Book Title: Jain Rasa kavya Ek Adhyayan
Author(s): Vijay Kulshreshth
Publisher: Z_Deshbhushanji_Maharaj_Abhinandan_Granth_012045.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210853/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina rAsa kAvya : eka adhyayana -DA0 vijaya kulazreSTha hindI sAhitya kA AdikAla paM0 rAmacandra zukla ke sAhityetihAsa' ke kAlavibhAjana se hI vicAra vimarza kA kAraNa nahIM rahA hai apita isalie bhI rahA hai ki AdikAla kI sampUrNa sAmagrI kA pUrNata: vivecana nahIM ho pAyA hai| paM0 rAmacandra zakla dvArA praNIta sAhityetihAsa ke kAla-vibhAjana ke anusAra hindI sAhitya ke prArambhika kAla ko vIragAthAkAla kA nAma diyA gayA thA aura paravartI vidvAn zuklajI dvArA prastuta isa nAmaka raNa ko upayukta nahIM mAnate the / zuklajI ne isa AdikAla athavA unhIM ke zabdoM meM vIragAthA kAla kA samaya samvat 1050 se samvat 1375 (san 663 I0-1318 I0) mAnA hai| zaklajI kA itihAsa kaI kAraNoM se mahattvapUrNa hai aura Aja bhI AdikAla viSayaka vivAda ke itara bhI usakA apanA sthAna viziSTa hai| zuklajI ne isa itihAsa lekhana meM yaha spaSTa ghoSaNA kI thI ki siddhoM' aura yogiyoM kI racanAe~ sAhitya koTi meM nahIM AtIM aura yogadhArA kAvya yA itihAsa kI koI dhArA nahIM mAnI jA sktii| isI prakAra unhoMne jaina yatiyoMmuniyoM kI racanAoM ko dhArmika kaha diyA tathA svIkAra kiyA ki-"isa kAla kI jo sAhityika sAmagrI prApta hai, usameM kAma to asaMdigdha haiM aura kucha saMdigdha / asaMdigdha sAmagrI jo kucha prApta hai, usakI bhASA apabhraMza arthAt prAkRtAbhAsa (prAkRta kI rUr3hiyoM se bahata kucha baddha) hindI hai|" isa kAlAvadhi meM aisI aneka mahattvapUrNa racanAe~ haiM jo tatkAlIna apabhraMza meM likhI gaI haiM tathA jinheM AcArya zakla ne dhArmika aura sAmpradAyika racanAe~ kahakara sAhitya ke aMga ke rUpa meM unheM asvIkAra kara diyA hai| AcArya zukla kI maulika dRSTi aura mAhityetihAsa ke kSetra meM unake vidvattApUrNa yogadAna ko asvIkAra nahIM kiyA jA sktaa| yaha unakI apanI vivazatA aura sImA thI ki ve apabhraMza Adi meM upalabdha jaina racanAoM ko dhArmika aura sAmpradAyika kahakara asvIkAra karate haiM / parantu kAlAntara meM jaina kAvya kI vizuddha sAhityika paramparA kA bhI paricaya milatA hai| hindI sAhitya ke isa Adi kAla aura usake pUrva evaM paravartI kAla meM jaina racanAoM kI eka sudIrgha paramparA upalabdha hotI hai| kAvyazAstrIya dRSTi se vividha kAvya rUpoM ke AdhAra para hindI ke kAvya rUpoM kA adhyayana bhI Aja ho cakA hai| usI dizA meM hindI ke tathA usake pUrvavartI kAla meM kAvya rUpa meM rAsa yA rAso kAvya rUpa kA pracalana upalabdha hotA hai / AdikAla meM pramukha kAvya rUpa ke stara para 'rAso' kAvya rUpa kI bahulatA rahI hai| hindI meM 'rAsa' yA 'rAso' kAvya-paramparA kA eka viziSTa rUpa hai aura 'zasa' yA rAso' kI vyutpatti saMskRta ke 'rAsaka' se mAnI jAtI hai, para yaha nirvivAda hai ki rAso kAvyadhArA ke viSaya meM Aja bhI vidvAnoM kA dhyAna adhika nahIM gyaa| DaoN. harIza ne 'AdikAla ke ajJAta rAsakAvya' nAmaka kRti meM katipaya rAsa racanAoM kA ullekha kiyA hai| rAsa aura rAsAyanvI kAvya meM bhI katipaya rAso racanAoM para vicAra kiyA gayA hai| DaoN. sumana rAje ke zodhaprabandha meM pahalI bAra do sau se Upara rAso racanAoM kA ullekha milatA hai / isake itara ina paMktiyoM ke lekhaka ne apane adhyayana kI avadhi meM hI paune sAta sau rAsa graMthoM kI sUcanA ekatrita kI aura apane zodhaprabandha kI pRSThabhUmi meM ukta paune sAta sau rAso racanAoM ko kAla kramAnusAra krama dekara prastuta kiyA, yadyapi yaha zodha kA mUla nahIM thA phira bhI zodhArthiyoM ke sammukha rAsa kAvyoM kI eka sudIrgha paramparA kA ullekha samIcIna samajhA gayA thaa| 1. sana 1926 meM nAgarI pracAriNI sabhA se prakAzita 'hindI zabda sAgara' ko bhUmikA rUpa meM likhA gayA thA aura usI varSa usI bhUmikA kA prAdi aura panta parivardhita karake use hindI sAhitya ke itihAsa ke rUpa meM prakAzita kiyA gyaa| 2. vistRta adhyayana ke liye dakhie lekhaka ke aprakAzita zodha prabandha 'pRthvIrAja rAso kA lokatAttvika adhyayana' 1973 (rAjasthAna vizvavidyAlaya) kA madhyAya "hindI rAso kAvya paramparA bhaura pRthvIrAja rAso' pRSTha 1-73 tk| AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAso kAvya dvArA AdikAlIna sAhitya kI jaina dharma kA pravRttiyoM se prabhAvita rahate hue laukika sAhitya athavA lokasAhitya gata pravRttiyoM se apanA prANatattva grahaNa karatI hai / ukta prakAra se rAsa kAvyoM meM do spaSTa dhArAe~ parilakSita hotI haiM : (i) jaina rAsa kAvya-dhArA (ii) jainetara rAsa kAvya-dhArA jaina rAsa kAvyadhArA meM bhI kaI bheda kiye jA sakate haiM / jaina sAhitya AcArya zukla ke matAnusAra mAtra dhArmika yA sampradAyaparaka nahIM hai| vizeSakara jaina sAhitya ko vividha staroM para rakha sakate haiM tAki hama apane adhyayana kI dizA ko spaSTa kara skeN| isa rUpa meM jaina kaviyoM kI rAsaviSayaka racanAoM kI gaNanA ucita hogI jo isa prakAra hai ---- rAsa racanA 1. rAma rAso 2. muMja rAsa 3. upadeza rasAyana rAsa 4. bAhubali rAsa 5. kumArapAla pratibodha rAsa 6. 7. 8. bharatezvara bAhubali rAsa ArAsa yA nemi jiNanda rAsa bharatezvara bAhubali ghora rAsa 6. buddhirAma 10. candana bAlA rAsa 11. jIvadayA rAsa 12. jambUsvAmI rAma 13. yUlibhadra rAsa (sthUlabhadra rAsa ) neminAtha rAsa 14. 15. zAnti nAtha deva rAsa 16. revanta giri rAsa 17. nemi rAsa 18. 16. 20. guNAvalI rAsa 21. girinAra rAsa ( jambU rAsa ) 22. mahAvIra rAsa 23. antaraMga rAsa gayasakumAla rAsa guNa sAgara rAsa jaina sAhityAnuzIlana racanAkAla 1043 1150 1171 1184 1185 (1241) 1206 1225 1231 1241 1257 1257 1266 1266 1270 1274 (1313) 1288 1265 racanA kAla ke sAtha koSThaka meM usa nAma kI racanA kA paravartI kAla dikhAyA gayA hai| 1307 1316 racayitA samaya sundara ajJAta jinadatta sUri zAlinada sUri somaprabha pAlhaNa bacasena sUri (i) jinadatta sUri (i) zAlibhadra ri (i) jinadasa i (ii) zAlibhadra sUri Asagu Asagu dharmasUri jinadharma sUri (i) sumati gaNi (ii) jinaprabha lakSmI tilaka upAdhyAya vijayasena sUri sumati gaNi nirAna sUri abhaya tilaka gaNi jinaprabha sUri 131 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 24. tIrthamAlA rAsa 25. saptakSetri rAsa 26. jinezvara sUri dIkSA vivAha varNana rAsa 27. jinezvara sUri saMyamatrI vizaha varNana rAsa 28. zAlibhadra rAsa 26. gautama rAsa 30. 31. 32. 33. 34. 35. rAsa racanA 41. 42. 36. jinakuzala sUri paTTAbhiSeka rAsa 37. jinapadma sUri paTTAbhiSeka rAsa 38. jinadatta sUri paTTAbhiSeka rAsa 36. 40. bArahavrata rAsa jina candra sUri varNana rAsa kacchUlI rAsa bIsa birahamAna rAsa samarA rAsa yA saMghapati samarA rAsa zrAvaka vidhi rAsa kSemaprakAza rAsa paMcapaMDava (caritra) rAsa kalAvatI (kamalApati) rAsa mayaNa rehA rAsa 43. trivikrama rAsa 44. jinodaya sUri paTTAbhiSeka rAsa 45. zivadatta rAsa 46. kalikAla rAsa 47. kumArapAla rAsa 48. devasundari rAsa 46. zAlibhadra rAsa 50. jinabhadra sUri paTTAbhiSeka rAsa 51. vastupAla tejapAla rAsa 52. vidyAvilAsa rAsa 53. bejhara svAmI guru rAsa 54. paradezI rAjA no rAsa 55. sAgara datta rAsa racanAkAla 1323 1327 1331 1332 1332 1333 1338 1341 1363 1368 1371 1371 1377 1388 1386 1410 1410 1451 1413 1425 1415 1415 1423 1426 1460 1486 1430 1445 1455 1475 1464 1485 1486 1462 1493 racayitA AnaMda sUri ( prema sUri ) (i) jagaDa (ii) vijaya bhadra somamUrti rAjatilaka gaNi vinayacaMdra sUri vinayacandra sUri zrAvaka lakkhama siMha prajJAtika suri vastima ambadeva sUri (i) guNAkara sUri (ii) dhanapAla muni dharmakalaza sAramUrti dharma kalaza jayAnaMda sUri zAlibhadra sUri vijayabhadra i (i) harasevaka mUrti (ii) jinaprabha sUri (iii) ya vinodaya mUri jJAnakalaza siddha sUri (i) zAli mUri (ii) namacaMda sUri (iii) hIrAnaMda i devaprabha gaNi kavi cAMpa sAdhu haMsa samayaprabha gaNi (i) zAti sUri (ii) hIrAnaMda sUri hIrAnanda sUri jayasAgara upAdhyAya sahaja sundara zAntisUri ratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsa racanA 56. dazArNabhadra rAsa 57. siddhacakra zrIpAla rAsa 58. vikrama carita kumAra rAsa 56. solahakAraNa rAsa 60. prasannacandra rAjapi rAsa 61. cUnaDI rAsa 62. dravya guNa paryAya no rAsa 63. samAdhi rAsa 64. IriyAvalI rAsa 65. rohiNIya prabandha rAsa 66. rohiNiyA cora rAsa 67. jIrAula pArzvanAtha rAsa 68. sudarzana zreSThi rAsa 66. naladavadantI rAsa 70. dhannA rAsa 71. nAgazrI rAsa 72. harivaMza rAsa 73. 74. 75. siddha cakra rAsa 76. karakaNDu carita rAsa 77. mayaNarehA (satI) rAsa vastupAla tejapAla rAsa 78. 76. sArasikhAmaNa rAsa AtmarAja rAsa yazodhara rAsa 80. haribala rAjarSi rAsa 81. neminAtha rAsa 83. 84. 82. kumArapAla rAsa jaina sAhityAnuzIlana 85. sudarzana rAsa ajAputra rAsa baMka cUla no pavADau rAsa racanAkAla 1465 1468 1466 1466 1501 1508 1512 1533 1514 1516 1520 6531 1533 1536 1537 1537 1538 1548 1552 1558 1556 1561 1565 1567-80 | | racayitA (i) zAli sUri (ii) hIrAnaMda sUri mANDaNa kavi sAdhu kIrti (i) sakala kIrti (ii) candra kIrti sahajasundara vinaya caMdra yazovijaya gaNi carita sena sahaja sundara muni sundara sUri depAla muni sundara sUri nidAsa 11) (ii) RSivardhana sUri (iii) mahIrAja matizekhara vAcaka brahma jinadAsa brahmajinadAsa jJAnasAgara sahaja sundara (i) brahmajinadAsa (ii) soma ka matizekhara vAcaka matizekhara vAcaka pArzvanAtha sUri (i) saMga sundara (ii) sakala kIrti kuzala saMyama (i) jinasena (ii) hema sAra (i) RSabha dAsa (ii) vallabha gaNi dharmadeva jJAnacaMda sUri (i) dharma samudra gaNi (ii) meliMga (iii) brahmajinadAsa 133 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 rAsa racanA 86. 87. 88. 86. zakuntalA rAsa sumitrakumAra rAsa vimala maMtrI rAsa vimala maMtrI rAsa 60. ratnacUr3a ko rAsa 61. puNyasAgara guNa raoNsa 62, RSidattA rAsa 13. 4. 65. catuHparvI rAsa 66. karasamvAda rAsa 67. 68. 66. 100. 101. jambU antaraMga rAsa zrAvakAcAra rAsa ratnasAra rAsa vikrama prabandha rAsa agar3adatta rAsa kuladhvaja kumAra rAsa vijaya kuMvara rAsa 102. taitalI maMtrI rAsa 103. zrIpAla rAsa 104. jambUsvAmI rAma 105. abhayakumAra zreNika rAsa 106. ajitanAtha rAsa 107. anantavrata rAsa 105. aNavIsa mUla guNa rAsa ambikA rAsa 106. 110. rohiNI rAsa 111. jyeSTha jinavara rAsa 112. jIvandhara rAsa 113. dasa lakSaNa rAsa 114. dhanya kumAra rAsa 115. dhanapAla rAsa 116. dharmaparIkSA rAsa 117. nemizvara rAsa 118. puSpAJjali rAsa racanAkAla 1567 1567 1567 1568 1571 1571 1572 1572 1574 1574 1575 1582 1583 1584 1584 1560 1565 1566 / / / / / racayitA dharmasamudra gaNi dharmasamudra gaNi dharmasamudra gaNi lAvaNya samaya gaNi zivasukha vimalamUrti (i) sahaja sundara (ii) jayavanta sUri sahaja sundara pratApa kIrti municandra lAbha lAvaNya samaya gaNi sahaja sundara vinaya samudra haracanda dharmasamudraraci rikha lAlacaMda sahaja sundara (i) vinaya vijaya (ii) brahma nidAsa (iii) brahma rAya malla (iv) guNa ratna (i) brahmajinadAsa (ii) bhuvana kAMti muni sundara sUri brahma nidAsa " 21 " "1 31 "1 13 17 "" "1 " "1 "3 AcAryarana zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana granthaH Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsa racanA racanAkAla racayitA brahma jinadAsa 126. 116. paramahaMsa rAsa 120. pradyumna rAsa 121. baMkacUla rAsa 122. bhaviSyadatta rAsa 123. bhadrabAhu rAsa 124. zreNika rAsa 125. samakita rAsa 126. samakita mithyA tattva rAsa 127 sakauzala svAmI rAsa 128. subhauma cakravartI rAsa holI rAsa 130 hanumata rAsa 131. hitazikSA rAsa 132. cAruprabandha rAsa 133. nAgakumAra rAsa 134. karma vipAka rAsa 135. karakaNDu rAsa 136, ilAputra rAsa 137. ratana kumAra rAsa 138. zuka sahelI kathA rAsa 136. rAtri bhojana rAsa 140. jAvar3a-bhAvar3a rAsa 141. pArzvanAtha jI rAulA rAsa 142. zreNika rAjA no rAsa 143. jalagAlaNa rAsa 144. nAgadrA rAsa 145. SaTakarma rAsa 146. kalyANaka rAsa yA paMca kalyANaka rAsa 147. zatru'jaya rAso 148. sukumAla svAmI ko rAsa 146. zIla rAsa 150. rohiNeya rAsa vinaya samudra sahaja sundara sahaja sundara dharmasamudra gaNi depAla depAla depAla jJAna bhUSaNa jJAna bhUSaNa jJAna bhUSaNa vinayacaMdra muni jinaharSa gaNi brahma dharmaruci vinaya samudra (i) vinaya samudra (ii) RSabhadAsa vinaya samudra tilhaNa devagupta candra sUrIzvara (i) brahma gaNarAja (ii) kRSNa rAya zAnti sUri mAladeva 1604 1604 1662 1604 151. citrasena padmAvatI rAsa 152. kuTTanI rAsaka 153. amaradatta mitrAnaMda rAsa 154. pradhumna rAsa 155. sAgara datta rAsa 156. mRgAMka padmAvatI rAsa 157. padyAvatI padmazrI rAsa 1612-14 1612 mAladeva 135 jaina sAhityAnuzIlana Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 158. 156. 166. 160. mAdhavAnala kAmakandalA cupaI rAsa 161. mArUDholA rAsa 162. pUjA muni rAsa 163. mahAtapasvIzrI pUjA muni rAsa 164. rohiNIyata rAsa 165. haMsarAja baccharAja rAsa 167. 168. 166. 170. 172. rAsa racanA 173. 174. candanabAlA rAsa nala davadantI rAsa dharmaparIkSA rAsa 171 jambUsvAmI rAma zreNika rAsa tejasAra rAsa samyakatva kaumudI rAsa pArzvanAtha rAsa agar3adhatta rAsa pradyumna rAso zrIpAla rAsa lokanirAkaraNa rAsa akabara pratibodha rAsa 175. 176. 177. sudarzana rAma 178. zIla rakSA rAsa racanAkAla 1614 1665 1673 1614 1661 1616 1616 1617 1617 1620 1621 1675 1621 1624 1624 1624 1656 1667 1625 1667 1625 1642 1661 1625 1641 1681 1625 1626 1675 1627 1628 1626 1621 racayitA vinaya samudra naya sundara samaya sundara (i) vinaya samudra (ii) megharAja kuzala lAbha kuzala lAbha RSi dala bhaTTa samaya sundara (i) vizAla kIrti (ii) bhagavatI dAsa (i) jinodaya sUri (ii) mAnasiMha mAna (iii) aNi vijaya (i) dharmazIla (ii) RSabhadA (i) kuzala lAbha (ii) mahIrAja hIra kalaza (i) vinaya samudra vastupAla (ii) (iii) brahma kapUracaMda (i) sumati kIrti (ii) sahajakIti (i) tribhuvanakIrti (ii) rAjapAla (iii) bhuvanakIrti pAThaka (i) kuzalalAbha (ii) guNavinaya (iii) sundaravAcaka brahmarAyamalla (i) padmavijaya (ii) jJAna sAgara (iii) guNa ratna ratana bhUSaNa yA rAjabhUSaNa (i) samaya pramoda (ii) jinacaMdrasUri (1) brahma rAyamalla (ii) rUpabaMda pA naya sundara AcAryaratna zrI vezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanAkAla racayitA rAsa racanA 176. zrIpAla caritra rAsa 180. zIla rAsA 1630-32 1643 1644 1632 181. jinapAlita jina rakSita rAsa 182. bhaviSyadatta rAsa 183. vikrama rAsa 184. zrAvaNDa vidyAdhara rAsa 185. harikezI rAsa 186. yonI (jogI) rAsA 1640 1642 187. mAlI rAsA 188. magAvatI carita rAsa 186. sagara prabandha rAsa 160. neminAtha zIla rAsa 161. amarasena vayarasena rAsa 1642 1643 1643 1644 brahma rAyamalla (i) jaita rAma (ii) brahmarAya malla (iii) vidyAbhUSaNa sUri (iv) vijayadeva sUri kanaka soma (i) brahmarAya malla (i) vidyAbhUSaNa sUri maMgala mANikya maMgala mANikya kanaka soma (i) pANDe jina dAsa (ii) bhagavatI dAsa pANDe jinadAsa sakalacaMda narendra kIrti bhaTTAraka vijaya sUri (i) raMgakalaza (ii) jayaraMga (iii) rAja sundara ___ naya sundara (1) prasanna caMdra (ii) samayasandara (i) kanakasoma (ii) sarvAnanda sUri jalha (i) paramAla (ii) hemAnanda samaya pramoda (i) kanakakIrti (ii) pANDe rUpacaMda (iii) bhAU (i) bhaTTAraka mahendra kIrti (ii) guNa vinaya (iii) mahAnaMda (iv) bhAlamuni (v) vimala caritra RSi sUjA guNa vinaya guNa vinaya 1657 1644 1647 1681 1646 162. sura sundarI rAsa 163. balkalacIrI rAsa 164. maMgala kalaza rAsa 165. buddhi rAso 166. bhojacaritra rAsa 1651 1654 1652 197. yuga pradhAna nirvANa rAsa 168, neminAtha rAsa (684 166. aMjanA sundarI rAsa 1662 1652 1662 200. ratnasiMha rAsa 201. bArahavata rAsa 202. karmacanda vaMzAvalI rAsa 1663 1652-84 1655 1656 jaina sAhityAnuzIlana 137 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsa racanA racanAkAla 1657 1656 203. pradyumna kumAra rAsa 204. zrI zIla rAsa 205. harizcandra rAsa 206. zAmba prabhunna rAsa 207. sudarzana zreSThi rAsa 208. sela selI no rAsa 206. upadeza rAsa 210. cAra pratyeka buddha rAsa 211. pRthvIcaMdakumAra rAsa kalAvatI rAsa 213. dAnazIla tapabhAvanA rAsa 1661 1668 1669 1670 1672 1673 1673 214. vikramacarita rAsa 215. AdityavArakathA rAsa 216. priyamelaka tIrtha prabandha rAsa 217. nemi kumAra rAsa 218. lIlAvatI rAsa 216. dhannAcaritra rAsa 220. dhannA zAlibhadra rAsa 221. manaka rahA rAsa 222. UMdara rAso 223. jinarAja sUri rAsa 224. zatrujaya rAso 1675 1676 1680 1680 1681 1663 1682 1684 1682 1682 racayitA zrIbhUSaNa vijayadeva sUri kanaka sundara samaya sundara sahajakIrti megharAja hIrAcaMda zrAvaka samaya sundara guNasAgara sahajakAMti (i) samaya sundara (ii) kRSNadAsa vimalendra pRthvIpAla agravA samaya sundara vIra candra hemaratna sUri mati zekhara vAcaka samayasundara bhagavatI dAsa rAjasoma gaNi (i) jayakAti gaNi (ii) zrI sAra (i) sakalacaMda (ii) samaya sundara samaya sundara (i) samaya sundara (ii) naya sundara muni nArAyaNa gaNa vijaya kezarAja puNya bhavana jJAna sAgara darzana dijaya ratana vimala kalyANa kI ta pRthvIpAla agravAla (i) rikha kadama (ii) kanaka kIrti AcAryaratna zrI vezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha 225. vastupAla tejapAla rAsa 226. zatrujaya uddhAra rAsa 227. AimatA kumAra rAsa 1683 228. vijaya siMha sRri vijaya prakAza rAsa 1683 226. rAmayazo rasAyana rAsa 1683 230. pavanajaya aMjanA sundarI hanumata carita rAsa 1684 231. siddhacaka rAsa 1685 232. vijayatilaka sUri rAsa 1686 233. amarateja rAjA dharma buddhi maMtrI rAsa 234. cArudatta rAsa 1662 . zrutapaMcamI rAsa 236. navakAra rAsa 1692 1662 138 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsa racanA racayitA 1698 1698 sahaja sundara zIla sudarzana samaya sundara samaya sundara rUpacaMda mahimA nidhi bhagavatI dAsa 237. chullaka kumAra rAsa 238. mokSagAmI rAsa 236. pujaratna RSi rAsa 240. gajasukumAla rAsa 241. vaNijAro rAsa 242. hariSeNa zrIkheNa rAsa 243. Adattivana rAsA 244. TaNDAlA rAsa 245. vasalakSaNa rAsa 246. pakhavAr3A rAsa 247. khicar3I rAsa 248. sAdhu samAdhi rAsa 246. AsAr3habhUti rAsa 250. rAma sItA rAsa 251. nemi rAjamatI rAsa 252. nemisara rAjamatI rAsa 253. matsyodara kumAra rAsa 254. meghakUmAra rAsa 255. mahAvIra rAsa 556. nAgilA bhavadeva rAsa 257. rAtribhojana varjana rAsa 258. vikramAditya paMcadaNDa rAsa || | | | | | / / / / / / / / brahmaguNa kIrti vinayadeva sUri ratana muni puNyakIrti kavipuNyo rAmadAsa samaya sundara bhuvanakIrti lakSmI ballabha (i) bhAlamuni jinarAja mUri sakala caMda kuzala saMyama vinaya sundara jJAna bhUSaNa 256. kayavannA rAsa 260. vAsupUjya puNya prakAza rAsa 261. hIra balamAchI rAsa 262. surasundarI caritna rAsa 263. poSaharAsa 264. choti rAsa 265. strI rAso 266. vivudha vimala sUri rAsa 267. zrIvIra vijaya nirvANa rAsa 268. palya vidhAna rAsa 269. candarAjA rAsa / / / / | | | || pAtu gadda kavi 1706 1707 1706 270. candana malayagiri rAsa 271. puNyasAra rAsa 272. tribhuvanakumAra rAsa 273. candanapa rAsa 274. guNAvalI rAsa jaina sAhityAnuzIlana anantanAtha (i) teja muni tejala (ii) nalhasiMha khema harSa muni padma uttamasAgara labdharuci gajakuzala 1712 1713 136 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanA racayitA sakala caMda deva vijaya 75. sarapAla caritra rAsa 276. zrIcaMda kevalI rAsa 277. ilAyacI rAsa 278. maMgalakalaza rAsa 276. jogI rAso 1717 1716 1720 280. dharma rAso 281. pAlakUmAra rAsa 282. ratnacar3a vyavahArI rAsa 283. naMdisena rAsa 284. zAmba pradyumna rAsa 1723 1723 1724 1725 1727 205. candalehA rAsa .286. karmavipAka rAsa 287. rAjAbhoja caritra rAsa 288. dhannA rAsa 1728 1728 1726 1732 1772 1732 286. ratnapAla rAso 1776 260. jitArI rAsa 261. surasundarI rAsa 262. amara kuMvara sura sundarI rAsa 263. zrIpAla napa rAsa 264. guNamAlA rAsa 265. sItAcarita rAsa 266. haricaMda rAsa 267. uttama caritrakumAra rAsa 268. kanhar3a kaThiyAra rAsa 266. ratnacUr3a maNicUr3a rAsa 300. zrI zatrujaya tIrtha rAsa 301. mAkaMDa rAso 302. jIvasikhAmaNa rAsa 303. subhadrA rAsa 1734 1735 1736 1743 1743 1743 1744 1745 1746 1746 1755 1757 1758 1756 1762 1756 1760 1760 1761 1761 1767 1767 jJAna sAgara dIpti vijaya (i) jiNadAsa pANDe (ii) bhagavatI dAsa acala kIti narasiMha gaNi kanaka nidhAna jJAna sAgara (i) jJAna sAgara (ii) RSi hetarAma matikuzala vIracandra muni kuzala dhIra (i) muni khetA (ii) bhAvaratna (i) suracandra (ii) sUra vijaya tejamuni tejala dharmavaddhana vijaya harSa jinaharSa sUri kahAnajI kIrti sundara rAyacaMdra jinaharSa jinaharSa mAnasAgara labdhodaya jinaharSa kIrtisundara prabhu candra (i) udaya ratna (ii) bhAva prabha kIti sundara kizanasiMha mohanavijaya jinahaSaM lakSmI vinaya udaya ratna dIptivijaya AcAryaratna zrI vezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana prastha 304. abhayakumArAdi pAMca sAdhu rAsa 305. NamokAra rAsa 306. mAnatuga mAnavatI rAsa 307. ArAmazobhA rAsa 308. abhayakumAra maMtrIzvara rAsa 306. lIlAvatI sumati vilAsa rAsa 310. yazodhara rAsa Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsa racanA 311. vratavidhAna rAsa 312 pApabuddhi dharmabuddhi rAsa 313. SoDazakAraNa rAsa 314. AnaMda maMdira rAsa 315. malaya sundarI rAsa 316. sudarzana seTha rAsa 317. dropadI rAsa 318. mAnavatI rAsa 316. caMda rAsa 320. kesariyA jI ro rAsa 321. ninva rAsa 322. ho rAsa 323. vikramapaMca daNDa rAsa 324. rUdha rAsa 325. aSTa prakAra pUjA rAsa 326. pandrahavIM vidyA (kalA) rAsa 327. nayamAsundarI rAsa 328. amarakumAra rAsa 326. trayodaza mArgI rAsa 330. aThAI rAsa 331. RSabha rAsa 332. bhAvadevasUri rAma 333. vidyAvilAsa rAsa 334. sagalazA rAsa 335. saptavyavasana rAsa 336. mRgAvatI rAsa 337. mANika devI rAsa 338. puNDarIka kaNDarIka rAsa 336. vijaya rAsa 340. 341. 342. vimala maMtrI rAsa 343. 344. 345. 346. 347. 348. ayavantA muNinda rAsa Atma-sambodhi rAsa jaina sAhityAnuzIlana 346. pradyumnakumAra rAsa zakuntalA rAsa sArasikhAvaNa rAsa hara sUri rAsa buddhi sAgara nirvANa rAsa vinayacaTa rAsa uttama kumAra rAsa racanAkAla 1767 1768 1766 1770 1775 1775 1780 1782 1783 1783-84 1786 1762 1765 1765 1768 1805 1810 1810 1865 1818 racayitA dolarAma saMgaThI udaya ratna sakalakIrti jJAnavimala sUri kAnti vijaya hora muni (i) samaya sundara (ii) kanaka kIrti gulAba vijaya mohana vijaya sIha vijaya bhIkhA jo paM0 raghunAtha narapati paM0 raghunAtha udayaratna vIracandra mohana vijaya lakSmI ballabha dharma sAra vinayakIrti guNaratnari jagarUpa hIrAnaMda sUri kanaka sundara vIrabanda samaya sundara nihAla siMha muni nArAyaNa nAbhavarddhana jeyala banArasI lAvaNya samaya dharma samudra samvega sundara RSabhadAsa dIpo RSabha sAgara (i) vinaya candra (ii) jana mayArAma bhojaka 141 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanAkAla 350. ArdrakumAra rAsa 1816 351. bIsa sthAnaka rAsa 1825 352. ratnapAla rAsa 1827 1867 353. aSTa prakAra rAsa 1829 354. rAma rAsA 1832 1865 355. zIla viSaya vijaya seTha vijayAsatI ko rAsa 1833-43 356. rUpasena rAsa 1850 357. khemAsAno rAsa 358. gautama rAso 1866 356. ajAputra rAsa 1870 360. mayanarehA rAsa 1870 racayitA mAnakavi jinaharSa (i) sevaka sUra (ii) mohanavijaya udaya ratna (i) sujJAna sundara (ii) Ananda nagada maNi rAya caMdra mahAnanda lakSmIrala rikhi rAyacaMdra dharmadeva vinaya candra (ii) harasevaka munipadma zubhacaMdra jinarAsa 361. padyAvatI jIva rAsa 362. aSTAnIvartano rAsa 363. ananta vrata rAsa 364. postI rAsa 365. jambU caritra rAsa 366. sabhAvilAsa rAsa 367. gaNakarau gaNAvalI rAsa 368. sanatakumAra cakrI rAsa 366. jasI (yatI) rAsa 1870 1871 1871 187 1872 1873 1874 1875 1876 37.. rAtri bhojana rAsa 1877 371. laMkApata nirAkaraNa pratimA sthApana rAsa 1877 372. godhA rAso 1880 373. zruta paMcamI rAsa 186 374. AdinAtha rAsa yA niramalo rAsa munipadma lAlakavi dIpo labdhi vijaya (i) RSabhadeva (ii) jaina juhAra (iii) bhIkha caMda gaNme kavi sumatikIti zAnadAsa sevaka dharmadAsa brahma jinadAsa bhuvanakIti mAI dAsa jinaharSa brahmadAsa muni padya jJAnabhUSaNa dalapata rAma jayAcArya / 375. ambarISI rAsa 376. zatrujaya girivara rAsa 377. sudAmA caritra rAsa 378. rukmiNIharaNa rAsa 376. poSaha rAsa 380. nAnA nAnA rAsa 381. laSu rAsa 382. sameta zikhara rAso 383. zAlibhadra dhanabhA (ga) sa 384. zAntinAtha rAsa 385. rAjasiMha ratanavatI paMca kathA rAsa 386. kalajuga calana rasa rAsa 387. udAI rAjA rAsa 388. gautamasvAmI rAsa 389. budha rAso / / / | | | | | | | ||: 2006 AcArya tulasI vinaya candra mAcAryaratna bhI vezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana anya Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsa racanA racanAkAla racayitA 36.. vANiyAM rAso bhAnudAsa TalU 361. postI rAso bakhato bAliyA isake atirikta rAsa kAvya rUpa ke hI anurUpa anya kAvya rUpa saMjhaka racanAeM aura upalabdha hotI haiM362. bhaviSyadatta kahA (dhanapAla) 393. kabalayamAlA kahA 364. lIlAvaI kahA 365. sandasaNa cariu 366. karakaNDu cariu 367. jiNadatta cariu 368. NAyakumAra cariu (puSpadanta) mukhya rUpa se ukta sabhI jaina rAsa saMjJaka racanAoM ko hama nimna rUpa meM vargIkRta kara sakate haiM(ka) caritra kAdhya (i) yatiyoM, muniyoM ke caritrAkhyAnaka rAsa kAvya / (ii) tIrthaMkaroM ke cAritryAkhyAnaka rAsa kAvya / (iii) tIrtha-sthaloM ke mAhAtmya viSayaka rAsa kAvya (kha) nIti evaM AcAra viSayaka rAsa kAvya (ga) vrata evaM upAsanA ke vidhi-vidhAnaparaka rAsa kAvya (gha) paurANika kathA-sammata rAsa kAvya (i) rAma caritraparaka (ii) kRSNa caritraparaka (Ga) romAMcaka rAsa kAvya (ca) vyaMgya-vinodaparaka rAsa kAvya ukta vargIkaraNa ke AdhAra para upayukta aMkita sabhI racanAoM kA punarprastutIkaraNa yahAM samIcIna nahIM hogaa| mani jina vijaya mahArAja ne jaina rAsa kI paramparA kA vikAsa zAlibhadra sUri praNIta bharatezvara bAhubali rAsa samvat 1241 vikrama (sana 1184 I0) se mAnA hai| hamArI sUcanA ke anusAra yaha racanA 1231 vikrama kI hai lekina isase pUrva bhI aba kucha racanAoM kA ullekha mila jAtA hai| jaina sAhitya meM jahAM rAso saMjJaka racanAoM kI pracuratA hai, vahIM jaina kaviyoM ne AcAra, phAga, cariu, kahA, carcarI Adi kAvya rUpoM kI zailI meM bhI racanAeM prastuta kI haiN| jaina sAhityakAroM, vizeSakara jainasAdhuoM ne, 'rAsa' kAvya rUpa ko prabhAvazAlI kAvya zailI ke rUpa meM apanAyA aura prazasta kiyA tathA Upara kiye gaye vargIkaraNa ke antargata unhoMne apane tIrthaMkaroM ke jIvana-carita tathA vaiSNava avatAroM kI kathAoM ko bhI jaina AdarzoM ke AvaraNa meM 'rAsa' kAvya rUpa meM prastuta kiyA hai| jaina rAsa kAvyoM kI eka viziSTa bhUmikA rhii| jaina maMdiroM meM zrAvakagaNa ina rAsa racanAoM ko rAtri ke samaya tAla dete hue aura aMga saMcAlana ke sAtha gAyA karate the| caudahavIM zatAbdI taka isa prakAra kI pravRtti kA pracalana rhaa| lekina bAda meM ise pratibandhita kara diyA gayA aura ve mAtra geya rUpa meM hI prastuta kiye jAne lge| yaha kahanA adhika samIcIna hogA ki jaina sAhitya meM sabase adhika lokapriya sarjanAtmaka vidhA 'rAsa' hI the| kucha jaina kaviyoM ne rAmAyaNa aura mahAbhArata kI kathAoM ke viziSTa pAtra rAma aura kRSNa ke caritroM ko aneka dhArmika siddhAntoM aura vizvAsoM ke anurUpa citrita kiyA hai| anta meM yaha kahanA adhika tarka-saMgata aura Avazyaka pratIta hotA hai ki prastuta rAsa granthoM ke kAvyakalAgata mUlyAMkana kI Aja AvazyakatA hai aura yadi kisI sUtra se vyavasthA kI jA sake to yaha zodha pariyojanAtmaka adhyayana kI navIna dizA de sakatA hai| saiddhAntika AcAra-vyavahAra tathA rItinIti ke itara ina rAsoM kRtiyoM meM romAMcaka zailI kI katipaya racanAeM accho kalAtmaka mUlyoM se paripUrNa haiN| 1. draSTavya--(1) rAsa bhora rAsAnvayI kAvya (2) lekhaka ke zodha prabandha 'pRthvIrAja rAso kA lokatAtvika madhyayana' kA prathama adhyAya (rAja. vizvavidyAlaya, 1973) jaina sAhityAnuzIlana 143