Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मोक्षार्थिना पत्य ज्ञानवृद्धिः कार्या।।
| શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
t
સંવત ૨૦૩૪ તા. ૭મી એપ્રીલ ૧૯૭૮
= પ્રગટ := : શ્રી જૈન ધર્મ પ્ર સા રે ક સભા : ભાવ ન ગ ર.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લેખક
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
વાર્ષિક લવાજમ : વર્ષ ૭ મું : પટેજ સહિત ૬-૫૦
– અનુમણિવર – કમ લેખ
પાને ને. ૧ મંગલપાઠ
મની ચરણવિય ૨ શ્રી જૈન રામાયણ
શ્રી ત્રિષષ્ટિશલાકા ચરિત્રમાંથી ૩ શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ ૪ ભ, મ સ્વામીનું જન્મ કથાણુ પં. પુર્ણાનંદવિજય ૫ કપુર સૌરભ
અમરચંદ માવજી શાહ ૬ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર વિજયધર્મસૂરીશ્વરજી ૭ વિક્રમચરિત્ર અને ભતું હરિ છે. હીરાલાલ ૨. કાપડીયા ૪ દેવ અરિહંત
મણીલાલ મે. ધામી ૮ આત્મા અને કર્મ
રતીલાલ માણેકચંદ શાહ ૯ શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપ
અમરચંદ માવજી શાહ
શરણાર્થી
ચેરણ વર્ષથી નિયમિત પ્રગટ થતું જૈન સમાજનું જૂનામાં જૂનું
ધામક સૈતિક માસિક
જૈન ધર્મ પ્રકાશ” જેમાં તત્ત્વજ્ઞાન, ધર્મકથા, ભકિતપ્રધાન રસ સામગ્રી રજુ કરવામાં આવે છે આપ તેમાં આપના ધંધાના વધુ વિકાસ અર્થે જાહેર ખબર આપે–
અમારા જાહેર ખબરના દર નીચે મુજબ છે : ટાઈટલ પેજ (છેલ્લુ) ચોથુ આખુ પાનુ એક વખતના રૂ. ૧૦૦-૦૦ ટાઈટલ પેજ નં ૨ અથવા નં. ૩ આખું પાનું રૂ. ૭૫-૦૦ અંદરનું આખું પાનું
૫૦-૦૦ અંદરનું અધું પાનુ
રૂ. ૩૦-૦૦ અંદરનું પા પાનું
રૂા. ૨૦-૦૦ તા ક. અમારે આગામી અંક તા. ૭-૫-૭૮ નાં રેજ પ્રસીદ્ધ થશે.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
= -
૧
,
,
TIT
મા
-
-
-
પિષ
વીર સં. ૨૫૦૦ વિક્રમ સં૨૦૭૪
અંક ૪-૫
કે મં ગ લ પાઠ કરો (સુરવરી તજે તેરે પૂજન કે ભગવાન )
– બા ળ કો – મેરે જીવનકા ઉથાન, કર પ્રભુપાર્શ્વનાથ ભગવાન તુમને જલતા નાગ બચાયા, એવડુ મુખનવકાર સુનાવ્યા
બનાયા સકા સુલતાન, કરો પ્રભુ પાકવનાથ ...૧ સુરને ઈતના જલ બસાયા, પ્રભુ કિનાશા તક બહુઆયા
તે ભિડિના સકા નહિ ધાન, કરે પ્રભુપાવનાથ .૨ ફિર ભી કેસે હે તુમ દાની, ઇતની કને પર ભી હાની
દિયા સુકો સમકત દાન, કરો પ્રભુ પાકવનાથ ...૩ મેં હું યાચક તેરે દરકા ભૂલા ભટકા રાહ સરકા મિત્ર દે દે ગુણી ખાન, કર પ્રભુપાર્શ્વનાથ ...૪
–મુની ચરણવિજય
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન રામાયણ (ગયા અંકથી ચાલુ),
શ્રી ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરૂષ ચરિત્રમાં એ સમયમાં સમયમાં લોકો પાસેથી જાનકીના રૂપનું વર્ણન સાંભળી તેને જેવા માટે નારદ ત્યાં આવ્યા અને તેણે કન્યાગૃહમાં પ્રવેશ કર્યો. પીળાં નેગવાળાં, પીળા કેશને ધરનારા, મોટા ઉદરવાળા, હાથમાં છત્રી અને દંડને રાખનાર, કેપીન માને પહેરનારા, કૃશ શરીરવાળા અને જેના માથા પર વાળ ઊડી રહ્યા છે એવા ભયંકર નારદને જોઈ સીતા ભય પામી ગઈ તેથી કંપતી “હે મા !” એમ બોલતી ગર્ભાગારમાં પેસી ગઈ તે સાંભળીને તત્કાળ દોડી આવેલ દાસીઓએ અને દ્વારપાળાએ કેળહળ કરીને કંઠ, શિખા અને બાહુવડે નારદને પકડી લીધા. તેમના કલકલ શબદથી યમદૂતની જેવા શસ્ત્રધારી રાજપુરુષે એને મારે, મારો એમ બોલતાં દોડી આવ્યા. નારદ તે સર્વથી ક્ષોભ પામી તેમની પાસેથી માંડ માંડ છૂટી ઊડીને વૈતાઢયગિરિ ઉપર આવ્યા. પછી તેમણે વિચાર્યું કે-થા ઘીઓ પાસેથી ગાયની જેમ હું તે દાસીઓ પાસેથી માંડમાંડ જીતે છૂટીને ભાગ્યબળથી જ્યાં ઘણું વિદ્યાધરોના રાજાઓ રહે છે એવા આ વૈત ઢયગિરિ ઉપર આવી પહોંચ્યો છું. આ ગિરિની દક્ષિણશ્રેણીમાં ઈદ્રના જેવા પરાક્રમી ભામંડલ નામે ચંદ્રગતિને યુવાન પુત્ર છે, તે એક પટ ઉપર સીતાને ઓળખી તેને બતાવું, જેથી તે બળાત્કારે તેનું હરણ કરશે એટલે મારી ઉપર જે કર્યું તેને સીતાને બદલો મળશે.” આ વિચાર કરીને નારદે વણ જગતમાં નહિ જોવામાં આવેલું એવુ સીતાનું સ્વરૂપ પટ ઉપર આલેખીને ભામંડલને બનાખ્યું. તે જોતાં જ ભૂતની જેમ કામદેવે ભામંડલના શરીરમાં પ્રવેશ કર્યો, તેથી વિ ધ્યાચલમાંથી ખેંચી લાવેલા હાથીની જેમ તેને નિદ્રા આવી નહિ તેણે મધુર ભેજન ખાવું બંધ કર્યું, પીવા યોગ્ય પીવું બંધ કર્યું અને ધ્યાનસ્થ યેગીની જેમ મૌન ધરીને રહેવા લાગ્યો. ભામંડલને આ વિધુર જોઈ રાજા ચંદ્રગતિએ પૂછ્યું કે હે વત્સ! તેને શું માનસિક પીડા પડે છે કે શરીરમાં કોઈ વ્યાધિ થયા છે? અથવા શું કેઈએ તારી આજ્ઞાને ભંગ કર્યો છે? અથવા બીજું કંઈ દુઃખનું કારણ છે? જે હોય તે કહે પિતાને આ પ્રશ્ન સાંભળી ભામંડલકુમાર ૮ જજાથી બંને પ્રકાર* નમ્ર મુખ ધરી રહ્યો, કેમકે ‘કુલીન પુત્રો ગુરુજનને તેવું કહેવાને કેમ સમર્થ થાય ?” પછી ભામંડલના મિત્રોએ નારદે અણેલી ચિત્રલિખિત સ્ત્રીની કામના (ઈચ્છા ) ભામંડલના દુ ખનું કારણ છે” એમ કહ્યું એટલે રાજાએ નારદને રાજગૃહમાં એકાંતે બેલાવીને પુછયું કે—તમે જે ચિત્રલિખિત સ્ત્રી બનાવી તે કેણ છે? અને કોની પુત્રી છે?” નાદે કહ્યું કે –“જે મેં ચિત્રમાં આલેખીને બતાવી છે તે કન્યા જનક રાજાની પુત્રી છે અને તેનું નામ સીતા છે. જેવી તે રૂપમાં છે તેવી ચિત્રમાં આલે. ખવાને હું કે બીજે કઈ પણ મનુષ્ય સમર્થ નથી, કેમકે મૂર્તિ વડે તે કેત્તર સ્ત્રી છે. તે સીતાનું જેવું રૂપ દેવીઓમાં, નાગકુમારીએ કે ગંધર્વોની સ્ત્રીઓમાં પણ નથી, તે
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[પ
માનવી સ્ક્રીની તે વાત જ શી કરવી ! તેના રૂપની જેવા થાય રૂપને વિધ્રુવ વાને દેવતાએ, અનુસરવાને દેવનટો અને રચવાને પ્રજાપતિ પણુ સમય નથી. તેની આકૃતિમાં તથા વચનમાં જે માધુ છે અને તેના કઠમાં અને હાથપગમાં જે રક્તતા છે તે અનિવચનીય છે. જેવી રીતે તેના યથા રૂપને આલેખવાને હું સમથ' નથી તેવી રીતે તેના રૂપનું વર્ણન કરવાને પણ હું સમય' નથી; તથાપિ હું તમને પરમાથ પણે કહુ છુ કે • એ સ્ત્રી ભામ ́ડલને ચેાગ્ય છે' એવુ` મનમાં વિચારીને યથાબુદ્ધિ તેને પટમાં આલેખીને મે' તેમને બતાવેલ છે. ''
આ પ્રમાણેની તેની હકીકત સાંભળીને રાજા ચંદ્રગતિએ હું વત્સ ! એ તારી પત્ની થશે' એમ ભામડળને શ્માથાસન આપી નારદને વિદાય કર્યો. પછી રાજાએ ચપક્ષગતિ નામના એક વિદ્યાધરને આજ્ઞા કરી કે-જનક રાજાનું અપહરણ કરીને સત્વર અહીં લઈ આવ.' તકાળ તેણે રાત્રિએ ત્યાં જઈ જનક રાજાને ગુપ્ત રીતે હરી લાવીને ચ'દ્રગતિને અર્પણ કર્યો. રથનુપુરના રાજા ચંદ્રગતિએ બધુની જેમ જનક રાજાને લિંગન કરી પાસે બેસારીને સ્નેહથી આ પ્રમાણે પુછ્યુ કે-લેાકેાત્તર ગુજીવાળી સીતા નામે તમારી પુત્રી છે અને રૂપસ'પત્તિથી પરિપુષુ ભામડલ નામે મારા પુત્ર છે. તે બન્નેના વરપણે ઉચિત સ ગ યાએ, અને આપણા બન્નેને તે સબ ંધવડે સૌદ થાઓ.' તેની આવી માગણી સાંભળીને જનકરાજા બે કે...એ પુત્રી મે ́ દશરથના પુત્ર રામને આપી દીધેલી છે, તેથી બીજાને શી રીતે અપાય ? કેમકે કન્યા એક જ વાર અપાય છે.' ચંદ્રગતિ બેલ્થેા,હે જનક, જે કે હું તે સીતાને હરવાને સમર્થ છુ. પણું સ્નેવૃદ્ધિ કરવાને માટે જ તમને અહીં મેલાવીને મે' તમારી પાસે તેની યાચના કરી છે. જો કે તમે તમારી પુત્રી રામને માટે કલ્પી છે, તથાપિ તે રામ જો અમારા પરાજય કરશે તે તે તેને પરણી શકશે, માટે દુઃસહુ તેજવાળા વાવ અને અણુ વાવત' નામે એ ધનુષ્ય કે જે સહસ્ત્ર યËથી અધિષ્ઠિત છે અને દેવતાએની આનથી ગાત્રદેવતાની જેમ સદા અમારા ઘરમાં પુર્જાય છે તે ભાવી એવા મળદેવ અને વાસુદેવને ઉપયેગી થવાના છે તે તમે લઇ જાએ જો તે એ ધનુષ્યમાંથી એકને પણ તે રામ ચઢાવશે તા તેનાથી અમે પરાજિત થઇ ગયા તેમ સમજવુ. પછી તે તમારી પુત્રી સીતાન સુખે પરણે '' આવી પ્રતિજ્ઞા બળાત્કાર જનક રાજા પાસે કબૂલ કરાવી તેણે જનકને મિથિલામાં પહેાંચ ડવો અને પેતે પશુ પુત્રપરિવાર સહિત ત્યાં જઈ, મને ધનુષ્ય જનકના દરબારમાં મૂકી નગરીની બહાર ઉતર્યાં જનકે રાત્રિમાં બનેલું વૃત્તાંત પેતાની મહારાણી વિદેહાને કહ્યું, જે તત્કાળ તેને હૃદયમાં શયરૂપ થઇ ગયું. વિદેહ્વા રુદન કરતી ખેલવા લાગી કે“હે દૈવ ! તુ અત્યંત નિર્દય છે. તે મારા એક પુત્રને હરી લેવા ધારે છે! આ લેકમાં
ક્રમશઃ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ
લેખક : શરણાથી ત્યાં તે સમુદ્ર વિજય કુમાર જયસેન કોલ કરીને તેની સામે આવ્યા ત્યાં તે “અરે ભાણેજ ! તું યુદ્ધ કરવા કેમ આવે?” એમ બોલતાની સાથે હરિએ તેના સારથીને મારી નાંખ્યો. તેથી કેધ પામેલા જયસેને હિરણ્યનાભના બખ્તર ધનુષ્ય અને વજા છેદી નાંખ્યા. તેના સારથીને પણ યમરાજને અતિથી કર્યો. તત્કાળ કોધ પામેલા હૌધિરિ હિરણ્યનાભ દશ તીક્ષમ બ ોથી જયસેનને મારી નાંખ્યો. તે જોઈને શીવાદેવીનાં બીજે કયાર હિણ્યના ભની સામે રથમાંથી નીચે ઊતરીને ઢાલ તરવાર ખેચી દેડી ગયે. તેને આવતા જોઈ હિરણ્યનાભે દુરથીજ સુરપ્રભાણવડે તેનું મસ્તક છેદી નાખ્યું. એટલે કે ધ પામેલે અનાવૃષ્ટિ હિરણ્યનાભ સામે દોડી આવ્યા. અહીં અનાવૃષ્ટિએ જિયનોનું ધનુષ્ય છેદી નાખ્યું એટલે રૌધીરિએ મેટી ભૂગોળ ઘા અનાધષ્ઠિ ઉપર કર્યો. ધગધગતી અગ્ની જવાળાઓ વરસાવથી તે ભાગને અનાધષ્ટિએ વચમાં જ બાણ છેદી નાખી એટલે હિરણ્યનાભ રથમાંથી નીચે કુદી પડીને હાથમાં ઢાલ તલવાર લઈને અનાષ્ટિ સામે દેડ.
તેને મહા સમર્થ જાણીને તે સમયે કૃષ્ણના વડીલબંધુ બળભદ્ર ઢાલ તલવાર લઈને રથમાંથી નીચે કુદી હિરણ્યના ભની વચ્ચે આવ્યા. રામે વિચિત્ર પ્રકારની ગતિથી હિરણ્યનાભણ ઘણીવાર સુધી ફેરવ્યો ચાલાકીવાળા અનાધષ્ટિએ છેળ મેળવીને બ્રહ્મસુત્ર વડે કાષ્ટની જેમ ખડગ વડે કુદીને હિરણ્યનાભને મારી નાખે.
હિરણ્યનાભ મરાય એટલે તેના દ્ધાએ જરાસંધને શરણે ગયા. અને યાદ તથા પાંડવોએ પૂજેલ અનાધષ્ટિ કૃષ્ણની પાસે આવ્યા. સૂર્ય અસ્ત થવાથી સર્વ વીરો પિતાપિતાની છાવણીમાં પાછા ફર્યા. અહીં જરાસંઘ તરત જ સેનાધિપતિના પડ ઉપર મહાબળવાન શિશુપાલનો પદાભિષેક કર્યો.
પ્રકરણ ૬ ઠું.
યુદ્ધનો ત્રીજો દિવસ જુઓ મહારાજ ! આ કાળા અશ્વવાળા રથવાળે અને ગજેન્દ્રનું ચિન્હ જેની વજાયા છે, એ ય યાદવેના રીન્યને અધીનાયક મહા પરાક્રમી વસુદેવને પુત્ર અનાધુમિ છે અને જુઓ પેલા યુધિહિટર, ભીમ, અર્જુન, સમુદ્રવિજય, સત્યકિ, માનેમિ ઉગ્રરોના જશકુમાર, પદ્મ ધ રાજા, આદિ જુદા જુદા વર્ણવાળા અશ્વની સવારી ઉપર ઘુમી રહ્યા છે.” આ પ્રમાણે હુંસકમંત્રી જરાસંઘને યાદવ વીરાની જુદા જુદા ચિહેએ કરીને ઓળખાણ કરાવી.
(ક્રમશઃ )
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભ. મ. સ્વામીનું જન્મ કલ્યાણ અને તેમના સિદ્ધાન્તો
લેખક : પ. પૂર્ણનન્દવિજય કુમારશ્રમણ) આજથી ૨૫૭૩ વર્ષ પહેલા ભારત દેશની આન્તરિક અને બાહય પરિસ્થિતિ અત્યન્ત વિષમ હતી જ્યાં વ્યકિતગત જીવન અનિશ્ચયાત્મક હતું, કૌટુમ્બિક જીવન વિવાદાગ્રસ્ત હતું, સામાજિક જીવનમાં સાહાર અને શરાબપાનમય હતું, ધાર્મિક જીવન હિંસક અને દુરાચાર મય હતું. સાંપ્રદાયિક જીવન ઘેર-ઝેરથી ભરેલું હતું, શ્રીમતે તથા સત્તાધારીએનું જીવન સપ્તવ્યસન મય હતું. રૂપવતી જુવાન સ્ત્રીઓ અને કન્યાઓ ભરબઝારમાં મૂળા અને ગાજરની જેમ વેચાતી હતી.
તેવા સમયે બિહાર પ્રાન્તમાં ક્ષત્રિયકુંડ નગરમાં સિદ્ધાર્થ રાજાને ત્યાં ત્રિશલારાણીની કુક્ષિથી ભગવાન મહાવીર સ્વામીને જન્મ થયે હતે. બાહય જીવનના સર્વાગી સુન્દર અને સાત્વિક શિરોમણી ભગવાન મહાવીર સ્વામીનું આખ્તર જીવન દયાના સાગર સમું હતું, અહિંસાની સાક્ષાત્ મૂનિ તુય હતું. અમીરસના કટોરા જેવી આંખે હતી. શ્રી વત્સ ચિહ્નિત હૃદય જાણે સંસારભરના દલિત-પતિ અને દરિદ્રોને પોતામાં સમાવી લેવા સમર્થ હતું. પાપથી ભરેલા માનની વાત સાંભળવા માટે જ લાંબા કાન હતાં. સૌના અપરાધને ક્ષમા આપવા માટે વિશાળ કપાળ હતું દીન દુઃખી અને અનાથને દાલરેટ દેવા માટે લાંબા હાથ હતાં, અને મિથ્યાત્વી નાસ્તિક અને હઠાગ્રહીઓને સદુપદેશ આપી તેમને ઉદ્ધાર કરવા અર્થે જ ભગવાનના ચરણ કમળો એક સ્થાનેથી બીજા સ્થાને વિહાર કરવા માટે સમર્થ હતાં.
આવા ભગવાન બાલ્યકાળમાં જેમ શુરવીર, વીર, ગંભીર, પંડિત, વિવેકી, મિષ્ટ ભાષી અને દયાપૂર્ણ હતા તેના કરતાં પણ સંસારના પ્રત્યક્ષ દેખાતા માનવ માત્રના સુખ અને દુઃખ પ્રત્યે મનનશીલ હતા, સંસારના અસલી સ્વરૂપને જાણનારા હતાં, અને પિતાના જ પાપે દુ: ખી દરિદ્ર બનેલા જીવમાત્રના ઉદ્ધાર કરવાની પ્રચંડ શકિતવાલા હતા.
આ કારણે જ ભર જુવાની અવસ્થામાં સંસારના રાજવૈમને, સુખોનો ત્યાગ કરીને સંયમ સ્વીકાર કરી શક્યા હતા. કેમકે “સંસારના પ્રાણી માત્રને અનંત સુખ પ્રત્યે પ્રસ્થાન કરાવવા માટે પિતાના સર્વસ્વ ત્યાગજ શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે.
સંયમ ધર્મને સ્વીકાર્યા પછી સંખ્ય, અસંખ્ય ની સંસાર માયાના સેવનથી ઉપાર્જિત કર્મોના આવરણને તપશ્ચર્યા રૂપી અગ્નિમાં બાલીને સમાપ્ત કરે છે. ત્યાર પછી કેવળજ્ઞાનના માલિક બને છે.
કે મશઃ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કપુર સૌરભ (હપ્ત ૩ જે ચાલુ)
પ્રસરાવનાર – અમરચંદ માવજી શાહ ૨૮ અહિંસા વપર દ્રવ્ય ભાવ પ્રાણની કહા પણ ભરી રક્ષા, સંયમ, ઈન્દ્રિયદમન, જાય ત્યાગ સત્રત પાલન અને આત્મ નિગ્રહ તથા બાહા અભ્યતર વિવિધ તપનું સેવન કરવું તે ધર્મનું લક્ષણ છે.
ર૯ અવિનાશી સુખ મેળવવા આપણે સહુએ દઢ પ્રયત્ન કરે જઈએ. નિર્મળ આત્મશ્રદ્ધા, જ્ઞાન અને સંયમવડેજ તે મેળવી શકાશે. અશ્રદ્ધા, અજ્ઞાન અસંયમને આદરવા વડેજ આપણે ખરા સુખથી બેનસીય રહીએ છીએ
૩૦ નિઃસ્વાર્થ પણે દેશ, સમાજને શાસન સેવા કરનાર આપણામાં થોડા જ દેખાય છે. જે થોડા ઘણા એમ તેમને કડવી ટીકા કરી તેડી નહીં પડયા તેમની નિઃસ્વાર્થ સેવાની કદર બુઝી, તેમને પ્રોત્સાહિત કરવા જોઈએ કે જેથી તેઓ દેશ, સમાજને શાસન સેવા અર્થે પિતાથી બનતું કાર્ય કરતા રહે
૩૧ આપણા સમાજની આર્થિક નૈતિક, સામાજિકને ધાર્મિક સ્થિતિ તંગી થતી જાય છે, તે વાત હવે દીવા જેવી લાગતી હોય તે જૈન સમાજનું હિત હૈડે ધરનાર સુગુણી સાધુજનોએ તેમજ ગૃહસ્થ ભાઈ બહેને એ તેના ખર્ચ કારણુ બાદિકીથી શેધી કાઢી તે મટાડવા બને તેટલું જાત પ્રયત્ન કરે અને બીજા સહૃદય સાધુજનોને તેમજ ગૃહસ્થ જનેને તેમ કરવા સમજાવવા,
૩૨ સહુની સ્થિતિ સંર્વાગ્યે સદખા રહેતા નહીં હોવાથી જ્યારે કેઈને ઉચિત સહાયની જરૂર જણાય ત્યારે તે લગારે સંકોચ વગર પ્રસન્ન દિલથી નિઃસ્વાર્થ ભાવે તરત આપી તે સારી સ્થિતી સંપશિવાળાએ પોતાનું કર્તવ્ય બજાવવું જ જોઈએ. એથી આપણા સમાજની સાર્થકતા લેવાય છે.
૩૩ દયાને નિઃસ્વાર્થ પ્રેમમાં વધારો કરે અને નાશ વંત વસ્તુઓ ઉપસ્થી મનને ઉડાવીલ છે આત્માના શાશ્વત ગુણે ઉપર મનને સ્થિર એકાગ્ર કરવું.
૩૪ જેમ અગ્નિ પ્રમુખને ભય પ્રાપ્ત થવાથી સર્વ વસ્તુને તજી દઈ સારભૂત એક મહારત્ન ગ્રહણ કરી લેવામાં આવે છે, તેમ મરણ સમયે દ્વાદશાંગીને પણ તજી, નમસ્કાર મહામંત્રનું જ શરણુ-મરણુ કરવામાં આવે છે તેથી તે દ્વાદશાંગીના સાર નિરોડ રૂપ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
૩૫ સમગ્ર દ્વાદશાંગી પરિણામ વિશુદ્ધિને અર્થે જ છે, એવી જ રીતે પરિણામ વિશુદ્ધિ કારણરૂપ હેવાથી નમરકાર મંત્ર તે દ્વાદશાંગીય અર્થ રૂપ કેમ ન કહેવાય ? જાલબ કે પરિણામ વિશુદ્ધ રૂપ હેવાથી નમસ્કાર મંત્ર પણ દ્વાદશાંગીય સાર રૂપ જ છે.
૩૬ તથા પ્રકારના દેશ કાળમાં સમગ્ર દ્વાદશાંગી પ્રમુખનું અનુચિંતન ગમે તેવા સમર્થ ચિત્તવાળા સાધુ પણ કરી શકતા નથી, તે પ્રસંગે દ્વાદશાંગીના સારરૂપ નમસ્કાર મહામંત્રનું જ સ્મરણ ચિંતવન કરવું યુક્ત છે.
૩૭ તેમ મહામંત્ર સર્વ મંગળમાં પ્રધાન મંગળ રૂપ છે, તેથી સર્વ ભય હળી જાય છે. તે સર્વ દુઃખને રહે છે સુખને કરે છે, યશ આપે છે, વધારે છે, સંસાર સાગરને શોધવી નાખે છે, જન્મ મરણને અંતર લાવે છે વધારે શું વર્ણન કરીએ? એ નમસ્કાર મંત્ર આ લેક સંબંધી અને પરલેક સંબંધી સુખનું મુળ છે.
૩૮ પરમેશ્વર નથી પૃથ્વીમાં, નથી જળમાં, નથી અગ્નિમાં, નથી વાયુમાં અને નથી આ કાશમાં, પરંતુ તે પ્રકાશે છે, માણસના નિર્મળ ચારિત્રમાં જેમ જેમ ચારિત્રની શુદ્ધિ સહાપણે તેમ તેમ પરમ જ્યોતિ પરમાત્મા પ્રસન્ન થાય છે. જીવન ધનમાં માટે વિવેક દ્રષ્ટિ પુર્વક સદાચરણ સાધનમાં તત્પર રહેવું. એ જ ખરૂં ડહાપણ છે.
૩૯ નિન્દા કરનાર પ્રત્યે દુષ્ટ ન થવું, અને વખાણ નાર તરફ ચગી ન થવું. એ બન્ને પ્રકારનાં વિકારે જ ચિત્તમાંથી કાઢી નાખી, માણસે પિતાના કર્તવ્ય સાધનમાં નિરત (૫૨) રહેવું જોઈએ (આત્માર્થ જ એ ઉચિત કર્તવ્ય છે.)
૪૦ તમામ દેહધારી જગતમાં મનુષ્ય જીવન જ શ્રેષ્ઠ જીવન છે, અને તે મળ્યું છે તે કર્તવ્ય સાધન માટે જ છે, તેમાં પ્રમાદ કર ઉચિત નથી.
૪૧ મનુષ્ય માત્ર સાથે સૌહા (પ્રેમ-મૈત્રી ) પ્રાણી માત્ર પ્રત્યે દયાળુતા, અને સત્ય સંયમ અધ તથા સેવા એજ જીવની પ્રણાલી છે. જીવવાની પ્રણાલી છે. જીવવાની રીત છે
૪૨ આમ વાસ્તવમાં પરમાત્મા છે, પણ મેહના ગે વિભાવ દશામાં રહેલે છે, દ્વિવેકને પ્રકાશ થતાં મેહનું હનન કાર્ય સરળ થશે અને એજ રસ્તે તેનું (આત્માનું) ઉદ્ધરણ થઈ શકશે.
ક્રમશ:
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રમણ ભગવાન મહાવીર
લેખક :- વિજય ધર્મસૂરીશ્વરજી અને પ્રકાશ તેમજ અંધકારના પલટાઓ વારંવાર આવ્યા બાદ કાયમી જ્ઞાન પ્રકાશન પ્રવાહ કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય છે? તે માટે ભગવાન મહાવીર પ્રભુના નયસારથી ન દનમુનિના ભવ સુધીના જીવન પ્રસંગે મુમુક્ષુ આત્માઓને ખૂબ મનનીય છે અને તે કારણે જ એ જીવન પ્રસંગેની ટુકી નોંધ આ લખાણદ્વારા રજુ કરવામાં આવી છે,
સ્વર્ગલોક અને તેનું સ્વરૂપ નંદનમુનિ સંયમ ધર્મની સાધના કરવા પછી આયુષ્ય પૂર્ણ થયે દશમા સ્વલેકમાં ઉત્પન્ન થયા. સકામભાવે અથવા નિષ્કામભાવે જીવનમાં જે સુકૃત થાય તેના સુદર ફળો ભેગવવાનું જે સ્થાન એનું નામ સ્વર્ગ છે માનવજીવનમાં ગમે તેટલી સુખ સાહ્યત્રી હેય પરંતુ અમુક પ્રકારના જન્મ, જરા, બિમારી વગેરે દુઃખે એ છા વધુ પ્રમાણમાં માનવજીવન સાથે અવશ્ય સંકળાયેલા છે. જયારે સ્વર્ગમાં બાહ્ય દુખેને સર્વથા અભાવ છે. સકામ ભાવે સુકૃત કરનાર સ્વર્ગમાં ગયા બાદ આસક્ત બને છે અને આત્માનું અધ:પતન થાય છે નિષ્કામભાવે સુકૃત કરનાર આત્મા સ્વર્ગ ગયા બાદ અનેક પ્રકારના દિવ્ય સુખના ભોગપભોગમાં અનાસકત હોય છે, અને આત્માનું અધ:પતન થવાને પ્રસંગ આવતું નથી. શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પ્રભુને આમાં પણ ઢગ લેકમાં અસંખ્ય પર્યત અનાસક્ત ભાવે દિવ્ય સુખ ભોગવે છે એ સ્વર્ગલેકમ અન્ય સર્વ દેવેની અપેક્ષાએ ભગવતિના આત્માનું અંતરંગ તેમજ બUજીવન ગૃહસ્થયેગી જેવું અત્યંત ઉચ્ચકક્ષા નું હોય છે, નિરાસક્તભાવે સ્વર્ગીય સુખને ભગવટે તેમજ આયુય પૂરું થયા બાદ ભગવાનને આત્મા હવે માનવ જગત ઉપર ભગવાન તરીકે અવતરે છે ભગવાન મહાવીરનું દેવાનંદની કુક્ષિમાં અવતરણ અને ગર્વ પરિવર્તન
ભારત વર્ષના બિહાર પ્રદેશમાં બ્રાહ્મણ કુંડ નામના નગર વિશેષમાં ઋષભદત બ્રાહ્મણની પત્ની દેવાનંદાની કુક્ષિમાં અષઢ સુદિ ૬ ની મધ્યરાત્રિએ ઉત્તરાફાગુની નક્ષત્રમાં ચંદ્રને ચેગ આવ્યા ત્યારે મહાવીર પ્રભુને આત્મા પુત્ર તરીકે અવતરે છે દેવાનંદાની કુક્ષિમાં ૮૨ દિવસ સુધી રહે છે. સામાન્ય રીતે તીર્થકર જેવા ઉચ્ચ આત્માએને અવતાર ક્ષત્રિયાદિ વિશિષ્ટ કુલે માં થવાને સનાતન નિયમ છે. બ્રાહ્મણ કુલેઃ બીજી રીતે ભલે ઉચ્ચ ગણતા હોય પણ કઈ કઈ બ્ર દ્વાણ કુલ માં મિક્ષ વૃત્તિની પ્રાયઃ પ્રધાનતા હોવાથી અવતારી મહાપુરૂષને એવા કુલમાં અવતાર થતું નથી, એ મ છતાં ભગવાન મહાવીરને આત્મા દેવાનંદ બ્રાહ્યણીની કુક્ષિમાં ઉત્પન્ન થયે છે એ નિશ્ચિત બાબત છે. ૮૨ દિવસ બાદ ઈન્દ્રમહારાજના આદેશથી હરિણમેથી દેવ પૃથ્વી ઉપર આવે છે.
ક્રમશ:
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
'વિક્રમચરિત્ર અને હરિ
લેખક : પ્રો. હીરાલાલ ર. કાપડિયા સંવત્ પ્રવર્તક વિક્રમાહિત્ય અંગે પ૪ જેન કૃતિઓ રચાઈ છે, એ પૈકી અહીં તે શુભ શીવ ગણિએ વિ. સં. ૧૪૯૦માં રચેલું વિકમ ચરિત્ર અભિપ્રેત છે. એમાં શરૂ આતમાં ભતૃહરિને અંગે કેટલીક બીનાએ અપાઈ છે. એ પૂર્વેની કેઈ જેન કૃતિમાં ભતૃહરિને વૃત્તાન્ત હોય તે તે જણાવવા મારી સહૃદય સાક્ષરોને સાદર વિજ્ઞપ્તિ છે.
ભતૃહરિએ “માલ” દેશની અવન્તી નગરીના નૃપતિ ગધર્વસેનના પુત્ર થાય છે. એમના નાના ભાઈનું નામ વિક્રમાદિત્ય છે. એમની માતાનું નામ અત્ર દર્શાવાયુ નથી. ગધ સેને ભતૃહરિના લગ્ન ભીમ નામના રાજાની અનગસેના સાથે કરાયા હતા. એ ગધર્વસેન ના મૃત્યુ બાદ ભતુંડરિનો રાજયાભિષેક કરાયેલ હતું અને વિક્રમાદિત્યને યુવરાજ’ પદ - અપાયું હતું.
એક વેળા ભતૃહરિથી વિક્રમાદિત્યનું અપમાન થયું એથી વિક્રમાદિત્ય અન્યત્ર ચાલ્યા ગયા. એમણે અવ ધૂને વેષ સ હતા.
એક વેળા એક બ્રાહ્મણે ભર્તૃહરિની રાજસભામાં આવી એમને એક દિવ્ય ફળ આપ્યું. એ ફળ બ્રાહ્મણને ભુવનેશ્વરી દેવીએ આપ્યું હતું એ બાવા ભતૃહરિ તયાર થયા. તેવામાં એમને વિચાર આવ્યો કે પટરાણી અનગસેના વિના લાંબુ જીવન જીવવાથી લાભ નથી એમ વિચારી એમણે એ ફળ અનગસેનને આપ્યું. એ તો પ્રેમ પાત્ર એક મહાવત હતો. તે દીર્ધ કમળ ખર્મત આવે તે પિતાને આનંદ થાય એટલે એણે એ ફળ મડાવતને આપ્યું. એ મહાવત એક વેશ્યાને ચાડતા હતા તેને એણે આખું વેશ્યાએ ગૌ બ્રાહ્મણ પ્રતિપાળ ભર્તુહરિ વિશેષ જીવે તે પ્રજાને લાભ થાય એમ વિચારી ભતૃહરિને એ આપ્યું. આ ફળ અનગસેનાએ મહાવવને આપ્યા વગેરે વાત જાણી તેમને સંસાર ઉપરથી મન ઊઠી ગયું અને રાજ્ય છોડવા તેઓ તૈયાર થયા. મંત્રીઓએ ઘણું સમજાવ્યા છતાં તે એ જ ગલમાં આવ્યા ગયા
રાજગાદી ખાલી જોઈ અગ્નિ વેતાલ નામનો અસુર અદશ્ય રૂપે રાજગાદી ઉપર બેસી ગયે. મંત્રીએ એ શ્રા પતિને રાજય સેપ્યું પણ એને અગ્નિ વેતાલે મારી નાંખે આ ત્યાર બાદ અવધુત વેષ ધારી વિક્રમા ને રાજા બનાવાઓ ફરતાં ફરતાં પશુપંખીની બોલી જાણનાર કે જેની સાથે વિક્રમાદિત્યને મૈત્રી થઈ હતી તેને લેકે એ કહી ઢીધું કે એ અવધુતને વિક્રમાદિત્ય છે. આથી એને રાજયાભિષેક કરાયે, રાજા બન્યા બાદ વિક્રમાદિત્યે ભર્તુહરિની તપાસ કરાવી તેમને અવંતી આવવા વિનવ્યા અને તેઓ આવ્યા.
( ક્રમશઃ)
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દેવ અરિહંત
લેખક : મણીલાલ મો. ધામી જૈન સમાજમાં નમકાર મંત્ર એક અનુખ સ્થાન ધરાવે છે ને જૈન માત્રને તેને મોઢે હોય છે તેને અર્થ તથા સ્વરૂપ જાણ્યા વિના મંત્ર બોલી જવાથી યોગ્ય લાભ થત નથી તેથી તેનું સ્વરૂપ પહેલા પમેષ્ટીનું એટલે કે અરિહંતનું ગુણનું વર્તાત આપ્યું હવે વિષેશ રૂપે કયું ગુણ સહીત ૧૮ દેષ રહીત અરિહંત ભગવાન કેવળ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી થાય છે, તે જાણ્ય. મહાવીર ભગવાને ત્રીશ વર્ષે દીક્ષા ગ્રહણ કરી ઘોર તપનું ૧૨ વર્ષ આરાધના કરી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. તેથી તે અરિહંત પરમેષ્ટી થયા અરિહંત ભગવાનનું આટલું બધુ મહત્મ કેમ ? તેનું કારણ:- કેટ કેટલા ભવે પછી શ્રાવક ધર્મ જૈન ધર્મ મનુષ્ય ભવમાં મળે છે તેમાં ત્યાગ તપની ઘેર આરાધના કરી ઉચ્ચ સ્વર્ગમાં એટલે અહનીંદ્ર જેવા દેવ થાય છે ત્યાંથી રચવીને ક્ષત્રી કુટુંબમાં ક્ષત્ર ણીની કુખે આવે છે ત્યારે દેવે ગર્ભ કલ્યાણક ઉજવવા તેઓ મનુષ્ય લેકમાં આવે છે ૫૬. કુમારીકાઓ માતાની સેવા કરે છે. પછી જન્મ થતા ફરી પાછા દેવા જન્મ કયાણક ઉજવવા આવે છે તેમાં પાડું કશીલા ઉપર લઈ જઈ ૧૦૦૮ કળશથી નવણ - અભિષેક કરે છે. ભકિત કરે છે આદિ કર્યો કરે છે પછી દીક્ષા લે છે ત્યારે પણ દે દિક્ષા કલ્યાણ ઉજવવા આવે છે ત્યાર પછી કેવળ જ્ઞાન થયા પછી કેવળ જ્ઞાન કલ્યાણ ઉજવવા ફરી પાછા દેવતે આવે છે આવા તીર્થકર કેવળી ભગવાન અરિહંત પરમેષ્ઠી કહેવાય છે. આ વખતે દેવ ઇન્દ્રની આજ્ઞાથી કુબેર દેવ સમોસરણની રચના અરિહ ત ભગવાન માટે કરે છે તેમાં બાર કેઠા રચે છે તેમાં ઈન્દ્રાણીઓ અરિહંત ભગવાનની વાણી દીવ્ય દીની સાળવા આવે છે. પહેલા કઠામાં ગણધરે બેસે છે બીજામાં કઃપવાસી દેવે બેસે છે. ત્રીજામાં ક૯પવાસી દેવીઓ ચોથામાં જોષીશી દેવીઓ પાંચમામાં બૅનર દેવીઓ છઠ્ઠામાં ભવનવાસી દેવે સાતમા માં વ્યંતર દેવે આઠમામાં દેવી વ્યંતરની નવમામાં ૫ચ જોતીષી દે દશમામાં બધા દે દેવી આ બાકી બેસે છે અગીયારમામાં નવૃ એટલે મનુષ્ય તેઓ શ્રાવક શ્રાવકા આવી જાય છે. રાજા મહારાજા પણ આમાં બેસે છે અને બારમાં કઠામાં પશુ પક્ષી બધા જેવા કે સીંહ, બકરી, ગા છે નેળીયા આદી વિરોધી જમાતના પશુ પંખી વેરતજીને શાતીથી અરિહંત ભગવાન વાણી દેશના દિવ્ય દર જા સાંભળે છે સમશરણમાં કેઈને શંકા કે વીધ ભગવાનની વાણીને થતા નથી. આવું સમોશરણમાં અરિહંત ભગવાન સીંહાસનમાં ચાર આગળ અદ્ધર બીરાજમાન હોય છે અને ચારે બાજુ અરિહ ત ભગવાનનું મુખ દેખાય છે આવો મહીમા છે આવા અરિહંત ભગવાનનું નામ નમોકાર મંત્રમાં પહેલું બેલીએ છીએ. અરિહંત ભગવાનની વાણી દરેક જણની ભાષામાં દરેકને સમજાય છે તે અરિહંત ભગવાનની વાણીને ચમકાર હોય છે. (અતિશય હોય છે) અરિહંત ભગવાન થયા પછી મહાવીર સ્વામીની દિવ્ય દવની (દેશના)
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[૧૩
ખરી ન હતી કારણ દેશના બહુ જ્ઞાની માણસ ઝીલી શકે તેમ હતું તેથી ૫૬ દિવસ સુધી અરિહંત થયા પછી દેશના આપી શકાણ ન હતી પરંતુ પદમાં દિવસે ગૌતમ સ્વામી એ ઝીલી હતી ગૌતમ સ્વામી પહેલા ઈન્દ્ર ભૂતી બ્રાહ્મણ પંડીત ૫૦૦ શીના ગુરૂ મહા પંડિત હતા. બહુજ જ્ઞાની હતા ભગવાન અરિહંતના સમે શરણમાં આવતાં જ્ઞાનીને મદગળી ગયે, ને અરિહંત ભગવાન પાસે જે ધમી થઈ જૈન સાધુ થઈ ગયા. ને તુરત જાતી પર્યત જ્ઞાન થયું અને મુખ્ય ગણધર થયા તે ગૌતમ ગણધર નામે ઓળખાયાને તેમણે જૈન ધર્મોના શાસ્ત્રો રચના તેમણે અરિહંતની વાણી જે ફક્ત રૂપે મસ્તકમાંથી દેશના નીકળે છે. તે ગણધર અધે માગધી ભાષામાં જૈન ધર્મના શાસ્ત્રો રચે છે તેના અનુનાથી આપણે જેન નમોકાર મંત્રમાં પહેલું અરિહંત બેલીએ છીએ. હવે કઈ શંકા કરે કે નમોકાર માત્રમાં સિદ્ધનું નામ પહેલાં કેમ નહિ ? તે તેનું નીરા કરણ-કારણ એ છે કે અરિહંત ભગવાનની દેશનાથી આપણને જૈન ધર્મનું જ્ઞાન થયું. અને તેનાથી મોક્ષ માગે તે જાણે તે પ્રમાણે આપણે જળ તપ આરાધના કરી મોક્ષ જઈ શકીએ છીએ એ ઉપકાર આપણું ઉપર છે અને તેનાથી આપણું ભલું થાય છે આપણા ઉદ્ધારક અરિહંત છે. અને સિદ્ધ થયા પછી તેમને કાંઈ કરવા પણ રહેતું નથી તેને ઉપદેશને આપણને લાભ મળતો નથી. તેથી અરિહંત પદ પહેલું નકારમાં મંત્રમાં આવે છે. આવું અરિડુંત ભગવાન કે પરમેષ્ઠીનું નામ લેવાથી કેટલું બધું પુન્ય થાય છે તે પછી પાંચે પરમેષ્ઠીનું સ્વરૂપ જાણીને નમસ્કાર મંત્ર બોલવામાં આવે તે કેટલું પુણ્ય થાય તેને ખ્યાલ આપ કરે.
અરિહંત પદ પ્રાપ્ત થતાં ત્રણલેકનું જ્ઞાન તેમનામાં ઝળકે છે. અને આત્મજ્ઞાન આમ વિષેનું દ્રવ્યગુણ પર્યાય વિષેનું શુક્ષ્મજ્ઞાન પણ થઈ જાય છે. એટલે સર્વજ્ઞ પ્રભુ થઈ ગયા પુર્ણ જ્ઞાની થયા અરિહંત પદ પ્રાપ્ત થયા વિનાના બધા મનુષ્ય પુર્ણ જ્ઞાની કહેવાતા નથી માટે અરિહંત પદ પ્રાપ્તી માટે જેન ધર્મના બધા પુસ્તકને સ્વાધ્યાય કર જૈન ધર્મનું ઉંડુ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થવાથી તપ આરાધના કરી અરિહંત પદ્ધ પ્રાપ્ત કરવાને સો કઈ ઈચ્છક બને તેવી ભાવના સાથે અરિહંત દેવનું લખાણ પુરૂ કરૂ છુ. હવે બીજા પરમેષ્ટી સીધ ભગવાનનું વર્ણન આવના લેખમાં આપીશ
આ બે લેખમાં અરિહંત ભગવાન વિષે ટુંકમાં જ વર્ણન આપ્યું છે વિસ્તારથી આપુ તે એક પુસ્તક રૂપે જ થઈ જાય આવી રીતે નમોકાર મંત્રનું સ્વરૂપ આવતા મારા લેખ દ્વારા આપીશ તે વાંચી જાણ પછી નમોકાર મંત્ર ભાવથી ભજશે તે તેનું ફળ અતિ ઉત્તમ મળશે. લેખ આ સમાપ્ત કરૂ છુ.
લે. મણીલાલ મો. ધામી
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મા અને કર્મ
લેખક : રતિલાલ માણેકચંદ શાહ આત્મા પણ અનાદિના અને કર્મ પણ અનાદિના તેથી ઘણી વ્યકિતઓને એવી શંકા ઉદભવે છે કે આ બંનેમાંથી પહેલું કોણ? તેના પ્રતિઉત્તરમાં શાસ્ત્રોમાં અંકિત કરવામાં આવ્યું છે કે કુકડી પહેલી કે ઇડું પહેલું ? જેમ કે કુકડી વગર ઈડું ન હોય અને ઈંડા વગર કુકડી ન હોય. તેવી જ રીતે બીજો દાખલો આપતા શાસ્ત્રકારો જણાવે છે કે દુધ અને ઘી એકી સાથે જ હોય છે, તેમાં દુધ પહેલું કે ઘી પહેલું એ શકાને સ્થાન જ નથી બન્ને સાથે જ છે. છતાં પ્રક્રિયા દ્વારા દૂધ અને ગી અલગ થઈ શકે છે આજ પ્રમાણે આત્મા પહેલે છે કે કર્મો પહેલાં છે તેમ કહી શકાતું નથી. પરંતુ આત્માની સાથે જ કર્યો છે અને અનાદિ કાળથી આત્મા કમની સાથે તથા કર્મ આત્માની સાથે છે એમ કહેવાય છે. છતાં પણ જે પ્રમાણે પ્રક્રિયા દ્વારા દુધ અને ઘી ને અલગ પાડી શકાય છે તે પ્રમાણે પુરૂષાર્થ દ્વારા આત્માને અને કમેને પૃથક કરી શકાય છે, સોનું અને માટીની ઉત્પત્તિ સાથે જ હોય છે. છતાં પ્રયત્ન દ્વારા સુવર્ણ અને માટી જુદા પાડી શકાય છે, અરણીના કાષ્ટની સાથે જ આગની ઉત્પત્તિ થાય છે છતાં તે કર્મને લાકડાને ઘસીને તેમાંથી આગને બહાર કાઢવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે આત્માને અને પુરૂષાર્થ દ્વારા અલગ પાડી શકાય છે કારણ કે બન્ને અલગ છે
જીવ અને કર્મનો સંબંધ પ્રવાહ રૂપે તે અનાદિ છે અને એક રૂપે અનાદિ નથી, કર્મ જડ છે જ્યારે આત્મા તન્ય મૂર્તિ છે, અને ભિન્ન છે (જુદા છે ) જેમ કે આપણે ગંગાનદીના કિનારે ઉભા રહી પહેલાં જે જળધાર જોઇ હતી તેવી જ જળ ધારા બીજે દિવસે પણ જણાશે. પરંતુ વાસ્તવિક રીતે પહેલા દિવસે જે જળ ધારા નિરખવામાં આવી હતી, તે તે ચાલી ગઈ હતી, પાણીની ધારા ચાલુ જ રહે છે તેથી જળધારાને સંબંધ તૂટેલે જણાતા નથી પરંતુ આપણને એમ જણાય છે કે આ તે જ જળધારા છે. ખરેખર આજે જે જલધારા જોવામાં આવે છે તે બીજી જ છે આ પ્રમાણે આત્માની સાથે જે કર્મો પહેલાં લાગેલા તે કર્મો તે ભગવાઈ ગયા હોય પરંતુ કમની ધારા ચાલુ હોવાથી એમ કહેવામાં આવે છે કે, આત્મા અને કર્મનો સંબંધ અનાદિ છે. શાસ્ત્રોમાં એ અંકિત કરવામાં આવ્યું છે કે “કર્મ આદિ પણ છે અને તેને અંત પણ છે. ” પરંતુ જીવન સાથે કર્મો એક બાદ એક ઉપરા ઉપરી આવતાં જાય છે એજ કારણે કર્મ અને આત્માને સંબધ અનાદિ કહેવામાં આવ્યું છે
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાર
ત્યારે પ્રશ્ન એ ઉપસ્થિત થાય છે કે જ્યારે કોને પ્રવાહ ચાલુજ રહે છે તે પછી આત્મા કમ વિહીન કઈ રીતે બની શકે? આને પ્રતિઉત્તર શાસ્ત્રકારોએ આપ્યું છે કે, કમ પ્રવાહને રેકી દેવાથી આત્મા કર્મ રહિત થઈ જાય છે. જે પ્રમાણે નદીમાં ઉપરવાસથી આવતા પાણીને રોકી દેવામાં આવે તે ધારા તૂટી જાય છે, તે પ્રમાણે કર્મ પ્રવાહને અટકાવી દેવાથી અને નવા કર્મો ઉપાર્જન ન કરવાથી કર્મ વિહીન બની શકાય છે.
શાસ્ત્રોમાં આલેખવામાં આવ્યું છે કે કર્મ દુઃખ રૂપ છે શ્રી ભગવતી સૂત્રમાં ગૌતમ ગણ ધરે, ભગવાન મહાવીરને પૂછયું કે, દુ:ખી આત્મા દુઃખને સ્પર્શે કે અદુઃખી જીવ દુઃખને સ્પર્શે છે? આ પ્રશ્નના પ્રતિઉત્તરમાં ભગવતે કહ્યું કે દુઃખી જીવ જ દુઃખને સ્પર્શ છે પરંતુ દુ:ખ રહિત આત્મા દુઃખને સ્પર્શતું નથી. અહીં દુઃખને અર્થ કર્મ કરેલ છે એટલે કે જેનામાં કમ છે તેજ કર્મને બાંધે છે. પછી ભલે તે કર્મ શુભ હોય કે અશુભ હેય ! શુભ કે અશુભ બને આત્માને આવનારા છે. તેથી તે દુઃખ રૂપ જ છે. માટે તેનાથી અલિપ્ત થવાને પુરૂષ આચરવે અત્યંત આવશ્યક છે અને તે ત્યારે જ બને કે જયારે આત્માને આત્માથી ઓળખી તેની અનુભૂતિ કરી સમ્યફ દર્શને આવિષ્કાર કરી અને તે સાધનામાં આગળ વધતા વસ્વરૂપમાં મગ્ન રહેતા જુના કર્મો ખરી જાય છે અને નવા કર્મો બંધાતા નથી જેથી નિર્જરા થાય છે અને છેવટે પૂર્ણતા એ પહેચાય છે.
પ્રજ્ઞા ચક્ષુ પંડીત સુખલાલજીનું થયેલું અવસાન જૈન સમાજના પ્રક્રાંડ પડીત અને મહાન દાશનીક પંડિત સુખલાલજીને તારીખ ૨-૩-૭૮ના રોજ અમદાવાદમાં વાડીલાલ સારાભાઈ હસ્પતાલ ખાતે દેહાંત થયાના સમાચાર જાણી ખુબ દુઃખ થાય છેનાની વયમાં આંખ ગુમાવવા છતાં તેથી નાસીપાસ કે ના હિંમત ન થતા અભ્યાસ આબળને આગળ વધાર્યો અને ગણનાપાત્ર પંડીમાં પોતાનું સ્થાન જમાવ્યું અને તેમની વિલક્ષણ સિધ્ધી હતી. તેઓ આપણી સભાના આજીવન સભ્ય હતા શાસનદેવ તેમના આત્માને શાંતિ અર્પે એ જ અભ્યર્થના.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir No Reg. B.V.-37 શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપ હું આત્મા શાશ્વત બને, દર્શન જ્ઞાન સહિત છું, આ પુદગળેથી પર હું, પરમાતમાં સ્વરૂપ છું.-૧ ચેતન સ્વરૂપ અરૂપી હું, જ્ઞાનાદિ મુજ સ્વભાવ છે, અમને પવિત્ર છે. ને સ્થિર મારો સ્વભાવ છે.—૨ અચલિતને નિર્મળ હું, જ્ઞાનાદિ મારું સ્વરૂપ છે; જ્ઞાનોપદી બુદ્ધ છું હું, નિર્વિકલ્પ સ્વરૂપ છે -3 હું રાગ દ્વેષ રહિત ને, અનંત જ્ઞાન સહિત છું, અવિનાસીને હું શુદ્ધ છું, સર્વ વિભાવથી રહિત છું -4 અજર છું ને અમર છું, અનાદિ ને અનંત છું; અચળ ને અક્ષય છું, અકળ ને અમલ છું –પ અગમ્ય છું અનામી છું, અકર્મો ને અબંધ છું; અર્યાગી ને અનુદધિ, અભેગીને અશગી છું.-૬ અવેદી છું અભેદ્ય છું. અખેરી ને અદ્ય છું; છે શ્યાથી રહિત ને, સ્વ પરાક્રમે સહિત છું - 7 ચિદાનંદ પૂર્ણ બ્રહ્મા, જ્ઞાનાનંદમાં મગ્ન છું, અવ્યાબાધ સુખને, સ્વામી ખરેખર હું જ છું.-૮ અભાષીને અણાહારી છું, આકારથી રહિત છું; અનિદ્રિય અ પ્રાણી છું, ને પૂર્ણ આત્માશમી છું - સ્વરૂપ વ્યાપી અસ્તિ રૂપે, પરિણામિક ભાવમાં અકંપ ને આશ્રપ રહિત, નિર્લેપ નિર્ભય ધ્યાનમાં-૧૦ અલખ ને અશોક છું, અલૌક્કિ હું આત્મા; લેકી લેક પ્રકાશક હું, અકલંક પરમાતમા.–૧૧ એવું સ્વરૂપ મારૂં સદા, શાશ્વત જયવંતુ રહે; આનંદ પ્રેમને શાંતિમાં, " અમર' સિદ્ધપદ્ર ગ્રહ-૧૨ લેખક : અમરચંદ માવજી શાહ પ્રકાશક : જયંતીલાલ મગનલાલ શાહ, શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા -ભાવનગર, મુદ્રક ! ફતેચંદ ખેડીદાસ ગાંધી, શ્રી અરૂણોદય પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ-ખારગેઈટ, ભાવનગર ફેન ; 4640 For Private And Personal Use Only