Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रीजैनधर्म प्रकाश.
44SSSSSSSSSSSSS
દોહરે, જ મનુજન્મ પામી કરી કરવા જ્ઞાનવિકાશ; છે યુક્ત ચિત કરી, વાંચે પકાશ. હું
પુસ્તક પર મું.
સં. ૧૯૬૨ શ્રાવણ
અંક ૫ મો.
श्रीपाळराजाना रास उपरथी
नीकळतो सार,
(અનુસંધાન પૂર્ણ ૧૭ થી) હવે શ્રીપાળરાજાના ચરિત્રને બીજો વિભાગ શરૂ થાય છે. આ વિભાગમાં તેમને પૂર્વપુણ્યના વેગથી તેમજ આ ભવમાં કરેલા સિદ્ધચકના આરાધનથી સુખસંપત્તિની કેવી રીતે વૃદ્ધિ થઈ એને તેમાં પણ અંતરે અંતરે પૂર્વે બાંધેલું અશુભકર્મ નિકાચિત છે. વાથી કેવી રીતે વેઠવું પડયું તેનું વર્ણન આવે છે. આ વિભાગમાં બહોળો ભાગ હર્ષજનક છે.
એકદા શ્રીપાળકુમાર કેટલાક લશ્કર સહિત ઉજજયિનીમાં ફરવા નીકળ્યા છે. કર્તાએ તેમના રૂપનું વર્ણન અહીં બહુ સરસ રીતે કરેલું છે, પરંતુ અત્રે તે લખવાની આવશ્યક્તા નથી, તે.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
૧૩૦
પણ તેમાં એટલુ' લક્ષ તે ખાસ રાખવાનુ છે કે એવી રીતે દેશાનુ',નગરીનુ, રાજસુખતું, સ્ત્રીએના રૂપનુ અથવા ઉત્તમ ભેજ્ય પદાર્થા વિગેરેનુ જે જે વર્ણન શાસ્ત્રામાં કરવામાં આવે છે તે માત્ર શાસ્ત્રને શેાભાવવા માટે કરવામાં આવતું નથી પણ પૂર્વે કરેલા પુણ્યના પ્રત્યક્ષ અનુભવ કરાવવા માટે કરવામાં આવે છે. પુણ્ય શાળી પ્રાણીઓજ એવા દેશ, નગર, રાજ્ય, ઋદ્ધિ, સુખ, સ ́પદા, સ્ત્રી, પુત્ર, પરિવાર અને ભેાજનાદિ પામી શકે છે. પૂર્વે જેણે પુણ્ય કરેલું હોતું નથી તેએ તે બીચારા તેની ઇચ્છામાં ને ઇચ્છામાંજ ભવ પૂરો કરીને ચાલ્યા જાય છે. આવા શુભ હેતુને અંગેજ કાને વિકથા દોષ લાગતાજ નથી.
વળી એવા વર્ણનમાં કેટલાક વાંચનારા બંધુએ સર્વત્ર અતિશયાક્તિજ માની બેસે છે પરંતુ તેમાં પણ તેની ભૂલ થાય છે; અત્યારે નજરે ન દેખાવાથી કે પેાતાને પ્રાપ્ત ન થવાથી અથવા પેાતાની બુદ્ધિમાં ન સમાવાથી કેાઇ પણ હકીકતને અતિશાક્તિવાળી માનવી એ યેાગ્ય નથી. અત્યારે કલ્પવૃક્ષ, કા, મધેનુ, કામકુંભ કે ચિ‘તામણિરત્ન દેખાતાં નથી તેથી શું તે પૂર્વે પણ નહાતાં? હતાં. પણ જેમ રેલ્વે અને તાર વિગેરે સાધનાના અભાવના વખતમાં તે વાત કેઇ કહે તે તે માનવામાં ન આવે તેમ એ વસ્તુએ આપણે જોયેલ ન હેાવાથી અને આપણે તેના અનુભવ કરેલા ન હોવાથી તે માનવાને આપણું અતઃકરણ ના પાડે છે પણ તેમાં આપણી ભૂલ થાય છે. અગાઉના વખતમાં વધુ ગંધ રસ સ્પાદિ એવા ઉંચા પ્રકારના હતા કે તેનું અત્યારે આપણને દર્શન પણ થઈ શકે નહીં. કેમકે આ કાળ અવસર્પિણી હોવાથી સમયે સમયે તમામ પ્રકારની હાની થતી જાય છે. માટે અસ`ખ્યાતા કે સંખ્યાતા વર્ષેા અગાઉના વર્ણનમાં કોઈપણ પ્રકારની અતિશયાક્તિ સમજવી નહી, પણ જે વાત જે કાળે સ્થિતિમાં હોય તે કાળેજ તે વાત સ‘ભવે છે એમ પ્રસ્તુત પ્રસંગમાં શ્રીપાળકુમાર અત્યંત રૂપવંત તે નિઃસંદેહ વાત છે. ક કારણ કે એક તા રાજકુમારે છે. વળી સિદ્ધચક્રના આરાધનથી અને તેના હૅવણજળથી કાયા
એ
ચુવાવસ્થા
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતા સાર ૧૩૧ નિરોગી અને કંચન જેવી સુશાભિત થઇ છે. વળી અત્યારે સુખમાં નિમગ્ન હેાવાથી તેમાં વૃદ્ધિ થયેલી છે. આવી સ્થિતિમાં તેને મેટા હાડમાઠ સાથે નગરમાં નીકળતા જોઈ પ્રજાવળ જેવા મળે તેમાં કાંઈ આશ્ચર્ય નથી, તેજ પ્રમાણે નગરજને ચારેબાજુ જોવા મળ્યા છે અને શ્રીપાળકુમાર અશ્વ ખેલાવતા ચાલ્યા જાય છે તેવામાં કઇ મુગ્ધા બાળિકાએ પાતાની વૃદ્ધ માતા (ડેશી) ને પુછ્યું કે હે માતા ! આ અશ્વ ખેલાવતા કાઇ મહાપુરૂષ જાય છે તે શુ` ઈંદ્ર છે? ચદ્ર છે? ચક્રવર્તી છે? કૃષ્ણ છે? કામદેવ છે? કે રામચંદ્ર છે? કાણુ છે?' ડાી ખેલી કે-‘અરે દીકરી ! એ તે આપણા રાજાના જમાઈ છે, બીજુ કાઈ નથી.' વૃદ્ધ ડોશીન ઉંચે સ્વરે મેલેલા આ શબ્દો સાંભળીને શ્રીપાળકુમારે વિચાર્યુ. કે ‘મને ધિક્કાર છે કે ' સસરાને નામે એળખાઉં !' કહ્યું છે કેઉત્તમ આપ ગુણે કરી, મધ્યમ માપ ગુણેણ; અધમ કહ્યા માઉલ ગુણે, અધમાધમ સુસરે, “ઉત્તમ પુશ્કે! પેાતાના ગુણથીજ એળખાય છે, મધ્યમ પુરૂષ! આપના ગુણથી એળખાય છે, અને જે પેાતાના માસાનીઆથી-મામાથી એળખાય કે આ અમુકના ભાણેજ થાય છે તે પુરૂષ અધમ ગણાય છે અને જે સાસરાવડે ઓળખાય તે અધમાધમ ગણાય છે.”
1
આવા વિચારની શ્રેણી ચાલતાં શ્રીપાળનું મન ઉદાસ થઇ ગયું એટલે તે રયવાડીથી પાછા વળી પેાતાના મકાન ઉપર આ વ્યા; ત્યાં તેમનુ ચપળ ચિત્ત જોઇને તેમજ મુખપર છાયા આવેલી જોઇને પુણ્યપાળે પુછ્યુ કે “હે કુમાર ! આજે આમ આમદ્રુમણા કેમ જણાએછે ? તમારા હૃદયમાં જે ઇચ્છા થઇ હાય તે. પ્રગટ કરી. કહે તેા તમારૂ ચ’પાનગરીનું રાજ્ય લઇએ? શુ વિચાર છે?” આ પ્રમાણે સાંભળીને શ્રીપાળ બોલ્યા કે–સાસરાના મળે રાજ્ય મેળવવું તે ચાગ્ય નહીં માટે અમે અહીંથી પરદેશ જશું, અનેક દેશેા જોશું, સ્વળના બળથી લક્ષ્મી મેળવશુ અને પછી તેના ખળવડે. જે વિશેષ કરવા ચેાગ્યું હશે તે કરશું.'
.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩ર
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.. પુણ્યપાળ ને શ્રી પાળકુમાર વચ્ચે થતી આ વાતચિત સાંભળીને કમળપ્રભા ત્યાં આવ્યા અને કહ્યું કે-“હે પુત્ર! જે તારે પરદેશ જવું હશે તે હું તારી સાથે આવીશ, તને કેને ધીરીશ નહીં; કારણ કે મારે સંપત્તિમાં એક તું જ છે.” શ્રી પાળે કહ્યું કે– “હે માતા ! આપ કહે છે તે ખરૂં છે, પરંતુ પરદેશમાં પગ બંધન હોય છે તે ખટાતું નથી માટે તમે તે કૃપા કરીને આ શિષ આપો એટલે હું નિવિદને અનેક પ્રકારની કદ્ધિ મેળવીને આપના ચરણમાં આવી પગે લાગું.” માતાએ તે તરત પુત્રને
રવીર, જાણું રજા આપી, અને કહ્યું કે “હે પુત્ર! ખુશીથી પરદેશ જાઓ; કુશળ રહેજે, ઉત્તમ કામ કરજે, ભુજાબળથી વરીઓને વશ કરજે, પાછા વહેલા આવજે, કઈ પ્રકારનું કષ્ટ કે સંકટ આવી પડે તે નવપદનું ધ્યાન કરજે, રાત્રિએ જગતા રહેજે, નિરંતર સાવધાન રહેજે, અને સિદ્ધચક્રના અધિષ્ઠાયક દેવી દે તને માર્ગમાં સહાય કરજે.”
માતાએ તે આ પ્રમાણે રજા આપી; પણ મયણાસુંદરી તે વાત જાણે પતિ સમીપે આવીને બેલી કે–“હે સ્વામી ! હું તે તમારી સાથે જ આવીશ, કારણ કે દેહને છાયા જુદી હોય જ નહીં. વળી માર્ગમાં આપની સેવાચાકરી કરનાર કેણુ તેમ હું તમારે વિરહ એક ક્ષણ પણ સહન કરી શકું તેમ નથી. અગ્નિ સહન કરવે સુલભ છે પણ પતિને વિયેગ સહન કરે દુર્લભ છે.” : ' શ્રીપાળકુમારે તેને આશ્વાસન આપીને કહ્યું કે-“હે મયણાસુંદરી ! તમારે અહીં રહેવું તેજ ઘટિત છે. અહીં રહીને માતાજીની ચાકરી કર, હું કાર્ય સિદ્ધ કરીને વહેલે આવીશ માટે સાથે આવવાનો આગ્રહ તજી દે.” - મયણાએ પતિની આજ્ઞા પ્રમાણ કરી પરંતુ એટલું કહ્યું કે “હે સ્વામી ! મારા પ્રાણ તે તમારી સાથે જ આવશે, માત્ર આ ખાલી દેહપિંજરજ અહીં રહેશે એમ માનજે, વધારે શું કહું? વળી હે સ્વામી ! આપના વચન અનુસાર વહેલા પધારજો, માર્ગે કદી નવી નવી સ્ત્રીઓ પરણે તે પણ મને વિસારી મુકશે નહીં. હું આજથી એકાસણું કરીશ, સચિત્તને ત્યાગ કરીશ,
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીપાળજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર, ૧૩૩ ભૂમિએ શયન કરીશ, શુંગાર માત્ર તજી દઈશ.. સિદ્ધચક્રના પસાયથી એ ધન્ય દિવસ આવશે કે જ્યારે પાછી આપના દર્શન કરીને શૃંગારાદિ ધારણ કરીશ.”
પછી માતાએ તિલક કર્યું. શુભ શુકન થયાં એટલે વિજય મુહ ચંદ્રનાડીમાં સ્વર પ્રવેશ થતાં શ્રીપાળ કુમારે ઢાલતરવાર માત્ર સાથે લઈને એકાકી પ્રયાણ કર્યું, મારવાં અનેક ગામ નગરો જોતાં, અનેક કૌતુક નિહાળતાં અને આનંદ મેળવતા અનુક્રમે એક પર્વતના શિખર પર ચડ્યા. ત્યાં અતિ શિતળ વૃક્ષોની ઘનઘટામાં ચંપાને વૃક્ષની નીચે એક વિદ્યાસાધક ઉંચી બાંહ્ય કરીને જાપ જપતે હતે. કુમારને જોતાં. જાપ પૂરે કરી પ્રણામ કરીને તે બે કે “હે સત્યરૂષ ! તું ભલે આ , તારા આવવાથી મારું કાર્ય સિદ્ધ થશે.” કુમારે કહ્યું કે મારે ચિગ્ય કાર્ય હોય તે બતાવે. પૂર્વે પરોપકારી પુરૂએ પોતાના દેહ, દ્રવ્ય ને રાજ્ય બધું પરેપકાર માટે આપેલું છે. ” સાધક બે કે-“હે કુમાર ! મારા ગુરૂએ ઘણી કૃપા કરીને મને એક વિદ્યા રાપેલી છે, તે સાધવા માટે મેં ઘણા ઉદ્યમ કર્યો પણ તે સિદ્ધ થતી નથી. કારણકે ઉત્તરસાધક પુરૂષ વિના મન સ્થિર રહેતું નથી અને મન સ્થિર રહ્યા વિના વિદ્યા સિદ્ધ થતી નથી. માટે તમને મારી એક વિનંતિ છે કે તમે મારા ઉત્તરસાધક થાઓ.” કુમારે તેવાત કબુલ કરીને કહ્યું કે તમે મન સ્થિર કરીને વિદ્યા સાધે. હું ઉત્તરસાધક છતાં તમને ક્ષોભ પમાડનાર કે છે ? ” આ પ્રમાણેની કુમારની સહાયથી તેણે વિદ્યા સાધવા માંડી. તે તત્કાળ સિદ્ધ થઈ. ઉત્તમ પુરૂષ જ્યાં આદર કરે છે ત્યાં નવનિધિ પ્રાપ્ત થાય છે પછી તે વિદ્યાધરે. કુમારને બહુ આગ્રહ કરીને જળતરણી અને શસ્ત્રધાનિવારણી એવી બે ઔષધિઓ આપી. તે લઈને કુમાર ને વિદ્યાધર બને આગળ ચાલ્યા. માર્ગમાં ધાતુદીને રસ સાધતા દીઠ. વિદ્યાધરને જોઈને તેઓ બેલ્યા કે તમે જે વિધિ બતાવ્યું હતું તે પ્રમાણે અમે ઘણા પ્રયત્ન કર્યો પણ રસ સિદ્ધ થતું નથી.” એટલે કુમારે કહ્યું કે એક વખત મારા દેખતાં તમે ફરીને
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૪.
શ્રી જનધર્મ પ્રકાર વિધિ કરશે.” કુમારની નજરે તે પ્રમાણે કરતાં તત્કાળ તેની સિદ્ધિ થઈ. પછી તે રસવડે પુષ્કળ સુવર્ણ ઉત્પન્ન થવાથી તેઓએ કુમારને આગ્રહ કર્યો કે “તમે આમાંથી જોઈએ તેટલું સુવર્ણ લઈ લ્ય.” કુમાર કહે કે-“એનો ભાર કેણું ઉપાડે?' આ પ્રમાણે કહ્યા છતાં પણ ધાતુવંદીઓએ થોડુંક સુવર્ણ કુમારને છેડે બાંધ્યું. કુમાર ત્યાંથી આગળ ચાલ્યા.
અનુકમે ફરતા ફરતા કુમાર ભરૂચ બંદરે પહોચ્યા. ત્યાં સુવર્ણ વેચીને શોભિતાં વસ્ત્ર તથા હથિયાર વિગેરે ખરીદ કર્યા અને બંને આષધિઓ પણ સુવણે મઢીને પોતાને હાથે બાંધી, આનંદ વડે કેતુક જોતા ફરવા લાગ્યા.
હવે કોસંબી નગરીમાં પેવળ નામે એક શેઠ રહે છે. તે અનર્ગળ દ્રવ્યવાળા હોવાથી લોકો તેને કુબેરભંડારો કહે છે. તે શેઠ વ્યાપાર નિમિત્તે કરી આણુંઓનાં અનેક ઉંટ તથા ગાડાંએ ભરીને ફરતો ફરતે ભરૂચ બંદરે આવ્યો અને ત્યાં લાવેલા કરીયાણું વેચ્યાં. તેમાં તેણે પુષ્કળ લાભ મેળવ્યું. પછી જ માર્ગ વ્યાપાર કરવા માટે જવા સારૂ તેણે ઘણી જાતનાં બીજા કરીયાણુઓ ખરીદ કર્યા અને તેને માટે ૫૦૦ વહાણો ખરીદ કરીને તેમાં તે માલ ભર્યો.
ધવળશેઠનાં ૫૦૦ વહાણોમાં મુખ્ય વહાણ ૬૦ કુવા ર્થભવાળું જુગ જાતિનું હતું. બીજા ૬૮ વહાણે સેળ સેળ કુવા થંભવાળાં હતાં અને તે સિવાય સફરી વહાણે અનેક જાતિનાં હતો વહાણ માલ વડે ભરીને પછી તેને રસ્તે પાડવા માટે રાજાની આજ્ઞાથી બંદરમાં લાવવામાં આવ્યાં. તે વખતે વહાણને માલમ સમુદ્રયાત્રા સંબંધી પુસ્તકો જુએ છે, શુકાની સુકાન સંભાળે છે, શું તપાસનારા તેની તપાસ રાખે છે, પાણી માપનારા પાણી માગ્યા કરે છે, કરાણી બધી વસ્તુઓ સંભાળે છે, નાખુદા સર્વને ન્યાય કરે છે, પંજરી વાયુની પરીક્ષા કરે છે, ખારવાઓ પૂરી મહેનત કરી રહ્યા છે અને હલેસાં મારનાર પિતાના કાર્યમાં સાવધાન થઈ ગયા છે.
વહાણેને ચારે બાજુ રંગબેરંગી વાવટા બાંધેલા છે
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપરથી નીકળને સાર. ૧૩૫ તે વાયુ વડે ફરકી રહ્યા છે. અનેક વાછ વાગી રહ્યાં છે. વહાણ શાબિત કરી દીધાં છે, કેટલાંક વહાણ સાત સાત મા વાળાં છે, તેમાં ચારે બાજુ તાપે ગોઠવી દીધેલી છે તે કઈ શત્રુનાં અથવા ચાંચીયાનાં વહાણ આવે તે તેને ખોખરા કરી નાખે તેવી છે. મહા જોરાવર દશ હજાર સુભટો અનેક પ્રકારનાં હથીઆરે ધારણ કરીને મેચે મોરચે બેસી ગયા છે. માર્ગમાં જોઈએ તેટલું જળ અને ઈંધણ પણ લઈ લીધેલ છે. બીજા કેટલાક વ્યાપારીઓ પણ પિતાપિતાનો માલ ભરી નેર રોકડ આપી જુદા જુદા ગેખમાં પોતપોતાની બેઠક ઉપર બેસી ગયા છે.
- હવે વહાણ ઉપડવાની તૈયારી થઈ એટલે મોટા જુગજાતિના વહાણની મોટી તપ દેડવામાં આવી. તે સાથે તમામ વહાણની નાની મોટી તોપના પણ ઘડાકા થયા અને ખારવાઓએ પિતા પોતાનાં વહાણનાં નાંગરે ઉપાડવા માંડ્યાં. ઘણું જેર કર્યું પણ નાંગર હલ્યાએ નહીં તે ઉપડવાની તો વાત જ શી ? ધવળ શેઠને એ ખબર પહોચ્યા એટલે તેને ચિંતા થઈ પડી. બીજે ઉપાય ન હોવાથી તે શીકોતરને પુછવા ગયે. શીતરે કહ્યું કે“હે શેઠ ! સમુદ્રના અધિષ્ઠાયક દેવે વહાણો થંભ્યા છે તે બત્રીશલક્ષણ પુરૂષને ભોગ આપશે તે છેડશે. તે સિવાય વહાણ ચાલી શકશે નહીં.”
હવે ધવળશેઠ રાજાની આજ્ઞા લઈને બત્રીસ લક્ષણા પુરૂષની શોધ કરાવશે, તેમાં શ્રીપાળ કુમારજ નજરે ચડવાથી તેને પકડવા જતાં મોટો સંગ્રામ થઈ પડશે, તેને પરિણામે શ્રીપાળ કુમાર ધવળશેઠની સાથે સમુદ્રપ્રયાણ કરશે, તેનું વર્ણન આગળ આ• આપવામાં આવશે.
અહીં સુધી વર્ણવેલી હકીકતમાં જે જે સાર ગ્રહણ કરવા રોગ્ય છે તેમાં પ્રારંભમાં જ ઉત્તમ મનુષે પોતાના ગુણવડેજ ઓ. 'લખાવું જોઈએ એ મુખ્ય ચાર ઘડુણ કરવાનો છે. એક કવિ કહી ગયેલ છે કે
गुणीगणगणनारंभे, न परति कठिनी मसंभ्रांद्याप । तेनांबा यदि सुनिनी, वद वंध्या किट शी नाम |
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૬
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ ગુણી પુરૂષની ગણત્રી કરવાના પ્રારંભમાંજ સસંભ્રમથી જેના નામ પર આંગળી પડતી નથી, અર્થાત્ ગુણજનમાં જે પ્રથમજ ગણાતો નથી તેવા પુત્રવડે જે માતાને પુત્રવાળી કહીએ તો પછી વાંઝણી કેને કહીએ? અર્થાત્ તેવા પુત્રની માતાને જ વાંઝણું કહેવા યોગ્ય છે. ગુણવિનાનો પુત્ર હોય તે ન હોવા બરાબર છે.
આ હકીકત સુજ્ઞજનેએ ખાસ ધ્યાનમાં લેવા ગ્ય છે. શ્રીપાળકુમારને એક વચન સાંભળવા માત્રથી જ જેમ ચાનક ચડી તેમ ઉત્તમ જનેને એવી બાબતમાં ચાનક ચડતાં વાર લાગતી નથી, કેમકે તેજી અશ્વ ચાબકને સ્પર્શ પણ સહન કરી શકતો નથી. ખરજ યષ્ટપ્રહારે સહન કર્યા કરે છે. મૂર્ખ જનોની એવી રીતિ હોય છે. અનેક મનુષ્ય બાપની મીલ્કત ઉપર તાનામાના કરે છે. વ્યસનમાં ચકચૂર રહે છે અને અભિમાનના પુતળાં બને છે. તેને માટે આ હકીકત પૂરેપૂરી પડે લેવા લાયક છે.
ત્યારપછી પુણ્યપાળ માત્ર આકૃતિ ઉપરથી શ્રીપાળકુમારને 'ચિંતાગ્રસ્ત જાણે છે. માતા તેમની વાત સાંભળીને આવે છે, સાથે આવવા વિચાર જણાવે છે, પરંતુ પુત્રની દલીલ સાંભળતાં તરતજ તેને દેશાંતર જવાની રજા આપે છે અને કેટલીક શિખામણ દે છે. સિંહનાં બાળકને વનમાં ફરવા તો જોઈને તેની માતા સિંહણ મનમાં શંકાતી નથી તેમજ શૂરવીર પુત્રની માતા પુત્રને પરદેશ જતો જાણી શંકિત ન થાય એ સંભવિત છે.
માતાએ શ્રીપાળકુમારને આપેલી શિખામણ ખાસ લક્ષમાં રાખવા લાયક છે. પરદેશમાં તેને અનુસરે જે ચાલે છે તે કઈ પ્રકારની નુકશાનીમાં આવી પડતા નથી. માતાનું નિશાન ખાસ સિદ્ધચક્રની ભક્તિ ઉપર છે. કષ્ટ પડે ત્યારે તેનું સ્મરણ કરવાનું કહ્યું છે. ત્યાં ઉપલક્ષણથી દર વખતે તેનું સ્મરણ કરવું એમ સમજવાનું છે, કારણકે પરદેશમાં કષ્ટને સંભવ દરવખત હોય છે.'
માતાની રજા મેળવ્યા છતાં મયણાસુંદરીને સમજાવવામાં વધારે મુશ્કેલી પડે છે, કારણકે સ્ત્રીને સ્નેહ અપ્રતિમ હોય છે. તેને પણ શ્રી પાળકુમાર સમજાવે છે એટલે તે પતિની આજ્ઞાને
-
-
*
.
!
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર. ૧૩૭. પ્રમાણ કરે છે. તે મૂર્ણ સ્ત્રીઓની જેમ પોતાના દુરાગ્રહને પકડી રાખતી નથી.
પતિના પરદેશગમનને પ્રસંગે સુજ્ઞ સ્ત્રીઓએ કેવું વર્તન રાખવું જોઈએ એ મયણાએ શ્રીપાળકુમારને જણાવેલ વિચારે જણાવી આપે છે. તેથી વિરૂદ્ધ વર્તનવાળી સ્ત્રીએ પોતાના શિયળ રત્નને ગુમાવી બેસે છે. પતિના વિયેગને પ્રસંગે જ્યારે શુંગારજ સજવાના નથી ત્યારે પછી બહાર સાંસારિક પ્રસંગમાં બેહું જવું આવવું પણ રહેતું નથી. તેથી પરપુરૂષને પ્રસંગ, હસ્યાદિ નિમિત્ત, કામેચ્છાનો પ્રાદુર્ભાવ વિગેરે પણ હેતું નથી. માટે શીળગુણાભિલાષી સ્ત્રીઓએ મયણું સમાન વર્તન રાખવું ગ્ય છે.
શ્રીપાળકુમારને પરદેશ જતાં માર્ગમાં વિદ્યાસાધક મળે છે. તેની વિદ્યા શ્રીપાળકુમારના ઉત્તરસાધકપણુથી સિદ્ધ થાય છે. ઉત્તમ જનેની પુણ્ય પ્રકૃતિ તેના પ્રસંગમાં આવનારા બીજેઓને પણ હિતકારક થાય છે.
ઉત્તમજને ઉપકારને બદલે ઈરછતાજ નથી, પરંતુ કૃતજ્ઞ મનળે બદલે આપ્યા શિવાય રહી શક્તા નથી. વિદ્યાધરના ને ધાતુ વિદીના બંનેના પ્રસંગમાં આ હકીકત પ્રત્યક્ષપણે દેખાવ આપે છે.
ધાતુદીને રસસિદ્ધિ પણ શ્રી પાળકુમારની દષ્ટિએ વિધિ કરવાથી થઈ જાય છે. ઉત્તમ જનોની દ્રષ્ટિમાં પણ એ ગુણ રહેલો હેક્ય છે કે તે ભૂલ થતી હોય તે થવા દેતા નથી. કેઈ ઉત્તમ જનના સંગમાં રહે અને પછી તે સંગતિનું મહાસ્ય જુઓ
ધાતુદી પુષ્કળ સોનું લેવા આગ્રહ કરે છે ત્યારે શ્રી પાળ કુમાર તેને ભારભૂત ગણે છે. એક વખત એ પણ હતું કે સવારમાં ભુખ લાગી તે વખતે ખાવાનું કાંઈ નહતું અને માતાએ દુધ સાકર માગનારા પુત્રને કુસકા મળવા પણ દુર્લભ છે એમ કહીં ખેદ દશાવ્યો હતો. પુણ્ય ને પાપના ઉદય વખતે પ્રાણીએ તદનુકૂળ સ્થિતિ જોગવવી પડે છે, તેમાં કશું બળ જોર ચાલી શકતું નથી.
પાસે દ્રવ્ય નથી, સુવર્ણ હોય તે કામનું છે, છતાં. જેણે
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
:
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩
શ્રો જૈનધમ પ્રકાશ.
ઘરેથી કાંઇ સાથે લીધુ નથી તે અહીંથી શામાટે ભાર ઉપાડે? તાપણ ધાતુવાદીઓ ઘેટુ સાનુ કુમારી ગાંઠે બાંધી દે છે અને શ્રીપાળકુમાર ભરૂચ જઇને તેના ઉપયોગ કરે છે.
હવે શ્રીપાળકુમારની સાથે એક બીજા મહા લેાભી પુરૂષને સમાગમ થવાની શરૂઆત થાય છે. કાસ...બીવાસી ધવળશે. બ્યાપાર નિમિત્તે ભરૂચમાં આવે છે. પુષ્કળ દ્રવ્ય હાવાથી કુબેર ભંડારી કહેવાતાં છતાં લાભના થેાભ નથી. સ્થળમાર્ગે ગાડાં ને ઉટાં ભરી ભચ આપે એટલુંજ નહીં પણ ત્યાં લાખે ને કેડે દ્ર ન્ય પેદા કર્યા છતાં પાછે! જળમાર્ગે વ્યાપાર કરવા માટે જવા તેચાર થયા, પાંચશે' વહાણે ભર્યા, બીજા વ્યાપારીએ પણ શક્તિઅનુસાર ઓછે વત્તા વેપાર કરવા ચેડાં ઘણાં કરીઆણાં લઈને તેના વહાણુમાંજ બેઠા.
અહીં વહાણુની જાતિનું, તેની શે!ભાનુ, તેમાં કામ કરનાશએનું તથા તેમાં અનેક પ્રકારની સગવડાનુ દિગ્દર્શન કરાવેલુ છે. જળવટ સ્થળવટના વ્યાપાર તે અગાઉ પણ ઘણું! ચાલતા હતા તે આ હકીકત ઉપરથી સ્પ્રિંગન થાય છે. કારણ કે ધવળશેઠની જેવા બીજા પણ ઘણા વેપારીએ ભરૂચ જેવા અનેક
અદરાએ વેપાર કરનારા હશે. હવે તેએ! કયાં સુધી વ્યાપાર કરવા જળવાટે જતા હતા અને ત્યાં કેવી રીતે વર્તતા હતા તે જાણવાને વિચારવાનું બાકીમાં રહે છે. આ સંબંધમાં હવે પછી આવનારા ખીન્ન પ્રસંગેાતે અવસરે કેટલાક વિચારા જણાવવામાં આવશે. અત્ર વધારે લખવાની આવશ્યકતા નથી.
ધવળશેડનાં વહાણેાએ ઉપડવાની તૈયારી કરી પણ દેવતાએ ચાલવા દીધાં નહીં. ધવળશેડના પુછવાથી શીકેાતરી દેવીએ તેને ખુલાસા કર્યેા. ધવળશે તે દેવીને ભક્ત જણાય છે. મિથ્યા-ષ્ટિ દેવીદેવતાએ પેાતે માંસના ભેગી હેાતા નથી કેમકે દેવતાને કવળાહાર નથી, છતાં ખત્રીશ લક્ષણા પુરૂષના ભાગ લેવાનું માત્ર ક્ષણિક આનંદ મેળવવા માટે તાળ્યું, અને પાપ વડે પણ પૈસેા મેળવવા ઇચ્છનારા લેાભાંધ ધવળટો ડે તે વાત સ્વીકારી. હવે તેનુ પરિણામ શું આવે છેતે આગળ જણાશે.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગ્રંથાવલોકનનું પારણામ,
૧૩૯ આવતા પ્રકરણથી આપણા કથાનાયકની સાથે એક એવા દુર્જન મનુષ્યનો સંબંધ શરૂ થશે કે જે પિતાની દુર્જનતા વારંવાર પ્રગટ કરશે; છતાં ખરી સજજનતાને ધારણ કરનાર શ્રીપાળકુમાર તેના કૃત્યને લક્ષમાં પણ લેશે નહીં. સજજન દુર્જનની કૃતિનું ચિત્ર આ કથાપ્રસંગમાં બહુ શ્રેષ્ઠ પ્રકારે ચિતરવામાં આવ્યું છે તે હવે પછી કમે કમ આપવામાં આવશે. હાલ તે શ્રીપાળકુમાર ને ધવળશેઠ બંને ભરૂચમાં છે. એક આનંદમાં દિવસો ગાળે છે ત્યારે બીજે ચિંતામાં નિમગ્ન થયેલ છે. તે બંનેના સંયોગનું પરિણામ હવે પછી પ્રદશિત કરવામાં આવશે.
ग्रंथावलोकनन परिणाम. અમારા વૈશાખ માસના અંકની અંદર શ્રી પાલીતાણા જૈન ધર્મ વિદ્યા પ્રસારક વર્ગ બડાર પાડેલ શ્રી ધર્મસંહ ગ્રંથનું અવલોકન કરવામાં આવ્યું છે તે વાંચીને સદરહ વર્ગ તરફથી બહાર પડતા આનંદ નામના માસિકમાં તેમણે “ગ્રંથાવલોકનને આભાર એ મથાળા નીચે ઘણું લખાણ કર્યું છે. એ વાંચીને હવે જ્યાં ગુણ ન થાય ત્યાં વિશેષ કહેવું કે લખવું હિતકર નથી, માટે એવા કાર્ય પરત્વે માન રહેવુંજ ઘટિત છે એમ બે હ્યું છે તે છતાં કેટલાક ખુલાસા કરવાની આવશ્યકતા જણાયાથી આ લેખ લખવાની જરૂર પડી છે.
સદરહુ આનંદમાં આપેલો લેખ મજકુર ધસંગ્રહ ગ્રંથનું ભાષાંતર કરનાર પાસેજ લખાગે છે અને સદરહુ વર્ગના આ ગેવાનોએ તે ભાષાંતર તપાસ્યું નથી તેમ આ લેખ પણ તપાસ્ય જણાતો નથી. તપાસ્ય હેત તે માલમ પડતી કે તેની અંદર ભાષાંતરકતાએ પિતાને-બ્રાહ્મણવર્ગને કેટલબ ઉર્ષ બંતા છે અને જે મના ગૃહસ્થવિદ્વાનોના સમુદાય ઉપર કેટલે આક્ષેમ કર્યા છે પરંતુ તે માસિકના તંત્રી તે જ્યારે નામનાજ છે. અને ખી છે મજકુર શાસ્ત્રીના દેરવ્યા દેરાય છે ત્યારે અમારે લખે વાપણું રહેતું જ નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૦
શ્રીજૈનધર્મ પ્રકાશ,
૧ અમારા લખાણુમાં વત્તો પાપાત નો દોષ મુક૨ે છે . પણ અમારૂ′ લખાણુ એક પણ વખત એવું થયુ નથી કે તમે બ્રાઘણુ શાસ્ત્રી પાસે ભાષાંતર કરાયે નહીં.’ પણ તેને ભસે ૨હીતે પ્રગટ કરશે નડ્ડાએ વું એકસરખુ` કામ લખાણ છે જેથી એ દોષ કિંચિત્ પણ ટકી શકતા નથી.
૨ પછી લખ્યું છે કે “અમે જનશાસ્ત્રના પૂર્ણ અનુભવી શાસ્ત્રી પાસે હમેશાં લેખ લખાવતા હતા પણ તે શાસ્ત્રીએ લેખ લખવાના ભાવ જરાવધારે કહ્યા એટલે ખીન્ન એક બીનઅનુભવી શાસ્ત્રીને સસ્તું ભાવે તે લેખ લખવા આપ્યા. તેમાં કેટલેક સ્થળે અર્થને બદલે અનર્થ થવા લાગ્યા. ઇત્યાદિ. ” આ લખાણ કેટલું અસત્યતા ભરેલુ છે તે જુખે. અમે લેખ તે શાસ્ત્રી પાસે કેઇપણ વખત લખાવતાજ નથી માત્ર ભાષાંતર કરાવીએ છીએ, તે ઉપરનું લખાણ લખનાર શાસ્રીની પેાતાની પાસેજ કરાવતા હતા, તેએ કેટલા અર્થના અનર્થ કરતા હતા તે લેવાની જેને ઇચ્છા હાય તેમણે સદરહુ શાસ્ત્રીનું લખાણુ-અને તેમાં કરવા પડેલે પારાવાર સુધારો જાતે જોઇ જવા. અમારી પાસે મેાજીદ છે. આવા કારણથીજ તેની પાસેથી તે કામ છેાડાવવું પડ્યુ. ત્યારે હવે તે પેાતાને તે ‘ પૂર્ણ અનુભવી ' ઠરાવે છે, અને હકમાં અમારૂ ભાષાંતરનું કામ કરનાર એટલી અધી કાળજીથી કામ કરે છે કે જેની અંદર બહુ સ્વલ્પ સુધારો કરવા પડે છે; તેને બીન અનુભવી ડરાવે છે. આવી રીતે પરનિદા ને આત્મપ્રશસા પેાતાને હાથે લખનારની કિંમત કેટલી સમજવી તે વાચકર્મેજ વિચારવાનુ છે. વધારે ઓછા ભાવની વાત તદનનાવટી છે, કારણ કેઃ 'નેના ભાવ સરખા છે.
૩ તેમણે જૈનવર્ગના ગૃહસ્થ વિદ્વાનાની ઉપર એવા આક્ષેપ કર્યેા છે કે “ પીપકારી ગૃહસ્થ વિદ્વાન જૈન કામમાં થેડાકજ છે, જે છે તે પરોપકાર બુદ્ધિવાળા જવલેજ છે. ઇત્યાદિ. ” આ લખાણુ જૈનવર્ગ ઉપર કેટલે! આક્ષેપ કરનારૂં છે તે મે. આન નના તત્રી સાહેબે પાતેજ વિચારવું. અમે હાલ તે પ્રસ્તુતગ્રંથ માટેજ લખવાની જરૂર જાણી લખીએ છીએ કે સદરહુ વર્ગના
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંથાવલોકનનું પરિણામ. અધિષ્ઠાતાઓ અમારા લખવા પ્રમાણે ભૂલભરેલો સદરહુ ગ્રંથ છપાયો છે એમ હજુ પણ માનતા ન હોય તે કઈ પણ વિદ્વાન મુનિરાજ પાસે અથવા નીચે નેટમાં જણાવેલા જૈનવર્ગના હક સ્થ વિદ્વાને પૈકી કેઈની પણ પાસે તે ગ્રંથનું મૂળ ને ભાષાંતર સાથંત તપાસરાવી તેમની સહીથી પ્રગટ કરે કે “ આ ગ્રંથ અમે સાધંત તપાસ્યું છે અને તેમાં માત્ર નજીવી ભૂલ શિવાય મૂળ ને ભાષાંતર શુદ્ધ પ્રગટ થયેલું છે ” એટલે અમારૂં લખાણ પાછું ખેંચી લેશું.
૪ ઉપરાંત તેઓ એમ લખે છે કે “ આ ગ્રંથની પહોંચ આપનાર બીજ માસિક વિગેરેના અધિપતિઓની પણ અમે ટીકા કરી છે તે વ્યાજબી કર્યું નથી. ” અમે હજુ પણ અમારા લંડ ખાણને વળગી રહીને કહીએ છીએ કે જેમણે જેમણે એ ગ્રંથની પહોંચ આપી છે તેમણે જે શુદ્ધતા પરત્વે તે ગ્રંથ તપા હોય તે તેઓ ખુશીથી તે ખુલાસો લખી મોકલે.. બીજાઓ તે શું પણ એ આનંદમાં અને આત્માનંદ પ્રકાશમાં એ ગ્રંથની પહોંચ આપવામાં આવી છે અને તેના વખાણ કરવામાં આવ્યા છે. (દીલગીરી સાથે લખવું પડે છે કે એ બંને માસિકમાં પણ સદરહુ શાસ્ત્રીએજ પહોંચનું લખાણ લખેલું છે.) તે બંને માસિકના તંત્રી સાહેબોજ પતે સદરહુ ગ્રંથ તપાસીને ઉપર પ્રમાણે અભિપ્રાય આપશે તે અમે બીજા કંઇની અપેક્ષા રાખશું. નહીં. એટલાથી જ સંતોષ માનશું.
અમે જે બીજા માસિક વિગેરેને માટે લખ્યું છે તે કિ. ચિત્ પણ તેમના અધિપતિઓને દુઃખ લગાડવા માટે લખ્યું નથી, પરંતુ બુકેની પહોંચ આપવાને સામાન્ય રિવાજ જ એ પડે છે કે કઈ પણ બુક ભેટ આવે તે તેની પહોંચ આપ. વાની સાથે બે શબ્દે વિવેકના લખવામાં આવે છે.
૧ શેઠ અનોપચંદ મલકચંદ, માણેકલાલ ઘેલાભાઈ, ચુનીલાલ છગનચંદ, કેશવલાલ પ્રેમચંદ, મનસુખ કીરચંદ, હીરાલાલ હંસરાજ,' રવજી દેવરાજ વિગેરે.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ, - ૫ છેવટે તે લેખમાં અમારી કાઢેલી ભૂલને નજીવી ભૂલ ઠરાવીને સદરહુ શાસ્ત્રીએ પ્રસિદ્ધકર્તાઓને રાજી રાખવા પ્રયત્ન છે કર્યો છે, પરંતુ અમારે લખ્યા શિવાય છુટકો નથી કે અમારી કાઢેલી ભૂલેને નજીવી કહેવામાં આવતી હોય તે મૂળ ને ભાષાંતરમાં થઈને ૧૦૦ થી ૨૦૦ ઠેકાણે નજીવી નહીં પણ સજીવ ભૂલે બતાવવાને માટે અમે તૈયાર છીએ. ઈચ્છા હોય તે ખુશીથી રૂબરૂમાં આવવું. આ ૬ પ્રાંતે અમારા તરફથી બહાર પડેલા ગ્રંથોના સંબંધમાં લખે છે કે-તે ગ્રંથો જે અમને મેકલવામાં આવે ને અમે તપાસીએ તો ઘણી ભૂલો નીકળે.” આ વાત અમને બહુજ પસંદ પડતી છે, અમારી છપાવેલી તમામ બુકે સદરહુ વર્ગના વેચાણ બુકોના સ્ટોરમાં છે તો તેમાંથી જે બુક પસંદ પડે તે અથવા દરેક બુક તપાસવા મેહેરબાની કરવી ને તેમાંની ભૂલે અમને લખી મોકલવી અથવા છપાવીને પ્રગટ કરવી. અમે અમારી થયેલી ભૂલે રવીકારતાં જરા પણ સંકોચાશું નહીં. આ તેઓ સાહેબે ખાત્રી રાખવી. ફક્ત ખોટી ભૂકો કાઢવાની તસ્દી લેવી નહીં. ( ૭ આ લેખ પૂરો કરતાં સદરહુ વર્ગના અધિષ્ઠાતાઓને ફરીને જણાવવાની આવશ્યકતા જણાવાથી લખીએ છીએ કે આ ગ્રંથના ભાષાંતર કરતાં બીજા ગ્રંથના ભાષાંતરમાં તેમને વધારે ભૂલ ખવરાવી છે. પણ તેમને જ્યારે તે વાત પસંદ પડતી નથી ત્યારે અમને તે વાત લખવાનો અવકાશ પણ નથી, તે પણ દષ્ટાંત તરિકે એક વાત લખીએ છીએ કે આપણા શ્વેતાંબર આમ્નાયના કઈ પણ ગ્રંથમાં એવું નીકળશે નહીં કે “ભાવતીર્થંકર ભગવતની સમવસરણમાં જઈને કોઈએ પણ જળ ચંદન પુપાદિ વડે : અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરી હોય.” આવું લખાણ તમારા કરાયેલા ભાષાંતરમાં છે. આપ તપાસ કરશે અને તે લખાણ કયા આ સ્નાયવાળાનું હોવા સંભવ છે તે પણ તપાસજો. - હવે આ વિષયમાં વધારે લખવાની ઈચ્છા રહેતી નથી. અત્યાલં,
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ફળનો સંદેહ.
૧૪૩ फळनो संदेह.
(ખરી પ્રતિ કયાં છે? ) સમ્યક્તના પાંચ અતિચાર પૈકી ત્રીજે અતિચાર “ધર્મના ફળને સદેહુ” એ નામને છે. આ માનવ સામાન્યપણે એમ વિચારે છે અને જવાબ પણ આપે છે કે “ફળને સંદેહ કોને છે? આપણાથી બની શકતું નથી માટે ધર્મકાર્ય કરતા નથી. ”, પરંતુ જરા બારીક દષ્ટિ પહોંચાડીને વિચાર કરે તો તરત જણાઈ આવે કે ધર્મકાર્યનું જે ફળ જુદું જુદું દરેક પ્રકારની વિવેક્ષા કરીને શારકારે બતાવ્યું છે તેમજ જેની અંદર સ્વર્ગના સુખની અને શાશ્વત સુખની પ્રાપ્તિ પણ બતાવેલી છે તેવું ફળ આપણે જે ધર્મકરણ કરીએ તેનું મળી શકશે એવી આ પ્રાણીને ખાત્રી છે? નથી. જે કદિ ખાત્રી હોય તે દશ પાંચ રૂપીઆના કે બેસો પાંચસોના અથવા બે ચાર હજારના ચોકકસ લાભવાળા વેપારને માટે આ પ્રાણી કઈ વાર પ્રમાદ કરે છે? નથી કરતું. ત્યારે આવા અમૂલ્ય ફળવાળા ઘર્મવ્યાપારમાં પ્રસાદ શામાટે કરે છે ? શું તેને સ્વર્ગને સુખ કડવાં લાગે છે? ના, ના. તેને પ્રતીતિ ન થી કે તેવાં સુખ મળશે. જો એવી ખાત્રી થાય, જિન વચન ઉપર પ્રતીતિ આવે તો આ પ્રાણી એક પળવાર પણ પ્રમાદ ન કરે, ઈદ્રિયને વિષય સંબંધી ક્ષણિક સુખમાં આસક્ત ન થાય, અનેક પ્રકારનાં જપ તપ સંબંધી કષ્ટ સહન કરે, અને જેટલું કહે તેટલું દ્રવ્ય ધર્મકાર્યમાં વાપરે, પણ મૂળ વસ્તુનાજ ફાંફા છે. પ્રતીતિ કે વિશ્વાસ નથી. મારે તમારે વિશ્વાસ છે એટલે જિન વચનને નથી. શું આ ઓછું ખેદકારક છે?
જુઓ ! પ્રતીતિ આવવાથી વર્ષ કાતુના પ્રારંભમાં ખેડુતો લાખો રૂપીઆનું ધાન્ય ધુળમાં નાખી દે છે ( વાવે છે). તેને વિશ્વાસ છે કે વર્ષાદ થયે એ ધાન્ય સેકગણું ઉગશે અને આપણને મળશે. એમાં તે કેટલીક વાર વર્ષદ ન આવવાથી બીજ બળી પણ જાય છે તે છતાં તે કાર્યમાં તેઓ શંકા કરતા નથી અને ધર્મકાર્યમાં તે બીજ બળી જવાનું જ નથી. અવશ્ય ફળ.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
પ્રાપ્તિ થવાનીજ છે. અનેક જીવાને તેવું અમૂલ્ય ને અતુલ ફળ પ્રાપ્ત થયાના શાસ્ત્રમાં સ્થાને સ્થાને દષ્ટાંતા છે. અહીં પણ્ નજર પહેચાડીને જુએ તા પ્રત્યક્ષ ધર્મના ફળને પ્રાપ્ત કરનારા પ્રાણીએ સુખને અનુભવ કરતા દેખાય છે, પરંતુ મિથ્યાત્વ માહિનીના પરવશપણાથી આ પ્રાણીને ધર્મના ફળના નિરધાર હુદયની અંદર થઇ શકતે! નથી, તેથી મેઢે તા હાહા કરે છે. ૫રંતુ અંતઃકરણમાં શ‘કાકુળપણુ હોવાથી ધર્મકાર્યમાં તથાધિ વીર્ય ફારવી શકતે નથી માટે ભવ્યજીવાએ અનાદિ મિથ્યાત્વને તજી સમ્યક્તના અતિચારને પણ દૂર કરી ધર્મના ફળને સ ંદેહુ ન કરવા અને અનિશ ધર્મકરણીમાં ઉદ્યમવંત થવું.
એક અદ્ભુત સ્વપ્ન
जैनोनी आधुनिक स्थितिनुं दिग्दर्शन.
સવારના પરાઢીઆને વખત છે, હજી ચ'દ્રનુ' શીતળ અન જવાળુ આખી પૃથ્વી ઉપર રાજ્ય કરી રહ્યું છે, પણ પેાતાથી વધારે ખળવાળા સૂર્યનારાયણ થોડા વખતમાં આવવાના હેાવાથી પેાતાનુ ફેલાવેલું રાજય પાછુ ખેચી લેવાની તૈયારીમાં છે, અને તે આપણને કુદરતી દેખાવથી એવું બતાવવાને પણ ઈચ્છેછે કે એક મળવાન કરતાં ખીન્ને બળવાન હોય છે. શેરને માથે સવાશેર હાયજ, પક્ષીએ આસપાસની ઝાડીમાંથી સુદર અવાજથી ગાઇને સૂર્યદેવને માન આપે છે; તેવે વખતે શત્રુજય જેવા પવિત્ર તીર્થે ચાત્રાળુઓને મેળેા હેાવાથી ઘણા ગૃહસ્થા પધાયા હતા તેમાંથી કેટલાએક શેત્રુંજી નદીમાં ન્હાવાની અને પવિત્ર થઈ પવિત્ર ટુ'ગર ઉપર ચડવાની ઇચ્છા ધરાવતા હતા, તેમાં હું પણ એક હતા; શત્રુ'જયાના પવિત્ર તટ પાસે પહોંચતાંજ કેટલાખેકા ન્તુ!વાની તૈયારી કરવા મ`ડ્યા. તે વખતે કુદરતની લીલા જેતે જરા બેઠે, બેસતાંજ આંખ મીચાઈ ગઈ અને તે વખતે એક અદ્ભુત સ્વમ જોયું.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનાની આધુનિક સ્થિતિનું દિગ્દર્શન.
૧૪૫
એકાએક પર્વતની ઉંડી ગુફામાંથી ચાલી આવતી એક દેવી મારી નજરે પડી; આહા! શુ' તેનું લાવણ્ય અને શી તેના (હે દયમાં ધર્મની દાઝ ! આપણા શાસ્ત્રામાં જેવા લક્ષણવાળી કહીછે તેવાજ રૂપવાળી સાક્ષાત્ રૂપસુંદરી જોઇને હું... એકાએક ઉભા થયે અને પ્રણામ કરીને ભેા રહ્યા.
મેં પૂછ્યું-આપનું નામ શુ? અને શા માટે અત્ર આવવું થયું છે?
તે કહે હું જૈન શાસનની દેવી છું, શાસન ઉન્નતિએ કેમ પહોંચે અને તેને સહાય કરનાર જૈન લેાકેાની સ્થિતિ કેવી રીતે સુધરે તે ઉપર હું વિચાર કર્યા કરૂ છું, મેં તેની યાજના ઘડી રાખી છે; હાલની સ્થિતિ દેખીને મનમાં દુઃખ થવાથી મારી ઘડી રા ખેલી યેાજના કાઇને કહું તે ડીક એવા વિચારથી અહીં આવી છું.
મેં કહ્યું-મારાં ધન્યભાગ્ય! આપને જણાવવુ હાય તે જણાવેા, મારાથી બનતા પ્રયાસ કરીશ.
તેણે કહ્યું–પ્રિય વર મહાનુભાવ ! સાંભળ, જૈનધર્મ અનત કાળથી ચાલ્યા આવે છે તે બહુજ ઉંડા, અગાધ, પાર ન પામી શકાય એવા છે; તે કેવળીભગવાન શિવાય બીજાને અગમ્ય છે. અત્યાર આવે! ઉત્તમ ધર્મ પાળનાર બહુ થાડા નજરે પડે છે; કેટલાએક તે ધર્મની મશ્કરી પણ કરે છે પણ તે બિચારાઓને ખબર નથી કે આવા ધર્મની સામે બોલવું તે માત્ર સૂર્ય સામે ધુળ ઉડાડવા જેવું છે; અત્યારે આવા દુઃખમ કાળમાં તે ધર્મને ફેલાવેા કરનારા સાધુ મુનિરાજો પણ બહુ એછા નજરે પડે છે; પાખડીનું જોર વધી પડયુ છે! સાધુઓમાં પણ ખરેખરા ધર્મને ફેલાવા કરનારા, ભાષણા આપવાની શક્તિવાળા અને બીજાને અસર કરીને આપણા ધર્મ તરફ વાળવાવાળા તો બહુજ ઓછા નજરે પડે છે; આ જમાના ભાષણ આપવાના છે, અત્યારનું સાચન્સ ભણીને તેના દાખલા સહિતને આપણા શાસ્ત્રાના વિચાર દશાવીએ તે તેથી ઘણે ફાયદો થવા સ`ભવ છે; પણ દિલગીરી સાથે મારે કહેવું પડે છે કે અત્યારના સાધુઓએ સાયન્સને અભ્યાસ બીલકુલ નહિ કરેલ હોવાથી તેઓ અન્ય ધર્મવાળાઓને
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
irt
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
પેાતાના ધર્મમાં દોરી શકતા નથી; આ બાબત ઉપર મારે ઘણું" કહેવાનુ છે પણ હાલ તે તે ખાખત : મુલતવી રાખી જેને ઉન્નતિ કેમ કરવી તે ખામતજ એ ખેલ ખેલવા માગુ છું.
અત્યારે જેનામાં કેળવણી વધારવી જોઇએ એ તા સહ સમજે છે; કેળવણીની જરૂરીઆત વિશે કઇ મતભેદ છેજ નહિ; પરંતુ આપવા આપવામાં બહુ ફેર પડે છે; કેવી રીતે આપવી તે સમજનાર બહુ ઘેાડા છે; અત્યારની કેળવણીમાં કેટલીએક ખામીએ છે; પરંતુ એવી કેળવણી લેનારા જૈન ભાઇએ પ અહુ નજરે પડતા નથી, જે જૈના પહેલાં રાજ્યમાં કરતાઠુરતા હતા, જેમણે ઈંગ્રેજોને પણ મદદ કરીને કેટલાએક પટ્ટા મેળળ્યા હતા, તેઓ અત્યારે ઉતરતી પાયરીએ આવી ગયા છે; તેના મુખ્ય કારણેામાંનું આ પણ એક કારણ કહી શકાય. હવે કેળવણી ખખત કાંઇક કહુ છુ તે ધ્યાનપૂર્વક સાંભળ,
કેળવણી. એ ચાર અક્ષરોના ખનેલે શબ્દ છે છતાં તેની અંદર એટલી તેા ગૂઢતા સમાયેલી છે કે જેમાં આખી દુનીયાના લેાંકાની જીદંગીનેા અને પરલોકને પણ આધાર છે; આવી કેળવણી માટે પેાતાની પાસે ગમે તેટલા પૈસા હાય તેનો પણ ચવટાવ થઇ જાય તે તે ખોટુ કર્યું નહિ કહી શકાય; પણ તે પૈસાના યોગ્ય ઉપયોગ કયોજ કહેવાશે.
અત્યારે કેળવણીમાં ધાર્મિક અને નૈતિક કેળવણીની ખાસ જરૂર છે; ધાર્મિક કેળવણી એ બધી કેળવણીનું મૂળ છે; ધાર્મિક કેળવણી શિવાય વ્યવહારિક કેળવણી ઉપયોગી કહી શકાય નહિ. ધાર્મિક અને નૈતિક કેળવણીજ ઉત્તમ રીતિ, પ્રમાણિકપણું, સત્યતા ને નિષ્કપટપણા વિગેરે સર્વે ાનુ મૂળ છે; કેટલીએક વખત હાલના કેળવણી લીધેલ માણસ ઉપર કંઇક શાસ્ત્રાને અપમાન કરવાના આરોપ મુકવામાં આવે છે : તે પણુ ધાર્મિક કેળવણીની તંગીને લીધેજ; જો વ્યવહારિક કેળવણીની સાથેાસાથ ધાર્મિક કેળવણી આપવામાં આવે, જો જૈન ધર્મના તત્વા તેના હૃદયમાં ઠસાવવામાં આવે તે હાલની કેળવણી લેનારના હૃદયમાં કઈ દિવસ પણ શાસ્ત્રવિરૂદ્ધ મત ઉસન્ન થવાના સ'ભવ રહે નહિ;
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનોની આધુનિક સ્થિતિનું દિગ્દર્શન. ૧૪૭ આને માટે જેનોની જુદીજ સ્કૂલ જોઈએ એમ કહેવાની મારી ઈચ્છા નથી; એ વાત બહુજ વાળી છે તેથી તે હમણા દૂર મુકે; પરંતુ જે વિદ્યાર્થીઓ સ્કૂલમાં જતા હોય તેને માટે સ્કૂલનો વખત ન હોય તેને વખતે શાળામાં જઈ શકે તેવી ગોઠવણ થવાની જરૂર છે, અને તેવી શાળાઓનું બંધારણ હાલની શાળાઓના બંધારણથી જુદી જાતનું હોવું જોઈએ; પહેલાં તો તેવી વિદ્યાશાળામાં જે માસ્તર હોય તેને ઈંગ્લીશ ભાવાનું અને સાયન્સનું સારું જ્ઞાન હોવું જોઈએ અને તેણે બે પ્રતિક્રમણ પંચ પ્રતિક્રમણ કરાવવા સાથે આવી બાબતના સંબંધમાં આપણા શા શા વિચારો છે અને તે બાબતના સંબંધમાં આપણે માનીએ છીએ તે કેટલું બધું સત્ય છે તે દાખલા દલીલ સહીત સાબીત કરી આપવું જોઈએ, જેથી વિદ્યાર્થીઓને આવી શાળામાં આવવાનું પણ મન થાય. આવી શાળા સ્થાપવામાં હું નથી ધારતી કે બહુ ખર્ચ થાય; કંઈ દરેક ગામ આવી શાળા સ્થાપવાની જરૂર નથી. પરંતુ જ્યાં હાઈસ્કૂલ( સામાન્ય ઈન્ડલીશ વિદ્યાલય) તથા કેલેજ (મહાન ઈગ્લીશ વિદ્યાલય) હોય ત્યાંજ સ્થાપવી; અને બનતા સુધી દરેક વિઘાર્થી તે શાળામાં આવે એ બંદોબસ્ત કરવો.
બીજું જેને માટે જુદી સ્કૂલ સ્થાપવાની આપણે હિલચાલ કરીએ તે પહેલાં બીજી ઘણી બાબત કરવાની છે. દરેક મોટા શહેરમાં બેડીંગની અત્યારે ઘણું જ અગત્ય છે; ઘણુ આસપાસના ગામના ટુડન્ટે સગવડ નહિ હેવાથી ભણવા આવી શકતા નથી; વળી આવે તેઓને પણ ભણવાને માટે જે એકાંત જેઈએ તે મળી શકતી નથી, બોડીંગમાં જે કરે ભણત હોય તેને કુદરતી રીતે જ જન ધર્મ ઉપર લાગણી રહે અને તે ધર્મનું બીજ તેના મનમાંથી કદી પણ જડમૂળથી ઉખડી જાય નહિ એવે સંભવ છે; બોડીંગમાં સાથે સાથે રહેવાથી તેઓને અને ભ્યાસ કરવામાં પણ બહુ સરળતા પડે અને એક બીજાને મુશ્કેલીઓ પડી શકે; માટે જુદી સ્કુલ સ્થાપવાને વિચાર કરવા પહેલાં આને માટે વિચાર કરે એ વધારે અગત્યનું છે..
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૮
શ્રી જેન ધર્મ પ્રકાશ એક જમાનો એવો હતો કે જે વખતે બહુ ભણવાની અને ગત્યતા નહતી; હાલ જમાનો બદલાઈ ગયો છે; કેળવણી લેનારની સંખ્યા વધતી જાય છે અને અલબત જમાનાને અનુસરીને આપણામાં પણ ફેરફાર થવો જોઈએ. જુના વિચારને વળગી ન રહેતાં, જમાનાને પ્રતિકુળ ન થતાં દેશ, કાળ, ભાવ જોઈને છેરફાર કરવો એ આપણી ફરજ છે. અને હું તને આટલું કહું છું કે “પૈસાદાએ પસાથી, લખાણ કરનાઓએ લખાણથી, ભાષણ કરનારા બે ભાષણથી, આ પ્રમાણે દરેક શક્તિવાળાઓએ યથા શક્તિ વીર્ય ફેરવીને જૈન ભાઈઓને અસર કરવાની જરૂર છે; જે લોકે આમાં પોતાની શક્તિ ફેરવતા નથી તેઓને પિતાની કોમ માટે, પિતાના જાતીભાઈઓ માટે કંઈ પણ યાર નથી એમ કહી શકાશે; તેઓ જરૂર વીયાંતરાય બાંધે છે એમ સમજવું.
જેટલી પુરૂને માટે કેળવણીની જરૂર છે તેટલી જ બલકે તેથી પણ વધારે સ્ત્રી કેળવણીની જરૂર છે. તેઓને બંનેને જુદાંજ કામો બજાવવાનાં છે; પુરૂને પૈસા કમાવવાનું કામ અને સ્ત્રીઓને મેળવેલ પૈસાનું રક્ષણ કરવાનું તેમજ તેને યોગ્ય વ્યય કરવાનું કામ છે; વળી છોકરાંઓ ઉછેરવાં તે પણ સ્ત્રીઓનું કામ છે, છેકરાંઓ એટલે કે ભવિષ્યના પુરૂષ અને સ્ત્રીઓ કે જેઓની ઉપર આખી કેમને આધાર છે તેઓને કેળવણી આપવી, તેઓમાં સારા સંસ્કાર પાડવા, આ બાબત કંઈ સામાન્ય નથી; ભવિષ્યમાં આખી કેમને સુધારાની ટોચે પહોંચવાની અથવા તે છેલી લાઈને ઉતરવાની, આખા દેશને ઉપાગી થવાની અથવા નકામા માણસ થવાની, પ્રજાને સારા પાયા ઉપર ચડાવવાની અથવા ભારભૂત થઈ પડવાની એ બધી બાબત એક સ્ત્રીની ઉપર આધાર રાખે છે; હવે વિચાર કરે કે આવી જે ઉપગી સ્ત્રી તેને કેળવણી નહિ આપવી એ મહા પાતકી કામ સિવાય બીજું શું કહેવાય! માટે હે મહાનુભાવ! હું તને કહું છું કે “જે માણો પિતાની પુત્રીઓને વિદ્યાદાન આપવામાં પછાત રહેશે તેઓ તેને કેવી ગણાશે. દુમનની ગરજ સારશે અને તેણીને અને તેણીની સાથે તેના છોકરાઓને ભવ બગાડશે.”
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનોની આધુનિક સ્થિતિનું દિગ્દર્શન. ૧૪ આપ રાયદ્વારી સ્થિતિ ઉપર વિચાર કરશું તો તેમાં પણ જેન કેમ બહુજ પછાત રહી ગયી છે બલકે રાજ્યદ્વારી સ્થિતિમાં બિલકુલ ભાગજ લેતી નથી. અત્યારે રાજ્યદ્રારી બા. બતોમાં ભાગ લેતા અને મેટા અમલદાર થએલા અને રાજ્યમાં પિતાની મરજીમાં આવે તો કંઈ ફેરફાર કરાવવાની શક્તિવાળા એવા કેટલા માણસ જૈન કેમમાં નજરે પડશે?
આપણા સંસારમાં પણ સુધારે કરવાની જરૂર છે, પણ એકદમ હાલમાં ચાલતા સુધારાને નામે કુધારો ન પેસે તેની ઘણીજ સંભાળ લેવાની જરૂર છે. સુધારે એકદમ કરનારમાં કુધારાનો અંશ પેજ. પૂરતો વિચાર કરીને ધીમે ધીમે જે કોમમાં સુધારો થાય તે કામમાં સુધારાને નામે ચાલતો કુધારો પ્રવેશ કરવાને શક્તિવાન થઈ શકે નહિ; માટે આપણે સુધારામાં પછાત રહ્યા છીએ તેની ચિંતા ન કરતાં ધીમે ધીમે સુધારે કરવાની ઘણી જ જરૂર છે.
આજકાલ આપણે નીતિમાં પણ બહુ ઉતરતી પંક્તિમાં આવી ગયા છીએ; સત્ય શું પ્રમાણીકપણું શું, નિરાભીમાનપણું શું, વિગેરે ઘણા ઘણા ગુણે હાલ આપણામાં લય થઈ ગયા જેવા જણાય છે.
આ પ્રમાણે આપણે સાંસારિક, રાજ્ય દ્વારી, નૈતિક વિગેરે દરેક બાબતમાં ઉતરતી સ્થિતિમાં આવી ગયા છીએ; આ બાબતની લોકોના મનમાં વારંવાર ઉશ્કેરણી થયા કરવી જોઈએ; હાલમાં સુધારવાની કંઈક શરૂઆત થયેલી મને લાગે છે; તમારી આ વખતે મુંબઈમાં મળેલી કોન્ફરન્સ એ તેનું પહેલું જ પગથીયું છે અને યાદ રાખવાનું છે કે આટલી બાબતમાં સુધારા કરવા એજ કેમનો સુધારો છે અને જ્યાં સુધી આટલી બાબતમાં સુધારો થયો નથી ત્યાં સુધી કામ સુધરી નથી એમ સમજવું મહાદેવીનું આટલું બોલવું પૂરું થયું ત્યાં મારી આંખે એકાએક ઉઘડી ગઈ અને ત્યારપછી આ બાબત ઉપર મનન કરતો હું શેત્રુંજીમાં ન્હાઈને પવિત્ર ડુંગરની યાત્રા કરવા ચડ્યાં. ઉત્તમ
મામ ઉત્તમચંદ ગીરધર કાપડીઆએ મુંબઇની કોન્ફરન્સ પછી લખી રાખેલે લેખ.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૫૨
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
कच्छ समाचार
સુદ્દા શહેરમાં ઇનામના મેળાવડા અને તે પ્રસંગે મુનિ મહુારાજ શ્રી હુ’વિજયજીએ આપેલું ભાષણ, તે ઉપરથી રાળ મહારાજાઓએ લેવા જોઇતા ઘડા,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિદ્યાવિલાસી સગૃહસ્થા અને જૈનવિદ્યાીએ! આજે માંડવીનિવાસી શેઠ લખમશી તેજપાળ તરફથી ઇનામના મેળે!વડા કરવામાં આવ્યેા છે તે તે આપના જાણવામાં છે, માટે તે વિષે વધુ ન ખેલતાં આવી રીતના ઉત્તેજનથી શાશા ફાયદા થાય છે તે તરફ તમારા લક્ષ્યનું આકર્ષણ કરીશ.
મહાશયે ! એક વિદ્વાન ગ્રંથકાર જ્ઞાનના ઉત્તેજન માટે આવી રીતનું ફળ દર્શાવે છે—
ये लेखयंति जिनशासन पुस्तकानि
व्याख्यानयति च पठति च पाठयते । श्रृण्वंति रक्षणविधौ च समाद्रियंते, ते मर्त्यदेव शिवशर्म नरा लभते ||
સજ્જનો ! આ અનુપમ કાવ્ય સોનેરી અક્ષરાથી હૃદયપટ્ટ પર કાતરી રાખી અહિનશ્ અક્ષરશઃ મનન કરવા જેવુ છે. એના ભાવાર્થ એવા છે કે જ્ઞાનને ફેલાવો કરવા જે લેાકેા પુસ્તકે લખાવે છે, વંચાવે છે, ભગે છે, ભણાવે છે, સાંભળે છે અને રક્ષણ કરે છે તે મનુષ્ય સબંધી, દેવ સંબંધી અને યાવત્ મેક્ષ સધી સુખ પામે છે.
વિદ્યાવિલાસીએ ! એક શાસ્ત્રકાર વિદ્વત્તા ઉપર પેાતાના કેવા ઉંચા અભિપ્રાય દર્શાવે છે તે તરફ આપનું અંતઃકરણ અર્પણ કરવા જરા તસ્દી લેશે! એવી મારી ઇચ્છા છે. વિદ્યાવિ નાદી સુમિત્રા ! તે મહાન શાકાર આ પ્રકારે વદે છે—
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૧
કરછ સમાચાર
૧૫ विद्रत्वं च नृपत्वं च, नैव तुल्यं कदाचन; વશે પૂકાતે પ્રજ્ઞા વિદ્રાન શર કૂકતે.
સુસમાજિકે ! આ શ્લોકનું તાત્પર્ય એવું છે કે જ્ઞાતૃત્વ અને નૃપતિત્વ કદાપિ તુલ્ય થઈ શકતું નથી, કારણકે નૃપતિ સ્વદેશમાં પૂજાય છે અને શાની જર જાય ત્યાં પૂજાય છે. માટે મારા પ્યારા રજજને ! આ બંનેમાં કેટલો તફાવત છે તેને તમે ચક્ષુનિમિલન કરી જરા વિચાર કરશે તો તમને સ્પષ્ટ જણાઈ આવશે કે અર્કખત, સાગરસરેવર, મેરૂસર્ષ, મૃગમુગપતિ, સાકરકંકર, કલમશાલિગુ, કપૂરભસ્મ, આરામશૂન્ય, ન્યા ચાન્યાય, રાજરંક, દયા હિંસા, સત્યાસત્ય અને રત્નકાચમાં જેટલો તફાવત છે તેટલો મોટો તફાવત ઉપર દર્શાવેલા બંનેમાં રહેલો છે. આટલા મોટા તફાવતનું કારણ એવું છે કે કેટલાએક બીનકેળવાયેલા રાજા મહારાજાઓ નિરપરાધી પશુ પક્ષિને શિકાર કરી મટી શર્યતાનો દાવો કરે છે, અને સિંહને શિકાર કર્યો એટલે તો જાણે માર્યતાનો અવધિજ આવી ગયો ! તે શિકારી મહારાજા આદિ ઘાતકી પુરૂને હું દયાર્દ્ર ચિત્ત તેમના હિત માટે કહીશ કે તેમણે ખરા ક્ષત્રિત્વનું દિગદર્શન કરવા ત્રિપુછ વાસુદેવના દાખલા રૂપી દર્પણમાં અવલોકન કરવું.
મધ્યસ્થ સજજને ! એકદા કેઈ રાજાના શાલિક્ષેત્રના રક્ષકનું ભક્ષણ કરી એક મોટો સિંહ દેશને ઉપદ્રવ કરતો હતે; તે સાપરાધી સિંહને શિક્ષા કરવા રથારૂઢ થઈ ત્રિપુર વાસુદેવ અને તેમના ભાઈ બાલ્યાવસ્થામાં સિંહગુફાદ્વાર પાસે જઈ પહોંચ્યા, ત્યારે સિં સામો થયે. તેને જોઈ ન્યાયવંત ત્રિએ વિચાર કર્યા કે “આ સિંહ વાહન વિનાને છે, તેની સામે હું વાહનારૂઢ થઈ જઈશ તે કેવું અગ્ય ગણાશે !” એમ વિચારી તેણે વાહન છેડી દીધું. ત્યારબાદ વળી તેણે વિચાર કર્યો કે “આ સિંહની પાસે કોઈ પણ જાતિનું હથિયાર નથી, છતાં હું હંશિયાર લઈ તેની સન્મુખ જાઉં છું તે કેવો નિર્લજ છું ! આ
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર
શ્રો જૈન ધર્મ પ્રકાશ
-
તે શું ન્યાયયુદ્ધ કહેવાય તેમ વિચારી પેાતાનાં શસ્ત્રો મૂકી દીધાં, અને સિંહ જેવા પરાક્રમથી તે સિ'ના સામેા ચાણ્યે. તેને તાવતા બ્લેઇ સિંહ તાન્નુમ પામી ગયેો કે પ્રથમ તે જે ફાઇ મને મારવા આવતા તે ફેજ સહિત અને હથિયારો સહિત સજ્જ થઈ આવતા; તે પણ ખચીને પાછા ગયા નથી, તે આ વળી કાણુ અભીમાની હથિયાર રહિત મારી સામે આવે છે? એને હું અભિમાનનું ફળ ચખાડું.' એવા ઇરાદાથી જેવામાં તે ત્રિપુષ્ટ ઉપર તલપ મારે છે કે પેલા ત્રિષ્ટù તેના અને અધર (હાડ) પકડી કઢગત પ્રાણ કા; ત્યારે તે સિ’હુ ખેદ્યયુક્ત ચિત્ત કાપવા લાગ્યા. તે વખતે બળદેવે કહ્યું- હું મૃગપતિ ! તું ચિંતા કરીશ નહિ કે મને એક હલકા મનુષ્ય માટે મારી નામ્યા છે. જેમ તું વનરાજ છે તેમ આ પણ એક રાજાધિરાજ છે.’
આ ઉપરથી હાલમાં વાઘના શિકાર કરી વીરતાનું અભિ માન ધરાવનારા પ્રજાપાલ મહારાજાઓ કેટલા ન્યાયી અને શા છે તે સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે.
આ પ્રસંગે ઘાતકીપણું ગુજારતા રાજા મહારાજાઓને અમેરિકાની રાજ્યસભામાં થયેલી પક્ષીઓની અરજી અને ત્યાંના વડા સભાસદ સી. જ્યોર્જને મળેલા અદલ ન્યાય, તેના પરિણામે ત્યાંની રાજસભાએ પક્ષીઓને નહિ મારવાના પસાર કરેલા કાયદો વાંચી જઈ મનન કરવાની હું અંતઃકરણ પૂર્વક સૂચના કરૂ છું.
સભામદે ! ઉપર દર્શાવેલુ વિદ્વાન અને રાજાનું અંતર ખરેખર ચેાગ્યજ છે. વાસ્તે વિદ્વત્તા મેળવવા આપ પ્રયત્ન કરશે, અન મીતને વિદ્વાન બનાવવા ઉત્તેજન આપશે, એવી મારી ખાસ ' ભલામણ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
* *
શ્રાવિકાશાળા માટે સ્ત્રી શિક્ષકની જરૂરીઆત.
અ વેરા હઠીશધ ઝવેરચંદ તરફની વાર્ષિક રૂ ૨૦૦) ની મદદ ઉપરથી શ્રાવિકાશાળા સ્થાપવાનું મુકરર કરવામાં આવ્યું છે, તેને માટે એક શિક્ષકની ખાસ આવશ્યકતા છે. અભ્યાસ ગુજરાતી ભાષાના સારા જ્ઞાન સાથે પાંચ પ્રતિક્ષ્મણ, નવસ્મરણ તથા જીવવિચારાદિ પ્રકરણનો અર્થ સહિત શુદ્ધ હવે જોઈએ પગાર યોગ્યતાના પ્રમાણમાં આપવામાં આવશે. અરજી નીચે શિરનામે મોકલવી.
શ્રી જૈન કન્યાશાળા વ્યવસ્થાપક કમીટી.
ભાવનગર
*
*
*
*
શેઠ માણેકલાલ લક્ષ્મીચંદનું ખેદકારક મૃત્યુ.
શ્રીભરૂચનિવાસી ઉપર જણાવેલા ગૃહસ્થ અશાહે વાહ, ૧૦ મે સાધારણ વ્યાધીમાં દેહમુક્ત થયા છે. એ જ્ઞાતિએ ક્ષત્રી, હતા, ધર્મ ઉપર બહુ આસ્તાવાળા હતા, જૈનવર્ગમાં આગેવાન ગૃહસ્થ હતા. એમને અભાવ થવાથી ભરૂચના સંધમાં એક લાયક અને શ્રીમંત ગૃહસ્થની ખામી પડી છે, અમારી સભાના સભાસદ હોવાથી સભાને પણ એક લાયક મેમ્બરની ખોટ પડી છે, પરંતુ ભવિતવ્યતા બળવાન છે. તેની પાસે કોઇને ઉપાય નથી, એમ તેના કુટુંબીઓને આશ્વાસન આપવા સાથે ધર્મ કાર્ય તરફ વૃત્તિ દોરવા સુચવીએ છીએ; કારણ કે હવે શેક કરે તે તદ્દન નિષ્ફળ છે,
ખુશી ખબર અમારી સભાના સભાસદ શ્રીધરાછનિવાસી શા. માહિનલાલ નાગજી ડીસ્ટ્રીકટ પ્લીડરની પરીક્ષામાં પાસ થયા છે. એમના પિતા નાગજીભાઈ મદનજી વકીલાતનેજ ધંધો કરે છે, તેઓ ખરા ધર્મચુસ્ત છે. અમે મેહનલાલભાઇને અભિનંદન આપવા સાથે તેઓ હવે પછીના પિતાના ઉદ્યોગમાં વિશેષ ફતે હું મેળવે એમ ઇચ્છીએ છીએ
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * * - * * * * * * * * * * * * * * શા. કરશનદાસ દામજીને સ્વર્ગવાસ. ઉપર જણાવેલા ભાવનગરનિવાસી જૈન ગૃહસ્થ ગયા જેણે શુદિ 15 મે સુમારે 72 વર્ષની વયે પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ ભિાવનગરના સંધમાં એક આગેવાન ગ્રહસ્થ હતા, તેમણે ધણા વર્ષ સુધી પાંજરાપોળનું કામ કર્યું હતું. તેમની પાછળ તેમના સુપુત્રોએ રૂ. પ૦૦) ની રકમ નીચે જણાવેલ શુભ દિનમિત્તામાં આપી છે. 100) નિરાશ્રિત શ્રાવકે માટે 100) પાંજરાપોળમાં 75-25, 60) વાર્ષિક તિથિએ આંગીમાં. 6) જેનબેટિંગના એક વિદ્યા૫૦ પાલીતાણે તળટીમાં ને ભાસરિસ્કોલરશીપમાં. 50) પારેવાની જુવારમાં 15) દુધની પખાળમાં, 15) શ્રી જૈનવિદ્યાશાળામાં 15) શ્રી જનકન્યાશાળામાં, 14) સાતક્ષેત્રમાં. 1) કમળેજના દેરાસરમાં. 11) અશાડશુદરજે આગીમાં 500). - આ પ્રમાણે કાઢેલી તેમજ આપેલી રકમને તાત્કાલિક ગ્ય વ્યય થઈ જવાની આવશ્યકતા છે. દરેક ગૃહસ્થ આ સુના ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા યોગ્ય છે, જૈન સ્ત્રી લેખકની ઉત્તેજના અ મહુમ બાઈ સમરથ ઇનામમાળા, કેમ્પણજિન સ્ત્રીલેખકે નવરાશના વખતમાં સ્ત્રીઓનું કતવ્ય) એ વિષય ઉપર આ માસિકના છ પૃષ્ઠ થાય તેટલું લખાણ લખી મોકલશે તેમાંથી સભાએ નીમેલા બે ગૃહસ્થ જે લેખ પસંદ કરશે તેમાં પહેલા નંબરને રૂ. 5) અને બીજાને રૂ. 3) ઈનામ આપવામાં આવશે. લેખ ભાદરવા વદ 0)) ની અંદર સભાને શિરનામે મોકલાવ નવું ન.પંચાંગ. થિી જેમ કેલ્ફરન્સના પ્રમુખે શેકવીરચંદભાઈ દીપચર સી આઈ, ઈની છબી યુકત દશ મહાશિક્ષા અને કેન્ફરન્સના હેતુ બતાવનારૂ નવી ઢબમાં ઉચા કાગળપર ત્રણ રંગની શાહીથી છપાવેલું આ જૈન પંચાંગ દરેક જિન બંધુઓએ ઘરમાં રાખવા લાયક છે, ખર્ચ 3100) ઉપરત થયા છતાં કિંમત મયમ પ્રમાણે અરધો આજ રાખેલ છે For Private And Personal Use Only