna sAmane aayaa| ho sakatA hai 'apAya-vipAka vicaya' meM vahA~ kRta pApoM kA paryAlocana hotA ho| sAdhaka pratikramaNa ke pUrva apane pApoM ko dekha le aura unase saMbaMdhita aticAroM meM unakI AlocanA kara zuddhi kara le tabhI bhAva pratikramaNa kara AtmotthAna kara sakatA hai| aticAra prAyaH pApa kA kisI stara taka abhivyakta hai| pApa sahita pratikramaNa karane vAlA unakA duSkRta karatA, zuddhi karatA hI hai| anuyogadvAra sUtra meM ise hI bhAva Avazyaka (nikSepa) kahA hai| jijJAsA- pApa, aticAra doSa sabake bhinna hote haiN| ataH sAmUhika pratikramaNa meM unakI AlocanA vyaktigata rUpa se saMbhava nahIM hai| aisI sthiti meM kyA sabako pratikramaNa ekAnta meM karanA cAhie? samAdhAna- sarvazreSTha to yahI hai, isIlie mahAvratadhArI apanA-apanA pratikramaNa alaga-alaga karate haiN| jina zrAvakoM ko pratikramaNa AtA hai unheM bhI prAyaH yahI preraNA kI jAtI hai| pUrNa pratikramaNa nahIM jAnane vAle va
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15, 17 navambara 2006 jinavANI 371 kevala svAdhyAya ke lie paryuSaNa meM Ane vAle navIna baMdhuoM meM dharmaruci jAgRta karane, vrata grahaNa kI bhAvanA bar3hAne ke lie jAnakAra bhAI sAmUhika karA deM, vizeSa jAnakAra apanA alaga pratikramaNa kareM, yaha ucita hai| sthAna kI samasyA hone para sAmUhika karate hue bhI apane-apane aticAroM ke cintana rUpa prathama Avazyaka meM mauna - dhyAna ke sAtha ekAnta ho hI jAtA hai| prathama Avazyaka meM apane-apane dhyAna liye hue doSoM ko caturtha Avazyaka meM sAmUhika uccAraNa meM sAdhaka apanI jAgRti ke sAtha tad-tad aticAroM kA antara se mithyA duSkRta karatA hai aura vismRta ho jAne se dhyAna nahIM rahe hue zeSa aticAroM kA bhI micchAmi dukkaDaM karate zuddhi karatA hai| stuti vaMdanA Adi meM sAmUhika uccAraNa se vAtAvaraNa kI pavitratA ke sAtha bhAvoM meM bhI utkRSTatA AtI hai, preraNA bhI jagatI hai ataH Atma-sAdhanA kI isa praNAlI ko bhI anupAdeya kahanA ucita nahIM / hA~, para sAmUhika para hI ekAnta jora de, vaiyaktika karane se rokanA yuktisaMgata nhiiN| saMgha kI zobhA - gaurava ke lie eka sAmUhika pratikramaNa ho va vaiyaktika karane vAloM ko apanI sAdhanA karane kI svataMtratA ho| alaga-alaga samUha meM sAmUhika adhika hone para viDambanA khar3I ho sakatI hai| jijJAsA - pratikramaNa meM kucha aNuvratoM ke aticAra kI bhASA meM aise zabdoM kA prayoga jo anAcAra vyakta karate haiM, kyoM huA hai? jaise cauthe vrata meM 'ittariya gamaNe' 'apariggahiya gamaNe' ityAdi / ina zabdoM se bhrAnti na ho, isa hetu ina zabdoM kI jagaha yaha prayoga kyoM na kiyA jAya ki 'ittariya gamaNe' hetu 'AlApasaMlApa kiyA ho' 'apariggahiya gamaNe' hetu 'AlApa-saMlApa kiyA ho|' isI taraha anya pAThoM meM bhI anAcAra dyotaka zabdoM meM sudhAra / saMzodhana kyoM na kiyA jAya ? samAdhAna- vrata bhaMga kI 4 avasthAe~ batAI jAtI haiM atikrama icchA jAniye, vyatikrama sAdhana saMga aticAra deza bhaMga hai, anAcAra sarva bhaMga // arthAt eka hI kArya / irAdA / pravRtti kisa abhiprAya se kisa stara kI hai isase vrata bhaMga kI avasthA kA nirNaya hotA hai / mahAbalI jI (mallI bhagavatI kA pUrvabhava) aura zaMkhajI kI kriyA samAna thI, para pariNAma bilkula bhinna / mahAbalI jI mAyA ke kAraNa saMyama se girakara pahale guNasthAna meM cale gae aura zaMkhajI saralatA ke kAraNa bhagavad mukhAravinda se prazaMsita hue / prAyaH sabhI vratoM ke aticAra abhiprAya para nirbhara karate haiM / anyathA ve anAcAra bhI bana sakate haiMbhUlacUka se sAmAyika jaldI pAranA to anAcAra hI hai| aticAra se bhI bacane ke liye preraNA dete hue, jANiyavvA na samAyarayavvA kahA jAtA hai| yadi mArane kI bhAvanA se baMdhana yA vadha kiyA gayA aura vaha jIva baca bhI gayA to anAcAra hI hogA- ataH aticAra aura anAcAra meM zabda kI apekSA nahIM bhAva kI apekSA bheda rahatA hai| bAra-bAra aticAra kA sevana svayaM hI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavANI 372 anAcAra bana jAtA hai| pramAdavaza loka pracalita rUr3hiyoM se jinheM anaitika nahIM mAnA jAtA, aisI bAtoM ko bhI dhArmika dRSTi se aticAroM meM rakhakara cetAvanI dI gaI, jaise- kanyA ke antaHpura meM rakhI jAne vAlI kanyA sagAI hone para bhI aparigRhIta hai (Aja keyuga meM dhar3alle se cala hI rahA hai) aba yadi use chor3a hI diyA jAtA to vyakti ko usameM kucha bhI anAcAra - aticAra dhyAna meM nahIM AtA / ataH una-una binduoM kA samAveza karanA, kitanI sundara vyavasthA hai| 15, 17 navambara 2006 anAcAra kA kathana spaSTataH to hai nhiiN| vyakti sAmAjika pariveza meM use galata bhI nahIM maantaa| jaise- sastA mAla kharIdanA, rela meM bacce kI umra kama batAnA, Ayakara meM anyathA prativedana denA Adi-Adi aticAroM meM sammilita kara maharSiyoM ne spaSTa rUparekhA to dikhA dI, saMkliSTa pariNAmoM se karane para prAyaH sabhI aticAra anAcAra haiN| nAsamajhI, bhUla, vivazatA Adi kAraNoM se ye aticAra haiM, vrata kI zuddhi ke liye ye bhI tyAjya haiN| jijJAsA - bar3I saMlekhanA meM mAtra apane dharmAcArya ko hI namaskAra kiyA hai, anya AcAryoM va sAdhusAdhviyoM ko kyoM nahIM? samAdhAna- zarIra kI azaktatA, rugNatA, vRddhAvasthA, Akasmika upasarga, AtaMka Adi kAraNoM meM saMlekhanA saMdhArA kiyA jAtA hai| usa samaya bhI 'namotthuNaM' siddha-arihanta ko dekara apane dharmAcArya dharmaguru ke viziSTa upakAra hone se unheM yathAzakya vidhipUrvaka vandanA kI jAtI hai| sabhI sAdhuoM ko vaMdanA kara pAne ke sAmarthya kI usa avasthA meM kalpanA karanA kaise yukti saMgata samajhA jA sakatA hai| kisI ko kare kisI ko nahIM to kyA pakSapAta yA rAgadveSa kI saMbhAvanA nahIM / aba 500 sAdhu, 50 sAdhu yA 10- 20-25 jitane bhI hoM, unheM vandanA kaise kara pAyegA, ataH samuccaya sabhI se kSamAyAcanA mA~ga letA hai| prAyaH saMthArA mRtyu kI sannikaTatA meM paccakkhAyA jAtA hai| ataH utanA samaya bhI nahIM hai, isaliye sAmAnya vyavasthA yahI kara dI gii| sudarzana, arhantraka Adi ke samakSa upasarga upasthita hai, alpAvadhi meM bhI siddha- arihanta ko namaskAra karake yathA zIghra paccakkhANa karate haiM ! taba sabhI sAdhuoM ko vaMdanA kaise saMbhava hai| vartamAna meM adhikatara saMthAre ke paccakkhANa meM to vyakti mAtra leTA - leTA sunatA rahatA hai vo namotthuNaM yA guruoM kI vaMdanA bhI vidhipUrvaka nahIM kara pAtA hai| vartamAna vyavasthA para jAe~, tIna vaMdanA kara leM to bhI uttama hai| jijJAsA - Avazyaka sUtra ko battIsa AgamoM meM sammilita kiyA gayA hai ! kyA haribhadrasUri ko AvazyakasUtra kA racayitA mAnA jAtA hai? yadi yaha sahI hai to unase pUrva pratikramaNa kisa prakAra kiyA jAtA thA ? samAdhAna- zvetAmbara paramparA pUrvadharoM kI racanA ko Agama svIkAra karatI hai| sthAnakavAsI va terApaMthI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 115,17 navambara 2006 | jinavANI paramparA meM 10 pUrvI taka kI samasta racanA (vi.ni.584 taka) tathA pazcAdvartI pUrvI (vI.ni.1000 taka) kI vaha racanA jo 10pUrvI taka kI racanA kI virodhI nahIM hai- Agama meM svIkRta hai| 24veM tIrthaMkara ke zAsanavartI sAdhu ko ubhayakAla pratikramaNa anivArya hone se Avazyaka sUtra tIrthaMkara ke samaya meM bhI vidyamAna thaa| haribhadrasUri kA samaya vI.ni.1227 se 1297 taka (vi.757 se 827) hai| jabaki dvitIya bhadrabAhu ne vI.ni.1032 meM Avazyaka niyukti-jinabhadragaNi kSamAzramaNa ne vI.ni. 1055-1115 meM vizeSa Avazyaka bhASya va jinadAsa mahattara ne vI.ni. 1203 meM Avazyaka cUrNi kI racanA kii| tatpazcAt haribhadrasUri ne 'ziSyahitA vRtti' nAmaka Avazyaka sUtra kI TIkA likhI, jisameM niyukti, bhASya va cUrNi tInoM kA upayoga huaa| jijJAsA- pratikramaNa kA prathama Avazyaka sAmAyika hai| sAmAnyataH sAmAyika grahaNa karane ke pazcAt hI pratikramaNa kI AjJA lI jAtI hai| isa sthiti meM pahale Avazyaka 'sAmAyika' kI kyA AvazyakatA hai? yadi karemi bhaMte ke pATha se bhI sAmAyika ho jAtI hai to sAmAyika lete samaya vidhi karane kI kyA upayogitA hai? samAdhAna- sAmAyika kI sAdhanA navameM vrata kI ArAdhanA hai, jabaki Avazyaka sUtra kI upAdeyatA sAmAyika sahita sabhI vratoM ke lage aticAroM kI zuddhi karane meM hai| rela kI yAtrA meM navameM vrata kI ArAdhanA arthAt 18 pApa ke tyAga rUpI saMvara sAdhanA nahIM ho sakatI jabaki Avazyaka sUtra ke sabhI Avazyaka yAnI sAmAyika bhI Avazyaka ho sakatA hai| vahA~ prathama Avazyaka meM kAyotsarga arthAt kAyA kI mamatA chor3akara atIta ke aticAroM kA cintana kiyA jAtA hai, usa kAyotsarga kI bhUmikA meM 'karemi bhaMte' kA pATha bola vartamAna nirdoSatA meM pUrva ke doSoM kA Alokana saMbhava honA dhvanita kiyA jAtA hai| ataH sAmAyika meM vidhi karanA anivArya hai aura kAyotsarga kI bhUmikA meM 'karemi bhaMte' kA pATha bola prathama sAmAyika Avazyaka meM sAmAyika kA paccakkhANa karane ke lie nahIM, apitu 'samatA kI bhUmikA meM samasta pApoM kI zuddhi saMbhava' para AsthA rakhakara aticAra khojanA upayogI hai| donoM alaga-alaga hai| jijJAsA- logassa ke pATha ke saMbaMdha meM digambara paramparA ke graMtha meM pratipAdita kiyA gayA hai ki logassa kI racanA kundakundAcArya ne kI hai| usako par3hane se jJAta hotA hai ki prathama pada ko chor3akara sabhI pada eka-do zabdoM ke parivartana ke alAvA samAna hI haiN| kyA Avazyaka sUtra meM prApta logassa kA pATha kundakundAcArya dvArA racita hai? samAthAna- digambara granthoM meM zaurasenI prAkRta kA upayoga huA hai jabaki zvetAmbara vAGmaya ardhamAgadhI bhASA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 jinavANI 15.17 navambara 2006 meM hai| ataH digambara kA logassa mUla hone kA prazna hI nahIM aura phira kundakundAcArya to bahuta bAda meM hue, gaNadhara praNIta vAGmaya ati prAcIna hai| logassa hI kyA, kitane hI anyAnya sUtra gAthAoM meM samAnatA hai, para isase unakA maulika aura zvetAmbaroM kA amaulika nahIM kahA jA sakatA hai| jijJAsA- khamAsamaNo kA pATha utkRSTa vaMdanA ke rUpa meM mAnya hai / tikkhutto ke pATha ko madhyama vandanA tathA 'matthaeNa vaMdAmi' ko jaghanya vaMdanA kahA gayA hai, kintu Agama meM jahA~ kahIM bhI tIrthaMkara bhagavantoM aura saMtoM ko vandanA kA varNana AyA hai vahA~ tikkhutto ke pATha se vaMdanA kA ullekha hai| jaba tIrthaMkara bhagavantoM ko tikkhutto se vandanA kI jAtI hai to uttama vandanA kisake lie ? matthaeNa vaMdAmi kA bhI kyA aucitya hai ? samAdhAna - utkRSTa vaMdanA, madhyama vaMdanA aura jaghanya vaMdanA - yaha Agama meM nahIM hai / vahA~ to dravya-bhAva Adi kA bheda hai| yaha pazcAvartI mahApuruSoM kI praznazailI kI dena hai| bhAvapUrvaka karane para tInoM hI AtmahitakArI haiN| utkRSTa vaMdanA ubhayakAla hotI hai, jo pratyeka pratikramaNa meM 36 Avartana sahita bhAva vibhora karane vAlI hai| sAmAnya rUpa se bhI yadi Apa zramaNa sUtra (upAdhyAya amaramuni jI) meM isakA artha va vivecana par3heMge to bhAva vibhora hue binA nahIM raha sakate / Avazyaka kI vandanA ke lie bhI tIna bAra tikkhutto se vaMdanA kI jAtI hai, astu utkRSTa aura madhyama vaMdanA apekSA se kahanA ayukta nahIM / namaskAra sarvapApa praNAzaka hai, vaMdAmi se vaMdanA gRhIta hotI hai, ataH namaskAra ko vaMdanA nahIM khaa| yU~ to logassa, namotthuNaM bhI stuti, bhakti, vinaya ke hI sUtra haiM, para vaMdanA meM sammilita nahIM / astu navakAra, bhakti, stuti ko vaMdanA meM nahIM kaha, 'matthaeNa vaMdAmi' ke zabdoM kI alpatA se jaghanya meM kaha diyaa| prAyaH 'namasAmi vaMdAmi' ekArthaka bhI haiM, sAtha-sAtha hone para kAyA se namaskAra va mukha se guNagAna artha karanA hotA hai| saMskRta meM mUlataH 'vadi- abhivAdanastutyo:' (To Bow down and to praise) dhAtu se vaMdAmi zabda banatA hai| ataH isa eka meM donoM 'stuti aura namaskAra' sammilita haiM / tikkhutto meM bhI donoM bAra alaga-alaga artha kara ina donoM ko sUcita kiyA hai| ataH bar3I saMlekhanA meM use 'namotthuNaM' zabda se guNagAna sahita namaskAra kaha diyA gayA / jijJAsA- cattAri maMgalaM kA pATha kyA gaNadhara bhI bolate the? samAdhAna- Avazyaka sUtra ke sabhI pATha Avazyaka ke racanAkAra (sUtrakAra ) kI racanA hone caahie| jaba vaha gaNadhara praNIta hai- chedopasthApanIya cAritra dhAraka ko ubhayakAla karanA anivArya hai, to gaNadhara bhagavanta bhI donoM samaya Avazyaka ( pratikramaNa ) karate samaya mAMgalika bhI boleMge hii|
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ |15,17 navambara 2006 | jinavANI jijJAsA- zramaNa sUtra ke taiMtIsa bola ke cauthe bola meM paDikkamAmi cauhiM jhANehiM' bolA jAtA hai tathA anta meM micchAmi dukkaDaM diyA jAtA hai| Artta-raudra dhyAna kA micchAmi dukkaDaM to samajha meM AyA, kintu dharmadhyAna aura zukladhyAna kA aticAra kaise? samAdhAna- Arta aura raudra dhyAna ke karane se tathA dharma aura zukla dhyAna ke na karane se jo bhI aticAra lagA ho, usakA pratikramaNa (micchAmi dukkaDaM) karatA huuN| __ Agama kI zailI hai- jaise zrAvaka pratikramaNa meM- icchAmi ThAmi meM- tiNhaM guttINaM cauNhaM kasAyANaM... kA artha bhI tIna guptiyoM ke nahIM pAlana va cAra kaSAyoM ke sevana kA pratikramaNa karanA hI samajhA jAtA hai| isa 33 bola meM 3 gupti, brahmacarya kI navavAr3a, gyAraha zrAvaka pratimA, 12 bhikSu pratimA, 25 bhAvanA, 27 aNagAra guNa va 32 yoga saMgraha Adi meM dharma-zukla dhyAna ke samAna nahIM karane se, nahIM pAlane se kA micchAmi dukkaDaM hai, jabaki aneka meM unake sevana kA va kaiyoM meM zraddhAna prarUpaNa viparItatA kA micchAmi dukkaDaM hai| jijJAsA- brahmacarya kI navavAr3a ke sAtaveM bola meM dina-pratidina sarasa AhAra nahIM karane kI bAta kahI gaI hai| jabaki uttarAdhyayana ke 16veM adhyayana tathA samavAyAMga ke 9veM samavAya kI jo gAthA dI gaI hai usameM dina-pratidina kA ullekha nahIM hai? isa parivartana kA kyA uddezya ho sakatA hai? vaise bhI Agama kI gAthA kA tor3a-maror3a kara artha nahIM karanA cAhiye / samAdhAna- uttarAdhyayana sUtra ke 17veM adhyAya kI 15vIM gAthA meM 'duddha-dahIM vigaIo, AhArei abhikSaNaM....' meM pratidina vigaya ke sevana karane vAle ko pApI zramaNa kahA hai| samavAyAMga sUtra 'titthayarAI' gAthA 31 unsabhassa paDhamabhikkhA khoyaraso Asi lognaahrny| sesANaM paramaNNaM abhiyarasarasovama Asi / / 23 tIrthaMkaroM kA prathama pAraNaka amRtarasa ke samAna khIra se honA btaayaa| aMtagar3a sUtra ke 8veM varga meM rAniyoM (sAdhviyoM) ke tapa meM sarvakAmaguNa arthAt vigayasahita prathama paripATI ke pAraNe kahe haiM aura bhI anekAneka Agama kathA sAhitya ke dRSTAnta bhare par3e haiN| ataH artha meM Agamasammata ullekha samAviSTa kara diyA gyaa| yaha tor3a-maror3a kara anuvAda karanA nahIM, apitu bhAvoM kA yuktisaMgata prastutIkaraNa hai| anyathA tIrthaMkara sahita ye sabhI mahAn AtmAe~ virAdhaka siddha ho jaayeNgii| mahAn anartha ho jaayegaa| avinaya AzAtanA se karmabaMdha ho jaayegaa| jijJAsA- 33 bola zramaNasUtra kA hI eka bhAga hai usake uparAnta bhI 33 bola ke hindIkaraNa karane kI kyA AvazyakatA hai?
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 15, 17 navambara 2006 jinavANI samAdhAna- hindI kyA aba to aMgrejI meM bhI anuvAda karanA pdd'egaa| samaya-samaya para pracalita bhASA meM vivecana karanA anupayukta kaise ? pahale saMskRta meM thA, Aja gujarAta meM gujarAtI meM hai, zeSa sthAnoM para hindI meM hai| mUla surakSita hai, pratikramaNa meM use hI bolate haiM, zeSa vivecana, mAtra ucita hI nahIM, upAdeya va upayogI bhI hai| jijJAsA- bhAva vandanA meM pahale pada meM kevala tIrthaMkara bhagavantoM ko vandanA kI gaI hai yA kevalI bhagavantoM kA bhI samAveza kiyA gayA hai| yadi pahale pada meM kevalI bhagavAn kA samAveza nahIM kiyA gayA hai to kaunase pada meM kiyA gayA hai? yadi pA~caveM pada meM kiyA gayA hai to ve sAdhu ke samakakSa nahIM hote haiN| yahI kAraNa hai ki ziSya ko kevalajJAna hone para unake kaMdhe para baiThe hue guru ko kevalI kI AzAtanA kA pazcAttApa huA ! samAdhAna- idhara kI paramparA prathama pada meM hI bolatI hai, ataH zeSa samAdhAna pA~caveM pada meM bolane vAloM se prApta karanA ucita hogaa| jijJAsA- 'vosirAmi' ke sthAna para 'vosire' zabda kA prayoga kahA~ taka ucita hai? samAdhAna - svayaM ko jaba pratyAkhyAna karanA ho to 'vosirAmi' zabda bolA jAtA hai tathA dUsare ko pratyAkhyAna karAte samaya 'vosire' zabda kA prayoga kiyA jAtA hai| mAna lIjie, koI upavAsa mA~ga rahA hai, karAne vAle ko to karanA nahIM, 'vosirAmi' bolane se 'maiM bosarAtA hU~- svayaM ke tyAga ho jAyegA / ataH dUsare ko tyAga karAne hetu vyAkaraNa kI dRSTi se 'vosire' zabda kA prayoga ucita hai| tIrthaMkara bhagavanta Adi dIkSA kA pratyAkhyAna karate samaya 'vosirAmi' nahIM bola skte| svayaM kI dIkSA meM 'vosirAmi' bolate haiN| jaba dIkSA pradAtA tIrthaMkara bhagavanta saikar3oM-hajAroM mumukSuoM ko dIkSA pradAna kara sakate haiM to paccakkhANa meM 'vosire' bolane meM kyA Apatti ? jijJAsA - sthAnakavAsI paramparA meM do pratikramaNa ke sambandha meM kyA dhAraNA hai? samAdhAna- pramukhatayA tIna prakAra kI paripATI cala rahI hai- 1. tIna caumAsI aura eka saMvatsarI - ina cAra divasoM meM do pratikramaNa krnaa| 2. kevala kArtika caumAsI ko do pratikramaNa krnaa| 3. do pratikramaNa kabhI nahIM karanA / jijJAsA- isa vividhatA kA kyA hetu hai ? samAdhAna- jJAtAdharmakathA ke pA~caveM adhyAya meM zailaka rAjarSi jI ko paMthakajI ne kArtika caumAsI ke dina daivasika pratikramaNa meM jAgRti prApta nahIM hone para cAturmAsI pratikramaNa kI AjJA lI, pariNAmasvarUpa pramAda kA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||15,17 navambara 2006 jinavANI 377 parihAra kara zailaka jI zuddha vihArI bane / jijJAsA- isase tIna mata kaise bane? samAdhAna- 1. prathama mata kahatA hai ki Agama meM do pratikramaNa ke vidhi-niSedha kA ullekha nahIM hai| caritra ke antargata Ae ullekha ko svIkAra kara kArtika caumAsI ko do pratikramaNa karane cAhie! cAra mAha taka eka sthala para rahane se pramAda (rAga) vizeSa bar3ha sakatA hai, usake vizeSa nirAkaraNa ke lie do pratikramaNa karanA caahie| zeSa do caumAsI va saMvatsarI kA Agama meM kahIM bhI ullekha nahIM hai, ataH unameM nahIM karanA caahie| 2. dUsare mata kA kathana hai ki jaba eka caumAsI ko do pratikramaNa kiye to bAkI do caumAsI ko bhI karanA cAhie aura saMvatsarI caumAsI se bar3I hai, taba to avazya karanA caahie| 3. tIsarA mata kahatA hai ki Agama meM vidhipUrvaka kahIM ullekha nahIM hai| bIca ke 22 tIrthaMkaroM ke zAsana va mahAvideha kSetra meM sAmAyika cAritra hotA hai, asthita kalpa hotA hai| chedopasthApanIya cAritra va sthita kalpI prathama va antima jina ke zAsana meM hI caumAsA va pratikramaNa Adi kalpa (maryAdA) anivArya hote haiN| bIca ke tIrthaMkaroM kI vyavasthA se antima tIrthaMkara ke zAsana kI vyavasthA bhinna hotI hai, ataH eka hI pratikramaNa karanA caahie| jijJAsA- to do pratikramaNa karane meM, adhika karane meM nukasAna kyA hai ? samAdhAna- nahIM, Agama ke vidhAna se adhika karanA bhI doSa va Agama AjJA kA bhaMga hai, prAyazcitta kA kAraNa hai| accakkharaM kA doSa 'Agame tivihe' ke pATha meM hai aura isI prakAra kI kriyA ke sambandha meM bhI ullekha hai| dUsarI bAta phira koI kaha sakatA hai- pakkhI ko bhI do pratikramaNa hone caahie| caumAsI ko devasiya, pakkhI va caumAsI- ye tIna hone caahie| Agama (uttarAdhyayana a.26) spaSTa dhvanita kara rahA hai ki porasI ke caturtha bhAga (lagabhaga 45 miniTa) meM pratikramaNa ho jAnA caahie| caumAsI-saMvatsarI ko adhika logassa kA kAyotsarga hone se prAyaH kucha samaya adhika ho jAtA hai| jijJAsA- jaba kucha adhika ho hI jAtA hai to phira 30 miniTa aura adhika hone meM kyA nukasAna hai ? samAdhAna- 'kAle kAlaM samAyare' ke Agama kathana kA ullaMghana hotA hai| sAtha hI uttarAdhyayana ke 26veM adhyAya kI TIkA, yati dinacaryA Adi se spaSTa hai ki sUrya kI kora khaMDita hone ke sAtha pratikramaNa (Avazyaka) kI AjJA le| sAmAnya dina isa vidhAna kA pAlana kiyA jAtA hai| viziSTa parva caumAsI aura saMvatsarI ko to aura adhika jAgRti se pAlanA caahie| para usa dina do pratikramaNa karane vAloM kA yaha vidhAna kitanA nibha pAtA hai, samIkSA yogya hai|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 378 jinavANI |15,17 navambara 2096 jijJAsA- to kyA do pratikramaNa karanA Agama viruddha hai? samAdhAna- pUrvAcAryoM ne aneka vivAdAspada sthaloM para 'tattvaM tu kevalino vidanti' karake apanA bacAva kiyA hai| hama bhI kisI bhI vivAda meM ulajhanA nahIM caahte| jijJAsA- para ApakA koI nA koI dRSTikoNa to hogA hI? samAdhAna- hA~, vo to rakhanA hI hogaa| guru bhagavantoM kI kRpA se, Agama varNana se- kaizI gautama sNvaad| kAlAsyaveSika aNagAra Adi pArzvanAtha bhagavAn ke aneka sAdhu, bhagavAna mahAvIra ke zAsana meM Ae, unhoMne 5 mahAvrata ke sAtha pratikramaNa vAle dharma ko svIkAra kiyA, aisA Agama spaSTa kara rahA hai| arthAt 24veM tIrthaMkara ke zAsana kI vyavasthA madhyavartI tIrthaMkaroM ke zAsana se spaSTa alaga hai, ataH madhyavartI kA kathAnaka yahA~ vartamAna meM lAgU nahIM kiyA jA sktaa| zailakajI ko paMthakajI ne pratidina bhI pramAda pariharaNa ke lie pratikramaNa karAyA hogA, para phira bhI ve saphala nahIM ho paae| ataH caumAsI ko unhoMne vizeSa prayAsa kiyA aura usameM saphalatA mila gii| isI prakAra vizeSa doSa para sAdhaka alaga se Alocana, pratikramaNa Aja bhI karatA hai| para sAmAnya jIvana-caryA meM, sAdhanA meM eka pratikramaNa kI bAta ucita pratIta hotI hai, ataH hama caumAsI va saMvatsarI ko bhI eka hI pratikramaNa karate haiN|