Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina gUrjara kavio' : vimocana ane pUrNAhuti-samAroha ahevAla kAntibhAI bI. zAha, kirtidA jozI zrI mohanalAla dalIcaMda dezAI saMyojita ane zrI jayaMta koThArI saMzodhita jaina gUrjara kaviono vimocana tathA pUrNAhuti samAroha tA. 19 jAnyuArI 1997ne ravivAranA roja zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaInA upakrame, zrI AMbAvADI je. mU. jaina saMghanA Atithya-sahayogamAM pUjya AcAryazrI vijayadevasUrIzvarajI, pUjya AcAryazrI vijayahemacaMdrasUrIzvarajI tathA pUjya AcAryazrI vijayapradyumnasUrIzvarajInI pAvana nizrAmAM yojavAmAM Avyo hato. - savAre 9-30 vAgye kAryakramano AraMbha thAya tyAM sudhImAM to AmaMtrita vidvAno, pUjya sAdhu-sAdhvIjIono samudAya ane zrAvaka-zrAvikAsaMghanI upasthitithI AMbAvADIno upAzraya khIcokhIca bharAI gayo hato. zubhAraMbha : kAryakramano zubhAraMbha pUjya gurubhagavaMtonA maMgaLAcaraNathI thayo. te pachI. khAsa vaDodarAthI padhArelA saMgItakAra zrI jayadevabhAI bhojaka ane emanA sAthIdAroe rAga mizrakhamAjamAM sva. anaMtarAya Thakkara (zAhabAjha) racita 'vyomamAM viharatAM yoginI zAradA...' e sarasvatIgAna karIne samagra vAtAvaraNane bhaktisaMgItathI taraboLa karI mUkyuM. dIpaprAkaTya : AjanA graMthavimocanakAra vidvadvarya zrI kezavarAma kA. zAstrIne hAthe dIpaprAkaTyanI vidhi karavAmAM AvI. samAraMbhanA atithivizeSa kavizrI sureza dalAla ane zrI jayasukhalAla mo. dezAI paNa A vidhimAM joDAyA. svAgata : - tyAra pachI zrI AMbAvADI che. mU. jaina saMghanA pramukhazrI cInubhAI zAhe A saMghane AMgaNe padhArelA sau AmaMtritonuM svAgata karI, Avo jJAnaprakAzano rUDo avasara potAne AMgaNe yojAI rahyo hovA aMge potAnI khuzI vyakta karI hatI. te pachI A samArohanA saMyojaka prA. kAntibhAI bI. zAhe A samArohamAM padhArelA sau mahemAno, AmaMtrita vidvAnonuM svAgata karI, jene mATeno A samAroha che te AkaragraMtha "jaina gUrjara kavio' ane enA saMpAdanakArya pAchaLa rahelI tapazcaryAnI pArzvabhUmikA rajU karatAM jaNAvyuM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka abhivAdana-occhava, eka goSThi hatuM ke : "jaina paraMparAmAM tapazcaryAnI. pUNahuti nimitte occhava karavAmAM Ave che tema A samAroha paNa virala evuM je jJAnatapa varSo sudhI cAlyuM enA occhavarUpa che. lagabhaga 75 varSa pahelAM zrI mohanalAla da. dezAIe Avo jJAnayajJa mAMDyo hato. vakIlAta karatAM karatAM kevaLa vidhaprItithI emaNe vistRta hastapratasUcionA graMtho "jaina gUrjara kavio' bhAga 1thI 3 taiyAra karyA. koI yunivarsiTI ja karI zake evuM A gaMjAvara kAma pUrAM 33 varSa cAlyuM. jyAre gujarAtI sAhityakoza khaMDa-1nuM kArya zrI jayaMtibhAI koThArIe saMbhALyuM tyAre temane A graMthonI anivAryatA jaNAI. aprApya banelA A graMthonI navI AvRttinI AvazyakatA hatI. paNa kevaLa A graMthonA punarmudraNathI kAma sare nahIM. kemake vacagALe navAM saMzodhano thayAM hatAM. zuddhi-vRddhi sameta A graMthonuM navasaMskaraNa karavAno e paDakAra zrI jayaMtabhAIe jhIlI lIdho ane mahAvIra jaina vidyAlaya (muMbaI) jevI saMsthAe enA prakAzananI saMpUrNa javAbadArI svIkArI. A mATe ApaNe AvI saMsthAnA paNa haMmezanA RNI rahIzuM. A graMthonuM navasaMskaraNa 1thI 10 bhAgamAM thayuM. mULanA traNa bhAgamAMthI dasa bhAga kaI rIte thayA, emAM kaI zuddhi-vRddhi thaI e paNa tulanAtmaka abhyAsano eka viSaya bane ema che. varSo pUrve mohanalAlano jJAnayajJa. sADA traNa dAyakA cAlyo to jayaMtabhAIe enA punaHsaMpAdana pAchaLa pUrA eka dAyakA (1986thI '96)nuM vidyAtapa karyuM. vacce keTalAka avarodho AvyA ane emAM moTo avarodha to mAMdagIno Avyo. paNa jANe ke A kAma mATe ja emanA puNyabaLe emane ugArI lIdhA. nepacce cAlelI jayaMtabhAInI A kAmagIrIno huM sAkSI chuM. emano Akhoye DroIMgarUma sUcikArDonA DhagalAothI bharAI gayo hoya ane e DhagalAnI vacce jayaMtabhAI khovAI gayA hoya. maMgaLAbahenathI mAMDI gharanAM sau svajanono sahayoga ane bhoga AmAM ghaNo moTo che. A. zrI pradyumnasUrijIe jayaMtabhAInA A kAmane suMdara kalpanA dvArA biradAvyuM che. emaNe kahyuM che ke jayaMtabhAIe mohanalAle pragaTAvelA jJAnadIpanI zaga saMkoravAnuM kAma karyuM che. tethI ja jayaMtabhAI mohanabhAInA mAnasaputra emaNe kahyA che. bhAyANIsAhebe emanA kAmane devAlayanA jIrNoddhAra samuM gaNAvyuM che. A kAma suMdara rIte AraMbhAyuM ane saMtoSaprada rIte pUrNa thayuM enA occhava samo A kAryakrama yojAI rahyo che." e pachI bapore yojAnArI goSThi'nA kAryakramanI bIjI beThakanI paNa emaNe mAhitI ApI hatI. zubhecchA-saMdeza : - A samAroha prasaMge aneka mahAnubhAvonA zubhecchA saMdezAo AvyA hatA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina gUrjara kavio H vimocana ane pUrNAhuti-samAroha ahevAla temAMthI keTalAka viziSTa saMdezAonuM vAcana karI bAkInA saMdezA pAThavanAra mahAnubhAvono nAmollekha karavAmAM Avyo hato. jemanA zubhecchA-saMdezA maLyA temanAM nAmo A pramANe che : DaoN. raNajita paTela (anAmI), prA. bhUpendra trivedI, pri. sI. ena. saMghavI, pri. mukuMdarAya DI. bhaTTa, zrI jayaMta pAThaka, zrI uzanas, zrI maMjubahena jhaverI, zrI ratilAla 'anila', DaoN. rameza zukla, DaoN. caMdrakAnta zeTha, pri. dilAvarasiMha jADejA, DaoN. dhIrendra mahetA, prA. jazavaMta zekhaDIvAlA, DaoN. vijaya zAstrI, zrI mAvajI sAvalA, zrI ramaNIkalAla parIkha, zrI pArzva, zrI navanIta ke. DagalI, DaoN. mAlatI zAha. anAmIe emanA lAkSaNika saMdezAmAM jaNAvyuM hatuM ke : "zrI koThArInA virala kAryano vicAra karatAM mane mahAbhAratano eka prasaMga yAda Ave che. kauravasenAne vIra abhimanyu ekale hAthe haMphAve che e vAta saMjaya dhRtarASTrane jyAre kahe che tyAre dhRtarASTra kahe che, 'saMjaya ! A samAcAra sAMbhaLIne mAruM hRdaya lajjA ane AnaMdanI mizra lAgaNI anubhave che.' ardho Dajhana uparAMtanI ApaNI yunivarsiTIo ne yuni.omAM krikeTa ilevana jeTalo vibhAgIya sTApha hovA chatAM paNa varSothI je kArya na thaI zakyuM e mATe lajjA; ane vIra abhimanyunI jema ekale hAthe zrI koThArIe e karI batAvyuM eno virala-vimala AnaMda... lalita sAhityanA keTalAka sarjako AvA kAryane kaTAkSa ne karaDAkImAM pazuzrama' kahetA hatA, paNa A to pazupatino jJAnayajJa che." zrI uzanase lakhyuM, "prA. koThArI jenuM saMpAdana kare te prakAzana paripUrNatAnI chApa dhAraNa kare che evI je chApa che tene A prasaMga dRDhAvaze evI mane AzA che." zrI jayaMta pAThake jaNAvyuM, "AvAM moTAM ne mahattvanAM kAma upADI temane supere pUrNa karavAnI tamArI zaktine jANuM chuM. AvA vidyAkIya kAryathI tame mAtra jaina sAhityanI ja nahIM, samagra gujarAtI sAhityanI sevA karI rahyA cho, tamane te mATe dhanyavAda ghaTe che." zrI mAvajI sAvalAe lakhyuM, "tamArA jevA Avo jJAnayajJa prajvalita rAkhI rahyA cho emAM tamArI jIvanazaktio satata homAtI joI rahyo chuM. 'tamArA jevA thoDAka vidyAniSTha bhekhadhArIo jagatane dareka yugamAM maLatA raho' e sivAya bIjI anumodanAnA zabdo sUjhatA nathI." prAsaMgika bhUmikA : A pachI DaoN. ramaNalAla cI. zAhe samArohanI prAsaMgika bhUmikA rajU karatuM vaktavya ApyuM hatuM. emanA vaktavya agAu prA. kAntibhAI bI. zAhe
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka abhivAdana-occhava, eka goSThi DaoN. ramaNalAla racI. zAhano paricaya karAvyo hato. DaoN. ramaNalAle jaNAvyuM ke : jaina gUrjara kavionI saMzodhita-saMvardhita AvRtti thAya e mAruM paNa svapna hatuM. ane e svapna Aje sAkAra thatuM jouM chuM e mAre mATe ati harSa ane ullAsano prasaMga che. jaina gUrjara kaviono Azraya lIdhA vinA madhyakAlIna gujarAtI sAhityanuM kAma karavAmAM DagaluM paNa mAMDI na zakAya evI sthiti hatI. pIeca.DI.nuM kAma cAlatuM hatuM tyAre madhyakAlIna sAhityanI sAmagrI aMge je keTalIka muzkelIo anubhavI tyAre ja A graMthanA navasaMskaraNano vicAra Avelo. mULa graMthonuM prakAzana jena zvetAmbara kaoNnpharansa kareluM paNa navI AvRtti mATe e saMsthA pAse moTuM kharca karavAnI kSamatA nahotI. eTale huM jyAre zrI mahAvIra jaina vidyAlaya saMsthAnA maMtrIpade hato tyAre A AkhI yojanA saMsthA pAse maMjUra karAvI. graMthanA traNa bhAga prakAzita thayA pachI virodha paNa thayelo ke A kharcALa pravRtti che, ane thoDAkane ja e upayogI thAya tema che. tyAre meM ekale hAthe eno pratikAra karelo. tethI ja Aje mAruM svapna sAkAra thatuM lAgyAno AnaMda che. zrI mohanalAla dezAInuM A kAma adbhuta che. gAMThanA paisA kharcIne, teo jyAM jyAM bhaMDArI hoya tyAM pahoMcI jatA ne hastapratonI nakala karAvI letA. saMskRta, prAkRta, gujarAtInI 20 lAkha jeTalI hastaprato 400 bhaMDAromAM sacavAyelI che. jeno pAse potAnI hastapratonI jALavaNInI AgavI vyavasthA hatI, jene lIdhe A jaina sAhitya sacavAyuM. madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA itihAsane navesarathI lakhavAnI pharaja pADe eTaluM moTuM kAma mohanabhAIne hAthe thayuM che." graMthavimocana ane vaktavya : zrI ke. kA. zAstrI : te pachI viddhavarya zrI kezavarAma kA. zAstrIjInA varada haste jaina gUrjara kavio (bhAga 8-9-10)nI vimocanavidhi karavAmAM AvI hatI. te pachI ubodhana karatAM emaNe kahyuM ke "mArI trIjI peDhInA aMtevAsI jayaMta koThArInA mahAna jJAnayajJane nimitte ahIM upasthita thavAnI taka maLI che tene mAruM sadabhAgya gaNuM chuM. te pachI emaNe mahAvIra jaina vidyAlaya saMsthA sAthenAM 75 varSa pahelAMnAM smaraNone tAjAM karyAM hatAM. 17 varSanI uMmare meTrikanI parIkSA pasAra karI teo 1922mAM muMbaI gayA tyAre zikSaka tarIke goThavAvAnA Azaye A saMsthAmAM cAreka divasa rahelA. paNa muMbaInI havA mAphaka na AvatAM mAMgaroLa pAchA pharelA. tyAM emane hAIskUlanA ane pAThazALAnA adhyApanakAryamAM joDAvAnI taka maLI. emAM tyAMnAM maMjubenanI icchAthI "siddhahema'nA adhyApanakAryanI taka paNa maLI. mAMgaroLamAM vaiSNavo-jeno vacce
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina gUrjara kavio : vimocana ane pUrNAhuti-samAroha ahevAla koI aMtara hatuM nahIM. parasparanA utsavomAM ekabIjAnI hAjarI acUka rahetI. 1933mAM lAThI khAte bharAyelA sAhitya-pariSadanA 11mA saMmelana veLAe pAMca dAyakA vaTAvelA mohanalAla dalIcaMda dezAIne emaNe sau prathama joyelA e smaraNa paNa emaNe tAjuM karyuM. AjanA A samAraMbhamAM mohanabhAInA putra jayasukhabhAIne joyA tyAre jANe pote mohanabhAInuM punaH darzana karatA hoya evI aMgata anubhUti emaNe pragaTa karI. madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA adhyApanakAryane nimitte "kavicarita' ane pachIthI "ApaNA kavio aMgenuM lekhanakArya cAlatuM hatuM tyAre ghaNI badhI sAmagrI jaina gUrjara kavio' pAsethI ja maLelI enI emaNe noMdha lIdhI. amadAvAda AvyA pachI zrI AnaMdazaMkarabhAIe apabhraMza vyAkaraNanA adhyApananuM kAma emane soMpyuM. bho. je. vidyA.mAMthI te lA.da.mAM gayA tyAre 2800 hastaprato soMpAI hatI. Aje tyAM eka lAkha hastaprato che. muni jinavijayajInI sAthe jesalamera gayA tyAre tyAMnA bhaMDArono emane paricaya thayo. temane jainetara hastapratonI nakala karavAnI hatI. tyAMthI 24000 zlokonuM kAma lAvI zakyA. e badhA graMtho lakhAI gayA che ane e rIte emanuM kArya siddha thayuM che. Aje vimocana thaI rahelA A graMthanA bhAga 8-9-10 aMge emaNe saMkSepamAM paricaya karAvyo. emaNe kahyuM ke A bhAgomAM sAhityano ItihAsa to bharelo che ja, paNa te uparAMta ahIM dezIonA viSayamAM asAmAnya kAma thayuM che. khAssAM 300 pAnAM emAM rokAyelAM che ane koIpaNa prakAranI sAMpradAyikatA ahIM jaNAtI nathI. ghaNI dezIo to lokagItonI che. lokomAM je gIto gavAya che e geyaracanAonA mukhaDA te A dezIo che. temaNe kahyuM ke koI pUrvajanmanA saMskArI ja emanI pAse 92 varSanI uMmare paNa AvAM kAmo karAvI rahyA che. bha.go.maM.nA caMdubhAIne emaNe kaheluM ke tame bhaviSyanA kozakArane ghaNI kAcI sAmagrI pIrasI ApI che. pachIthI potAne ja kozanuM kAma karavAnuM AvyuM. jayaMtabhAIe paNa madhya. zabdakozanuM evuM ja moTuM kAma karyuM che. ema kahI AvuM bhagIratha kAma karavA aMge temaNe jayaMtabhAIne AzIrvAda ApyA hatA. ane navI peDhI paNa AvAM kAmo cAlu rAkhaze evI abhilASA vyakta karI hatI. graMthasamIkSA : te pachI "jaina gUrjara kavionI samIkSA rajU karatAM be vaktavyo rajU thayAM hatAM. eka prA. kanubhAI jAnInuM ane bIjuM Do. ramaNa sonInuM [batre vaktavyo mATe juo A pustikAnAM pR.15thI 32] atithivizeSano paricaya : tyAra bAda AjanA atithivizeSa kavizrI sureza dalAlano pra. bhoLAbhAI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka abhivAdana-occhava, eka goSThi paTele paricaya karAvyo hato. temaNe sureza dalAlane eka sArA kavi ja nahIM, uttama kavitApremI tarIke paNa oLakhAvyA. prativarSa potAnA kAvyasaMgraho ApavA uparAMta, "kavitA" haimAsikanuM emanuM saMpAdanakArya uttama kavitAnA emanA anuvAdo, vizvanI uttama kavitAnA emaNe ApelA saMgraho, aneka mitrone kavitA prati vALavAno emano puruSArtha - A badhuM emanI utkaTa kavitAprItinA purAvArUpa che. atithivizeSa zrI sureza dalAlanuM vaktavya : tyArabAda zrI sureza dalAle prasaMgane anurUpa. saune kAvyarasamAM taraboLa karatuM vaktavya rajU karIne yathArtha rIte ja AjanA A samArohane occhavanA mAholamAM pheravI nAkhyo. kavizrI sureza dalAle vaktavyanA AraMbhe zrI mohanabhAIne ucita bhAvAMjali. arpatAM kahyuM ke "mohanalAla nAmanA mANase A pRthvI upara AvI, AvuM moTuM kAma karyuM. paNa AvA mANasanAM nAmo kadI chApAMnI heDalAInamAM hotAM nathI; jayaMta koThArI, jevAnI hArTalAInamAM hoya che. je mANasa koInuM paNa saMpAdana kare e mANasa potAnA premanI bahAra nIkaLI jAya che. kahevAya che ke mohanalAla avyavasthAnA mANasa hatA paNa keTalAka e avyavasthAmAMthI ja vyavasthA nipajAve che. saMzodhananuM kAma e aMdhArAmAM phaMphosavAnI kriyA samuM che. vakIlAtanuM kAma to mohanabhAI mATe jANe ADapedAza hatuM. rojIroTI pUratuM e karavAnuM hatuM paNa emaNe mukhya kAma to A hastapratonI zodhakhoLanuM karyuM. ane eka vAra je deva sthApyA te sthApyA. jJAnano jipsI ja A karI zake. eka jagAethI bIjI jagAe doDI javAnuM vaNajhArAnuM e kAma hatuM. jayaMtabhAI vize. emaNe kahyuM ke : "mohanabhAIe "jaina gUrjara kaviomAM. jenuM saMyojana karyuM enuM jayaMtabhAIe saMzodhana karyuM. "saMyojitathI "saMzodhita'nI A yAtrA ghaNI vikaTa che. AvA koI kAma mATe yunivarsiTI, jayaMtabhAIne DilinI DigrI Ape emAM to jayaMtabhAInuM nAma bagaDe. jayaMtabhAI jayaMtabhAI che e ja mahattvanuM che. mArA mitra maheza davene moDhe vAraMvAra je traNa nAmo huM sAMbhaLyA karuM chuM te sI. ena. paTela, kanubhAI ane jayaMtabhAInAM." zAstrIjIe dezIonI vAta karatAM "mukhaDo' zabdano karelo ullekha emane khUba gamI gayAnI vAta karI. "A good face is the recomendation note given by God' e paMktine emaNe yAda karI. emaNe kahyuM ke "kAvyanI pahelI paMkti to hamezAM janoIvaDha ghA jevI hoya." DaoN. harivallabha bhAyANI ane niraMjana vorAe je dezI sUci pragaTa karI che temAM dezIonI keTalIka paMktio khUba sarasa che. enAM keTalAMka dRSTAMta
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina gUrjara kavio H vimocana ane pUrNAhuti-samAroha ahevAla TAMkI, A prAcIna kavionA mukhaDAmAMthI sphurelI-racelI potAnI kAvyaracanAono emaNe AsvAda karAvyo. * 'karIe kRSNaupAsanA, dharIe hRdayAmAM dhyAna' paLapaLanA A padma mahIM Asana le bhagavAna. 'anubhava kariyo re karanAre' e vidAsanI paMktinA mukhaDAno AdhAra laI emaNe racanAne AgaLa calAvI * 'dariyo zuM che, mojAM zuM che, thapATa zuM che enI jANa badhI majhadhAre, phUlanuM phUTavuM zuM che e to kevaLa jANe mULa bhamaro kevaLa phorama mANe, nahIM jANe koI kuLa raNanI AMdhInA anubhavanI vAta karI vaNajhAre, anubhava kariyo re karanAre.' traNe bhuvanano svAmI ene hoya bhAvanI bhUkha, e vaktA, e zrotA emAM avara na hoya pramukha anubhava kariyo re karanAre. Ama madhyakALanA padanI pahelI paMktimAMthI AvAM 108 kAvyo lakhAyAM. kyAreka hradayane sparzI jatuM koI dRzya joIne paNa kAvyasaravANI phUTI nIkaLe che. emaNe emanA aMgata anubhavano eka dAkhalo TAMkatAM kahyuM ke pote nainItAla jatA hatA. rastAmAM alamoDAnA rokANa daramyAna eka vAra kavi pote bahAra nIkaLyA tyAre eka mANasa rastA para besI AkAzane dhArIdhArIne joto hato. emAM eka zraddhA hatI. A parathI kavie lakhyuM : koI rastAnI dhAre dhAre, besI sAMja-savAre, tArI rAha jouM chuM. UDatAM UDatAM paMkhIo paNa tAruM nAma pukAre tArI rAha jouM chuM. vananI keDI vAMkIcUMkI mArI keDI sIdhI, meM to tArA nAmanI mIThI kamalakaTorI pIdhI rAtanI nIrava zAMti enA raNajhaNatA raNakAre tArI rAha jouM chuM. kadIka Avaze evA agama taNA aNasAre tArI rAha jouM chuM. emaNe potAnI ke. sI. kaoNlejamAM vyAkhyAtA tarIkenI AraMbhika kArakirdIthI mAMDI. ema.esa.yuni. (vaDodarA) sudhInA anubhavomAMthI sphurelI racanAo rajU karI.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka abhivAdana-occhava, eka goSThi sureza dalAle kAvyarasa pIrasatAM je eka AhalAdaka vAtAvaraNa UbhuM karyuM hatuM enI parAkASThA to tyAre AvI re emaNe mIrAM maraNa pAme to kevI rIte maraNa pAme enuM eka kalpanAcitra AlekhatuM svaracita kAvya eka divasa to gAtAM gAtAM mIrAM cUpa thaI. ghUMghaTapaTanI ghughariyALI vAta gaganamAM dhUpa thaI eka divasa to gAtAM gAtAM mIrAM cUpa thaI. morapicchano raMga zarIre bhayo bhayo thaI vaheto muralIno eka sUra mITamAM thIra thaIne raheto yamunAjalanI kuMjagalImAM mIrAM cUpa thaI. eka divasa to. Aristocratic simplicityne emaNe mIrAMnI viziSTatA gaNAvI. atithivizeSa zrI jayasukhabhAInuM vaktavya : te pachI bIjA atithivizeSa ane zrI mohanalAla da. dezAInA suputra zrI jayasukhabhAI dezAIno paricaya zrI jayaMtibhAI koThArIe Apyo hato. zrI jayasukhabhAIe emanA vaktavyamAM jaNAvyuM ke, emanA pitAzrInA avasAna samaye emanI vaya 14 varSanI hatI. pitAzrInI A prakAranI vidvattAno potAne sAco khyAla nahoto. emano vidvAna tarIkeno kharo paricaya emane jayaMtabhAIe karAvyo. e jANIne emanuM haiyuM bharAI AveluM. e pachI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA emanA pitAzrInA nAmanA phaMDamAMthI emanAM keTalAMka kAmo thatAM rahe evo prastAva emaNe saMsthA pAse mUkyo. emanA pitAzrInuM lekhita sAhitya punaH prakAzanamAM lAvavA mATe jayaMtabhAIe athAga mahenata karI che e mATe jayaMtabhAI pratye emaNe khUba AbhAranI lAgaNI vyakta karI. temaja mohanabhAInA varSo pahelAM lakhAyelA eka aprakAzita graMtha jaina ane bauddha mata'nuM saMpAdana hAla kAntibhAI bI. zAha saMbhALI rahyA che te aMge paNa emaNe traNa svIkAra karyo. saMpAdaka zrI jayaMta koThArInuM vaktavya : te pachI "jaina gUrjara kavionI saMzodhita AvRttinA saMpAdaka jayaMta koThArIe rajU kareluM vaktavya, A bhagIratha kAmamAM jemanI jemanI sahAya emane prApta thaI hatI temanA pratyenI AbhAranI lAgaNI vyakta karanAruM hatuM. sau prathama RNasvIkAra karyo emaNe gujarAtI sAhitya pariSadano. pariSadanA gujarAtI sAhityakozanA kAmamAM jo emane joDAvAnuM na thayuM hota to mohanalAla desAInA "jaina gUrjara kavio' graMthano Avo paricaya thayo hota ke kema e prazna hato. jayaMtabhAIe kahyuM ke "A graMtha keTalo moTo sAhityika dastAveja che ! "A graMtha je vApare ene ja khabara paDe ke e kevaDu gaMjAvara _
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina gUrjara kavioH vimocana ane pUrNAhuti-samAroha ahevAla kAma che !' ema ramaNabhAIe sAcuM ja kahyuM che. A graMthane upayogamAM lIdhA pachI to mohanabhAI pratyenuM mAruM mAna vadhatuM ja gayuM. mohanabhAIne Dagale to meM be pagalAM ja mAMDyAM che. emaNe badhA ja raso tyAgIne A eka mAtra kAma karavA ghaNo bhoga Apyo che. mohanabhAIe saMkalpapUrvaka A kAma karyuM che. ghaNAne prazna thAya ke kema jaina sAhityanuM ja kAma ? to eno javAba e hato ke e sAhityanI upekSA thaI che mATe.' huM to spaSTa mAnuM chuM ke mohanabhAInA nAmanI "cera yuni.mAM hovI ja joIe ane jeno e nahIM kare tyAM sudhI emanuM tarpaNa adhUruM raheze. prIti parizrama - je mohanabhAIno ja zabda che - e emaNe karyo che. A kAmamAMthI eka paNa paiso mohanabhAIe saMkalpapUrvaka lIdho nathI. mohanabhAInuM kAma karavAnuM mane maLyuM e ja mArI dhanyatA che, jema bhRgurAya aMjAriyAnuM kAma karavAnuM maLyuM e mArI dhanyatA che. AvA mANaso maLe che ja kyAM ? gujarAtI sAhitya pariSade mane AvA mANasanuM darzana karAvyuM. AvA graMthanI navI AvRtti thavI joIe ema manamAM ghoLAtuM hatuM tyAre bhAyANIsAhebano abhiprAya hato ke " jaina gUrjara kavionuM kevaLa punarmudraNa ja karo. zuddhivRddhi sAthe kAma karavA jazo to e kAma thaze ja nahIM." A kAmanA protsAhana mATe bhAyANIsAhebanuM paNa ghaNuM moTuM RNa che ja. paNa aMte, A kAma karavuM to zuddhivRddhi sAthe ja, e ja yogya jaNAyuM. ramaNabhAIne paNa saMsthAne A kAma mATe saMmata karavAmAM muzkelI paDI ja haze. ramaNabhAI hoya nahIM ne A kAma thAya nahIM. emano paNa RNasvIkAra zrI mahAvIra jaina vidyAlaya saMsthAno anubhava mArI jiMdagIno uttama anubhava che. anya koI saMsthA mane ATalI mokaLAza Ape kharI ? mAro puraskAra paNa huM nakkI kare, saMsthA nahIM. kayo kAgaLa, kayuM presa, keTalA bhAga, keTalAM pAnAM, keTalo kharca - e nirNayo paNa mArA. e aMge kazI ja pUchaparacha nahIM. A anubhava anyatra zakya nathI. te samayanA DAyarekTara kAntilAla korAnA patro to huM mArA mATenuM uttama "sarTiphikeTa' mAnuM chuM. mane evA ja sahakAryakaro ane mitro paNa maLyA. kIrtidA jozI to pahelethI ja A kAmamAM sAthe. uparAMta kAntibhAI zAha, dIpti zAha, gAbhAjI ThAkora, putravadhUo mitA ane lipi, putrI darzanA - saunI sahAya maLI. rUmamAM cAno kapa mUkavAnI paNa jagA khAlI na hoya e sthiti paNa kuTuMba svIkArI. graMthAlayonI sahAya maLI. mAre mATe graMthAlayo khullAM rahyAM. tyAM beThelA mANasono pUrato sahakAra maLyo. putra rohita jevI cokasAI bIje jovA na maLe. e mane pUro joI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 eka abhivAdana-occhava, eka goSThi Apato. A kthAnAM kAmo jevI sAmagrInAM eNe joyelAM prakomAM bhAgye ja koI bhUla jovA maLe. mudraka bhIkhAbhAI paTelano paNa keTalo badho sahakAra ! hastapratasUcinA A graMthamAM TAIpogrAphikala verAITI Ave. paNa e badhuM ja karI ApavA e taiyAra thayA. mane kahe "huM tamane Ama ja karI ApIza." mAre sAmethI kahevuM paDyuM ke "A bhAva tamane zuM poSAze ? tame vadhu bhAva bharo." uparAMta, suMdara bAiDiMga karI ApanAra mahAvIra bUka bAIniMga varksa, suMdara DijhAIna karI ApanAra citrakAra zaileza modI, prakAzako-vikretAo Ara. Ara., navabhArata, gUrjara graMtharatna, rannAde, graMthAgAra, sarasvatI pu. bhaM. e sauno jayaMtabhAIe hArdika AbhAra mAnyo. atyAra sudhImAM jaina gUrjara kavionA je bhAgo bahAra paDyA tenA jude jude samaye vividha sAmayikomAM samIkSA lakhanAra samIkSako Do. bhAratI vaigha, prA. bhUpendra trivedI, prA. bhogIlAla sAMDesara, Do. ramaNalAla jozI, Do. hasu yAjJika, prA. kanubhAI jAnI, DaoN. ramaNa sonI, DaoN. baLavaMta jAnI, DaoN. subhASa dave, DaoN. kAntibhAI zAha, Do. nagInabhAI zAha, prA. dIpaka mahetA, zrI dhanavaMta ojhA temaja videzI samIkSako nalinI balavIra, arnesTa enDara, mAlIjhA va.no emaNe AbhAra mAnyo. emaNe kahyuM ke gujarAtI sAhityamAM jaina gUrjara kavionI jeTalI samIkSAo thaI che eTalI bhAgye ja bIjA koI graMthanI thaI haze. be suprasiddha jainAcAryo zrI vijayapradyumnasUrijI ane zrI vijayazIlacaMdrasUrijIno emaNe khAsa RNasvIkAra karyo. emaNe kahyuM ke A zreNIsamApanano occhava karavAnuM sUcana A.zrI vijayapradhumnasUrijInuM hatuM. mArA pratye AraMbhathI ja emano snehabhAva asAdhAraNa rahyo che. A uparAMta kanubhAI jAnI jevA mArA adhyApakano, zAstrIjI jevA vayaska vidvAno ane sureza dalAla jevA kavijanano je prema maLyo che ene to te mahAnubhAvonI moTAI ja gaNuM chuM.' Atithya-sahayoga mATe zrI AMbAvADI zremU,jena saMghano paNa emaNe AbhAra mAnyo. uddhodhana : A.zrI vijayapradyumnasUrijI : te pachI jemanI nizrAmAM A samAroha yojAyo te pUjya AcAryazrI vijayapradyumnasUrijIe prasaMgalakSI uddabodhanamAM kahyuM ke mohanalAla da. dezAInI cera' thAya e mahattvanuM nathI paNa AvAM kAmo thatAM rahe e mahattvanuM che. vaLI jaina sAhityano saMkSipta itihAsanI paNa saMvardhita-saMzodhita AvRtti jayaMtabhAIne hAthe ja thAya evo abhilASa emaNe vyakta karyo.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina gUrjara kavio H vimocana ane pUrNAhuti-samAroha ahevAla emaNe kahyuM ke, "vidyAne koI sImADA nathI hotA. jaina bhaMDAromAM vaidika paraMparAnA keTalAya prAcIna graMtho sAMpaDe che. ane evuM ja hovuM joIe. juone, DenTIkRta DivAIna kaoNmeDI' e graMtha yuropanA iTAlI jevA dUranA dezamAM seMkaDo varSa pahelAM racAyelo teno padyabaddha anuvAda TheTha gujarAtanA TIMbe rAjendra zAha jevA kavinI kalame thAya che. Aje zrI jayaMtibhAI koThArIe karelI sAhityasevAno occhava che. jayaMtabhAIe zrI mohanabhAIe kaMDArelI keDIne ja vadhu kheDIne pahoLI karI che. zrI mohanabhAInA nAmane vadhu UjaLuM karI batAvyuM che. Aje je vidvAnono snehALa meLo maLyo che te eka AnaMdanI ghaTanA che. surezabhAIne badhAe je rIte mANyA te jANIne mane AnaMda thayo che. AvA prasaMgo vAraMvAra thavA joIe. tethI prajA to jJAna tarapha vaLe - vaLI zake ane mAtra gujarAtamAM copaDApUjana thAya che e maheNuM TaLe ane kahI zakIe ke ahIM copaDInuM paNa pUjana thAya che. copaDI ane copaDInA lekhaka banne e rIte pUjanIya che. upasthita zrotAvuMda paNa Aje AvI preraNA laIne ja vidAya thaze tevI zraddhA che.' AbhAradarzana : zrI prakAzabhAI jhaverI : te pachI, "jaina gUrjara kavio' (bhAga 1-10)nuM prakAzana karanAra saMsthA zrI mahAvIra jaina vidyAlaya (muMbaI)nA mAnada maMtrIzrI prakAzabhAI jhaverIe saMsthA vatIthI lAkSaNika zailIe AbhAradarzana karyuM. sadIo pahelAM "bhaktAmara stotranA racayitA zrI mAnatuMgasUrinI eka paMkti ane kavi sureza dalAlanA eka kAvyano saMdarbha TAMkIne kahyuM ke vidvAnonI A sabhAmAM huM kAMI vAta karuM to mArI zI hAlata thAya ? Ano mArmika AraMbha karIne AcArya bhagavaMtonI kapAyAcanAthI mAMDI zrI ke. kA. zAstrI, zrI sureza dalAla, zrI jayasukhabhAI dezAI, zrI ramaNalAla cI. zAha, zrI jayaMtIbhAI koThArI, zrI kanubhAI jAnI, zrI ramaNa sonI, zrI kAntibhAI, AMbAvADI saMgha, zrI dIpakabhAI bAraDolIvALA temaja sau sahAyako ane upasthita mahemAnono AbhAra mAnyo hato. AcAryazrI vijayavallabhasUri mahArAjanI preraNAthI ane dhArmika keLavaNInI sAthe Adhunika keLavaNInI suvidhAnA AzayathI sthapAyelI A saMsthA 81 varSa pUrAM kare che teno ullekha karI saMsthAnA kAmono saMkSipta paricaya paNa karAvyo hato. chelle AMbAvADI jaina saMgha vatIthI saMghanA maMtrIzrI vinubhAI zAhe AbhAravidhi karI hatI. A sAthe AjanA A samArohanI pahelI beThaka samApta thaI hatI.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 eka abhivAdana-occhava, eka goSThi bahumAna : A pahelI beThakamAM, graMthavimocaka vidvadvarya zrI kezavarAma kA. zAstrIjI, atithivizeSo kavizrI sureza dalAla ane zrI jayasukhabhAI mo. dezAI, DaoN. ramaNalAla cI. zAha tathA "jaina gUrjara kavio' (bhA.1-10)nI saMvardhita AvRttinA saMpAdaka zrI jayaMtabhAI koThArI - A pAMca mahAnubhAvonuM AMbAvADI saMghanA kAryakaro ane hoddedAro dvArA bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM. te uparAMta vaDodarAthI padhArelA saMgItakAra zrI jayadevabhAI bhojaka ane prabhAtabhAI bhojakanuM paNa sanmAna karavAmAM AvyuM hatuM. saMcAlana : pahelI beThakanA samagra kAryakramanuM saMcAlana saphaLatApUrvaka zrI dIpakabhAI bAraDolIvAlAe karyuM hatuM. bIjI beThaka : "goSThi' : bhojana bAda baporanA 2-00 vAgye AjanA kAryakramanI bIjI beThaka gauSTino prAraMbha thayo hato. goSThino viSaya hato . madhyakAlIna gujarAtI sAhityavArasAnA jatana ane prakAzananA prazno." emAM amadAvAda, gAMdhInagara, vallabhavidyAnagara, vaDanagara, vaDodarA, bIlImorA, muMbaI, bhuja, rAjakoTa, ghoghAvadara, porabaMdara, bhAvanagara vagere vividha sthaLonA saMskRta-prAkRta-gujarAtInA vidvAnoe bhAga lIdho hato. A beThaka pUjya AcAryazrI vijayapradyumnasUrijInI nizrAmAM ane zrI jayaMtibhAI koThArInI adhyakSatAmAM yojavAmAM AvI hatI. pUjya mahArAjazrInA maMgaLAcaraNa bAda zrI jayadevabhAI bhojaka ane sAthIdAroe bAgezrI rAgamAM anaMtarAya Thakkara (zAhabAjha) racita tuja vINAnI divya brahma mIMDa jyAM bajI rahI, brahmanI prathama uSA jagata pare UgI rahI' e paMktiothI AraMbhAtuM sarasvatIgAna rajU karyuM hatuM. vidvatparicaya : te pachI pUjya A.zrI pradyumnasUrijInI IcchAthI sau upasthita vidvAnoe saMkSepamAM svaparicaya Apyo hato. A beThakanuM saMcAlana samAroha-saMyojako kAntibhAI bI. zAha ane kIrtidA jozIe karyuM hatuM. prastAvanA : kAntibhAI zAha : prAstAvika vaktavyamAM kAntibhAI zAhe jaNAvyuM ke "pU. mahArAjazrInI IcchA AjanA A samArohane occhavA rUpe manAvavAnI hatI, to ghaNA samayathI, jayaMtabhAInI IcchA AvA prasaMgane nimitte goSThinuM Ayojana karavAnI hatI. pahelI beThakamAM pUjya mahArAjazrIno abhilASa phaLato ApaNe nihALyo,
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina gUrjara kavio H viocana ane pUrNAhuti-samAroha ahevAla to atyAre A bIjI beThakamAM jayaMtabhAInA svapnane sAkAra thatuM ApaNe joIe chIe. Ama banne mahAnubhAvonI icchA saMtoSAtI hoya eno eka samAroha-saMyojaka tarIke mAro AnaMda huM atre pragaTa karuM chuM. goSThinuM Ayojana karatI vakhate jayaMtabhAInA manamAM eka bAbata to nizcita hatI ke kevaLa be-cAra vidvAno kramazaH AvIne nibaMdhavAcana karI jAya ne beThaka pUrI thAya ema nahIM, paNa goSThinA mukhya viSayanAM vividha pAsAMone dhyAnamAM rAkhI enA peTAviSayo aMge keTalAka vidvAno carcAno prAraMbha kare, pachI e carcA khullI mukAya, upasthita sau vidvAno emAM svecchAe sAmela thaI potAnAM maMtavyo rajU kare, e carcAmAMthI aMte kazuMka evuM nakkara nIpajI Ave ke carcAnA e tAraNamAMthI koI nirNaya tarapha jaI zakAya ne zakya hoya to e aMge kAMIka jAherAta karavA bhaNI paNa jaI zakAya.' 'goSThi'nAM prAraMbhika vaktavyo : (DaoN. kanubhAI zeTha, prA. jayaMta koThArI, DaoN. ratilAla borIsAgara, DaoN. zirISa paMcAla) - goSThinA mukhya viSayane cAra vibhAgomAM vaheMcavAmAM Avyo hato. e cAra viSaya-vibhAgo vize prAraMbhika vaktavyo rajU karavA mATe DaoN. kanubhAI zeTha, prA. jayaMtabhAI koThArI, DaoN. ratilAla borIsAgara ane DaoN. zirISa paMcAlane AmaMtraNa apAyuM hatuM. emAMthI DaoN. zirISa paMcAla saMjogovazAt upasthita rahI zakyA nahotA. paNa emaNe emanuM vaktavya likhita svarUpe mokalI ApyuM hatuM je kAntibhAI zAhe vAMcI saMbhaLAvyuM hatuM. A vidvAnono AraMbhamAM kAntibhAI zAhe TUMko paricaya karAvyo hato. prAraMbhika vaktavyo kramazaH A pramANe rajU thayAM hatAM. 1. hastaprata bhaMDAro vartamAna sthiti ane have pachInuM kArya : DaoN. kanubhAI zeTha 2. mudrita hastaprata sUcionI samIkSA ane sUcano H prA. jayaMta koThArI 3. madhyakAlIna gujarAtI sAhityanI saMpAdanapravRtti ane have pachIno kAryakrama DaoN. ratilAla borIsAgara Aja sudhInI : 4. madhyakAlIna gujarAtI sAhityanI prakAzanapravRtti ane have pachIno kAryakrama : DaoN. zirISa paMcAla Aja sudhInI -- 12223 -- A cAreya vaktavyo mATe juo A pustikAnAM pRSTha 33thI 65 khullI carcA : 13 A cAreya vaktavyonI rajUAta bAda carcA khullI mukAI hatI. samaya maryAdita hovAthI pUraka carcAmAM sAmela thanAra vidvAnone mAtra mukhyamukhya
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 eka abhivAdana-occhava, eka goSThi muddAonI ja rajUAta karavA vinaMtI karAI hatI. carcAmAM nIcenA vidvAnoe bhAga lIdho hato. Do. baLavaMta jAnI, DaoN. ramaNalAla pAThaka, Do. aruNodaya jAnI, DaoN. ke. Ara. caMdrA, DaoN. ramaNa sonI, Do. kanubhAI jAnI, DaoN. zAntilAla AcArya, prA. narottama palANa, zrI kulInacaMdra yAjJika ane zrI harSada trivedI. khuillI carcAnAM vaktavyo mATe juo A pustikAnAM pR. 66thI 71] pratibhAva ane tAraNa : zrI jayaMta koThArI : A vidvAno dvArA thayelI prAraMbhika ane khullI carcAnAM tAraNo ane te paranA potAnA pratibhAvo adhyakSasthAnethI pra. jayaMtabhAI koThArIe rajU karyA hatAM. A carcAne anuSaMge have ApaNe saue zuM karavuM joIe e aMge emaNe keTalAMka jarUrI sUcano paNa karyA hatAM. carcAnA tAraNo rajU karatA zrI jayaMtabhAInA adhyakSIya vaktavya mATe juo A pustikAnAM pR. 70thI 71.] samApana : A. zrI vijayapradyumnasUrijI : te pachI pUjya A.zrI vijayapradyumnasUrijIe potAnA samApana-vaktavyamAM jUnI hastapratonAM saMzodhana-saMpAdananI A dizAmAM kAma karanArAone pUratI sagavaDo maLI rahevAnI bAMhedharI ApI. A dizAmAM rasa lenArAonI bIjI beThaka potAne tyAM karavA mATe saurASTra yuni.nA DaoN. baLavaMta jAnIe nimaMtraNa ApyuM hatuM. saMsthA vatIthI zrI naTubhAI zAhe karelI AbhAravidhi sAthe AjanA A samArohanI bIjI beThaka samApta thaI hatI.