Book Title: Jain Mantra Sahitya Ek Parichaya
Author(s): Sanjavi Prachandiya
Publisher: Z_Mahasati_Dway_Smruti_Granth_012025.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210831/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainamaMtra sAhityaH eka paricaya . pro. DaoN. saMjIva pracaMDiyA 'somendra' naMja, mana ko kendrIyabhUta karane kA sAdhana hotA hai aura jaba mana niyaMtrita ho jAtA hai to lakSya kI siddhi sahaja ho jAtI hai| laukika jIvana meM, jagat ke vyAmoha se sAmAnyataH vyakti kA mana sthira nahIM raha pAtA hai| kabhI parivAra kI samasyAoM meM usakA rahanA, kabhI vyavasAya kI jor3a-bAkI meM ghula-mila jAnA aura kabhI vyAvahArika, sAmAjika samasyAoM meM jur3a jAnA, mAno vyakti kA paryAya hI bana gayA hai| una sabhI se mukti pAne ke lie maMtra maya honA Avazyaka hai| yahA~ maiM eka bAta avazya ullekha karanA caahuuNgaa| vaha yaha, ki maMtroM kA prayoga prAyaH do rUpoM meM kiyA jAtA hai -eka, laukika jIvana meM abhAvoM kI samRddhi karane ke lie tathA dUsarA Atma klyaannaarth| ise hama nimna citra dvArA sahaja hI samajha sakate maMtra laukika jIvana ke lie alaukika jIvana ke lie lie sva-abhAvoM para-abhAvoM ko dUsaroM ko AtmakalyANArtha arjita karmoM ko ko samRddha samRddha karane ke duHkha pahu~cAne kSaya karane ke lie karane ke lie yA badalA lene ke lie laukika jIvana ke lie : laukika jIvana meM maMtroM kA prayoga bahuta pracalita ho gayA hai| pratyeka vyakti kucha na kucha 'cAha' meM maMtroM ke pratApa kA sakArAtmaka prabhAva cAhatA hai aura kisI na kisI sImA taka vaha use milatA bhI hai| vyavahAra meM maMtroM kI AvazyakatA nimna kAryoM ke niSpAdana ke lie apekSita hotI hai sva-abhAvoM ko samRddha karane ke lie: vyakti kI 'cAha aura 'icchA' asImita hotI hai| vaha 'AvazyakIya AvazyakatA' kI pUrti ke atirikta sAdhAraNa evaM asAdhAraNa AvazyakatAoM kI pUrti cAhatA hai| vilAsitA pUrNa AvazyakatAoM kI pUrti vaha maMtroM kI sahAyatA se prApta karane kI koziza karatA hai| sthUla kAryoM kI sampUrti use maMtroM kI sahAyatA se prApta ho sakatI hai| (127) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para-abhAvoM ko samRddha karane ke lie : dUsaroM kI bhI maMtroM ke prayoga se vidyamAna kamiyoM ko dUra karane kI koziza kI jAtI hai| jaise putravAna hone 'cAha', makAna dukAna, rojagAra Adi hone kI 'caah'| maMtroM ke prayoga se dUsaroM ke samRddha hone kI ghaTanAe~ sunane ko prAyaH milatI hai| dUsaroM ko duHkha pahu~cAne yA badalA lene ke lie : kucheka vyakti isa vRtti ke lie prasiddha ho jAte haiM jo dUsaroM ke ahita ke lie maMtroM kA prayoga karate haiN| ve aisA isalie karate haiM jisase ki unake mana kI IrSyA kama ho jAe, kintu aisA ho nahIM paataa| to burI bhAvanAoM ke lie maMtro kA prayoga kiyA jAtA hai| (2) alaukika jIvana ke lie: (3) jisa prakAra laukika jIvana ke lie maMtroM kA apanA mahatva hai ThIka usI prakAra alaukika jIvana ke lie maMtroM kA mahatva hai| zubha upayoga ke lie maMtroM kA kiyA gayA prayoga alaukika-jIvana ke lie acchA mAnA gayA hai| (4) Atma kalyANArtha : 'alaukika jIvana' ke lie maMtroM kI mahimA mahatvapUrNa batAyI gayI hai| (5) maMtroM ke dvArA vyakti kA viveka jaga sakatA hai aura viveka ke jAgane para samUcA udyama Atma kalyANa ke lie unmukha ho jAtA hai| NamokAra mahAmaMtra isI kA eka mahatvapUrNa udAharaNa hai| (5) arjita karmoM ko kSaya karane ke lie : karma kA bhoga pratyeka prANI ko bhoganA par3atA hai| maMtroM ke mAdhyama se bhoge jA rahe vigata karmoM ke samaya, 'bhAvoM' kI zucitA kA mahatvapUrNa yogadAna, karmoM ke kSaya karane meM mila jAtA hai| 'bhAvoM' ke bigar3ane para karma punaH saMkrAmaka roga kI taraha phailate jAte haiM, ataH maMtroM ke mAdhyama se unameM zucitA vidyamAna ho jAtI hai| vyavahAra meM, cU~ki Aja kA yuga bhautikavAdI yuga hai ataH laukika jIvana ke lie maMtroM kI upayogitA Avazyaka ho gayI hai| kucha vyakti aise hote haiM jo apane nijI jIvana ke lie maMtroM kI siddhi karate haiN| ve abhAvoM meM garIbI ke prabhAvoM ke darzana khoja lete haiN| kintu, kucha maMtra aise bhI hote haiM jo apane lie hI nahIM, apitu prANimAtra ke lie prayoga kiye jAte haiN| vAstava meM jaina dharma meM aise hI maMtroM kI carcA kI jAtI hai, jo apekSita hI nahIM, anivArya bhI haiN| (7 jaina sAhitya aura maMtra : jaina sAhitya meM una maMtroM kA bhI ullekha milatA hai jo jIvana ke bahumukhI kSetroM meM prayoga kiye jAte haiN| (8) vAstava meM jaina dharma meM rUr3higata sthitiyA~ nahIM hotii| yahA~ to vyakti ke sthAna para usake guNoM kI vaMdanA kA pATha par3hAyA gayA hai| hama unake guNa ko dhAraNa kara una jaise ho jAe~, aisI sthiti jainadharma aura sAhitya ke mUla meM hai| kucheka maMtroM kA ullekha nimna prakAra kiyA jA sakatA hai| (9 a) 1. garbhAdhAna kriyA ke maMtra - "sajjAti bhAgI bhava, sadgRhi bhAgIbhava, munIndra bhAgIbhava, surendra bhAgIbhava, parama rAjya bhAgI bhava, ArhantyabhAgI bhava, parama nirvANa bhAgIbhava" / 2. prIti kriyA ke maMtra - "trailokyanAtho bhava, traikAlvajJAnI bhava, triratnasvAmI bhava" 3. suprIti kriyA ke maMtra - "avatAra kalyANa bhAgIbhava, maMdarendrAbhiSeka kalyANa bhAgIbhava, niSkrAnti kalyANa bhAgIbhava, Arhantya kalyANa bhAgIbhava, paramanirvANa kalyANa bhAgIbhava" (128) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. pati kriyA ke maMtra - "sajjAti dAt bhAvIbhava, sadgRhidAtRbhAgIbhava, munIndradAtRbhAgI bhava, surendradAtRbhAgIbhava, paramarAjya dAtRbhAgIbhava, ArhantyadAtRbhAgIbhava, parama nirvANa dAtR . bhaagiibhv|" .. 5. janma saMskAra kI kriyA ke maMtra - yogya AzIrvAda Adi pradAna karane ke pazcAt vibhinna kriyA para bhinna-bhinna maMtra par3he jAte haiM jo kalyANadAyI hote haiM - nAbhinAla kATate samaya - "ghAtijayo bhava" ubaTana lagAte samaya * "he jAta, zrI devyaH te jAti kriyAM kurvantu" snAna karAte samaya - "tvaM mandarAbhiSekA) bhava" sira para akSata kSepaNa karate samaya - "ciraM jIvyA:" Adi 6. nAma karma kriyA ke maMtra - "divyASTasahasra nAma bhAgIbhava, vijayASTa sahasra nAma. bhAgIbhava, paramASTa sahasranAma bhaagiibhaav"| isake atirikta - 7. RSi maNDala maMtra {9 (ba)} 8. agni maMDalamaMtra (9) arhanmaMDala maMtra (10) karmadahana maMtra (11) gaNadharavalayamaMtra (12) cintAmANi maMtra (13) caubIsI maMDala maMtra (14) jalAdhivAsana maMtra (15) dazalAkSANika maMtra (16) bodhi samAdhi maMtra yA samAdhi maraNa maMtra (17) mRtyuJjaya maMtra (18) mokSamArga maMtra (19) ralatraya maMtra (20) ratnatraya vidhAnamaMtra (21) zAnti maMtra (22) sArasvata maMtra (23) sarasvatI maMtra (24) NamokAra mahAmaMtra NamokAra mahAmaMtra : jaina sAhitya meM NamokAra ma.maMtra ko mahatvapUrNa sthAna diyA gayA hai| mUla bAta hai ki yaha mahAmaMtra, kisI vyakti vizeSa kI pUjA arcanA kA maMtra nahIM hai| yahA~ arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu kI vaMdanA kI gaI hai| 'arihaMta' ve jinhoMne apane cAra ghAtiyA karma ko kATa liyA hai, unheM kSaya kara liyA hai| 'siddha' ve jinhoMne cAra ghAtiyA aura cAra adhAtiyA karmoM (jJAnAvaraNa, (129) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma karma, gotra aura antarAya) arthAt aSTakarma ko kSaya kara liyA hai| 'AcArya' ve jinhoMne duSkarmoM para vijaya pA lI hai, kintu unheM ve abhI kSaya nahIM kara pAye haiN| 'upAdhyAya' ve jo darzana, jJAna, aura cAritra kI triveNI ke jJAta parama vidvAna, sAdhuoM ke zikSaka kahe jAte haiN| 'sAdhu' ve jo sAdhanA meM lIna hai, saMyamI hai, sadhe haiN| __ ataH Namokara mahAmaMtra meM paMca parameSThi ko namaskAra kiyA gayA hai| yadyapi NamokAra maMtra kA lakSya mukti prApta karanA hai tathApi laukika dRSTi se yaha samasta kAmanAoM ko pUrNa karatA hai| upasarga, pIr3A, kaSTa Adi aneka Adhi vyAdhi se mukti dilAtA hai| ataH kalyANakArI hai| saMdarbha sUcI - 1. jJAnAvarNa adhikAra 40/10, rAja candra graMthamAlA prakAzana, I. 1907 meM nimna ullekha milatA hai - "kSudradhyAna para prapaJcacaturA rAgAnaloddIpitAH, mudrAmaMDala yaMtra maMtra karaNe shraaghyntyaahtaaH| patanti narake bhogArti bhirvnycitaaH|" 2. vahI, 4/52, 4/53, 4/54, 4/55 3. mahApurANa, bhAratIya jJAnapITha, kAzI, saMvat 1951 4. pANDava purANa, jIvarAja prakAzana, zolApura, saMvat 1962 5. rAjavArtikA, bhAratIya jJAnapITha prakAzana, vArANasI saMvat 2008 6. bhAvapurANa, mANikacaMdra graMthamAlA prakAzana, saMvat 1917 7. dhavalApustaka, amarAvatI prakAzana meM nimna ullekha milatA hai - (13/5, 5, 82/349/8) "joNipAhur3e bhaNidamaMta-taMtasattIyo poggalANu bhAgo ni chettaavyo|" 8. upa-AcArya devendra muni jIH namaskAra mahAmaMtraH eka ciMtana, sudharmA; zrI tiloka rala sthA. jaina dhArmika parIkSA borDa, ahamadanagara -414001. 9. (a) dazakAlika sUtra dekhie tathA uttarAdhyapana dekhie| (ba) 'jaina maMtra evaM yaMtra sAhitya: eka adhyayana' DaoN. saMjIva pracaMDiyA 'somendra' aliigddh'| 10. paryAvaraNa, pradUSaNa, aura NamokAra mahAmaMtra -DaoN. saMjIva pracaMDiyA 'somendra' TrekTa, prakAzana vizvakalyANa NamokAra samAroha samiti, gvAliyara maMgala kalaza, 394 sarvodaya nagara agirA ror3a, alIgar3ha -202001 * * * * *