Book Title: Jain Yog me Kundalini
Author(s): Nathmalmuni
Publisher: Z_Tirthankar_Mahavir_Smruti_Granth_012001.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210846/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina yoga meM ka~DalinI 0 muni zrI nathamala yoga kI upayogitA jaise-jaise vaDhatI jA rahI hai hai| agni jvAlA ke samAna lAla varNa vAle padagaloM ke vaise-vaise usa viSaya meM jijJAsAe~ bhI bar3hatI jA rahI haiN| yoga se hone vAlI caitanya kI pariNati kA nAma tejoyoga kI carcA meM kuDalinI kA sarvopari mahatva hai| lezyA hai| yaha tapa kI vibhUti se honevAlI tejasvitA bahuta loga pUchate haiM ki jaina yoga meM kUDalinI sammata hai| hai yA nahIM? yadi vaha eka vAstavikatA hai to phira koI bhI yoga-paraMparA use asvIkRta kaise kara sakatI hama zarIradhArI haiM / hamAre zarIra do prakAra ke hai ? vaha koI saiddhAntika mAnyatA nahIM hai kintu eka haiM---sthUla aura sUkSma / hamArA asthi-carmamaya zarIra sthUla hai| taijasa aura karma-ye do zarIra sakSama haiM / yathArtha zakti hai| use asvIkRta karane kA prazna hI nahIM hamArI sakriyatA, tejasvitA aura pAcana kA mula ho sktaa| taijasa zarIra hai / vaha sthUla zarIra ke bhItara rahakara jaina paramparA ke prAcIna sAhitya meM kUDalinI dIpti yA tejasvitA utpanna karatA rahatA hai| sAdhanA ke zabda kA prAyoga nahIM milatA / uttaravartI sAhitya meM dvArA usakI zakti vikasita karalI jAtI hai| taba isakA prayoga milatA hai| vaha taMtrazAstra aura haThayoga usameM nigraha aura anugraha kI kSamatA utpanna ho jAtI kA prabhAva hai| Agama aura usake vyAkhyA sAhitya meM hai| isa zakti kA nAma tejolabdhi hai| yaha tejasa zakti kuMDalinI kA nAma tejolezyA hai| ise isa prakAra bhI uSNa aura zIta-donoM prakAra kI hotI hai / uSNa kahA jA sakatA hai ki haThayoga meM kuDalinI kA jo tejolabdhi ke prahAra ko zItala-tejolabdhi niSphala banA narNana hai, usakI tejolezyA se tulanA kI jA sakatI detI hai| bAlatapasvI vaizyAyana se gozAlaka ko jalAne ke 1. ThANaM 11164, vRtti patra 26: teja-agnijvAlA, tada varNAni yAni dravyANi lohitAnI tyarthaH, tatsAcivyAjjAtA tejolezyA, shubhsvbhaavaa| 87 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie uSNa-tejolabdhi kA prayoga kiyA taba mahAvIra ne zItala-tejolabdhi kA prayoga kara use niSphala banA diyA / gozAlaka ne mahAvIra se pUchA- 'bhaMte ! yaha tejolezyA kaise prApta kI jA sakatI hai ?' taba bhagavAn ne use upalabdha karane kI sAdhanA batalAI / usakI carcA hama Age kreNge| vaha tejolezyA aprayogakAla meM saMkSipta aura prayogakAla meM vipula ho jAtI hai / " vaha vipula avasthA meM sUrya-bimba ke samAna durdarza hotI hai' - itanI cakAcauMdha paidA karatI hai ki AdamI use khulI A~khoM se dekha nahIM sakatA / yahI tathya haThayoga meM 'sUryakoTisamaputram' isa vAkya ke dvArA vyakta kiyA gayA haiM / tejolabdhi kA prayoga karanevAlA jaba apanI isa tejasa zakti ko bAhara pheMkatA hai taba vaha mahAjvAlA ke rUpa meM vikarAla ho jAtI hai / " taijasa zarIra kI zakti ke do kArya haiM- dAha (zApa yA nigraha) aura anugraha / taijasa zarIra do prakAra kA hotA hai - svAbhAvika aura labdhihetuka | svAbhAvika taijasa zarIra 2. bhagavaI 1566, vRtti patra 66 : 3. 4. 5. 6. 7. 8. sabako prApta hotA hai / tapo vizeSa yA vizeSa prakAra kI sAdhanA karanevAle vyakti ko labdhihetuka tejasa zarIra upalabdha hotA hai / " jise labdhihetuka taijasa zarIra prApta hotA hai vaha kruddha hone para apanI tejasa zakti ko bAhara nikAlatA hai aura lakSya ko zAka-bhAjI kI taraha pakA detA hai / vaha zakti apanA kAma kara phira lauTa AtI hai, phira usI meM samAhita ho jAtI hai| yadi vaha zakti bahuta samaya taka bAhara ThaharatI hai to usa lakSya ko jalAkara bhasma kara DAlatI hai/ 17 tejasa zarIra kI vikasita avasthA kA nAma tejolezyA yA tejolabdhi hai aura usake prayoga kA nAma taijasa samudghAta hai / saMkSipta prayogakAle, vipulA prayogakAle / ThANaM 3386, vRtti patra 136 : vipulApi - vistIrNApi satI anyathA Adityavimbavat durdarzaH syAditi / ThANaM 3386, vRtti patra 136 : tejolezyA - tapovibhUtijaM tejasvitvaM, taijasazarIra - pariNatirUpa mahAjvAlAkalpam / tattvArthavArtika 246, pRSTha 154 : tejasasya sAmarthya kopaprasAdApekSaM dAhAnugraharUpam / tatvArtha 248 jo sAdhanA ke dvArA tejolezyA' ko prApta kara letA hai vaha sahaja Ananda kI anubhUti meM calA jAtA hai / isa avasthA meM viSaya-vAsanA aura AkAMkSA kI sahaja nivRtti ho jAtI hai / isIlie isa avasthA ko 'sukhAsikA' (sukha meM rahanA) kahA jAtA hai / " viziSTa dhyAnayoga kI sAdhanA karane vAlA eka varSa meM itanI tejo tatvArthavArtika 2046, pRSTha 153 : yaterupracAritrasyAtikra uddhasya jIvapradezasaMyukta bahirniSkramya dAhya parivRtyAbatiSThamAnaM niSpAvaharitapari pUrNAM sthAlImagniriva pacati paktvA ca nivartate, atha ciramavatiSThate agnisAd dAhyo'rtho bhavati / bhagavaI 14 / 136, vRtti patra 657 : tejolezyAM - sukhAsikAM, tejolezyA hi prazastalezyopalakSaNaM sA ca sukhAsikAheturiti kAraNe kAryopacA rAt tejolezyAzabdena sukhAsikA vivakSiteti / 88 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyA ko upalabdha hotA hai ki jisase utkRSTatama bAlasUrya yA pradIpazikhA ke samAna lAla hotA hai| bhautika sukhoM kI anubhUti atikrAnta ho jAtI hai| usakA rasa pake hue Ama ke phala ke rasa se atyadhika use itanA sahaja sukha prApta hotA hai jo kisI bhI madhura hotA hai| usakI gaMdha surabhi kusuma se atyadhika bhautika padArtha se prApta nahIM ho sktaa| sukhada hotI hai| usakA sparza navanIta yA sirISa kusuma . tejolezyA ke do rUpa se bhI atyadhika mRdu hotA hai / hama caitanya aura paramAragu-pudgala - donoM ko sAtha tejolezyA kA vikAsa sAtha jI rahe haiN| hamArA jagat na kevala caitanya kA jagat hai aura na kevala paramANu-pudgala kaa| donoM ke tejolezyA ke vikAsa kA koI eka hI srota nahIM saMyoga kA jagata hai| caitanya kI zakti se paramANu hai / usakA vikAsa aneka srotoM se kiyA jA sakatA pudgala sakriya hote haiM aura paramANu-pudgaloM kI sakri hai / saMyama, dhyAna, vairAgya, bhakti upAsanA, tapasyA AdiyatA se caitanya kI unake anurUpa pariNati hotI hai| Adi usake vikAsa ke srota haiN| ina vikAsa-srotoM kI isa niyama ke AdhAra para tejolezyA ke do rUpa banate pUrI jAnakArI likhita rUpa meM kahIM bhI upalabdha nahIM haiM-bhAvAtmaka aura pudgalAtmaka / bhAvAtmaka tejo hotii| yaha jAnakArI AcArya ziSya ko svayaM detA thaa| lezyA citta kI viziSTa pariNati yA citazakti hai| gozAlaka ne bhagavAna mahAvIra se pUchA---'bhaMte ! tejotejolezyAvAle vyakti kA citta namra, acapala lezyA kA bikAsa kaise ho sakatA hai ?' bhagavAn ne aura Rju ho jAtA hai / usake mana meM koI kutUhala nahIM isake uttara meM use tejolezyA ke eka vikAsa-srota kA hotaa| usakI indriyA~ sahaja zAnta ho jAtI haiN| vaha jJAna kraayaa| unhoMne kahA--'jo sAdhaka niraMtara do-do yogI (samAdhi-sampanna) aura tapasvI hotA hai| use / upavAsa karatA hai, pAraNA ke dina muTThI bhara ur3ada yA dharma priya hotA hai| vaha dharma kA kabhI atikramaNa nahIM maga khAtA hai aura eka cUllU pAnI pItA hai, bhujAoM krtaa| ko U~cA kara sarya kI AtApanA letA hai vaha chaha pudgalAtmaka tejolezyA ke varNa, gaMdha, rasa aura mahInoM ke bhItara hI tejolezyA ko vikasita kara letA sparza viziSTa prakAra ke hote haiN| usakA varNa hiMgUla, hai|1 9. 10. - eyajANata bhagavaI 14 / 136 / uttarajjhayaNANi 34 / 27, 28 : nIyAvittI acavale, amAI akUUhale / viNIyaviNae dante jogavaM uvahANavaM / / piyadhamme daDhaghamme, vajjabhIrU hiese| eyajogasamAutto, teulesaM tu pariName / / bhagavaI 15 // 66, 70 : tae NaM se gosAle maMkhalipatte mamaM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-kahaNNaM bhate / sakhittaviulateyalesse bhavati ? tae NaM ahaM goyamA ! gosAlaM makhaliputtaM evaM vayAsIjeNaM gosAlA ! egAe saNahAe kumbhAsapiDiyAe egeNa ya viyaDAsaeNaM chaThaMchaTheNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM ur3ar3ha bAhAo pagijjhiya-pagijjhiya surAbhimUhe. AyAvaNabhUmIe AyAvemANe viharai / se gaM aMto chaNha mAsANaM saMtiviulateyalesse bhavada / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMga satra meM tejolezyA ke tIna vikAsa-srota dekha paate| usake sahAyaka paramANa-pUgala sUkSmadRSTi se batalAe haiM12-- dekhe jA sakate haiN| dhyAna karanevAloM ko unakA yat1. AtApanA-sUrya ke tApa ko sahanA / kiMcita AbhAsa hotA rahatA hai| . 2. kSAMtikSamA--samartha hote hae bhI krodha-nigraha tejolezyA aura prANa pUrvaka apriya vyavahAra ko sahana tejolezyA eka prANadhArA hai| kintu prANadhArA krnaa| aura tejolezyA eka hI nahIM hai| hamAre zarIra meM aneka 3. jala pie binA tapasyA karanA / prANadhArAe~ haiN| indriyoM kI apanI prANadhArA hai| mana, vANI aura zarIra kI apanI prANadhArA hai| . inameM kevala kSAMtokSamA nayA hai| zeSa do usI vidhi / zvAsa-prazvAsa aura jIvana zakti kI bhI svatantra prANake aMga haiM jo vidhi mahAvIra ne gozAlaka ko sikhaaii| dhArAe~ haiN| hamAre caitanya kA jisa pravatti ke sAtha thI / tejolezyA ke nigraha-anugraha svarUpa ke vikAsa ke yoga hotA hai vahIM prANadhArA bana jAtI hai| isalie srotoM kI yaha saMkSipta jAnakArI hai| usakA jo sabhI prANadhArAe~ tejolezyA nahIM haiN| tejolezyA eka AnandAtmaka svarUpa hai usake vikAsa-srota bhAvAtmaka prANadhArA hai| ina prANadhArAoM ke AdhAra para zarIra tejolezyA kI avasthA meM honevAlI cittavRttiyA~ haiN| kI kriyAoM aura vidyata-AkarSaNa ke saMbaMdha kA adhyayana cittavattiyoM kI nirmalatA ke binA tejolezyA ke vikAsa kiyA jA sakatA hai| kA prayatna khataroM ko nimaMtrita karane kA prayatna hai| ve prANa kI sakriyatA se manuSya ke mana meM aneka khatare zArIrika, mAnasika aura cAritrika--tInoM prakAra kI vRttiyA~ uThatI haiM aura jaba taka tejolezyA prakAra ke ho sakate haiN| ke AnandAtmaka svarUpa kA vikAsa nahIM hotA taba taka tejolezyA kA sthAna ve uThatI hI rahatI haiN| kucha loga vAyu-saMyama se unheM taijasa zarIra hamAre samUce sthUla zarIra meM rahatA rokane kA prayatna karate haiN| yaha unake nirodha kA eka hai| phira bhI usake do vizeSa kendra haiM--mastiSka aura upAya avazya hai| kintu vAyu-saMyama (yA kamaka) eka nAbhi kA pRSTabhAga / mana aura zarIra ke bIca sabase kaThina sAdhanA hai / usameM bahuta sAvadhAnI baratanI hotI bar3A sambandha-setu mastiSka hai| usase tejasa zakti hai| kahIM thor3I-sI asAvadhAnI ho jAtI hai athavA (prANazakti yA vidyutazakti) nikalakara zarIra kI sArI yogya gurU kA patha-darzana na ho to kaThinAiyA~ aura bar3ha kriyAoM kA saMcAlana karatI hai| nAbhi ke paSThabhAga meM jAtI haiN| mana: saMyama se citta vRttiyoM kA nirodha karanA khAe hue AhAra kA prANa ke rUpa meM parivartana hotA nirvighna mArga hai| isakI sAdhanA kaThina hai, para yaha hai / ataH zArIrika dRSTi se mastiSka aura nAbhi kA usakA sarvottama upAya hai / prekSA dhyAna ke dvArA usakI pRSThabhAga ye donoM tejolezyA ke mahatvapUrNa kendra bana kaThinatA ko miTAyA jA sakatA hai| citta kI prekSA jAte haiM / yaha tejolezyA eka zakti hai| use hama nahIM cittavRttiyoM ke nirodha kA mahatvapUrNa upAya hai| 12. ThANa 3 / 386 : tihiM ThANehi samaNe Niggathe saMkhitaviulateulesse bhavati, tejahA-AyAbaNatAe, khaMtikhamAe, apANageNa tavokammeNaM /