Book Title: Jainmat me Punarjanma Author(s): Prahlad N Vajpai Publisher: Z_Mahasati_Dway_Smruti_Granth_012025.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/211034/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mata meM punarjanma jaina dharma AcAra pradhAna dharma hai| isameM sadAcAra aura ahiMsA ko sabase adhika mahatva diyA gayA hai| jaina dharma meM sAdhAraNa se sAdhAraNa pApa karma ko mahAna aparAdha kA kAraNa mAnA jAtA hai aura usake nivAraNa ke liye jIvAtmA ke aneka yoniyoM meM janma lene kI bAta kahI gaI haiN| zrI prahalAda nArAyaNa vAjapeyI puSpadaMta ke "jasahara caritra" meM mahArAja jasahara ( yazodhara) kI mAtA caMdramatI dvArA ATe ke kukkaTa kI bali dene ke kAraNa bhAva hiMsA kA aparAdha huA jisake phalasvarUpa una donoM ke mayUra, nevalA, kuttA, matsya, bakarI, bhaiMsA, kukkaTa Adi aneka yoniyoM meM janma lekara nAnA prakAra ke kaSTa bhogane kA varNana milatA hai| isI prakAra jaina mata meM karma vipAka hI punarjanma kA ekamAtra kAraNa mAnA gayA hai| karma siddhAMta ke prazna para sabhI bhAratIya darzana eka mata pratIta hote haiN| nyAya darzana ke anusAra pUrva janma meM kiye gaye karmoM ke phaloM ke anurUpa hI zarIra kI utpatti hotI hai / pUrvakRta phalAnubaMdhAt tadutpattiH / isI prakAra anyatra kahA gayA hai ki prArabdha karmAnusAra hI zarIra kI utpatti aura usake sAtha AtmA kA saMyoga hotA hai- zarIrotpattinimitavat saMyogetpatti nimitaM karma / nyAya darzana ke ukta kathana jaina kathana kI karma saMbaMdhI mAnyatA ke bahuta nikaTa haiN| jaina matAnusAra jIva isa saMsAra meM karma se prerita hokara bhramaNa karatA hai / puSpadaMta ke anusAra brahmA viSNu tathA maheza bhI karma se lipta rahate haiN| saMsAra meM karma vipAka ati balavAna hai| jisa prakAra cuMbaka lohe ko apanI ora khIMcatA hai usI prakAra karma bhI jIva ko aneka paryAyoM kI ora khIMca letA hai / saMbhuvi baMbhuvi kammAyata kammavivAu loi balavaMta / lohu va kaDhaeNa kaDhijjai jIva sakammiM caugai Nijjai // ( jasahara cariu 3 / 22/11-12) jaina mata karma ko punarjanma tathA tajjanya nAnA prakAra ke duHkhoM kA mUla mAnate hue sAMsArika viSayAdi azubha karmoM ke pRthaka rahane tathA apane Atma svarUpa ko pahacAnane kI AvazyakatA pratipAdita karatA hai| AcArya kuMdakuMda ke anusAra jIva jaba taka viSayoM meM phaMsA rahatA hai taba taka AtmA ko nahIM jAna pAtA / viSayoM se virakta rahane para hI vaha AtmA ko pahacAna sakatA hai / yathA: / (244) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAma Na NajjaI appA visaesu Naro pavaTThae jaam| visae virattacitroM, joI jANei appaannN|| jaina mata meM karma ko vijAtIya tatva mAnA gayA hai| yaha zaddha AtmA se alaga hai| isIliye zuddha AtmA ke liye karma kA AkarSaNa nahIM hotaa| jisa AtmA ke sAtha isakA samparka hai, vahI AtmA karma kA AkarSaNa karatA hai| karma grahaNa ke tIna keMdra haiN| -mana, vANI aura shriir| ina tInoM kI jo zubhAtmaka avasthA hai, vaha zubha karma ko grahaNa karatI hai| karma donoM hI heya haiN| zubha aura azubha donoM hI ke dvArA saMsAra hotA hai| AtmA kA donoM se alaga honA hI nirvANa hai, mokSa hai| ajJAna kI gA~Tha khulane kA nAma mokSa hai| liMga aura zarIra viyojita avasthA mokSa hai| muktAtmA kA punarjanma nahIM hotaa| purANoM aura gItA meM kahA bhI gayA hai punarjanma ne vidyye| mukti ke abhAva meM punarjanma kA prabhAva rukatA nahIM hai| use rokanA hai to karma pravAha ko rokanA hai| karma pravAha ko rokane kI prakriyA hai-azubha kA nirodha aura sat meM prvrtn| azubha nirodha ke pazcAt zubha ke nirodha kA abhyAsa krnaa| svAdhyAya aura dhyAna zubha karma ke saMvaraNa ke sAdhana haiN| ina donoM ke hote hue punarjanma ko rokA nahIM jA sktaa| vaha hotA hai aura hotA rhegaa| AkAra parivartana hI punarjanma haiN| kucha aise vyakti bhI hote hai jinheM apane pUrva janma kI smRti banI rahatI hai| unake rocaka saMsmaraNa hameM prAya: par3hane va sunane ko milate haiN| jaina Agama sAhitya meM pUrva janma kI smati ko jAti smati kahA gayA hai aura isa taraha ke aneka vyaktiyoM kA ullekha haiM. jinheM parva janma kI smRti thii| Aja to isa saMbaMdha meM sabhI jagaha vaijJAnika dRSTi se khoja kI jA rahI hai| satya yaha hai ki janma janmAtaMra kA krama sRSTi ke AdikAla se calatA AyA hai| vartamAna janma pUrva janma se asaMbaddha nahIM hai, nahIM raha sktaa| AtmA kI ajaratA, amaratA aura zAzvatatA kA mata pUrva janma kI dhAraNA kA sazakta AdhAra hai| gItA meM zrI kRSNa ne arjuna se kahA- tU, maiM aura ye rAjA Adi pahale bhI the, Aja bhI haiM aura bhaviSya meM bhI raheMge, prANa viyojana se AtmA kA vinAza nahIM hotaa| vidvAna vyakti nazvara prANoM kI ciMtA nahIM krte| prAcIna misra ke itihAsavektA horoDoTsa ke anusAra misrI prathama jAti hai, jisane isa siddhAMta ko nikAlA hai ki AtmA ajanmA hai| yUnAnI dArzanika bAjala ke zabdoM meM- pahale AtmA yamaloka meM jAtA hai, vahAM para usakA nyAya hotA hai usake pazcAt vaha punaH loTa AtA hai| ____ aphalAtUna ne kahA thA-pazu se unnati karate karate manuSya yoni milatI hai| senTa agastAina kA vicAra thA-mere atirikta aura IsAI bhI mAnate haiM ki kyA mAtA ke garbha meM Ane ke pUrva meM vidyamAna nahIM thA? vaha svayaM hI uttara detA hai ki hA~ maiM vidyamAna thaa| suprasiddha upanyAsakAra sara vAlTara skATa ne 17 pharavarI, 1828 ko apanI DAyarI meM likhA thA - jaba maiM bhojana kara rahA thA to mujhe yaha vicAra utpanna huA ki maiM saMsAra meM pahale bhI A cukA huuN| suprasiddha kavi zaile ne bhI bAdala nAmaka kavitA meM AtmA kI amaratA kA ghoSa karate hue likhA thA - maiM badala to sakatA hU~ kiMtu mara nahIM sktaa| (245) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma aura mRtyu to jIva kA dharma hai| koI bhI prANI kyoM na ho, janmatA aura maranA svIkAra karanA usakI apanI vivazatA hai| isameM ciMtana dhArA athavA dhArmikatA kA prakAra bAdhaka nahIM bana sktaa| jaba taka karma baMdha banA rahegA taba tara punarjanma kA krama bhI calatA rhegaa| yaha kisI dharma vizeSa ko svIkAra karane se badalane vAlA nahIM hai| AtmA aura karmoM kA aTUTa saMbaMdha hai jise jaina dharma meM eka kSetrAvagAha saMbaMdha kahA jAtA hai| saMyoga to asthAyI hotA hai| AtmA ke sAtha karma saMyoga bhI asthAyI hai| isakA vighaTana bhI saMbhava hai| karmoM ke saMbaMdha ke vighaTana kA upAya jaina dharma meM tapa batAyA gayA hai| tapa kA prAraMbha bhItara se hotA hai| bAhya tapoM ko jaina zAstroM meM mahatva nahIM diyA gyaa| AMtarika tapa kI vRddhi ke liye jo bAhya tapa anivArya haiM, ve svata: hI ho jAte haiN| tapoM kA jo aMtima bheda dhyAna hai vahIM karma nAza kA kAraNa yaha dhyAna unhIM se prApta hotA hai jinakA Atmopayoga zuddha hai| zuddhopayoga hI mukti kI sAkSAt kAraNa hai athavA mukti kA svarUpa hai| AtmA kI pApa aura puNya rUpa pravRttiyA~ use saMsAra kI ora khIMcatI haiN| jaba ina pravRttiyoM se vaha udAsIna ho jAtA hai taba naye karmoM kA AnA ruka jAtA hai| ise jaina mata meM saMvara kahA jAtA hai| saMvara ho jAne para jo pUrva saMcita karma haiM, ve apanA rasa dekara AtmA se alaga ho jAte hai aura naye karma Ate nahIM, taba AtmA kI mukti ho jAtI hai| karmoM ke vinAza kA artha hai - sato nAtyanta sNkssyH| (Apta parIkSA) naivAsato janma sato na nAzo dIpastamaH pudglbhaavto'sti| (svambhU stotra) tapa nirjarA dvArA jIva anAvRtta hokara paramazuddha evaM nirmala ho jAtA hai| vaha apane prAkRta guNoM meM dIptimAna ho jAtA hai| niraMtara ArAdhanA tathA tallInatA dvArA vaha paramAtmapada ko prApta kara mokSa ke carama biMdu para sthira ho jAtA hai| mokSa ho jAne para AtmA ko punarjanma athavA janmAMtaraNa nahIM vyaaptaa| sAhitya saMsthAna rAjasthAna vidyApITha udayapura (246) *