Book Title: Jain Mandir aur Harijan
Author(s): Bansidhar Pandit
Publisher: Z_Bansidhar_Pandit_Abhinandan_Granth_012047.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210832/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mandira aura harijana jaina saMskRtike AdhArapara honevAlI samAjaracanAyeM mAnava-mAnavake bIca chuAchUtako sthAna milanA asambhava hai / yadyapi kucheka jaina granthoMmeM chuAchUtakA ullekha hai aura jaina samAja meM usakA pracalana bhI eka arse se calA A rahA hai / parantu yaha nizcita bAta hai ki jaina saMskRtike Upara vaidika saMskRtikA prabhAva par3a jAne ke . kAraNa hI yaha saba kucha huA hai| isalie pahalI bAta to yaha hai ki yadi bhAratavarSane chuAchUtako samApta kiyA jAtA hai to jainoMko to prasanna hI honA caahiye| dUsarI bAta yaha hai ki jaina mandiroMmeM harijanoMke praveza karanekA virodha karane se pahale hameM yaha soca lenA cAhie ki samagra bhAratavarSase yadi chuAchUtako samApta kara diyA jAtA hai to jainoMmeM isakA pracalana banA rahanA asambhava hai / harijana mandira praveza bilakA kevala itanA ho Azaya hai ki jo sthAna sarvasAdhAraNake upayogake lie khulA huA hai usa sthAna meM jAnese harijanoMko sirpha isalie nahIM rokA jA sakatA hai ki ve achUta hai / ataH jainoMko isase DaranekI bilakula AvazyakatA nahIM hai ki harijana jaisI cAhe vaisI hAlata meM jaina mandirameM praveza kareMge aura vahA~para manacAhA kAma kareMge; kyoMki kAnUna vaidika mandiroMke samAna jaina mandiroMkI surakSA aura suvyavasthAkA bhI dhyAna rakhA jAyagA / adhikAra prApta ho jAte haiM jo ki sirpha eka jainIko hI bhrama bhI apane dilase nikAla denA cAhiye, kyoMki bilake ho sakate jo sAmAnyataH eka jainIko prApta haiM / jaijoMmeM harijana mandira praveza bilake bAre meM eka bhrama yaha bhI phailA huA hai ki isa bilase harijanoMko prApta ho sakate haiN| maiM kahatA hU~ ki jainoMko yaha jariye arjana brAhmaNako bhI ve adhikAra prApta nahIM uparyukta kathanase yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki jaina mandiroMke bAremeM harijana mandira praveza bila nimnalikhita rUpa se lAgU hotA hai ( 1 ) pratyeka jainI, cAhe vaha harijana hI kyoM na ho, una saba adhikAroMke sAtha jaina mandira meM praveza pAnekA adhikArI hai, jo sAmAnyataH jaina honeke nAte svabhAvataH use prApta ho jAte hai / (2) jabaki arjana brAhmaNa Adi jaina mandira meM praveza kara sakate haiM to jisa tarahase aura jahA~taka ve mandirake andara praveza karate haiM usa tarahase aura vahA~taka achUta honeke kAraNa ajaina harijanoMko praveza karanese nahIM rokA jA sakatA / (3) jaina saMskRtikI dhArmika maryAdA, mandirakI pavitratA aura mandirake andara zAnti kAyama rakhaneke uddezyase mandirakI vyavasthApaka kameTI mandira praveza ke viSayameM sAmAnya rUpase aise niyamoMkA nirmANa kara sakatI haiM, jo achUtatAko protsAhana denevAle na hoM / jo loga mandiroMke bAremeM harijana mandira praveza bila lAgU honekA virodha karate haiM unakI mukhya dalIleM nimna prakAra hai- (1) jaina hindU nahIM hai, isalie yaha bila jaina mandirapara lAgU nahIM honA cAhiye / (2) aisA eka bhI harijana nahIM hai, jo jainadharmakA mAnanevAlA ho / (3) dhake kSetra meM zAsanako hastakSepa karanekA adhikAra prApta nahIM ho sakatA hai| Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 : sarasvatI-varadaputra paM0 baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinandana-grantha pahalI dalIlake bAremeM yahI kahU~gA ki jaina hindU rahe hai aura raheMge / jainiyoMkA hita isImeM hai ki ve eka svarase apane Apako hindU ghoSita kareM / jainiyoMkA yaha bhaya bilakula nirAdhAra hai ki hindU zabda vaidika saMskRtiparaka honeke kAraNa jaina saMskRti kevala vaidika saMskRtikI zAkhA mAtra raha jAtI hai| vAstavameM "hindU zabda vaidika saMskRtiparaka hai" yaha bAta asatya hai| aba taka vaidikoM aura jainoMke paraspara jo sAmAjika sambandha bane cale A rahe haiM unheM aura adhika sudRr3ha karanekI AvazyakatA hai aura aisA honepara bhI yaha to sarvathA asaMbhava hai ki IzvarakartRtvavAda tathA varNAzramavyavasthAko lekara paraspara pUrva aura pazcima jaisA maulika bheda rakhanevAlI vaidika aura jaina saMskRtiyoMmese eka saMskRtiko dUsarI saMskRtikI zAkhAmAtra mAna liyA jAyagA / bhAratIya rAjyake asAmpradAyika rAjya ghoSita ho jAnepara aisA honA aura bhI asaMbhava hai| dUsarI dalIlakA bahuta kucha uttara Upara diyA jA cakA hai| vizeSa yaha ki "eka bhI harijana jainadharmakA mAnanevAlA nahIM hai" yaha jaina samAjake liye zobhAkI cIja nahIM hai| isase to jaina samAjakI kaTTara anudAratA hI prakaTa hotI hai aura isIkA yaha pariNAma hai ki jainoMkI saMkhyA aMgaliyoMpara ginane lAyaka raha gaI hai| dUsarI bAta yaha hai ki yadi kadAcit koI harijana jainadharmameM Aja dIkSita honeko taiyAra ho to jaina loga apanI marjIse use maMdirake andara jAne dene va pUjA karanekI ijAjata deneko kahA~ taiyAra hai ? jisase isa dalIlake AdhArapara jaina mandiroMko harijanamaMdirapraveza bilase alaga karAkara harijanako jaina maMdirameM na Ane denekI apanI caturAIko jaina samAja saphala banA sake / harijana jainamaMdirameM praveza na kareM, yadi hamArI aisI icchA hai, to isakA eka hI upAya ho sakatA hai ki ajaina mAtrako jaina-maMdirameM na Ane diyA jAya, parantu jaina samAjakA eka bhI vyakti yahA~ taka ki jaina mandirameM harijanoMke pravezakA virodhI bhI itanA mUrkha nahIM ho sakatA hai jo yaha kahaneko taiyAra ho ki jaina mandirameM koI bhI ajaina praveza pAnekA adhikArI nahIM hai| isalie jaina samAjako cAhie ki bilakI manzAke mutAbika vaha ajana harijanoMko bhI dUsare ajanoMkI taraha jaina mandirameM udAratApUrvaka AnekI ijAjata de de / tIsarI dalIlake bAremeM maiM itanA hI kaha~gA ki yadi janatA svayaM apane andarase rASTrIyatAke ghAtaka tattvoMko nikAla de to nizcaya hI zAsanako isake lie kAnUna banAnekI AvazyakatA nahIM hai| parantu durbhAgyase janatAmeM abhI itanI jAgRta hI kahA~ paidA huI hai ? isalie choTI-choTI bAtoMke liye bhI kAnUna banAnemeM bar3I majabUtIke sAtha sarakArako apanI amUlya zakti kharca karanI par3a rahI hai| rahI dhArmika bAtoMmeM zAsanake hastakSepakI bAta, so isake bAremeM yahI kahA jA sakatA hai ki jo tattva rASTrIyatAkA ghAtaka hai vaha dharmakSetrakI maryAdAmeM kabhI bhI nahIM A sakatA hai| kucha loga binA soce samajhe yaha kahA karate haiM ki jaina bhAiyoMne dezako svataMtra karAne meM kAMgresako apane tyAga aura balidAna dvArA jo sahayoga diyA hai usakA puraskAra jainiyoMko unake dhArmika adhikAroMkA apaharaNa karake diyA jA rahA hai| maiM aise logoMse pUchatA hU~ ki yadi jaina bhAI dezakI svataMtratAke lie kAMgresake sAtha lar3AImeM sammilita na hote to kyA dezadrohakA kAma unheM zobhA de sakatA thA? aura jainoMke yoga na denese kyA dezako svatantratA milanA kaThina ho jAtA ? ina donoM praznoMkA uttara 'hA~' maiM denA jaina samAjake kisI bhI vyaktike lie kaThina hI nahIM, asaMbhava hai| maiM to yaha kahatA hai ki ukta prakArake zAsanake bAremeM AkSepa karanA samasta jaina samAjako kalaMkita karaneke sivAya aura kucha nahIM hai| AzA hai jaina bandhu isapara vicAra kara samucita mArga apanAyeMge / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 / saMskRti aura samAja : 31 [2] aba taka kAMgresakA aura hindU mahAsabhAkA bhI yahI dRSTikoNa rahA hai ki jaina hinduoMse pRthak nahIM haiM, isalie madhyaprAntIya sarakArane prAntIya asembalImeM jaba harijana-mandira-praveza bila vicArArtha u kiyA thA taba usa bilameM nirdiSTa 'hindU' zabdakI vyAkhyAmeM jainiyoMkA bhI samAveza thA, jisase jaina mandira bhI ukta bilake dAyaremeM Ate the, lekina jaina samAjako yaha sahya nahIM thA, isalie usakI orase ukta bilameM nirdiSTa 'hindU' zabdakI vyAkhyAmeMse jana zabdake nikalavAneke liye kAphI prayatna kiyA gayA thaa| yadyapi jaina samAjake isa ravaiyekA usa samaya 'sanmArga pracAriNI samiti kI orase maiMne virodha kiyA thaa| parantu jaina samAjako usake apane prayatnameM saphalatA milI aura harijana-mandira-praveza bilake dAyare meM jaina mandiroMko madhyaprAMtIya sarakArane pRthaka kara diyaa| ho sakatA hai ki jaina samAjako apanI isa tAtkAlika saphalatApara garva ho, parantu mujhe Aja bhI madhyaprAntIya sarakArake dRSTikoNameM yakAyaka parivartanapara Azcarya aura jaina samAjakI rAjanItika adUradarzitA aura sAMskRtika ajJAnatApara duHkha ho rahA hai / jaina samAjakI Ama dhAraNA yaha hai ki hindU saMskRtikA artha vaidika saMskRti hotA hai aura cUMki jaina saMskRti apanI anUThI maulika vizeSatAoMke kAraNa vaidika saMskRtise bilakUla nirAlA sthAna rakhatI hai| isalie usakI (jainasamAjako) rAyameM usakI icchAke anasAra sarakArako jainiyoMkA hinduoMse pRthaka astitva svIkAra karanA cAhie / jabase hamAre dezameM rASTrIya sarakArakI sthApanA huI hai tabhIse jaina samAjake netA aura samAcArapatra isa bAtakA avirAma prayatna karate A rahe haiM ki jaina hinduoMse pRthaka apanA svatantra Astitva rakhate haiN| jaina sasAjake sAmane sabase pahale vicAraNIya bAta yaha hai ki jaina saMskRtike anusAra mAnavajAtimeM achUta yA harijana nAmakA pRthaka varga kAyama hI nahIM kiyA jA sakatA hai| jainagranthoMmeM jo zUdroMke eka vargako achUta batalAyA gayA hai vaha jaina saMskRtike liye vaidika saMskRtiko hI dena samajhanA caahiye| jisa prakAra paristhitivaza kisI samaya vaidika saMskRtimeM jaina saMskRtike siddhAMta praviSTa kara liye gaye the usI prakAra jaina saMskRtimeM bhI paristhitivaza eka samaya vaidika saMskRtike katipaya siddhAnta praviSTa kara lie gaye the, una siddhAMtoMmeM zUdroMke eka vargako achUta mAnanA bhI zAmila hai| isaliye harijanoMkA maMdira-praveza svIkAra kara lenese vaidika saMskRtikA to hrAsa kahA jA sakatA hai parantu isase jaina saMskRtikA to kalaMka hI dUra hotA hai| dUsarI vicAraNIya bAta yaha hai ki mAnavasamaSTimeM chUta aura achUtakA bheda bhAratavarSake liye abhizApa hI siddha huA hai| isaliye sarakAra isa bhedako zIghra hI samApta kara denA cAhatI hai| aisI hAlatameM jaina samAja apane vartamAna ravaiyepara kAyama raha sakegA, yaha asaMbhava bAta hai / balki Aja isakA matalaba yaha liyA jA rahA hai ki nagaNya jaina samAja isa tarahase eka bar3I saMkhyAvAlI jAtike sAtha aisI duzmanI mola lenA cAhatI hai jo usake astitvake liye khatarA siddha ho sakatI hai| 'janamitra' 29 janavarI san 48 ke aMkameM jo DaoN0 hIrAlAlajI nAgapurakA vaktavya prakaTa huA hai usase isI bAtakI puSTi hotI hai| abhI usa dina sivanImeM jaina samAjakI orase diye gaye abhinandanapatrake uttarameM madhyaprAnta aura barArake mukhyamantrI zrImAn paM0 ravizaMkarajI zuklane kahA thA ki-"musalamAnoMko jainiyoMse sabaka sIkhanA caahiye| jisa tarahase inane bhAratako apanI bhUmi samajhA hai aura jisa prakAra milajula kara rahate haiM usI prakAra musalamAnoMko bhI rahanA cAhiye / " hama mukhyamantrIkI niyatapara hamalA nahIM karanA cAhate haiM, parantu itanA avazya nivedana kareMge ki mahApuruSoMko apane bhASaNoMmeM nape-tule zabdoMkA hI prayoga karanA cAhiye, kyoMki kauna kaha sakatA hai ki bhaviSya Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 : sarasvatI-varadaputra paM0 baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinandana-prantha meM isa prakArake zabdoMkA durupayoga nahIM kiyA jAyagA aura jainiyoMke sAtha abhAratIyoM jaisA vyavahAra nahIM kiyA jAyagA / maiMne yahA~para isakA nirdeza kiyA hai ki abhI taka jo loga jainiyoMkA hinduoMse pRthak astitva svIkAra nahIM karate the unheM bhI jaina samAjake pracArane usake hinduoMse pRthak astitvako svIkAra karaneke liye majabUra kara diyA hai aura aisI hAlatameM jaina samAja apane svatvoMkI bhalI prakAra rakSA kara legI, isameM saMdeha hai| aba taka jaina netA aura jaina samAcArapatra jaina saMskRtike khatma honekA bhaya dikhalAkara hI jainiyoMko hinduoMse pRthaka rahaneke liye prerita karate Aye hai / parantu unake pAsa isa bAtakI kyA gAraMTI hai ki ve isa tarahase jaina saMskRtikI rakSA kara hI leMge, jaba ki khatarA nirvivAda sAmane hai| . isa samaya jainiyoMko bahuta hI sAvadhAnIke sAtha likhane, bolane aura kArya karanekI jarUrata hai / jainiyoMko socanA cAhiye ki bhagavAna mahAvI rake bAda jaina saMskRtikA mahattama uddhAraka yadi kisIko mAnA sakatA hai to vaha mahAtmA gAMdhI haiN| inakI krAntise jitanA bala jaina saMskRtiko milA hai utanA dUsarI saMskRtiko nahIM / parantu jainiyoMmeM jinasenAcArya jaise prabhAvaka-netAoMkA abhAva honese jainI mahAtmA gAMdhIko krAntikA jaina saMskRtike liye ucita upayoga nahIM kara sake haiN| mahAtmA gAMdhIke jIvanakA antima jo lekha 1 pharavarI san 1948 ke harijana sevakameM prakAzita huA hai usameM unhoMne jaina mandiroMmeM harijanoMko jAne denekI bAta kahI hai| unakI dalIla yaha hai ki yadi jaina mandiroMmeM ajaina brAhmaNa praveza pA sakatA hai to bhaMgIko isaliye rokanA anyAya hai ki vaha achUta hai| yaha bAta dUsarI hai ki jaina vinayakA samucita rItise saMrakSaNa karaneke liye jaina mandiroMke vyavasthApakoM dvArA niyama banAye jA sakate haiN| prasannatAkI bAta hai ki bInAkI jaina samAjane sarvasammatise harijanoMke liye apane yahA~kA jaina mandira khola denekA nirNaya kiyA hai| jabalapurake kucha pramukha jaina sajjanoMse abhI kucha dina hue varuAsAgarameM merI isa viSayapara carcA huI thI ve harijanoMko jaina mandira khola deneke pakSameM haiN| pUjya paNDita gaNezaprasAda jI varNI jaina mandira harijanoMko khola denemeM koI burAI nahIM samajhate haiM aura ve cAhate haiM ki bahuta zIghra jaina mandira harijanoMke liye khola diye jAnA caahiye| merA jaina sabhAjase nivedana hai ki vaha udAratApUrvaka jaina mandira harijanoMke liye khola denekA sarva sammata phaisalA kare / isImeM jaina samAja aura jaina saMskRtikA phAyadA hai aura bInAkI jaina samAjane jaina vinayakA saMrakSaNa karane ke liye jaisI niyamAvalI banAI hai vaisI niyamAvalI banAkara mandirake daravAjepara TAMka denA caahiye| jaina mandiroMmeM zRMgArakA jo sAmAna pradarzanake liye lagA rahatA hai use alaga kara denA cAhiye aura aise sAdhana juTA denA cAhiye, tAki logoMko mandiroMmeM vItarAgatAkA acchA paricaya mila ske| tA0 12 pharavarIke 'jaina mitra' meM 'vicitratA' zIrSakase eka lekha zrI rAjamala jaina vI0 kAma, 'rAjeza' kalakattAkA prakaTa huA hai usa lekhase unakA jainatvake prati zraddhAnakI apekSA dambha hI prakaTa hotA hai| maiM aise lekha likhanevAloMse prArthanA karUMgA ki hamaloga kevala bhAvukatAke hI zikAra na baneM, Apake Upara jaina saMskRtike bhaviSyakI jabAbadArI hai| yadi hama isa tathyako na samajha sake aura samayakA ucita upayoga na kara sake to bhAvI pIr3hIke sAmane hamaloga mUrkha siddha hoNge| antameM maiM itanA aura spaSTa kara denA cAhatA hU~ ki yadi kisI taraphase jaina saMskRtiko khatma kara denekI hI sAjiza kI jAtI hai to usake viruddha hamArA sarvadA taiyAra rahanA anucita na hogaa| maiM aise kisI bhI ucita prayatnakA svAgata karU~gA aura isake liye 'sanmArga pracAriNI samiti' Age karatI haI dikhAI degii|