Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina-kalA kI bhAratIya-saMskRti ko adbhuta dena (DaoN. surendrakumAra Arya) bhAratIya - saMskRti meM samanvaya kA tattva pramukha rahA hai / isameM vaidika, bauddha, jaina, zAkta, aura gANapatya va zAkta-mata kA abhUtapUrva samanvaya rahA hai / ina vibhinna dharmoM meM saiddhAntika bheda hote hue bhI sabhI kA lakSya samAna thA / yaha lakSya bhAratIya saMskRti kA mUlamaMtra thA ki dharma aura nIti samAnarUpa se eka dUsare se jIvantatA prApta kareM / naitika AdarzoM kI sthApanA meM maitrI, baMdhutva, ahiMsA, satyAcaraNa sabhI dharmoM ne svIkAra kiye / jainakalA meM bhI jIvana kI tAlabaddha jIvaMtatA ke darzana hote haiM / sthApatya marti aura citrakalA ke kSetra meM jainadharma ne bhI sauMdaryapradhAna dRSTi ko sthApita kiyA / tIrthaMkara maMdiroM ke nirmANa meM jahA~ eka ora jainadarzana kA gUr3haartha sAmAnya-jana ko spaSTa huA ki sAmAjika kalmaSa se UMce uThakara divya bhAva se anuprANita hokara mana-vacana aura karma kI zuddhatA ko ahiMsA bhAva se maMDitakara kramazaH Upara uThakara praveza dvAra, maMDapa, garbhagRha aura zikhara taka pahuMcanA hai to mUrtizilpa meM apane ArAdhya kA alaukika svarUpa jAnakara usameM apane ko samAhita kara mokSa kI prAptikara, cira-saundarya kA pratyakSIkaraNa karanA hai / bhagavAn mahAvIra ne eka aise vyApaka darzana kA nirmANa kiyA jo samasta jIvoM ke liye maMgalaprada thA / AnaMda kumArasvAmI ke lekhoM va mathurA ke kaMkAlI TIle kI khudAI se bhAratIya kalAvidoM kA dhyAna jainakalA kI ora 1784 I. se gayA aura Aja taka sapUNa bhArata ma640 sa Adhaka sthAnA para jana sthApatya, mUti eva citra kI prApti hokara Upara bIsoM pustakeM hindI va aMgrejI meM likhI gaI haiM / prastuta lekha meM madhyapradeza meM jaina kalA ke khoje gaye naye sthAna va avazeSoM kA digdarzana karAyA gayA hai sAtha hI sAtha jo pUrva meM zodhakArya hue haiM unakA bhI Akalana kara yaha svarUpa dene kA prayAsa kiyA gayA hai ki samagra prAcIna bhAratIya kalA meM jainakalA va usameM bhI madhyapradeza kA zailIgata kyA yogadAna hai ? madhyapradeza meM jainakalA kA janma va vikAsa kA sarvekSaNa prastuta kiyA hai / madhyapradeza meM jainakalA kA itihAsa gauravamaya rahA hai| isa kSetra meM cauthI se lekara paMdrahavIM zatAbdI taka jaina saMskRti aneka rUpoM meM pallavita-puSpita huI / bhArata ke anya dharmoM kI apekSA jaina dharma meM samatA, ahiMsA evaM samyag saMkalpa ko vizeSa bala diyA gayA / isa dharma meM naitikatA, vaicArikatA kA unnayana tathA Atma-saMyama kA anokhA saMgama hai / jainadharma meM mahAvIra ke evaM anya tIrthaMkaroM ke tapo-niSTha vyaktitva ko Adarza mAnA gayA hai / yahI kAraNa hai ki jainadharma ke zAzvata siddhAnta meM Ajataka koI aMtara nahIM AyA hai| madhyapradeza meM jainakalA ke pramukha kendra :- dazapura ke lie jaina granthoM meM varNana milatA hai ki yahAM pradyota ke samaya kASTha nirmita mahAvIra pratimA kI sthApanA va usa para utsava manAyA gayA thA / isa pratimA ko "jIvanta svAmI" kI pratimA kahA gayA hai arthAt mahAvIra ke jIvana kAla meM hI isa pratimA ke prati janatA meM paryApta Adara bhAva thA / parantu vidvAn isa kathana se sahamata nahIM hai kyoMki jaina saMdarbha bahuta bAda ke haiM / isa AdhAra para madhyapradeza meM koI bhI jaina- pratimA guptakAla se prAcIna nahIM milatI hai / guptoM ke bAda madhyapradeza meM pratihAra, kalacuri, caMdela, paramAra narezoM ne rAjya kiyA aura ina rAjAoM ke saMrakSaNa meM jainakalA kA vikAsa tIvratA se huA / madhyapradeza meM jaina dharma ke kedroM ke rUpa meM siddhakSetra, atizaya kSetra tathA kalAkSetra haiM / jo apanI jaina mUrti evaM sthApatyakalA kI dRSTi se prasiddha haiM | jaina paraMparA meM siddhakSetra una sthAnoM ko kahate haiM, jahAM para nirgrantha muniyoM meM Atma sAdhanA dvArA tapa karake kevala-jJAna prApta kiyA / jJAna prApti ke pazcAt unhoMne jIvoM ko kalyANa ke upadeza diye phira vahAM se mukta ho gaye - ye sthAna haiM - pAvAgiri, cUlagiri, droNagiri, sonAgiri, dezAndigiri va siddhavarakUTa | atizaya kSetra - atizaya kSetra una kSetroM ko kahA gayA hai jahAM jaina muniyoM ke sAtha kucha atizaya (camatkArika ghaTanA) huA / madhyapradeza meM atizaya kSetroM kI saMkhyA isa prakAra parigaNita kI jA sakatI hai - caMderI, thUbona, bAhuribaMda, siMhoniyA, panAgara, paTanAgaMja, baMdhA. AhAra, golAkoTa pacarAI, papaurA, kaNDalapara konI, tAlanapara. maksI pArzvanAtha banair3iyA, bInA-bArahA, bUr3hI caMderI, khandAra, hastAdauna inameM se aneka sthAnoM para jaina purAtana saMpadA bikharI par3I hai / prastuta paMktiyoM ke lekhaka ne jainatIrtha magasI pArzvanAtha ke avazeSoM kA vistRta abhyAsa kara maksItIrtha kI purAtAtvika mUrtiyoM evaM unakA 'kalAgata pakSa' viSaya para pustikA prakAzita kI hai jo pratyeka darzanArthI ko maksItIrtha para niHzulka vitarita kI jAtI hai| baneDiyA jI meM jaina tIrthaMkara pratimAe~ surakSita haiM jo 9 vIM se 13 vIM zatAbdI ke kAla meM nirmita huI thii| sabhI pratimAe~ kalA ke unnata svarUpa ko vyakta karatI haiN| kalAkSetra - madhyapradeza meM aneka aise sthAna bhI haiM jahAM brAhmaNa zilpa ke sAtha jaina zilpa bhI nirmita huA - aise sthAnoM para jaina mUrti- kalA kA vikAsa evaM unakA caramotkarSa bhI dekhA jA sakatA hai | gvAliyara, ajayagar3ha, tripurI, udayapura, bar3oda, paThArI, vidizA, maMdasaura, ujjaina, khajurAho, gunA, IsAgar3ha, aMdAra, gaMdhAvala, bar3avAnI, pacora, suMdaralI, ASTA, zAjApura, zujAlapura, vANyAkher3I va sAMvera jise kSamaNera nagare kahA gayA hai Adi sthAnoM para jaina mUrtiyA~, maMdira va citra milate haiN| ina sthAnoM para prApta jaina mUrtizilpa ke AdhAra para eka vibhAjana kAlakramAnusAra bhI kiyA jA sakatA hai jo isa prakAra hogA - (1) guptakAlIna zilpa (2) madhyakAlIna (600-900 I.) evaM (3) uttarakAlIna (900 te 1500 I.) zilpa | madhyapradeza ke pramukha kalAkeMdroM ko bhI kSetra ke AdhAra para,vibhAjita kiyA jA sakatA hai - (1) gopAdi-vidhyakSetra ke jaina zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa (77) vidyArthI ko cAhie, kama nidrA AhAra / jayantasena mAnasa zuci, rakkho vinaya vicAra / / ,
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAkeMdra (2) mAlavA kSetra ke jaina kalA keMdra (3) madhyakSetra ke maMdira meM milatA hai, parantu yahAM kA jainazilpa bhI kalA ke vikAsajainakalA keMdra va (4) chattIsagar3ha kSetra ke jaina kalA keMdra | krama ko sUcita karatA hai / yahAM ke tIna prasiddha jainamaMdira haiM - prathama kSetra ke aMtaragata gvAliyara pramukha hai / prAcInakAla meM (1) pArzvanAtha maMdira (2) AdinAtha maMdira (3) ghaMTAI maMdira / yaha nagara gopAdripura ke nAma se jAnA jAtA thA / gvAlhera. prathama maMdira vizAla tathA mUrtizilpa se samRddha hai / brAhmaNa maMdiroM gvAliyara ke rUpa meM dhIre dhIre jAnA jAtA rahA hai| jaina-granthoM meM kI bhAMti isameM bhI garbhagRha kI bAya dIvAropara agni, IzAna. ise gopagiri, gopAcalagar3ha aura govAgiri kahA gayA hai| yahAM para naiRtya, bRhaspati, yama, kubera, Adi devatA pradarzita haiN| bIca-bIca jaina kalA ke avazeSa 900 I. ke bAda ke kAla ke milate haiN| meM surasundarikAe~, mRdaMgavAdaka, veNuvAdaka, aMkita haiN| maMdira kA prabaMdhakoSa evaM prabhAvaka carita ke anusAra gopAcalagar3ha para jaina nirmANa 10 vIM zatAbdI kA mAnA jAtA hai| mUrti evaM sthApatya kA nirmANa kiyA gayA thA / kaniMghama ko 1844 maMdira kramAMka 2 AdinAtha kA maMdira hai, isakA sthApatya evaM I. meM mahattvapUrNa jaina maMdira ke dhvaMsAvazeSa mile the| isa maMdira kA AyojanA vAmana maMdira ke samAna hai| DaoN. kRSNadeva ne apane lekha nirmANa 1108 I. meM huA thA yahAM se padmAsana aura khaDgAsana "di Tempalsa oNpha khajurAho ina senTrala iMDiyA" (ezanTa iMDiyA, mudrA meM aneka tIrthaMkara pratimAe~ milI haiM / gvAliyara kile ke aMka 15 pR. 55) meM isakA nirmANa kAla gyArahavIM zatI kA saMgrahAlaya meM yahAM se prApta ambikA yakSI aura gomeda yakSa pradarzita uttarArddha mAnA hai / ghaMTAI maMdira meM bhI jainamUrti avazeSa surakSita haiM jinakA nirmANakAla AThavIM zatAbdI nirdhArita kiyA gayA hai / haiM / eka pArzvanAtha kI bhavya padmAsanA pratimA khajurAho saMgrahAlaya isI kAla kI tIna svataMtra jaina pratimAe~ kramazaH AdinAtha, meM surakSita kara pradarzana hetu rakhI gaI hai| yahAM para dasavIM se 12 pArzvanAtha va mahAvIra kI milI haiN| yahAM eka cauvIsa tIrthaMkara vIM zatI ke madhya nirmita lagabhaga 250 pratimAe~ kalAdIrghA meM aMkita kiye hue pada bhI avasthita haiM / naMdIzvara dvIpa sahita pradarzita haiN| AdinAtha tIrthaMkara kI eka mahattvapUrNa kalAtmaka pratimA bhI yahAM ujjaina kI pratiSThA prAcIna saptapuriyoM meM kI gaI hai| yaha pradarzita hai jo gopAdrikara kI jainakalA kA vaibhavakAla pradarzita eka prasiddha sAMskRtika keMdra thA aura jaina dharma kI dRSTi se bhI yaha karatI hai| eka mahattvapUrNa tIrtha ke rUpa meM sthApita thA / yahAM ke jaina zilpa siMhauniyA (murainA jile meM sthita) bhI jaina saMskRti kA eka kI paryApta carcA pustakoM meM prakAzita hai| yaha sthAna jainatIrtha ke pramukha keMdra rahA hai yahAM bhagavAn zAMtinAtha kA jinAlaya hai isameM rUpa meM prasiddha thA / ujjayinI kI carcA jainagranthoM meM bhagavAn zAMtinAtha kI balue patthara se nirmita 16 phiTa UMcI pratimA hai| mahAvIra kI upasarga bhUmi ke rUpa meM kI gaI hai / hemacaMdrAcArya, TIkamagar3ha jile meM sthita papaurA meM 12 vIM zatAbdI kA maMdira prabhAvakacarita, kAlakAcArya kathAnaka Adi graMthoM va anuzrutiyoM meM avasthita hai| isa maMdira meM bhagavAn zAMtinAtha kI kAle patthara kI jaina tIrtha ke rUpa meM isa nagarI ko aghiSThita kiyA gayA hai| pratimA hai jisake pAdapITha kara saMvat 1202 aMkita hai / AhAra zvetAmbara paraMparA ke anusAra yahAM eka jaina maMdira thA, jisameM nAmaka sthAna para zAMtinAtha kA eka anya mahattvapUrNa maMdira hai isameM jIvanta svAmI kI pratimA thii| yahAM para ujjaina parisara se ekatra kanthunAtha kI 10 phuTa UMcI pratimA atyanta kalAtmaka hai jisakA jaina tIrthaMkara pratimAe~ ekatrita kara jayasiMhapurA jaina purAtatva utkIrNana saMvat 1237 meM kiyA gayA thaa| saMgrahAlaya meM saMgrahita haiM inameM AdinAtha, zreyAMsanAtha, pArzvanAtha, khajurAho meM caMdela kalA kA utkRSTa rUpa kahariyA mahAdeva kuMthusvAmI evaM mahAvIra kI pAdapITha lekhayukta pratimAe~ saMgrahita haiM / kalA kI dRSTi se ye pratimAe~ mahattvapUrNa haiM inameM paramArakAlIna jaina kalA tathA sthApatya (tInakhaNDoM me) naI dillI, saMpA. amalAnaMda kalA sauSThava dRSTavya hai / mAMsala zarIra yadi padmAsanA yA khaDgAsanA ghoSa, 1975, pR. 37 hai parantu yakSa yakSiNI va aSTa pratihAryoM meM aMkita caMvaradhAriNI, deva-maMDalI, nRtyAMganA, apsarAe~ jIvana ke bhautika rUpa ko adhika jaina mUrtikalA tathA jaina mAMsala svarUpa meM vyakta karatI haiN| isIprakAra vikrama vizvavidyAlaya purAvazeSoM para vizeSa kArya / ujjaina ke purAtattva saMgrahAlaya meM jhara, hAsAmapurA (jainatItha) evaM jaina patrikAoMmeM zatAdhika lekhoM ASTA va maksI se ekatrita tIrthaMkara pratimAe~ pradarzita haiM jinakA kA prakAzana | tIrthaMkara mahAvIra kalAtmaka pakSa atyanta prakhara hai / ye prAyaH pAdapITha lekhayukta haiM va 2500 veM nirvANa varSa ke upalakSa inheM paramAra nareza bhoja, udayAditya, naravarmana ke kAla meM nirmita meM zAjApura jile (ma. pra.) ke mAnA jAtA hai | "samarAMgaNa sUtradhAra' evaM 'yuktikalpataru' nAmaka jaina avazeSoM kA sarvekSaNa pUrNa pratimA vijJAna evaM sthApatya viSayaka likhe granthoM meM batAye lakSaNa, kiyaa| vizvavidyAlayIna saMgoSThiyoM | AkAra, pramANa, vAhana Adi ina meM zodha-lekhoM kA vaacn| kaI mUrtiyoM meM dRSTi gocara hote haiM / sthAnoM para nae jaina zilpoM kI ujjayinI ke jainazilpa meM spaSTataH khoja / jaina mUrtiyoM kA pAdapITha rASTrakUTa mUrtizilpa paddhati evaM - DaoN. surendrakumAra AryavAcana evaM prakAzana / paramAra kalA kA zailIgata evaM samprati - saciva, vizAlA zodha pariSada ujaina, pramukha vaidika zilpagata saundarya dRSTigocara hotA naMdI sarasvatI zodha abhiyAna. saMmarka : 22, bhaktanagara, dazaharA maidAna, ujjaina. prAcIna kAla meM varddhamAnapura ke rUpa meM jisa sthAna kI carcA huI hai zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa (78) jahA~ samarpaNa bhAva haiM, vahA~ na saMzaya leza / jayantasena svayaM saphala, kArya karata taja dveSa // www.jainerbrary.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ baDAha use DaoN. hIrAlAla jaina eMva DaoN. e. ena. upAdhye ne vartamAna baDoha paThArI meM gaDaramala kA maMdira bhavya hai / maMdira ke badanAvara se pahacAna kI hai / yahAM para kaI jaina maMdira the jinake siradala (lalATabimba) meM caturbhujI jaina yakSiNI kI bhavya kalAtmaka dhvaMsAvazeSa siranI ke bAr3e meM par3e haiM / yahAM kI eka acchummAdevI pratimA aMkita hai jise pAzcAtya kalAvidoM ne khUba sarAhA hai| (ghoDa para savAra) kA abhilekhayukta pratimA jayasihapurA-jaina-mUrtiyA gyArasapura ke mAlAdevI maMdira meM bhagavAn zAMtinAtha kI saMgrahAlaya meM pradarzita hai| khaDgAsanA pratimA bar3e manohArI rUpa meM aMkita hai / yaha pratihAragaMdhAvala jisakI pahacAna gaMdharvapurI se kI gaI hai, vaha bhI kAlIna mUrtikalA kA zreSTha udAharaNa prastuta karatI hai / isI prakAra eka mahattvapUrNa jaina mUrtiyoM kA sthAna hai| prAcIna kAla meM yaha kalacuri kAla kI pratimAe~ tripurI meM sthita hai| yahAM ambikA yakSI jainoM kA prasiddha tIrtha rahA hogA / yahAM kA jaina zilpa paramArakAlIna va padmAvatI kI mahattvapUrNa kalAkRtiyA~ haiM jinake abhyAsa se hai / yahAM para mahattvapUrNa pratimA RSabhadeva kI hai jo padmAsanA hai, bhAratIya jainamUrti zilpa kA udAtta svarUpa jJAta ho sakatA hai / saumya cehare para divya alaukika bhAva hai / skaMdha sparza karatI tIna bAhurIbaMdha se zAMtinAtha bhagavAn kI divya pratimA milI hai| yahAM alakAvalI suzobhita hai / yahAM kI cakrezvarI yakSiNI ke kalAtmaka ambikA va padmAvatI yakSiNI kI pratimA bhI kalAtmaka pakSa ko pakSa kI ora paMktiyoM ke lekhaka ne bhAratIya kalA samIkSakoM kA ujAgara karatI hai| dhyAna keMdrIya saMgrahAlaya iMdaura ke rajata jayaMti utsava para Ayojita lakhanAdIpa, bArahA, bInA, kuNDalapura, kArItalAI konojI, saMgoSThI meM AkarSita kiyA thA / mUlataH pratimA 20 bhujAdhArI thI aise sthAna haiM jahAM se 10 vI 11 vIM zatAbdI kA kalacurikAlIna jisake adhikAMza hAtha khaMDita ho cuke haiM | zeSa hAthoM meM phala, sthApatya evaM mUrtizilpa prApta hotA hai / yahAM ke naMdIzvara dvIpa va vajra, pAza va cakra Ayudha bace haiM / devI ke zIrSa bhAga meM pAMca sahastrakUTa jinAlaya atyanta mahattvapUrNa kalAtmaka aMkana haiN| koSThakoM meM pAMca tIrthaMkara mUrtiyA~ sthApita haiM / devI ke eka ora chattIsagar3ha kSetra meM Araga, rAjima, sirapura, aise sthAna haiM jahAM vAhana garur3a pradarzita hai| devI kI zarIra yaSTi samabhaMga meM pradarzita hai| yahAM eka mahAvIra bhagavAna kI pratimA apane aSTa pratihAryoM se para jainazilpa apanI carama parAkASThA para pahuMcA vidita hotA hai| yukta nirmita kI gaI milatI hai / eka mahattvapUrNa caturvizaMti paTTa kA aMta meM yakSa mUrtiyoM kI carcA karanA Avazyaka hai / ye bhI sthita hai| mahattvapUrNa yakSa haiM - gomukha, gomedha, pArzva evaM mAtaMga | khajurAho se 10-11vIM zatI kI gomukha kI dvibhujI aura caturbhujI mUrtiyA~ bar3avAnI kI "bAvanagajA" pratimA apane vizAla parantu milatI haiN| inakA vAhana vRSabha spaSTa hai / hAthoM meM padma, gadA va saMtulita zarIra nirmiti ke kAraNa vizvabhara meM vikhyAta hai| yaha mudrA yA sikkoM kA thailA rahatA hai / gomedha yakSa kI pratimA eka siddha kSetra hai jisakA ullekha jaina granthoM meM cUlagiri ke nAma se bhAvapurA, kaithulI va mAlAdevI maMdira meM prApta huI haiM / yaha tIrthakara huA hai / bhagavAn AdinAtha kI pratimA bhavya evaM dRSTavya hai / neminAtha kA yakSa hai / aura neminAtha kA vAhana gaja rahatA hai / nirmANakAla 12 vIM zatAbdI kA hai / yaha mUrti zilpa vidhAna kI lalita mudrA meM mAlAdevI maMdira meM aMkita gomedhayakSa bhavya hai| dRSTi se atyanta mahattvakI hai / mUrti dekhakara hI dharma zraddhAlu usake bhavya rUpa ko hRdayaMgama evaM AtmasAta karate haiM / pahAr3a kI talahaTI / khajurAho meM bhI aise rUpa kI zreSTha kalAtmaka pratimAe~ meM 19 maMdira haiM jinameM muni suvrata nAtha kI vikramasaMvat 1131 avasthita haiN| kI pratimA atyanta kalAtmaka hai| pArzvayakSa 23 veM tIrthaMkara pArzvanAtha kA hai | ise sarpaphaNa ke Una eka anya mahattvaparNa jainatIrtha hai jo mApadeza ke chatra se caturbhujI batAyA gayA hai isakA vAhana karma hai| svataMtra yakSa pazcimI nimAr3a jile meM sthita hai| rAjA ballAladeva ne ina maMdiroM kI pratimA bhI mAlAdevI maMdira meM milatI haiM / mAtaMga yakSa 24 veM ko banAyA unakA abhipreta zataka maMdira kA thA parantu ve 99 tIrthaMkara mahAvIra kA hai / khajurAhoM meM isakI bhavyapratimA vidyamAna maMdira hI banA pAye aura eka maMdira kI kamI ke kAraNa hI vaha 'Una' nAma se vikhyAta huA | saya prasiddha vidvAn prophesara ke. DI. vAjapeyI ke zabdoM meM purAtatvavettA rAkhAladAsa benarjI ke anusAra madhyabhArata meM "madhyapradeza ke adhikAMza jaina maMdiroM kA nirmANa nAgara zailI para khajurAho ke pazcAt Una hI ekamAtra aisA sthAna hai jahAM itane huA / mUrtiyoM meM pratimA lakSaNoM kI ora vizeSa dhyAna diyA gayA mUta prAcIna devAlaya vidyamAna haiM | caubArADerA, evaM gvAlevira maMdira jaina hai aura inake abhyAsa se saMpUrNa jainakalA ke svarUpa kA Akalana sthApatya zilpa kI utkRSTatA kA prakAzana karate haiM / vidizA nagara ho sakatA hai|" kI parigaNanA prAcIna nagaroM meM kI jAtI hai / jainadharma kI ma mere videzI mitra nyUmAyara iravina (AsTriyA-yuropa) ne jainamUrtiyoM mahattvapUrNa pratimAe~ yahAM besanagara se milI haiM / prAcIna vidizA ko dekhakara kahA thA ki madhyapradeza ke jainazilpa meM jahAM jainadharma va nagara kI sImA meM sthita durjanapura nAmaka sthAna se tIna tIrthaMkara darzana jIvaMta huA hai vahIM zreSTha pratimAe~ prApta huI hai jinapara mahArAjAdhirAja rAmagupta ke samaya kA kalA kA udAtta svarUpa bhI prakaTa abhilekha hai / ye madhyapradeza meM abataka prApta tIrthaMkara pratimAoM meM huA hai / aise jainazilpa se maMDita sabase prAcIna evaM atyanta kalAtmaka haiN| ye pratimAe~ tIrthakara madhyapradeza meM jainadharma eka samaya caMdraprabha, puSpadaMta kI haiM / anya mahattvapUrNa pratimAe~ pArzvanAtha, pramukha dharma thA / zAMtinAtha, neminAtha, RSabhadeva kI haiM tathA padmAvatI yakSI tathA dharaNendra yakSa kI pratimAe~ zreSTha jainakalA kA udAharaNa prastuta karatI 'anekAMta' 'madhyapradezakI prAcIna jaina kalA' lekha pR. 119 pro. kRSNadatta vAjapeyI zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa (79) mitratA yahA~ kara sako, karo nIra saha dUdha / jayantasena yathA samaya, le vaha apanI sudha / / * Jain Education Intemational