Book Title: Jain Dharm
Author(s): Yashwant Nandecha
Publisher: Z_Rajendrasuri_Janma_Sardh_Shatabdi_Granth_012039.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210730/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma yazavaMtakumAra nAMdecA jaina dharma ati prAcIna aura zAzvata dharma hai| saccA jaina vahI hai jo jaina AcAra vicAra kA niyamapUrvaka pAlana karatA hai| Aja hama adhikAMza nAma se jaina haiM / dhArmika pravRttiyoM kI ora hamArA jhukAva nahIM hai aura Apasa meM TakarAne meM hI hama apanA gaurava anubhava karate haiM / yaha sukhada nahIM hai aura hameM isa para gaMbhIratApUrvaka vicAra karanA caahiye| jaina dharmAnusAra isa avasarpiNI kAla meM 24 tIrthakara hue haiM jinameM prathama RSabhadeva va aMtima mahAvIra haiN| vartamAna vidvAna nemInAtha, pArzvanAtha evaM mahAvIra ko aitihAsika puruSa mAnane lage haiM aura unakI dRSTi prathama tIrthaMkara RSabhadeva taka jAne lagI hai / mohanajodar3o evaM harappA se prApta mudrAoM meM RSabhadeva kAryotsarga mudrA meM aMkita haiM isase bhI jaina dharma kI prAcInatA siddha hotI hai / rUsI samAja zAstrI zrImatI grasevA ne apanI pustaka meM likhA hai ki jaina dharma vedoM kI racanA se pUrva vidyamAna thA kyoMki vedoM meM jaina tIrthakara kA vivaraNa milatA hai| jaina dharma paramparAvAdI dharma na hokara puruSArtha pradhAna mUlaka dharma hai / rASTrIya vikAsa meM usakI mahatvapUrNa bhUmikA hai / isIse vartamAna meM jaina dharma jiMdA hai| jaina itihAsa meM tirasaTha savAkA puruSa hue| jinameM 24 tIrthaMkara bhI haiM jinhoMne mAnava sabhyatA ko usake uSAkAla meM hI eka kramabaddha rUpa dene kI koziza kI / tIrthaMkara se pUrva kulakaroM kA varNana hai / nAbhirAya ke putra RSabhadeva bhAratIya loka jIvana meM isa prakAra guMthe hue haiM ki jahAM eka ora unakI aneka pratimAeM prApta haiM, vahIM dUsarI ora unheM lekara kaI prAmANika prAgaitihAsika sAmagrI bhI milatI hai| hindI ke bhakta kavi mahAkavi sUradAsa ne bhI sUra sAgara meM RSabhadeva kA varNana kiyA hai / IsA kI cauthI se bArahavIM zatAbdI ke madhya dakSiNa bhArata para jaina dharma kA vyApaka prabhAva eka mahatvapUrNa aitihAsika tathya hai / kadeva, gaMga, rASTrakUTa, cAlukya, hoyasatna rAjavaMza jaina the| jaina dharma hameM batalAtA hai ki hiMsA mata karo, ahiMsA paramodharma kA pAlana karo / jaina ahiMsA kI paridhi meM kevala mAnava hI nahIM apitu samasta prANimAtra AtA hai / "jiyo aura jIne do" kA ahiMsA kA siddhAnta atyanta hI sAragarbhita hai| jaina dharma kI anya vizeSatA yaha hai ki isane sabhI yugoM meM udAratA aura dhIraja ke sAtha tathyoM kA paritolana kiyA aura khaNDana-maNDana kI bekAra zailI se haTakara binA kisI dharma kI avahelanA kiye anekAMta kI udAra citana paddhati ke mAdhyama se sarvadharma samabhAva ko sAkAra karane kA prayatna kiyaa| vastutaH saccAI ko khoja nikAlane kA yaha AdhyAtmika saMgaNaka hai| ____ jaina dharma ne aMdhavizvAsI aura rUr3hiyoM ko svapna meM bhI svIkAra nahIM kiyA / isaliye vaha ciranUtana nayA huvA hai / vaha nara se nArAyaNa banane kI kSamatA meM pUrI taraha vizvAsa karatA hai| vaha hara prANI ko apane bhAgya kA vidhAtA mAnatA hai / koI bhI apane puruSArtha dvArA parAmAtma ko prApta kara sakatA hai| jaina dharma meM bhIrutA ko koI sthAna nahIM hai / yahAM khule AsamAna ke nIce kiyA jAne vAlA svastha ciMtana hai| vahAM na koI vaicArika dabAva na koI pUrvAgraha / vahAM to bAta ko dekho, 182 rAjendra-jyoti Jain Education Interational Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajho aura jI cAhe to aMgIkAra karo / binA sAdhanA ke jaina dharma ko samajhAne kA prayAsa kharagoza ko zRMganyAya ke atirikta aura kucha nahIM hai / yahI kAraNa hai ki jaina dharma meM sadiyoM pUrva vyakti ko vaicArika dAsatA se svataMtra kiyA aura loka bhASAoM ke mAdhyama se sAre deza kI svAdhIna cetanA ko jagAyA / jaina dharma ne hI sabase pahale eka lokAbhimukha krAMti kA zaMkhanAda kiyA thA aura muTThIbhara logoM ke bauddhika aura zAstrIya zoSaNa ko lalakArA thA / vaijJAnika kSetra meM bhI jaina darzana kI bar3I dena hai jisakA pUrNa taTastha mUlyAMkana abhI honA zeSa hai| pudayatna ke sUkSma nirUpaNa dvArA isane vijJAna ko hajAroM sAla pUrva Azcaryajanaka tathya diye haiM / paramANu kI vyAkhyA evaM sRSTi racanA ke rahasyoM ko kholane meM samartha huvA / jainAgama se upalabdha kaI vaijJAnika tathyoM ko Aja ke vaijJAnikoM ne svIkAra kiyA hai| jaina dharma kA bheda vijJAna bhI eka anUThI dena hai| vizeSAvazyaka bhASya, jJAnasAra, sUtrakRtAMga, bhagavatisUtra, gomaTTasAra, sarvArthasiddhi, paMcAstikAya, dravya saMgraha, tatvArtha sUtra evaM aise grantha ratna eka lambI sAdhanA ke pariNAma haiN| jaina tapazcaryA koI zarIra tAr3anA nahIM hai vaha bheda vijJAna kA apUrva satyAnveSaNa hai / jo kaSTa eka vaijJAnika bhautika tathyoM kI khojabIna meM uThAtA hai / jaina muni bhI vaisI hI kaThora sAdhanA AnubhUtika vizleSaNa athavA cetana ke jar3a se pRthakkaraNa meM karatA hai| jaina darzana svAnubhUti kA vijJAna hai aura vAstaka meM use isI dRSTi se dekhA jAnA cAhiye / isI vaijJAnika citana aura parakhanidhi ke kAraNa jaina dharma prAcIna hote hue bhI ciranUtana hai| manaSyoM ko pazuoM se vikasita mAnakara vaijJAnika DArvina ne vikAsa ke eka naye siddhAnta kA pravartana kiyA / kintu jaina dharma ne manuSya ko mUla meM manuSya mAna kara hI usake kramabaddha vibhAga kI kathA kahI hai| jaina dharma samyaktva, aucitya aura uttamatA para bala detA hai| vaha kahatA hai ki jo satya hai, use usakI saMpUrNatA meM DhUMDho, jo ucita hai vaha kaho, karo aura aMta taka dekho ki satya bhI tumhAre jIvana meM hai yA nahIM ? rAstA bhale hI lambA ho, kintu apAvana na ho| utkRSTatA jahA~ bhI ho usakA varaNa kro| 0 (jaina vidvAnoM dvArA. . . . pRSTha 181 kA zeSa ). 10. lolimbarAga 12. bhAva nidAna hindI bhASA meM racita yaha eka mahatvapUrNa vaidyaka racanA hai / isake kavivara yati gaMgArAmajI kI yaha tIsarI vaidyaka racanA hai jo adhyayana se jJAta hotA hai ki yaha graMtha saMskRta ke isI nAma se AyurvedIya nidAna paddhati kI dRSTi se mahatvapUrNa hai / isa graMtha kA prasiddha vaidyaka graMtha kA hindI anuvAda hai| isa graMtha kA dUsarA nAma racanA kAla vi.saM. 1888 hai| yaha graMtha padyAtmaka prAcIna zailI meM "vaidya jIvana" bhI hai-aisA zrI agaracandajI nAhaTA ke eka lekha se racita hai| jJAta hotA hai / vastutaH saMskRta bhASA meM kavivara lolimba rAja ne ___ ina tInoM meM se kisI bhI graMtha meM lekhaka ne apane viSaya meM kiMcit sulalita zRMgArika zailI meM "vaidya jIvana" nAmaka graMtha kI racanA mAtra bhI prakAza nahIM DAlA hai| isase unakA vyaktigata jIvana kI hai jo prakAzita hai aura vartamAna meM upalabdha hai| prastuta uparyukta paricaya ajJAta hai| ina tInoM racanAoM kA ullekha-"nAgarI kRti isI graMtha kA anuvAda hai / isa graMtha kI racanA yati gaMgArAmajI pracAriNI patrikA" meM prakAzita "dI sarca phAra hindI mainyuskRSTa dvArA kI gaI hai jo amRtasara nivAsI yati sUrajarAmajI ke ziSya ina di paMjAba" (1922-24) meM pRSTha 30 para kiyA gayA hai| the / isa graMtha kA racanA kAla saM. 1872 hai| uparyukta sabhI graMtha paMjAba athavA siMdha prAnta meM racita haiN| aMtima 11. sUrata prakAza do graMthoM meM racanA sthAna kA ullekha nahIM hai, tathApi unakI racanA yaha graMtha bhI kavivara yati gaMgArAmajI dvArA racita hai / isa graMtha paMjAba ke hI kisI sthAna meM kI gaI hai yaha asaMdigdha hai / isa sampUrNa kA nAmakaraNa sambhavata: racayitA ne apane guru ke nAma kA sambandha vivaraNa se yaha spaSTa hai ki aThArahavIM aura unnIsavIM zatAbdI meM sthApita karane kI dRSTi se kiyA hai / isakA racanA kAla saM. paMjAba meM jaina yatiyoM ne hindI ke mAdhyama se aneka graMthoM kI racanA 1883 hai / ise "bhAva dIpaka" bhI kahA jAtA hai| isameM vibhinna kara Ayurveda ko jIvita rakhane aura hindI ke vikAsa meM mahatvapUrNa rogoM kI cikitsArtha aneka auSadha yogoM kA ullekha hai| yogadAna diyA hai| bI.ni.saM. 2503 183 Jain Education Intemational