Book Title: Jain Dharm ka Swaroop
Author(s): Vijayanandsuri
Publisher: Z_Vijyanandsuri_Swargarohan_Shatabdi_Granth_012023.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210750/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma kA svarUpa - AcArya zrI vijayAnaMda sUri (AcArya zrImad vijayAnaMda sUrIzvarajI mahArAja kI sabase choTI pustaka 'jaina dharma kA svarUpa' hai / sAmAnya loga jo jaina dharma kA saMkSipta aura jaldI hI paricaya prApta karanA cAhate haiN| unake lie yaha pustaka likhI gaI hai| eka prakAra se yaha jaina dharma paricaya lekha hai / use yahAM unhIM kI bhASA meM jasa kA tasa prakAzita kara rahe haiN| isase unakI bhASA aura prastuti kA prAthamika paricaya milatA hai|) yaha saMsAra dravyArthika naya ke mata se anAdi anaMta sadA zAzvatA hai, aura paryAyArthika naya ke mata se samaya samaya meM utpatti aura vinAzavAna hai, isa saMsAra meM anAdi se do-do prakAra kA kAla pravartatA hai, eka avasarpiNI, aura dUsarA utsarpiNI, jisameM dina pratidina Ayu, bala, avagAhanA pramukha sarva vastu ghaTatI jAtI hai tisa kAla kA nAma avasarpiNI kahate haiN| aura jisameM sarva acchI vastu kI vRddhi hotI jAtI hai, tisakA nAma utsarpiNI kAla kahate haiN| ina pUrvokta donoM kAloM meM kAlake kare chai chai vibhAga hai, jisako are kahate haiN| avasarpiNI kA prathama sukhama sukhama 1, sukhama 2, sukhama dukhama 3, dukhama sukhama 4, dukhama 5, dukhama dukhama 6 hai / utsarpiNI meM chahoM vibhAga ulaTe jAnane / jaba avasarpiNI kAla pUrA hotA hai, taba utsarpiNI kAla zurU hotA hai, isI taraha anAdi anaMta kAla kI pravRtti hai / pratyeka avasarpiNI utsarpiNI ke tIsare cauthe are meM caubIsa arhan tIrthaMkara arthAt saccedharma ke kathana karanevAle utpanna hote haiM / jo jIva dharma ke bIsa kRtyakartA hai, so bhavAMtaroM meM jaina dharma kA svarUpa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkara hotA hai, vaha bIsa kRtya yaha haiN| __ arihaMta 1, siddha 2, pravacana arthAt zrutavAn saMgha 3, guru dharmopadezaka 4, sthavira 5, bahuzruta 6 aura anazanAdi vicitra tapa karane vAlA tapasvI athavA sAmAnya sAdhu 7, ina sAtoM kI vAtsalyatA kare, arthAt inake sAtha anurAga kare, yathAvasthita guNa kIrtana kare, yathAyogya pUjA bhakti kare, to tIrthaMkara pada upArjana kare 7 / pUrvokta sAtoM padoM kA vAra-vAra jJAnopayoga kare, to tIrthaMkara pada upArjana kare 8, darzana samyaktva 9, jJAnAdi viSaya vinaya 10, ina donoM meM aticAra na lagAye, avazyameva karane yogya saMyama vyApAra meM aticAra na lagAve 11, mUlaguNa uttaraguNa meM aticAra na lagAve 12, kSaNa lavAdi kAla meM saMvega bhAvanA aura dhyAna kI sevanA kare 13, tapa kare, aura sAdhuoM ko ucita dAna deve 14, dasa prakAra kI vaiyAvRtya kare 15, guru AdikoM ko kArya karaNa dvArA citta meM samAdhi upajAve 16, apUrva jJAna grahaNa kare 17, zruta bhaktiyukta pravacana kI prabhAvanA kare 18, zrutakA bahumAna kare 19 yathAzakti dezanA, tIrthayAtrAdi karake pravacana kI prabhAvanA kare 20 / inameM se eka, do, tIna, cAra, utkRSTa bIsa padake sevane se jIva tIrthaMkara pada upArjana karatA hai / yaha kathana zrIjJAtA sUtrameM hai // jo jIva tIrthaMkara hotA hai, so nirvANa arthAt mokSako prApta ho jAtA hai, puna: saMsAra meM nahIM AtA hai, pUrvokta dharma kRtyoM ke karane se jitane tIrthaMkara pUrve ho gaye haiM, aura jitane Age ko hoveMge, voha sarva eka sarIkhA hI jJAna kathana karate haiM / tIrthaMkara do prakAra kA dharma kathana karate hai, zrutadharma 1, aura cAritra dharma 2, zruta dharma meM dvAdazAMga gaNipiDaga, aura cAritradharma meM sAdhu kA, aura gRhastha kA dharma // zrutadharma meM navatatva, Sadravya, SaTkAya, cAra gatiyoM kA varNana hai, tinameM prathama navatatva kA kiMcinmAtra svarUpa likhate haiN| jIva 1, ajIva 2, puNya 3, pApa 4, Azrava 5, saMvara 6, nirjarA 7, baMdha 8 aura mokSa 9, yaha nava tatva ke nAma haiN| jaina mata meM caitanya lakSaNa jIvakA hai, so jIva jJAnAdi dharmoM se kathaMcitta bhinna hai, kathaMcit abhinna hai| tathA vivRttimAn (vivRtti nAma pariNAma kA hai, tisake hone se jIva pariNAmI haiM; isa vAste naraka 1, tiryaMca 2, manuSya 3, deva 4, ina cAroM gatiyoM meM, tathA ekeMdriya 1 dvIMdriya 2, trIdiya 3, caturiMdriya 4, paMceMdriya 5 ina pAMcoM jAtiyoM meM vividha prakAra kI utpatti rUpa pariNAmoM kA jo anubhava karane vAlA, arthAt bhogane vAlA tathA zubhAzubha karmakA kartA, aura apane kare zubhAzubha zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha ... ... ... ... ... . . Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma kA bhoktA, aura sAdhana dvArA sarva karmakA nAza karake mokSapada ko prApta hone vAlA, dravyArthesadAanAdi, anaMta, avinAzI nitya, aura paryAyArthe aneka avasthAoM kI utpatti aura vinAzavAlA, aise pUrvokta vizeSaNa saMyukta hove tisako jainamata meM jIva kahate haiM (1) // ina pUrvokta sarva lakSaNoM se jo viparIta hove, arthAt jisameM caitanyAdi lakSaNa na hoveM, so ajIba :-dharmAstikAya 1, adharmAstikAya 2, AkAzAstikAya 3, pudgala, (paramANu se leke jo 2 varNa, gaMdha, rasa, sparza, zabdavAlA hai, so pudgala) 4, aura kAla 5 yaha pAMca dravya ajIba hai(2) // jisake udaya se jIva ko sukha hove, so puNya (2) jisake udaya se jIva ko duHkha hove, so pApa(4) // mithyAtva 1, avirati 2, pramAda 3, kaSAya 4, aura yoga 5, ina pAMcoM kA nAma Azrava tatva pUrvokta Azrava kA jo nirodha karanA, so saMvara tatva hai(6) // karmoM kA arthAt spRSTa, baddha spRSTa, niddhatta aura nikAcita rUpa karake jo karma kA baMdha karA hai, tina karmoM ko tapa, cAritra, dhyAna, japAdi karake jIva se pRthak karanA, tisakA nAma nirjarA tatva hai (7) jIva aura karma ina donoM kA lolIya bhAva paraspara kSIra nIrakI taraha jo milApa honA, so baMdha tatva (8) // sthUla zarIra audArika, aura sUkSma zarIra tejas, kArmaNa ina sarva kA AtmA se jo sAdhana dvArA atyaMta viyoga arthAt phira jIva ke sAtha kadApi baMdha na hove, tisako mokSa tatva kahate haiM(9) // 3 SaTdravya ke nAma aura tinakA svarUpa likhate haiM / dharmAstikAya, jIva aura pudgala ke calane meM sahAyakArI, jaise machalI ke calane meM jala (1) // adharmAstikAya, jIva aura pudgala kI sthiti meM sahAyakArI, jaise raste meM paMthI ko AkAzAstikAya, sarva padArthoM ke rahane vAste avakAza detA hai, jaise berAko kuMDA (3) / vRkSa (2) / jaina dharma kA svarUpa 3 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAstikAya, caitanyAdi lakSaNoM vAlA, prathamajIva tatva meM likha Aye haiM // (4) pudgalAstikAya, kAraNa rUpa paramANuoM se le ke sarva kAryarUpavarNa, gaMdha, rasa, sparza, zabda, chAyA, Atapa, udyota, pRthivI, caMdra, sUrya, graha, nakSatra, tAre, naraka, svargAdi jo sthAna haiM, tathA pRthivIkAyika kA zarIra evaM jala, agni, pavana, vanaspati ke zarIra, yaha sarva pUrvokta pudgalAstikAyake kAya haiN| aura jitanA kathana jainamata ke yoniprAbhRtAdi zAstroM meM, tathA jo jo dRzyamAna vastuoM meM ulaTa palaTa ho rahA hai aura jo vidyamAna sAyaMsa vidyA se vicitra prakAra kI vastu utpanna hotI hai, yaha sarva pudgalAstikAya kI zakti se ho rahA hai(5) / jo ve se purAnA Adi jagat vyavasthA kA nimitta hai, so kAladravya hai // jainamata meM che (6) vastuoM ko jIva sahita mAnate haiM, jinako SaTkAya kahate haiM, tinake nAma aura svarUpa likhate haiM / pRthivI kAya 1, apkAya, 2, taijaskAya 3, vAyukAya 4, vanaspatikAya 5, aura trasakAya 6 / inameM jo pRthivI hai, so sarva ekeMdriya arthAt sparzaneMdriyavAle asaMkhya jIvoM ke zarIroM kA piMDa hai para isa pRthivI ke jisa bhAga Upara agni, kSAra, tApa, zItAdikA milApa hotA hai, tisa bhAga ke jIva mRtyu ho jAte hai, aura tina jIvoM ke zarIra raha jAte haiM, tisako acitta pRthivI kahate haiM / isa pRthivI meM samaya samaya asaMkhya jIva utpanna hote haiM, aura asaMkhya jIva mRtyu hote haiM, para yaha pRthivI pravAha se isI taraha anAdi anaMta kAla taka rhegii| caMdra, sUrya, tAre Adi sarva isI taraha jAna lene (1) pAnI hI jina jIvoM kA zarIra hai, so apakAyika hai / 1 jagat meM jitanA pAnI hai, sarva asaMkhya jIvoM ke zarIra kA piMDa hai, agni Adi zastroM ke lagane se acitta akAya kahI jAtI hai, anyathA sarva jala sajIva hai(2) // skAya so agni / agni asaMkhya jIvoM ke zarIra kA piMDa hai, jaba agni ke jIva mRtyu ho jAte haiM, taba koyale bhasmAdi jIvoM ke zarIra kA piMDa raha jAtA hai(3) // 1 pavana bhI asaMkhya jIvoM ke zarIra kA piMDa hai, pavana ke jIvoM kA zarIra naitra se dekhane meM nahIM AtA hai / aura paMkhe Adi se jo pavana hotI hai, tisa pavana meM jIva nahIM hote haiN| kyoMki so asalI pavana nahIM hai kiMtu paMkhe Adi kI preraNA se pudgaloM meM pavana sadRza pariNAma hone se pavana mAlUma hotI hai (4) / vanaspatikAya, jo kaMdamUla, kAI, pramukha vanaspati hai, tinameM anaMta jIva haiM, aura jo vRkSAdi vanaspati hai, tinameM asaMkhya jIva haiN| jisa vanaspati ko agni Adi zastra kA saMbaMdha hove, aura jo vanaspatisUka jAve, so vanaspati ke jIvoM kA zarIra hai| kiMtu vanaspati ke jIva tinameM nahIM zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha 4 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) / yaha pUrvokta pRthivI, ap, taijas, vAyu, vanaspati pAMcoM kAya meM kevala eka sparzedriya hai, isa vAste ina pAMcoM kAya ke jIva ekeMdriya kahe jAte haiM, inakA vistAra se svarUpa prajJApanA sUtra meM hai, aura ina pAMcoM meM jIva kI siddhi ke pramANa kA svarUpa AcArAMga sUtra kI niyukti meM hai, aura ina pAMcoM ke jIva samaya samaya meM paraspara marake utpanna hote haiN| trasakAya, tisameM dvIMdriya, trIMdriya, caturiMdriya, paMceMdriya, ina cAroM jAti ke jIvoM ko trasakAya kahate haiN| anyamata vAle vanaspati ko pRthivI ke aMtarbhUta mAna ke pRthivI, jala, agni, pavana inako cAra tatva vA cAra bhUta mAnate haiM, taise jainamata meM nahIM mAnate haiN| jainamata meM to inako jIva aura jIvoM ne zarIrapaNe anaMta paramANu grahaNa karake karmoM ke nimitta se asaMkhya zarIroM kA jo piMDa racA hai, soI pRthivI Adi pAMca hai, aisA mAnate haiN| aura yaha pAMco pravAhase anAdi se pahale 2 jIva mRtyu hote jAte haiM, aura tina hI zarIroM meM vA anya zarIroM meM navIna jIva inahI pAMcoM meM se marake (paryAya badala ke) utpanna hote haiM, aura tinajIvoM ke vicitra prakAra ke karmodaya se vicitra prakAra ke raMga rUpa haiM, aura inake zarIra meM jo paramANuoM kA samUha hai, tinameM anaMta taraha kI zaktiyAM haiM, aura tinake paraspara milane se aneka prakAra ke kArya jagat meM utpanna hote haiM, aura inake paraspara milane meM kAla 1 svabhAva 2, niyati 3, karma 4, udyama paraspara kI preraNA 5, ina pAMcoM zaktiyoM se padArthoM ko milane se vicitra prakAra kI racanA anAdi pravAha se huI hai, aura hovegii| yaha pAMca zaktiyAM jar3a caitanya padArthoM ke aMtarbhUta hI hai, pRthak nahIM / isa vAste isa jagat ke niyamoM kA niyaMtA, aura kartA Izvara ko nahIM mAnate haiM, kiMtu jar3a caitanya padArthoM kI zaktiyAM hI kartA aura niyaMtA hai / jainamata meM cAragati mAnate haiN| narakagati 1, tiryaMca gati 2, munuSya gati 3, aura deva gati 4, inameM se naraka usako kahate hai, jisameM jIvoM ko ni:kevala duHkha hI hai, kiMcinmAtra bhI sukha nahIM hai, ina narakavAsiyoM ke rahane kA sthAna sAta pRthiviyoM meM mAnate haiM, tinake nAma rala prabhA 1, zarkaraprabhA 2, vAluprabhA 3, paMkaprabhA 4, dhUmaprabhA 5, tamaHprabhA 6, tama: tama: prabhA 7 / yaha sAtoM pRthiviyAM adholoka meM mAnate hai, aura ina pRthiviyoM kA paraspara aMtarAdi sarva svarUpa prajJApanAdi zAstroM meM hai, ina sAtoM pRthiviyoM ke rahanevAle jIvoM ko narakagatiyeM kahate haiM, tinake dukhoM kA svarUpa prajJApanA, prazna vyAkaraNa sUtrakRtAMgAdi sUtroM meM hai1)| pRthivI, jala, agni, pavana, vanaspati, dvIMdriya, trIMdriya, caturiMdriya, aura gAya, bhaiMsa, ghor3Adi jaina dharma kA svarUpa Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMceMdriya, yaha sarva jIva tiryaMcagati meM gine jAte haiM 2) // manuSyagati meM sarva manuSya gine jAte haiN| 3) devagati meM cAra jAti ke devatA gine jAte haiM, tinake nAma-bhuvanapati 1, vyaMtara 2, jyotiSI 3, aura vaimAnika 4 / tinameM se bhuvanapati, aura vyaMtara, yaha donoM jAti ke devatA isahI pRthivI meM rahate haiM? 2) // jyotiSI devatA, sUrya, caMdra, graha, nakSatra, tAre jo AkAza maMDala meM hameM dekhane meM Ate haiM, tinameM sUrya aura caMdra tiryag loka meM asaMkhya hai, aura maMgala Adi aTThAsI 88 jAti ke graha, abhijitAdi aTThAIsa 28 jAti ke nakSatra, aura tAre yaha sarva tiryagloka meM asaMkhya hai, yaha sarva jyotiSI devatA rUpa tIsarI jAti kA devaloka hai(3) // ___ cauthA bheda vaimAnika devatAoM kA hai| jyotiSI devatAoM ke Upara asaMkhya kor3A kor3I yojana ke aMtare saudharma 1, IzAna 2, yaha do devaloka barAbara barAbara haiM / tinake Upara asaMkhya yojana ke aMtare sanatkumAra 3, mAheMdra 4, yaha do devaloka haiM / isI taraha asaMkhya 2 yojana ke aMtare agale Uparale svarga haiM, tinake nAma-brahma 5, laMtaka 6, zukra 7, sahasrAra 8, Anata 9, prANata 10, aruNa 11, acyuta 12, inake Age nava graiveyaka devaloka tinake nAma-bhadra 1, subhadra 2, sujAta 3, somanasa 4, priyadarzana 5, sudarzana 6, amogha 7, suprabuddha 8 yazodhara 9, inake Upara pAMca anuttara vimAna barAbara haiM, tinake nAma-pUrva dizA meM vijaya 1, dakSiNa meM vaijayaMta 2, pazcima meM jayata 3, aura uttara meM aparAjita 4, ye cAroM dizA meM haiM, aura inake madhya meM sarvArthasiddha 5, yaha chabbIsa 26 svarga vaimAnika devatAoM ke haiN| ina sarva devatAoM ke bhuvana. nagara, vimAnAdikoM kA svarUpa, laMbAI, caur3AI aura yaha sarva AkAza meM kisa taraha khar3e haiM, aura tina meM rahane vAle devatAoM ko kaise sukha hai, tathA tinakI Ayu, avagAhanA, ityAdikoM kA vistAra sahita varNana prajJApanAsUtra, saMgrahaNI sUtrAdikoM meM hai // sarvArthasiddha vimAna se Upara teraha 13 yojana ke aMtare lokAMta hai / tisa lokAMta AkAza ko jaina mata meM siddha kSetra kahate haiM / tisa AkAza kSetra meM muktAtmA rahate haiM / tinake Upara aloka hai, aloka usako kahate haiM, jo ni:kevala AkAzamAtra hai| tisameM dharmAstikAya, adharmAstikAya, jIvAstikAya, pudgalAstikAya, aura AkAza ye pAMcoM dravya nahIM haiM / isaloka ke cAroM tala Upara nIce jo ni:kevala AkAza hai, tisako aloka kahate haiM, so aloka anaMta hai / ise jar3a caitanya kI gati na huI, na hovegii| cAroM jAti ke devatAoM meM jaise jaise zubhakarma jo karate haiM, tinakI preraNA se taisI taisI devagati utpanna hote haiM, yaha donoM lokAloka kisI ne bhI race nahIM haiM, kiMtu anAdi anaMta siddha haiM / iti devagati / zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainamata meM ATha karma mAnate haiM, tinake mAna jJAnAvarNIya 1, darzanAvarNIya 2, vedanIya, mohanIya 4, Ayu: 5, nAma 6 gotra 7, aMtarAya 8 / ina sarva karmoM ke madhyama 148 eka sau aDatAlIsa bheda haiN| ina karmoM kA vistAra sahita varNana SaT karmagraMtha, paMcasaMgraha, karmaprakRti, prajJApanAdi sUtroM meM hai // ___ karma usako kahate haiM, jinake prabhAva se sarva saMsArI jIva dehadhAraNa karake aneka prakAra kI sukha duHkhAdi avasthA bhoga rahe haiN| aura yaha karma svarUpa meM jar3a hai| jIvoM ke zubhAzubha kAma karane se anaMtAnaMta paramANuoM ke anaMta skaMdha AtmA ke sAtha saMbaMdha vAle hote haiM, tisako karma kahate haiN| jaise taila copar3e hue zarIra ke Upara sUkSma raja jama jAtI hai, aise hI pUrva kRta karmodaya se jIva meM krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSAdi cikaNatvatA se jar3akA saMbaMdha AtmA ko hotA hai| jaba vaha karma udaya hote haiM, taba tina ke sababa se jIva eka sau bAIsa taraha ke duHkha sukha bhogate haiN| ityAdi aneka taraha kA karma svarUpa jainamata meM mAnate haiM / atha jainamata kA sAmAnya se maMta-vyAmaMtavya likhate haiN| 1-arihaMta aura siddha ina donoM padoM ko paramezvara pada mAnate haiN|| 2-eka Izvara hai, aise ekAnta nahIM mAnate haiN| 3-Izvara ko sarva vyApaka nahIM mAnate haiM, paraMtu Izvara pada kI jJAyaka zakti ko sarva vyApaka mAnate haiM // 4-Izvara ko sRSTi kA kartA nahIM mAnate haiM / 5-saMsAra ko pravAha se anAdi mAnate haiM / 6-Izvara ko jagat kA niyaMtA nahIM mAnate haiN| 7-jagat kA niyaMtA jar3a caitanya kI kAla, svabhAva, niyati, karma, aura puruSArtha rUpa anAdi zaktiyoM ko mAnate haiN| 8-Izvara jIvoM ke zubhAzubha karma phala kA dAtA nahIM, para Izvara pada ko sAkSI jJAtR rUpa se mAnate haiM / 9-Izvara jo cAhe, so kara sakatA hai, aisA nahIM mAnate haiM / 10-Izvara ko jIvana mokSa avasthA meM arthAt trayodazama guNa sthAna meM dharmopadeza kA dAtA mAnate haiM paraMtu videha mokSa hue pIche nahIM / jaina dharma kA svarUpa Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11-Izvara kA jagat meM avatAra honA nahIM mAnate haiM // 12-mokSa pada ko anAdi anaMta mAnate haiM / 13-mokSapada meM anaMta AtmA mAnate haiM / 14-mokSapada AtmitvajAti karake eka hI mAnate haiM / 15-mokSAtmA sarva paraspara jahAM ekAtmA hai, tahAM anaMta AtmA haiM / dIpakoM ke prakAza kI taraha sthAnAMtara kI jarUrata nahIM // 16-jagadvAsI jIva aura mokSAtmA donoM svarUpa meM eka samAna haiM, paraM baMdhAbaMdha se bheda hai // 17-jagadvAsI AtmA zarIra mAtra vyApaka hai, sarva vyApaka nahIM // 18-jagadvAsI AtmA apane kare zubhAzubha karmoM se aneka taraha kI yoniyoM meM utpanna hotA hai / 19-jagadvAsI AtmA apane 2 nimittoM se karma phala bhoktA hai, anya koI phaladAtA nahIM // 20-jagat meM jar3a caitanya dravya anAdi haiM; kisI ke race hue nahIM haiN| 21-jagat meM jIva anaMtAnaMta haiM isase mokSa jAne se jIva rahita kadApi saMsAra nahIM hotA 22-jIva ke svarUpa, aura Izvara ke svarUpa meM eka sadRzatA hai // 23-karmoM ke saMbaMdha se jIva samala hai, aura karma rahita hone se Izvara nirmala hai / 24-aThAraha dUSaNoM se rahita hove, tisako deva, arthAt paramezvara mAnate haiM // 25-paMcamahAvratadhArI, samyaktva jJAna sahita zuddha prarUpaka ko guru mAnate haiM / 26-pUrvokta aThAraha dUSaNa rahita devane jo mukti kA mArga kahA hai, tisako dharma mAnate 27-dravya chai 6 mAnate haiM / 28-tatva 9 mAnate haiN| 29-kAyASaT 6 mAnate haiN| 30-gati cAra 4 mAnate haiM / zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31-jIva, aura ajIva do rAzI, arthAt isa jagat meM caitanya, aura jar3a, yaha do hI vastu pUrvokta jo sAmAnya prakAra se lekha likhA hai, isakA samyak svarUpa 4 cAra nikSepa, 7 saptanaya, 2 do pramANa syAdvAdasaptabhaMgI kI rIti se jAne, tisako zrutadharma kahate haiM, isa zrutadharma ke svarUpa kathana karane vAste hI dvAdazAMga gaNipir3aga zrutajJAna hai / isa pUrvokta kathana ko jo samyak prakAre zraddhe, tisakA nAma samyag darzana hai| yaha donoM hI (dvAdazAMgagaNipiDaga zrutajJAna, aura samyagdarzana) zrutadharma meM gine jAte haiN| yaha saMkSepa se zruta dharma kA svarUpa kathana kiyaa| tathA arihaMta paramezvara kI jo trikAla vidhi se pUjA karanI, tIrtha kI prabhAvanA karanI, vAtsalyatA karanI, ityAdika sarva samyaktva kI karaNI hai / atha dUsarA cAritradharma, so tIrthaMkaroM ne do prakAra kA kathana kiyA hai| ekasAdhu dharma 1, aura dUsarA gRhastha dharma 2 / tinameM sAdhudharma satraha 17 bhede saMyama-5 pAMcamahAvrata (prANAtipAtaviramaNa 1, mRSAvAdaviramaNa 2, adattAdAna viramaNa 3, maithuna viramaNa 4, aura parigraha viramaNa 5) krodha 1, mAna 2, mAyA 3, lobha 4, inakA tyAga / pAMca iMdriyoM ke viSaya se nivRtti 5 / manadaMDa 1, vacana daMDa 2, kAyAdaMDa 3, ina tInoM kA tyAga / eka sarva satraha 17 bheda saMyama ke pAle tathA kSamA 1, mArdava 2, Arjaya 3, nirlobhatA 4, lAghava akiMcanatA 5, satya 6, saMyama 7, tapa 8, zauca 9, aura brahmacarya 10 yaha dasa prakAra kA yati dharma pAle / 42 baitAlIza dUSaNa rahita bhikSA leve / rAtri ko cAroM AhAra (anna, pANI, khAdama svAdama) na kare / vAsI na rkhe| binA kAraNa eka grAma nagara meM sadA na rhe| kisI makAna kA vA celA, celI, zrAvaka, zrAvikA kA mamatva na rkhe| kisI prakAra kI binA kAraNa asavArI na kare / pakSI kI taraha apane dharmopakaraNa leke naMge pagoM se grAma nagaroM meM vihAra karake jagajjana cAroM vargoM ko dharmopadeza kre| dharma sunane vAloM ke pAsa se kisI prakAra kI car3hata na leve / bhikSA bhI thor3I thor3I bahuta gharoM se leve| bhikSA aisI leve, jisase bhikSA dene vAle ko kisI prakAra kI pIr3A na hove / cAturmAsa meM lakar3I ke pATa Upara, aura zeSa ATha mAsa meM bhUmi ke Upara zayana kare / jo koI zatrutA kare, tisakA bhI kalyANa cAhe / ityAdi aneka zubha guNoM karake saMyukta jo puruSa hove, tisa puruSa ko jainamata meM sAdhu mAnate haiN| aura tisakA jo kartavya hove tisako sAdhu kA dharma kahate haiN| yaha sAdhu dharma kA saMkSepa se kathana aba dUsarA gRhastha kA dharma saMkSepa se kathana karate haiM // gRhastha dharma do prakAra kA hai| aviratisamyag dRSTi 1, aura dezavirati 2 // avirati jaina dharma kA svarUpa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyag dRSTi usako kahate haiM; jo koI prakAra kI bhI virati (tyAga) nahIM kara sakatA hai| ni:kevala trikAla arihaMta kI pUjA karatA hai, aura ATha prakAra ke darzanAcAra ko niraticAra pAlatA hai / vaha AcAra yaha haiM / jinavacana meM zaMkA na kare 1 jinamata ke sivAya anya kisI mata kI vAMchA na kare 2, jinamata kI karaNI ke phala meM zaMkA na kare 3, kisI pAkhaMDI Adi ke maMtra, yaMtra, taMtrAdika kA camatkAra, RddhisatkAra, sanmAna, pUjA bhakti, ityAdi dekha ke mUr3ha, dRSTi arthAt jainadharmopari mana meM anAdara lAnA, so nahIM lAve 4, guNavaMta ke guNoM kI mahimA, stuti karake vRddhi kare 5, jo koI dharma se giratA hove, tisa ko hareka upAya se jinadharma meM sthira kare 6, jo apanA sadharmI hove, cAhe kisI jAti kA hove, tisakI apane priyakuTumba se bhI adhika azana, vasana, puSpa, taMbola, dhana, dAnAdi karake bhakti kare, tinakA nAma vAtsalya kahate hai| so sadharmI kI vAtsalyatA kare 7, tIrthayAtrA, ratha yAtrAdi mahotsava kare, jisase arihaMta sadAcAra Adare, dharmopadeza kare, jisase arihaMta bhASita dharma kI prabhAvanA ho / (jisake karane se jagat meM dharma kI dIpanA, vRddhi hove, usakA nAma prabhAvanA hai) 8 / yaha AThoM AcAra yathAzakti pAle / yaha avirati samyagdRSTi zrAvaka kA dharma saMkSepa se jAnanA // dezavirati zrAvaka kA dharma tIna prakAra kA hai / jo kartavya avirati samyag dRSTi kA Upara likha Aye haiM, so karttavya tInoM prakAra ke deza viratiyoM kA bhI hai, aura jo vizeSa hai, so likhate haiM / jaghanya 1, madhyama 2, aura utkRSTa 3 // tina meM jaghanya zrAvaka ke lakSaNa likhate haiN| jo jAna ke sthala jIva kI hiMsA na kare, madha (zarAba) mAMsAdi abhakSya vastuoM kA tyAga kare namaskAra mahAmaMtra ko dhAraNA kare, aura namaskAra sahita pratyAkhyAna kare, so jaghanya zrAvaka jAnanA 1, jo dharma yogya guNoM karI vyApta hove, SaTkarma, aura SaDAvazyaka sadA kare aura bAraha vrata dhAraNa kare, aise sadAcAra vAle gRhastha ko madhyama zrAvaka jAnanA 2, jo sacitta AhAra ko varaje, dina meM eka bAra bhojana kare, aura brahmacarya ko pAle, so gRhastha utkRSTa zrAvaka jAnanA // 3 // madhyama zrAvaka kA svarUpa kiMcit vistAra se likhate haiN| prathama dharma kI yogyatA ke eka bIsa (21) guNa hone cAhiye, so likhate haiN| gaMbhIra hove 1 / rUpavAn, saMpUrNAMgopAMga suMdara paMceMdriya pUrNa hove 2 / prakRti saumya, svabhAva se saumyAkAra vAlA hove 3 / lokapriya, yaha loka paraloka viruddha kAma na kare aura dAna zIlAdi guNoM karake saMyukta hove 4 / akrUra, akliSTa adhyavasAya mana kA malIna na hove 5 / bhIru, yaha loka zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha 10 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraloka ke apAya duHkhoM se DaratA huA niHzaMka adharma meM na pravartte 6 / azaTha, nizcadmAcAraniSTha kisI ke sAtha ThagI na kare 7 / sadAkSiNya, apanA kAma chor3ake bhI para kAma kara deve 8 / lajjAlu, akArya karane kI bAta suna ke lajjAvAn hotA hai; aura apanA aMgIkArakarA huA dharma sadanuSThAna kadApi nahIM tyAga sakatA hai 9 / dayAlu, dayAvAn, duHkhI jaMtuoM kI rakSA karane kA abhilASuka hotA hai, kyoMki dharma kA mUla hI dayA hai 10 / madhyastha, rAga dveSa vimuktabuddhi pakSapAta rahita 11, saumyadRSTi, kisI ko bhI udvega karane vAlA na hove 12 / guNarAgI, guNoM kA pakSapAta kare 13, satkathA, sapakSa yukta satkathA sadAcAra dhAraNe se zobhanika pravRtti ke kathana karane vAle jisa ke sahAyaka kuTumbIjana hoveM, arthAt dharma karate ko parivAra ke loka niSedha na kareM 14 / sudIrgha darzI, acchI taraha vicAra ke pariNAma meM jisase acchA kAma hove, so kArya kare 15 / vizeSajJa, sAra asAra vastu ke svarUpa ko jAne 16 / vRddhAnuga, pariNata matijJAna vRddha sadAcArI puruSoM ke anusAra cale 17 / vinIta, gurujana kA gaurava kare 18 / kRtajJa, thor3A sA bhI upakAra isa loka paraloka saMbaMdhI kisI puruSa ne karA hove, to tisake upakAra ko bhUle nahIM, arthAt kRtaghna na hove 19 / parahitArthakArI, anyoM ke ubhayaloka hitakArI kArya kare 20 / labdhalakSa, jo kucha sIkhe, zravaNa kare, tisake paramArtha ko tatkAla samajhe 21 // tathA SaTkarma nitya kare / vaha yaha hai : - deva pUjA 1 / guru upAstira / svAdhyAya3 / saMyama4 / tapa5 / dAna6 / tathA SaDAvazyaka kare, tinake nAma / sAmAyika | caturviMzatistava 2 | vaMdanaka3 / pratikramaNa4 / kAyotsarga5 / aura pratyAkhyAna 6 / tathA bAraha vrata dhAraNa kare, tina kA svarUpa nIce likhate haiM // saMkalpa karake niraparAdhI trasa jIva kI hiMsA kA tyaag| yaha prathama sthUla prANAtipAta viramaNa vrata // 1 // dvipada 1, catuSpadara, apada arthAt bhUmi Adi sthAvara vastu saMbaMdhI 3, ina kI bAbata mRSA (jhUTha bolane kA tyAga / koI puruSa mAtabara jAnake apanI dhana Adi vastu rakha jAve, jaba vaha mAMge, taba aisA nahIM kahanA ki tUM mere pAsa amuka vastu nahIM rakha gayA hai / aisA jhUTha nahIM bole4, kUr3IsAkSI arthAt jhUThI gavAhI na deve5 / yaha pAMca prakAra kA jhUTha na bole / yaha dUsarA sthUla mRSAvAda viramaNa vrata // 2 // sacitta dvipada catuSpadAdi 1; acitta suvarNa rupyAdi 2; mizra alaMkRta strI Adi 3; ti viSayaka corI kA tyAga / tathA koI dhana Adi sthApana kara gayA hove athavA kisI kA dabA huA dhana vA kisI kA par3A huA dhana; inako grahaNa na kre| yaha tIsarA sthUla adattAdAna viramaNa jaina dharma kA svarUpa 11 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata // 3 // jo strI para vivAhitA athavA saMgRhItA hove tiryaMcaNI, aura devI, tathA vezyA; inake sAtha maithuna sevane kA tyAga kare; aura svadArA saMtoSa aMgIkAra kare / yaha cauthA svadArAsaMtoSa parastrI viramaNa vrata // 4 // parigraha dhana dhAnyAdi nava prakAra kA, tisa kA sva icchA pramANa se adhika rakhane kA tyAga kare / yaha pAMcamA parigrahaparimANa vrata // 5 // ___SaThI dizA meM dharma kArya varjake zeSa apane vyApArAdi vAste amuka amuka dizA meM itane itane yojana uparAMta nahIM jAnA, aisA niyama aMgIkAra krnaa| yaha chaTThA dizA parimANa vrata 6 mAMsa, madirA, rAtri bhojanAdi bAIsa 22 abhakSya bhakSaNa kA tyAga kare, aura paMdaraha prakAra ke vANijya kA tyAga kare, vA parimANa kare / paMdaraha vANijya ke nAma:-aMgArakarma 1, vanakarma 2, zakaTakarma 3, bhATakakarma 4, sphoTaka karma 5, daMtavANijya 6, lAkSAvANijya 7, rasa vANijya 8, kezavANijya 9, viSavANijya 10, yaMtrapIDA 11, nilAMchanakarma 12, davadAna 13, sarovaradrahAdizoSa 14, aura asatIpoSa 15 inakA vistAra jainamata ke zAstroM se jAnanA yaha saptama bhogopabhoga vrata // 7 // apadhyAna karanA 1, pApopadeza karanA 2, hiMsAkAraka vastu denI 3, aura pramAdAcaraNa 4, yaha cAra prakAra kA anartha daMDa tyAga kare, yaha aSTama anarthadaMDa viramaNa vrata // 8 // sarva saMsAra ke dhaMdhe chor3a ke jaghanya se jaghanya do ghar3I taka sAvadha yoga kA tyAga karake dharmadhyAna meM pravRtta hove / yaha navamA sAmAyika vrata // 9 // pUrvokta sarva vratoM kA jo saMkSepa karanA, so dazamA dizAvakAzika vrata // 10 // cAroM AhAra kA athavA pANI varjake tInoM AhAra kA tyAga karake ATha pahara paryaMta pauSadha kI kriyA kare aura dharmadhyAna dhyAve / yaha gyArahavAM pauSadhopavAsa vrata // 11 // nyAyopArjita dhana se jo anna apane khAne vAste tyAra huA hove, tisameM se nirdoSa bhikSA sAdhu ko deve| aura aMdhe, lUle, laMgar3e, Adi jo mAMgane ko AveM, tinako apanI zakti ke anusAra anukaMpAdAna deve| yaha atithi saMvibhAga nAmA bArahavAM vrata 12 // ina bAraha vratoM kA svarUpa vistAra sahita zrAddhaprajJapti, Avazyaka sUtrAdi zAstroM meM hai| gRhastha dharmI zrAvaka ke aho rAtri ke jo kRtya haiM, so aba saMkSepa se likhate haiN| zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha 12 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAtri kA AThamA vibhAga arthAt cAra ghar3I jaba zeSa rAtri rahe, taba nidrA chor3e aura mana meM sAta ATha vAra paMcaparameSThI namaskAra ko smaraNa kare / pIche maiM kauna hUM, merI kyA avasthA hai merA kyA kula hai, mere meM mUlaguNa kauna kauna se kitane aura kaise haiM, uttaraguNa kauna kauna se haiM, kisa vastu kA mere niyama abhigraha vizeSa hai, tathA mere pAsa dhana ke hone se jina bhavana 1, jinabiMba 2, tisakI pratiSThA 3, pustaka lekhana 4, caturvidhasaMghabhakti 8, zatrujayAdi tIrthayAtrA 9, ina nava kSetroM meM se maiMne kisa kSetra ko sparzA hai, kisako nahIM sparzA, jo kSetra nahIM sparzana kiyA arthAt ArAdhana nahIM kiyA, tisako ArAdhana karUM, aura dazavaikAlikAdi jo zAstra guru mukha se nahIM zravaNa kiyA, tisake zravaNa karane meM prayatna karUM; tathA zrAvaka sarvadA saMsArAdi virakta huA dIkSA lene kA dhyAna kadApi nahI chor3atA hai, to bhI tisa avasara meM dIkSA lene kA manortha kare aise nizA zeSa meM jAga ke citavana, kare // __ zrAvaka jaghanya se jaghanya sUryodaya se do ghar3I paryaMta namaskAra sahita pratyAkhyAna kare / tisa pIche jaba sUrya kA arddha biMba dIkhe, taba nirmala manohara vastra pahira ke ghara deharA meM jinarAja kI pUjA kare, pIche mahotsavapUrvaka bar3e maMdira meM jAkara pUjA kre| pUjA kI vidhi jainazAstroM se jAnanA, devapUjA karake pIche nagara meM guru hoveM, to tina ko vinayapUrvaka vaMdanA kare / pIche guru se vyAkhyAna sune / pIche bAla, vRddha, rogI Adi sAdhuoM ke khAna, pAna, auSadha, pathyAdi dene meM yatna kare / pIche nyAya aura nIti pUrvaka vyApAra karake dhana upArjana kare / tisa dhana se jo zuddha bhojana banA hove, tisake naivedya se jinarAja kI madhyAnha saMbaMdhI pUjA kare / pIche muni AveM, to tinako dAna deve| pIche vRddha, rogI, atithi, caupAyAdikI sAra saMbhAra anna, auSadha, pathya, cArA pANI Adi kI ciMtA karake laulyatA rahita yogya bhojana kare, arthAt sUtaka pAtakAdi lokaviruddha, aura saMsakta anaMtakAyikAdi Agamaviruddha, mAMsa madirAdi ubhayaloka viruddha bhojana na kare / tathA laulyatAse apanI pAcanazakti se adhika bhojana na kare / pIche dharmazAstra kA paramArtha ciMtana kre| athavA yogya vANijya karake aparAnha dina vyatIta karake sUryAsta se pahile phira jinapUjA kare / tathA dina meM do bAra bhojana karanA hove, to cAraghar3I dina zeSa rahe bhojana kara leve|| trikAla pUjA kI vidhi aise hai| savere vAsa sugaMdhI caMdanAdi dravyoM se pUjA kare, madhyAnha meM phUla naivedyAdise kare, aura saMdhyA ko dhUpa dIpa, ArAtrikAdise pUjA kare iti dina kRtya kathana // aba rAtrikRtya kiMcinmAtra likhate haiN| jaina dharma kA svarUpa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDAvazyaka kare, aura yogya kAla meM nidrAleve prAya: abrahmacarya kA varjaka hove / sotA huA paMcaparameSThI namaskAra smaraNa karake sove / sarvathA brahmacarya pAlane samartha na hove, to Rtu kAla meM saMtAnArtha, athavA veda vikAra zamanArtha nija strI se audAsInyatA se vikAra zamana kare; para atyaMta viSaya meM rakta hokara bhoga vilAsa na kare / yaha saMkSepa se gRhastha zrAvaka dharmI kA rAtrikRtya jAnanA / yaha sarva saMkSepa se gRhastha dharma kA varNana hai // 14. zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha