Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma meM tapa sau. sunIlA nAhara jaina saMskRti tapa pradhAna saMskRti hai / jIvana ko jIvaMta evaM AtmA ko tejomaya banAne meM tapa kA mahatvapUrNa sthAna hai| 'tavassA kammaM khavaI' tapa ke mAdhyama se anaMta saMcita karma kSaNamAtra meM naSTa ho sakate hai| uttarAdhyayana sUtra meM nami maharSi ne brAhmaNa ke rUpa meM parikSArtha Aye iMdra se kahA tava nArAya jutteNa, bhittUNaM kamma -kaMcuyaM tapa ke lohabANa se karma rUpI kavaca ko cIrakara sAdhaka vAstavika vijaya prApta kara saMsAra - sAgara se pAra usa divyaloka meM pahuMca jAtA hai jahAM Adhi, vyAdhi evaM upAdhi kA nAma bhI nahIM hai| jahAM sadA zAzvata, akhaMDa, avibhAjya, alaukika AnaMda kI upalabdhi hotI hai / tAraka prabhu mahAvIra ne kahA evaMtu saMjayassAvi, pAvakammaM nirAsave bhava koDi saMciyaM kammaM, tavassA nijjarijjaI !! utta. 30/6 sAdhaka sAdhanA ke kSetra meM bar3hate hue kadamoM se tapa dvArA pApa karmoM ko roka detA hai tathA jo karor3oM janmoM ke saMcita karma va kusaMskAra hai unheM tapazcaryA ke dvArA naSTa kara detA hai / dhammo maMgala mukkiTThe, ahiMsA saMjamo tavo / dharma utkRSTa maMgala hai, ahiMsA, saMyama, tapa yahI dharma hai Atmazuddhi aura karmanAza ke lie tapa eka amogha sAdhana hai| tapa se aneka laukika siddhiyAM bhI prApta hotI hai eka kavi ne kahA hai / kAMtAraM naM yathotaro jvalayituM, dakSodavAgni binA / dAvAgni na yathetaro zamayituM zakto vinAmbhodharam niSNAtaM pavanaM binA nira situM, nAnyo yathAmbhodharam karmodha tapasA binA kimaMpara hartuM samarthoM tathA vana ko jalAne meM dAvAgni ke sivA koI anya samartha nahIM hai usa dAvAgni ko megha bujhA detA hai usa megha ko bhI vAyu ur3A detA hai| isI prakAra tapa karmamala ko jalAtA hai aura viSaya, kaSAyAgni kA zamana karatA hai, vAyu ke samAna ur3A detA hai| bhAva yaha hai ki tapa se karmamala samUla rUpa se naSTa ho jAtA hai| (250)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ , 'tavasA parisujjhaI' tapa se pUrva saMcita karmoM kA kSaya hokara AtmA kI zuddhi hotI hai| tapa se AtmA ke karmoM kI nirjarA hotI hai| tapa ke lie samaya Rtu Adi kA baMdhana nahIM kyoMki tapa AtmA ko AnaMdita karane kA hetu hai| tapa to gaMgA kI pavitratama dhArA kI bhAMti hai jo sAgara (mokSa) meM milakara hI apane astitva kI saphalatA svIkAra karatI hai| tapa meM eka aisI zakti hai ki vaha pApa se dabI AtmA ko halkA karane kI prakriyA hai jisa prakAra kuMdana ke prayoga se sonA nikharatA jAtA hai, vaha mUla rUpa meM AtA hai| usI prakAra aharniza tapa kA jIvana meM svAbhAvika rUpa se utara jAne ke bAda vaha kSaNa dUra nahIM raha jAtA, jaba hama apane jIvana ke vartamAna kSaNa meM hI caramAnaMda sthiti se sarobAra hote hue mukti ke kSaNoM kA darzana kara skeN| tapa jaisA choTA sA zabda apane Apa meM va jIvana meM utarane hetu itanA gaMbhIra va rahasyAtmaka hai ki jaise agni kUr3A karkaTa ke Dhera ko jalAkara vaha jagaha svaccha karane meM samartha ho jAtI hai| ThIka vaise hI caMcala mana se AcchAdita anAdikAla ke kriyAkalApoM se pApa meM dabI yaha AtmA ko usake sahI astitva meM prastuta kara usake prakAza se cAroM aura prakAzya vikIrNa karane meM samartha ho jAtI hai| tapa eka aisI agni hai jo bhItara ekatra hae avAMchita tatvoM ko jalA DAlatI hai| pariNAmataH cetanA kA UrvArohaNa honA saMbhAvita hotA hai aura sAdhaka apane jIvana meM zAMtimaya AnaMdAnabhati meM samAhita hotA hai| bha. mahAvIra kA tapa kI ora yahI saMketa thA ki apanI jIvanIzakti UrjA bAhara pravAhita na hokara aMdara Thahara jaay| ata: cetanA kA aMtamukhI pravAha hI tapa hai| __ tapa eka aisA sarala niyama hai jisake sahAre hama apanI iMdriyoM ko vaza meM karane kA mArga prazasta karate haiN| iMdriyA vaza meM hone se mana bahirmukhI banane ke bajAya aMtarmukhI banatA hai| usakI dRSTi zanaiH zanaiH itanI nirmala hotI jAtI hai ki AtmA ko nirmala banAne meM agrasara ho jAtA hai| tapa kA uddezya hai iMdriyoM kI uttejanA para vijaya prApta karanA, nidrA vijayI honA aura svAdhyAya dhyAna meM nirAbAdha pravRtta rhnaa| AcArya kuMdakuMda ne yahAM taka likhA hai ki "vaha jaina zAsana ko nahIM jAna sakatA jo AhAra vijayI, nidrAvijayI, aura Asana vijayI nahIM hai| pramAda, viparyaya, vikalpa nidrA aura smRti ye pAMca vRttiyoM ke kAraNa citta zuddha nahIM rahatA aura azaddha citta meM paramAtmA kA avataraNa nahIM hotaa| ataH saphalatA ke caraNa cUmane tapa kI zaraNa meM jAnA nitAMta Avazyaka hai| jisa prakAra ghanaghora kAlI ghaTA ko vAyu kA tIvra jhoMkA bikhera detA hai usI prakAra tapa karma rUpI bAdala ko chinna bhinna kara detA hai| bha. mahAvIra ne kahA hai| sauNI jaha paMsuguMDiyA, vihuNiya dhaMsayaI siyaM rayaM! evaM davi ovahANavaM kammaM khavai tavassi mAhaNe!! sU.kR. 1/2/1/15 "jisa prakAra zakunI pakSI apane pairoM ko phar3aphar3A kara apane Upara lagI dhUla jhAr3a detA hai, usI prakAra tapasyA dvArA mumukSu apane AtmapradezoM para lagI huI karma-raja ko dUra kara detA hai| "tapa ke mAdhyama se AtmA pApoM se mukta hotI hai| AtmA para car3he karma AvaraNa dUra hote hai| tapa ke dvArA kaThina se kaThina kArya bhI sarala ho jAte hai lekina tapa ihaloka yA zlAghA, prazaMsA nimitta nahIM karanA cAhie kevala tapa karma nirjarA hetu karanA caahie| (251)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapa ko bha.mahAvIra ne 2 bhAgoM meM vibhakta kiyA bAhya-tapa va AMtarika tp| ye bheda kevala aupacArika hai| sthUla va sUkSma zarIra kI bhAMti ye bhI saMyukta hai| bAhya tapa ke prakAra meM anazana, UnodarI, vRttisaMkSepa, rasa-parityAga, kAyAkleza, pratisaMlInatA tathA AMtarika prakAra meM prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, dhyaan| dhyAnAdhyayana meM AcArya jinabhadragaNi kahate hai= "mokSa ke do mArga hai- saMvara aura nirjraa| unakA mArga hai tapa aura tapa kA pradhAna aMga hai-dhyaan| isalie mokSa kA mukhya sAdhana dhyAna hai| jaina darzana anusAra mokSa ke do hetu hai eka saMvara aura dUsarA nirjraa| saMcita karmoM kA AtmA se pRthaka ho jAnA 'nirjarA' hai "saMvara' se yadyapi navIna karmoM kA AnA ruka jAtA hai tathApi purAtana karma to AtmA meM saMcita hI rahate hai unako hI dUra karane ke lie AtmA ko vizeSa prayAsa karane kI AvazyakatA hotI hai kyoki ve eka sAtha AtmA ke vilaga nahIM ho jAte, apitu krama 2 se dUra hote haiN| 'nemicaMdrikA' vi ne saphala nirjarA kI prApti ke lie AtmadhyAna arthAta tapazcaryA ko anivArya mAnA hai| tapa dvArA karma zrRkhaMlA chinna bhinna hotI hai aura jIva muktatA kI ora bar3hatA hai| sArAMza meM tapa hameM caramabiMdu taka pahuMcAne kI saphala sIr3hI hai| * * * * * ciMtaka kaNa * prema kA kSetra saMkucita nahIM balki AkAza kI taraha vizAla va vyApaka haiN| * prema kisI vATikA yA kArakhAne meM utpanna nahIM hotA; vaha to hRdaya kA udagAra hai| * prema kI saritA meM bahakara hI jana-jana ko prema kA saMdeza denA kAragara hotA hai| prema vATikA meM anekoM puSpa khile hue hai, usa vATikA meM svayaM jAkara hI usa puSpa rUpI prema saurabha se hama jIvana ko mahakA sakate haiN| * parama viduSI mahAsatI cammAkuMvara jI ma.sA (252)