Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina prAkRta-saMskRta prayogonI pagadaMDIe - harivallabha bhAyANI 1. zabdaprayogo (1) saM. celaknopam, (2) prA. pANaddhi, (3) de. moraullA, (4) prA. uTThanma ke uTaThubbh ? (5) de. sAitaMkAra, (6) guja. caNava, hiM. cuganA. (1) saM. celaknopam kapaDAM taraboLa banI jAya teTo (varasavaM) hemacaMdrAcAryanA yogazAstra mAM yoga dvArA kevalajJAnanI prApti thatI hovAnA saMdarbhe vRttimA ApelI bharata cakravartInI dRSTAMtakathAmAM RSabhadevanA vivAhavarNanamA, devagaNa sahita iMda vivAha mATenI je vividha taiyArI kare che temAM vivAhamaMDapanA dvAre vAdaLAe jaLa varasAvyAno nirdeza nIce pramANe cha : vavaSarmaNDapa-dvAre celaknopaM payomucaH / (yogazAstra', 1-10; vRtti-zloka 1,76.) maMDapanA dvAra pAse vAdaLo kapaDA taraboLa banI jAya teTaluM varasyA.' saM, knaya dhAta bhInaM thava (undana) arthamA noMdhAyo che. (pANinIya dhAtupATha, 14, 14, haima dhAtapATha, (02), tenA preraka aMga knopay (aSTAdhyAyI --- 7-3-36, 86) parathI am - pratyayavALa saMbaMdhaka bhUtakRdaMtanuM rUpa knopam, jyAre vastravAcaka pada sAthe samasta thaIne vaparAya che, tyAre te keTalA moTA pramANamA varasAda paDyo te sUcave che. jema ke celaknopaM / vastraknopaM / vasanaknopaM vRSTo devaH / meghaH ('aSTAdhyAyI - 3-4-33 uparanI vRttimA; siddhahema paranI laghavRttimAM). ___ zizupAlavadha mAM vastraknopam no prayoga thayo che. paNa saMskRtasAhityamAthI calaknopamno koI prayoga noMdhAyo nathI. vaiyAkaraNa hemacaMdAcArye karelA tenA prayogane bIjA koI prayoga dhyAnamA na Ave tyAM sudhI ananya gaNavAno raheze. 1. celArtheSu karmasUpapadeSu knoperNamala syAd varSapramANe / yathA varSaNena celAni knopyante tathA vRSTa iti celakmopaM vRSTaH // tathA celArthAT vyApyAt parAt knopayatestubhyakartRkArthAT vRSTimAne gamye dhAtoH sambandhe Nam vA syAt // 2. upayukta saMdarbha :- saMskRta aMgrejI koza. moniara viliamjha. dhAturUpakoza, dharmarAja nArAyaNa gAMdhI. yogazAstrA. saMpAdaka, mani jaMvUvijayajI.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) prA. pANaddhi zerI', 'galI. hemacandrAcAryakRta 'dezInAmamAlA mAM ( 6-39) pANaddhi zabda rathyAnA arthamA Apelo che. prAkRtakozamAM teno sAhityamA thayelo koI prayoga noMdhAyo nathI. paNa bhojakRta sarasvatI - kaMTAbharaNa N (pR. 635) ane 'zRMgAraprakAza' (pR. 790, 1197) mAM TAMkelI nIcenI udAharaNagAthAmA teno prayoga maLe chaM. (juo, vI. ema. kulakarNI, graMtha - 1, pR. 160 (kramAMka 592 ), graMtha 2, pR. 65, 805.). ho kaNNulINA bhaNAmi re kiMpi suhaa mA tUra / NijjaNa pANaddhI saMkaDammi puNNehi laddho si // - 'are subhaga, javAnI utAvaLa na kara. mAre tane kAMIka kAnamAM kahevuM che. AgalA bhavanAM puNye tu sAMkaDI nirjana galImA bhego thayo che. * (3) de. moraullA 'vyartha sihe. 8 - 2 - 214 mA moraullA kriyAvizeSaNa mudhA nirarthaka, nakAmaM evA arthamA Apyo che. pAsama. mAM morakullA evaM rUpa paNa noMdhyuM che, ane teno prayoga caupanna - mahApurisacariya', 'kumArapAlacarita N (mA tamma moraullA 'tuM nirarthaka duHkhI na thA, 4, 20 ) ane sumatijina-caritra N mAM thayo hovAnaM jaNAvyuM che. ratnaprabhasUrikRta upadezamAlA - doghaTTIvRtti (I.sa. 1182 ) mAM paNa enI prayoga maLe che maresu mA moraullAe 'nirarthaka na mara (pR. 8, padma 87). - : * kaMThaparaMparAnA eka vaiSNava dhoLanI paMktio sarakhAvo : sAMkaDI zerImAM zrI vallabha maLyA, bolyA kAMI veNa- kaveNa, zrI vallabha vinA ghaDI nahIM cAle. (4) uTThabbh- ke uTThabbh-- ? siddhama 8, 4, 365 nIce ( apabhraMza - vibhAgamAM), saM. idam nuM sthAna apabhraMzamAM Aya le che te darzAkvA ApelAM traNa udAharaNomAM trIjuM nIce pramANe che : Ayo daDDha - kalevaraho, jaM vAhiu taM sAra / jai uTThabbhai to kuhai, aha Dajjhai to chAru // zarIranaM asAraNaM darzAvavA A dohAmAM kahyuM che ke mRtyu thatAM zarIra kA to saDI jAya che, nahIM to (jo tene bALI mUkavAmAM Ave to ) rAkha thaI jAya che. AmAM uTThabbhano ( 1 ) [15]
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dodhakavRtti mAM AcchAdyate (= DhAMkI rakhAya) sthApyate (= rAkhI mukAya) evo artha karyo che. vaidye ane meM paNa te anusaraNa kartuM che. pizele dATI devAya' evo je artha karyo che, tenI TIkA karatA AlsDorphe sUcavyuM che ke rAkhI mUkavAmAM Ave ( eTale ke 'dATI devAmAM na (Ave ) to zarIra saDI jAya - evo artha ja baMdha bese. vyAse AnI noMdha lIdhI che. yogIndudevanA paramappapayAsa mAM A dohAnuM rUpAMtara nIce pramANe maLe che : = bali ki mANusa - jammaDA, dekkhaMtahaM para sAru / jai uTThabbhai to kuhar3a, aha Dajjhai to chAru // uttarArdha uparanA dohA sAdhe samAna che. pUrvArdha thoDoka judo che, paNa saDavAnI ke rAkha thavAnI vAta manuSyazarIrane lAgu paDe tema manuSya janmane sIdhI lAgu na paDI zake - eTale uparanA susaMgata artha vALA dohAne A kAMIka navaLaM rUpAMtara jaNAya che. ahIM brahmadevanI saMskRta vRttimAM udyabbhar3anI avaSTabhyate evI chAyA ApIne bhUmau nikSipyate evo artha karyo che. paraMtu uTThabbha - no rAkhI mukavu, paDyuM rahevA devu ke 'dATI devu evA arthano koI anya prayoga noMdhAyo nathI. hakIkate ubhai pATha bhraSTa che. tene badale udubbhai joIe. saM., stubh uparathI thayelA chubh no artha bahAra phagAvI devu evo thAya che. pAli nichubhati, niTTThahai no artha gaLaM khakhArIne thuMkI kADhavu evo che. dhAtupAThamAM stubhy dhAtu niSkAsana nA arthamA Apyo che. prAkRta uTTubh no paNa evo artha che. paNa prA. ucchUDha ( uTThabh naM bhUtakRdaMta ) nI tyakta, niSkAsita, ujjhita evo artha pAsama. mAM Apyo che ane prayoganAM udAharaNa tarIke ucchUDhasarIra-dharA Apela che. A saMdarbhamA zarIrane saMskArathI - parikarmathI vaMcita rAkhavuM, sAphasUphI ane sajAvaTa pratye upekSA sevavI evo artha che. paNa uparyukta badhA saMdarbhoM jotA 'nAkho deva, 'upekSAbhAve emane ema paDyuM rahevA devaM evo artha saheje laI zakAze, ane te hemacaMdrAcArye uddhRta karela dohA mATe baMdhabesato thAya che, eTale pATha uTThabbhar3a nahIM, paNa uTThabbhai hovo joIe. (pU) de. sAitakAra vizvasta, sapratyaya' haribhadrasUrinI Avazyaka - vRtti mAM sAitaMkAra (2, pR. 142 ) ane piMDaniryuktibhASyaM mAM sAiyaMkAra (33mAM) vizvasta', 'sapratyaya evA arthamAM vaparAyo hovAnuM 'dezI zabdakoza mAM nodhyuM che ane te mATe nIce pramANe uddharaNo Apela che : (1) jaM ca rAeNa ullaviyaM sAitakAro teNa taM pattae lihiye / (2) pucchA samaNe kahaNaM sAiyaMkAra - sumiNAI / [ 16 ]
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvR. mAM je zabdarUpa maLe che te tzruti vALu che. eTale mULa sAiyaMkAra ja che. pAsama. mAM sAiyaMkAra mATe piMbhA. 42 no nirdeza che. apabhraMzamAM sAiDa zabda 'AliMgana nA arthamA vaparAyo che. sAiDa dei eTale 'snehIjanane maLatAM tene 'bheTe che. gujarAtImA sAMI A ja arthamA pracalita che. paragAma rahetA svajanane mATe te gAma janArane emane mArA vatI sAMI dejo' kahevAno rivAja che. kahevata che ke nahIM saMdezo ke nahIM sAMI, tame tyAM ne ame AMhI eTale kuzalaprazna, kuzaLavArtA evo artha vicAraNIya he. (vigata mATe juo ratnA zrIyAna, Des'ya and Rare Words from Puspadanta's Mahapurana 1969). (6) guja. caNavuM, hiM cuganA gu. caNavaM no eka artha che 'cAMcathI eka eka dANoM pakar3I gaLI javAnI pakSInI kriyA. caNa (strI.) eTale 'pakSIone mATaM A sAru nakhAtA anAjanA dANA.' vR.gu.ko. mAM enA mULa tarIke se. cinoti ekaThu karavu, Dhagalo karavoM, ApyAM che. prA. ciNaino paNa 'phUla vagaire cUMTIne ekaThAM karatroM evo artha che. prAkRtamAM ciNai uparAMta cuNai paNa maLe che. hemacaMde aniyamita rote eka svaranuM sthAna bIjo svara leto hovAnuM gaNIne cuNaine ciNai uparathI thayelo mAnyo che ( siMhe. 4.228). Tarnare tunna jevAnA prabhAve i nA u thayAnaM sUcavyuM che (i leM. '4814). artha thoDoka baTalAyo che. kAo liMbohaliM cuNar3a ( pAsama. ) evA prayogamA 'cAMcathI TholIne khAnu etro artha che, jaM caNavAnA arthanI nikaTa che. ethI caNavuM nA mULa tarIke prA. ciNar3a nahIM paNa cuNai ja svIkAratrAno rahe. AnuM samarthana caudamI zatAbdI lagabhaganA eka jaina purAtana prabaMdhathI maLe che. (muni jinavijaya saMpAdita purAtana prabaMdha saMgraha mAM G saMjJaka hastapratamAthI Apela bhojarAjAnA vRttAntamAM, pR. 22 uparano, pariccheda 41 nIce Apelo prasaMga ). bhojarAjAnI savArI nokaLI tyAre sau tene namaskAra karatA hatA, paNa eka hATamAM ubhelA eka mANase namaskAra na karyA. rAjAe tenI sAme joyuM eTale teNe traNa AMgaLI UMcI karIne batAvI. rAjAne e saMketa samajAyo nahIM. bIje divase tyAMthI rAjAnI savArI nokaLI tyAre pelAe be AMgaLI ane trIje divase eka AgaLI UMcI karIne rAjAne batAvI. pachI bhoje tene bolAvIne saMketono khulAso pUchayo. eTale te mANase kaha pahelI vAra ApanAM darzana karyA tyAre mAre ghare traNa divasanI cUNi hatI, pachI be divasanI, pachI eka divasanI rAjAne namaskAra karIne paNa zuM ?' ahIM cUNi eTale eTale ke peTa pUrataM anAja eTale bhoje tene varSAsana bAMdhI Apyu. 'caNa' ahIM cUNi roja khAvAnA anAja mATe lAkSaNika arthamAM vaparAyo che. cuNai uparathI madhyakAlIna gujarAtImA thayelA u a evA parivartanane pariNAme caSNavaM thayo. paNa ahIM to [17] --
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIrgha U vALo cUNi che, ane gujarAtI kozomAM paNa cUNavuM, cUNa ema dIrgha svaravALAM rUpa noMdhAyAM che. Ano khulAso meLavavAno rahe che. cuNi uparathI caNa thAya, cUNi uparathI cUNa. hiMdI vageremA caNavAnA arthamA cuganA ke cUMganA che. paMjAvImA coggA eTale caNa Tarnara e dhAtuo ane temAMthI sAdhita zabdo mATe mULa tarIke cugyati ke cuMgati hovAnuM mAnyuM che. ('ileM 4852, 4853, 4919, 4920). paNa sAdRzyano AdhAra laIne e dhAtune ane sAdhita zabdAMne cui sAthai joDI zakAya tema che. ciNai uparathI karmaNi civvai, cimpai ane cijjai thAya che, te anusAra cuNai uparathI karmaNi cujjai. ane pachI jema prAkRta bhajjai, bhU. kR. bhagga, rajjai ragga, vajjai vagga vagere tema cujjai - cugga. ane e bhUtakRdaMta parathI dhAtu cuganA ane nAma coggA bagera sadhAyA. 2. chaMdacacI, pAThacarcA vagere ( 1 ). sihe. 8-4-330 nA udAharaNano pATha ane chaMda 'siddhama' nA apabhraMza vibhAganA 330 mA sUtra pramANe nAmika vibhaktinA pratyaya pUrve nAmanA aMgano aMtya svara hUsva hoya to dIrgha thAya che, ane dIrgha hoya to hrasva thAya che. tenuM udAharaNapA nIce pramANe che : DhollA sAmalA dhaNa caMpAvaNNI / pAiM suvaNNa - reha kasavaTTai diNaH / 'nAyaka zAmaLo che, nAyikA caMpAvaNI chaM. jANe ke kasoTInA paththara para sonAnI rekhA dogdhakavRtti anusAra ahIM nAyaka nAyikAnA viparIta ratanI par3I hoya (tevAM te zobhe che. ) . paristhitinuM varNana che. ahIM samasyA e che ke udAharaNapadyano chaMda je rUpe pATha sacavAyo che te rUpamA aniyamita che. ekI caraNomAM ko nava mAtrA joIe, kAM to dasa. paNa upara ApelA pAThamAM pahalA caraNamA nava mAtrA che, paNa trIjA caraNamA dasa A bAbata tarapha apabhraMza vyAkaraNanA saMpAdakI saMzodhakonuM dhyAna nathI gayaM. 'purAtana prabaMdha saMgraha (saMpA. jinavijaya muni, siMjaigra., 2, 1936) nI I. sa. 14 mI zatAvdInI G hastapratamAM Apela bhojacaritramAM evo prasaMga che (pU. 20-21 pariccheda 36 ) ke mAlavapati muMje jyotiSIne pUchatAM teNe jaNAnyuM ke tamane putra thaze nahIM, paNa zrAvaNa suda pAMcamanA pahelA prahare je tamArI samasyA pUraze te tamArA pachI rAjA thaze. te divase muMje koIka prAsAdamA rahelA zyAma pati ane gorI patnIne joyAM ane tene padyArdhaM sphuryu : dullau sAmalau dhaNa caMpAvannI / enI samasyApUrti bIjA koIthI na thaI zakI, paNa bhoje te karI: chajja [18] -- 1
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaNayAraha kasavaTTai dinnI. AmAM ve-traNa bAbata dhyAnapAtra che. paheluM to e ke hemacaMdranA udAharaNamAM DhollA sAmalA che tyAre ahIM che dullau (ke Dhollau ) sAmalau. aMtya ano A thayAnaM udAharaNa ApavAnaM hovAthI hemacaMdrAcArya samakSa DhollA sAmalA evo pATha ja hoI zake. paNa A prakAranAM kaMThaparaMparAmA pracalita rahelAM padyono pATha keTaleka aMze pravAhI rahetI. mAM zabdasvarUpanI paNa ekavAkyatA ghaNI vAra nathI jovA maLatI. prathamA ekavacana je bolI- pradezamAM au pratyayavALaM hatuM te pradezano A pATha che. bIjaM kaNayAraha pATha bhraSTa che. tene sthAne kaNaya - reha joIe. unI paDimAtrA ya no kAno banI gaI che. trIjuM, hemacaMdrIya udAharaNanA utprekSAvAcaka NAI ne sthAne ahIM chajjai che. e pAThamAM, saMdarbhathI samajAi jatuM je anukta rAkhyaM che te khulluM vyakta thayuM che. eTale ene pAchaLano pATha gaNI zakIe. Ama DhollA sAmalA (ke Dhollau sAmalau), dhaNa caMpAvannI / nAI kAya- - reha, kasavaTTai dinnI // evA pAThamAM chaMdanI azuddhi rahetI nathI. 9 + 109 + 10 mAtrAnA mApavALI A malayamAruta nAmanA chaMdanI AMtarasamA catuSpadI che. 'svayaMbhUchaMda nuM malayamArutanuM udAharaNa : thayA. gorI aMgaNe, suppatI diTThA / caMdaho appaNI, jovaha vi uvviTThA || (svachaM0 6 (svayaMbhUchaMda mAM viDaviTThA pATha bhraSTa che.) 'AMgaNAmAM sUtelI gorIne joI eTale pachI caMdane potAnI jyotsnA paNa abakhe par3I.. 'chaMdonuzAsana nuM udAharaNa : 42, 91 ) dekkhivi vellaDI, malaya- mArua-dhuA / sumarivi goraDI, paMthia-sattha muA / / (chaMdo0 6- 19, 20 ) malayapavane kaMpatI velaDIne joIne potAnI gorI sAMbharI AvatAM pathiko maraNazaraNa 'kavidarpaNa (13mI zatAbdI lagabhaga ) mAM ApeluM malayamArutanuM udAharaNa ( 'koIkanuM che ekA ullekha sAthe) paNa joIe : tattI sIyalI, melAvA kehA / dhaNa uttAvalI, priya - maMda-siNehA / / ( velaNakara - saMpAdita pR. 23, 14-2). [19]
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tapta ane zItala vasta vacce meLApa kyAthI hoya ? nAyikA utAvaLI, paNa nAyakano sneha maMda. (2). sihe. 8-4-395(1)no pATha, artha sihe 8-4--395(1)mAM, saM. takSa nA cholla evA Adeza mATe nIcenaM udAharaNa ApalaM che (vojI AvRttimA Apela pATha ane anuvAda sudhAravAno che) : jiva jiva~ tikkhAlevi kira, jai sasi chollijjaMtu / to jai goriha muha-kamali, sarisima kA-vi lahaMtu // 'game nema karIne, mAno ke, caMdane vadhu cakacakato karavAmAM Avata to te kadAca A gArInA makhakamaLa sAthe kiMcita samAnatA prApta karata. ratnaprabhasUrikRta 'upadezamAlA-doghaTTI-vRtti (I.sa. 1182)mAM jinazAsananI ujjvaLatA dazAvataM vizeSaNa cholliya-chaNa-maya-laMchaNa-cchAya cakacakita karelA (kalaMka ghasI kADhalA) pUnamanA caMdanI kAntivALaM vaparAyaM cha (pR. 111, padya 41). (3). sihe. 8-4-422 (2)no pATha, artha ___ sihe. 8-4-422(2) mAM, jhakaTa (kharekhara to saMkaTa)nA ghaMghala evA Adeza mATe nAcaneM udAharaNa ApalaM che : jiva sa-parisa tiveM ghaMghalai~, jiva nai tiva' vlnn.ii| jive DaMgara ti koTTara, hiA visUrai kAi~ // ratnaprabhasUrikRta upadezamAlA-dopaTTI-vRtti' (i.sa. 1982)mAM te ja (thoDA pAThAMtarathI) ApalaM he (pR. 98, paTTA 51) : jarhi su--purisa tarhi ghaMghalaI, jahi nai tahiM vlnnaaii| jahiM Dugara tahi khoharaI, suyaNa vimarahi kaaii|| ahIM khoharaI pATha (koTTaraI ne badale) zaMkAspada lAge che. prAkRtamA khohara zabda maLato nathI. hiMdImA khoha (guja. kho) che kharo, jyAre guja. mAM kotara (takAra sAthe) to maLe jahe. [20]
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4). 'chaMdonuzAsanaM gata prAkRta chaMdaprakAra dvibhaMgInAM udAharaNonI pAThacarcA 1. chaMdonuzAsana mAM hemacaMdrAcArye sAmAnya rIte svaracita udAharaNo ApyAM che. jyAM koI pUrvavartI graMthanA udAharaNano upayoga karyo che, tyAM paNa udAharaNamAM chaMTanu nAma graMthAnu hovAthI nemaNe jarUrI pheraphAra karyA che. paNa keTalIka vAra koI pUrvavartI srotamAthI udAharaNa uddhRta karela che. jema ke cothA adhyAyanA 87mA sUtra nIce vividha chaMdonA saMyojanathI thatI dvibhaMgIo tarIke (1) gAthA + bhadikA, (2) vastuvadanaka karpUra, (3) vastuvadanaka kuMkuma, (4) rAsAvalaya + karpUra, (5) rAsAvalayaka + kuMkuma, (6) vastuvadanaka ane rAsAvalayanuM mizraNa + karpUra, (7) vastuvadanaka ane rAsAvalayanuM mizraNa + kuMkuma, (8) rAsAvalaya ane vastuvadanakanuM mizraNa + karpUra. ( 9 ) rAsAvalaya ane vastuvadanakanuM mizraNa kuMkuma, (10) badanaka + karpUra, (11) vadanaka + kuMkuma eTalA chaMdaprakAronAM udAharaNa saMbhavataH koI pUrvavartI chaMdograMthamAthI lIghelAM che. AmAMnA ATha udAharaNa katridarpaNa N mAM paNa maLe che. 'kavidarpaNa kAre chaMdonuzAsana mAthI te lIdhAM hoya etro prabaLa saMbhava chaM, kema ke kaMTaleka sthaLe teNe siddhama nA prAkRta vibhAgamAthI prayoganA samarthana mArTa uddharaNa ApyA che. jI ke thoDAka pATha bhinna che. AmAMthI rAsAvalaya ane karpUranI dvibhaMgInuM udAharaNa nIce pramANe che. parahua - paMcama-savaNa- sabhaya mannauM sa kira timaNi bhaNai na kiMpi muddha kalahaMsa - gira / caMdu na dikkhaNa sakkai jaM sA sasi - varyANi dappaNi muhu na paloai tibhaNi maya - nayaNi || + - variu maNi mannavi kusuma-saru, khaNi khaNi sA bahu uttasaI / acchariu ruva - nihi kusuma --saru, tuha daMsaNu jaM ahilasai | [21] + (kavidarpaNa mAM kalayaMThi -gira' ane 'mannivi pATha che te baghu sArA che chellI paMktimA kusuma - sara evo pATha joIe, te saMbodhana hovAthI). 'huM mAnuM chaM ke te mugdhA kokilano paMcama sUra sAMbhaLavAthI Dare che, ane te kAraNa ja te kokilakaMThI pote ka ja bolatI nathI. e caMdravadanA caMda joI zakatI nathI, te kAraNe e darpaNamA potAnaM mukha jotI nathI. manamA rahelA kaMdarpane zatru mAnIne te kSaNe kSaNe ghaNo trAsa pAmI rahI che, ne tema chatAM e eka acaraja che ke he rUpanidhi kaMdarpa, e tAraM darzana karavAnI abaLakhA seve che. ' +
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ have dasamI zatAbdImAM racAyelI dhanaMjayanA 'dazarUpaka uparanI dhanikanI 'avaloka' TIkAnI eka hastapratamAM cothA prakAzanI 66mI kArikA uparano je pATha maLe che temAM pravAsaviprayogamA pravAsacarcAnaM nIcenuM eka udAharaNa maLe che. (e ja padma I.sa. 1258 mAM racAyela jalhaNakRta sUktimuktAvali' mAM paNa maLe che) : nIrAgA zazalAMchane mukhamapi sve nekSate darpaNe trastA kokilakUjitAdapi giraM nonmudrayatyAtmanaH / citraM duHsaha - duHkha - dAyini kRta - dveSA'pi puSpAyudhe mugdhA sA subhaga ! tvayi pratikalaM premANamApuSyati // spaSTapaNe Abe apabhraMza ane saMskRta padyamAMnuM koI eka bIjAno cokho anuvAda ja che. kayuM pUrvavartI anekayuM pazcAdvartI eno nirNaya duSkara che. AnuSaMgika noMdha : upara chaMdonuzAsana mAM ApelAM je dvibhaMgI kAronAM udAharaNono nirdeza karyo che tenA prA. velaNakaranA saMpAdanamAM ApelA pAThamA keTalAka sudhArA karavA iSTa che. te nIce pramANe che : 1. trIjA prakAranaM udAharaNa : pahelI paMktimA kinara vikkharahi ne badale ki nari vikkhirahi (pAThAMtara ) joIe. 2. cothA prakAra udAharaNa : upara sUcavyuM che tema bIjI paMktimA kalayaMThi -gira (kavidarpaNa no pATha) ane mannivi (pAThAMtara) joIe, ane arthane anusarIne kusumasara joIe. 3. pAMcamuM udAharaNa : pahelI, trIjI ane pAMcamI paMktine AraMbhe jar3a a ke jai che tyAM jaia (= yadA) joIe. Ane eka pAThAMtara paNa samarthana che. TIkAkAre paNa saMpAdakanI jema yadi artha karyo che te barAbara nathI. siddhahema 8-4-365 nIce yadAnA arthamA prAkRtamA jAhe, jAlA, jar3aAno prayoga thato hovAnuM nadhyuM che. bIjI paMktimA kusumadalammi pATha karatAM 'dalaggi pATha vadhu sAro che. pAMcamI paMktimAM vayaNaguMphane badale ukAra jALavato vayaNaguMphu pATha vadhu sAro hai. 4. chaThThe udAharaNa : karihi ne badale karahi icchima i paNayamuhuM ne badale icchi ma icchi paNayau - suhu ( kavidarpaNa no pATha), ane aMtima paka mANikkimaNasiNi kariva valu, helli khelli tA jUDa tuhuM ne badale mANikki maNasiNi kari Thavalu, helli khelli tA jUu tuhuM joIe. A chellI paMktino artha TIkAkAra paNa khoTA pAThane kAraNe samajyo nathI. teNe tadA he hastigamane praNatamukhaM bhartRmukhaM icchi dRTvA he mAnaka - manasvinI he sakhi balaM api kRtvA krIDituM yuktaM tava / evo artha karyo che, je taddana zrAnta che. mAnam ekaM (zleSathI mANikyam) he manasvini kRtvA dAyam, he sakhi ramasva tAvat dyUtaM tvam / ahIM Thavalu eTale 'jugAranI bAjImAM je hoDamAM mukAya te, dAva. e arthamAM Thaulu [22] -
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdano prayoga svayaMbhUkRta umacariu mAM paNa maLaM che. tyAM paNa raNabhUmine zAripaTTanu upamAna ApIne temAM jIvanane hoDamA mUkavAna rUpaka che. 5. sAtamu udAharaNa : trIjA paMktimA lhasaDau ne badale lhusaDau (= luNTAkaH) joIe. chello jhulakkar3a ne badale jhulukkau joIe. (AThamA udAharaNano bIjo paMktimA e ja pATha che.) 6. AThama udAharaNa : sahi i ne badale sahii joIe. chellI ve paMktino artha TokAkAra samajyo nathI. tuhane badale taha, mayaNabANaveyaNa kalaha ne badale mayaNabANa - veyaNa-- kalahi ane tulahane badale tulahi pATha joIe. "he tanvaMgI, taM jemA madanavANanI vedanA che tevA premakalahamA lathaDato paDa nahIM. he mAninI, vallabha sAthenuM mAna tajI de, tArA prANanI saMzayatulA upara caDa nahIM. 7. navamaM udAharaNa. pAMcamI paMkti, payaDa thAine vadale payaDatthaya (kavidarpaNa no pATha) joIe. 8. dasamuM udAharaNa bIjI paMktimA pahillaya ne badale pahalliya (pAThAMtara)ane chellI paktimA jAi jAya' ne badale jAijAya' joIe / (5). kAvya-guMpha kAvya racavAnI kriyA-prakriyA mATe saMskRta kAvya ane kAvyazAstranI paraMparAmA vastra gUMthavA ke vaNavAnaM upamAna ghaNa jANItaM che. saMskRta kAvyazAstramA kAvyano racanA ane baMdha vizenI carcAmAM gapha saMjJA vaparAI cha. gaMpha nAmanA alaMkAramA varNa, artha, pada, vAkya vagerenI viziSTa pasaMdagI ane kramamA goThavaNI karavAno khyAla samAviSTa thayo che. rAghavane zRMgAraprakAza nA potAnA adhyayanamA A viSaya vigate carko che. gravAmi kAvya-zazinaM vitatArtha-razmim / ('artharUpI kiraNonA vistAravALo kAvyarUpI caMda haM gUMthI rahyo chu )e caraNa jo ke vAmane (ane tene anusarIne mammaTe), upamAdoSo gaNAvatA, sAdRzya nirAdhAra hovAthI utpanna thatA anaucitya-doSanA udAharaNa tarIke ApyaM che, to paNa temAM kAvya gUMthavAnI vAtano ullekha che e noMdhavaM ghaTe. ____ A saMdarbhamA prabhAcaMdrakRta prabhAvakacarita mAM Apela hemacaMdasUricaritamAM maLataM (pR. 190) tatkAlIna devavodha kavina nIcenaM padya paNa noMdhapAtra che. e eka anyokti che. vAcyArtha che -gAmaThI vaNakara, tenAthI vaNAtAM vastra, ane vastra paheranArI suMdarI. gamyArtha cha - kavi, racAtA kAvyo ane sahRdaya bhAvako. [23]
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhrAtar grAma kuvinda kandalayatA vastrANyamUni tvayA goNI-vibhrama-bhAjanAni bahuzo'pyAtmA kimAyAsyate / apyekaM ruciraM cirAdabhinavaM vAsas tadAsUtryate yan nojjhanti kuca-sthalAt kSaNamapi kSoNIbhRtAM vallabhAH / / 'he bhAI ! gAmaThI vaNakara, AvAM gaNapATa samA DhagalAbaMdha vastro vaNIne taM zA mATe nakAmaM kaSTa veTI rahyo cha ? tuM joIe teTalo samaya laIne paNa mAtra eka ja evaM suMdara avanavaM vastra vaNa ne, je mAnItI rAjarANIo potAnA kacapradeza parathI kSaNamAtra paNa aLagaM na kare ! bhojacaritramA ApelA eka prasaMgamA kAIka evA ja tAtparyavALA ane racanAcAturIvALA nIcenA paTTA pratye zIlacaMdavijayajIe mAra dhyAna doryu : kAvyaM karomi na ca cArutaraM karomi yatnAt karomi yadi cArutaraM karomi / bhUpAlamaulimaNiluNThitapAdapITha ! he sAhasAGka ! kavayAmi vayAmi yAmi / / _ 'haM kAnya kara chu, paNa te suMdara banatuM nathI. prayAsa kara cha to (kadIka) suMdara banI Ave cha. jenA pAdapITha pAsa (namatA sAmanta rAjavIonA) makaTamaNi ALoTe he (Amatho tema gati kare che) evA he sAhasAMka, ha kAvyaracanA kara chaM, vastra varNa cha, jauM cha. [24]