Book Title: Jain Dharm me Tapa ka swarup
Author(s): Amrutchandra Muni
Publisher: Z_Mahasati_Dway_Smruti_Granth_012025.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210766/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoratapasvI muni amRtacaMdra 'prabhAkara' anAdikAlika karmoM se Abaddha AtmA malina ho jAtA hai| ataH jJAnI puruSoM ne apanI-apanI mAnyatA ke anusAra aneka saMzuddhi ke upAya prastuta kiye haiN| jaina dharma meM 'tapa' ko Atmazuddhi kA mahatvapUrNa kAraka mAnA jAtA hai| jaise- suvarNa agni meM tapa kara, vizuddha hokara atyadhika camaka prApta karatA hai vaise hI tapa rUpI agni se pariSkRta hokara mAnava kA vyaktitva nikharatA hai, AtmA kA sauMdarya jhalakatA hai| 'tapa' vaha prakriyA hai, jisase mAnava svarUpa ko pAne ke liye agrasara hotA hai tathA use sahaja rUpa meM prApta bhI kara letA hai| jaina dharma meM tapa kA svarUpa jaina dharma meM tapa kA vizleSaNa atIva vizada rUpa meM huA hai jisakA saMkSipta svarUpa isa laghunibaMdha ke mAdhyama se prastuta karane kA merA prayAsa hai - 1 tapa kI vyAkhyAyeM 'tapa' zabda tap tapane dhAtu se niSpanna huA hai jisakA artha hai - tapAnA / tapanA / 'tapa' zabda kI vyAkhyAyeM aneka AcAryoM ne kI haiN| jainAgamoM ke prasiddha cUrNikAra jinadAsa gaNImahattara ne tapa kI vyutpattijanya paribhASA karate hue kahA hai / tapyate aNeNa pAvaM kammimiti tavo?? arthAt jisa sAdhanA se duSkRta karmoM kA kSaya hotA hai- use tapa kahate haiM / AcArya abhayadevasUri ne 'tapa' kA niruktilakSya artha prastuta kiyA hai / rasarudhimAMsa meM do'sthi gajjAzukrANyanena tapyaMte karmANi vADazubhAni ityatastapo nAma niruktaH / - jisa sAdhanA se zarIra ke rasa, rakta, mAMsa haDDiyA~, majjA zukra Adi tapa jAte haiM, sUkhe jAte hai, vaha tapa hai tathA jisake dvArA azubha karma jala jAte hai, vaha 'tapa' kahalAtA hai / AcArya malaya giri ne kahA hai / 1. 2. 3. tApayati aSTaprakAra karma - iti tapaH / nizItha carNi 46 sthAnAMga vRtti - 5 Avazyaka malayagirI, khaNDa 2 adhyayana 1 (234) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt jo ATha prakAra ke karmoM ko tapAtA hai, unheM kSINa karatA hai - use tapa kahate hai| umAsvAti ne kahA hai| icchA nirodhastapaH icchAoM para niyaMtraNa karanA tapa hai| isa prakAra tapa kI niruktiyoM evaM paribhASAoM ke parizIlana se jJAta hotA hai ki 'tapa' vaha sAdhanA hai jisake dvArA manuSya iMdriya tathA mana ko niyaMtrita karake, viSayoM kI tarapha se parAGmukha karake, aMtarmukhI banA detA hai jisase Atma darzana sulabha ho jAtA hai| tapa kA mahatva ... zramaNa saMskRti tapa pradhAna saMskRti hai| zramaNazabda kI vyutpatti bhI tapa paraka hai-| zrAmyati tapasA khidyati iti kRtvA zramaNoM vaacyH| arthAt jo zrama karatA hai| tapasyA karatA hai vahI 'zramaNa' kahalAtA hai| uttarAdhyayana meM tapa ke mahatva para prakAza DAlate hue kahA gayA hai / tavo joI jIvo joiThANaM, jogA suyA sarIraM krisNg| kammehA saMyamajoga saMtI hogaM huSAmi isiNa pstthN|| arthAt tapa jyoti hai, agni hai| jIva jyoti sthAnika hai| mana, vacana, kAyA ke yoga-suvA-Ahuti dene kI kar3achI hai, zarIra kArISAMga = agniprajvalita karane kA sAdhana hai, karma jalAye jAne vAlA Idhana hai, saMyama yoga zakti pATha hai| maiM isa prakAra kA yajJa karatA hU~, jise RSiyoM ne zreSTha batAyA hai| AcArA Gga meM tapa ko karmamUla zodhaka batAte hue kahA gayA hai| jahU khalu mailaM vatthaM sujjhae udagAiehi dvvehi| evaM bhAvuvahANeNaM sujjhae kmmttttvihN|| jisa prakAra jala Adi zodhaka dravyoM se malina vastra bhI zuddha ho jAtA hai, usI prakAra AdhyAtmika tapa sAdhanA dvArA AtmA jJAnAvaraNAdi aSTavidha karma mala se mukta ho jAtA hai| tapa kA vargIkaraNa 4. sUtrakRtAMga 1/16 kIlIkA AcArya zIlAMka (235) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana ko suvikasita evaM paripUrNa banAne ke liye tapa kI mahatI AvazyakatA hai| tapa meM vaha asIma zakti hai jisase jIvana-jIvana banatA hai| tapa ke aneka bheda ho sakate haiM kiMtu sUkSma rUpa se do prakAra meM vibhAjita kiyA gayA hai| . so tavo duvile vutto bahirabbhataro thaa| tapa do prakAra ke hote hai| 1. bAhya tapa 2. AbhyaMtara tapa bAhya tapa jisa tapaH sAdhanA kA sambandha zarIra se adhika pratIta hotA hai use bAhya tapa kahate hai| jaise - upavAsa, pratyAkhyAna aadi| bAhya tapa 6 prakAra kA hai-| 1. anazana, 2. UnodarI, 3. bhikSAcarI, 4. rasaparityAga, 5. kAyakleza, 6. sNliintaa| AbhyaMtara tapaH AbhyataMra tapa kA sIdhA saMbaMdha AtmA se hotA hai| isake bhI 6 bheda svIkAra kiye gaye hai| 1. prAyazcita, 2. vinaya, 2. vaiyAvRtya, 4. svAdhyAya, 5. dhyAna, 6. kaayotsrg| kucha loga aisA socate hai ki bAhya tapa gauNa hai paraMtu yaha nitAMta bhrAMta dhAraNA hai, nirmUla vicAraNA hai kyoMki bAhya tapa kI dRr3hatA na hone para AbhyaMtara tapa sahaja saMbhAvya nahIM hai aura hA~ yaha bhI satya hai ki AbhyaMtara tapa ke abhAva meM bAhya tapa kI vyarthatA spaSTa hai| uttarA nanyaMgana 3/7 (236)