Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्री जैनधर्म प्रकाश.
ઢારા..
મનુ જન્મ પામી કરી, કસ નેહ યુક્ત ચિત્ત કરી,
વાં
N
糊
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાન વિકાશ;
જન પ્રકાશ,
પુસ્તક ૧૯ મુ: શાકે ૧૮૨૫. સંવત ૧૯પ૯. ભાષા. અંક ૬ હૈં.
वीजी जैन कोन्फरन्स.
સુખનાં થનારી જત કોન્ફરન્સનો બીજી એક સબધી કામ અત્યાર સુધીમાં ઘણું આગળ વધ્યું છે અને આ અંક બહાર પડતા સુધીમાં તે ઘણું વધી જશે જેથી અહીં એ વિષયમાં બીજી કાંઇ પણ લખવાની અ મેક્ષા રહેતી નથી. પરંતુ કોન્ફરન્સની અંદર જે જે વિષયા ચરચાવાના થયા છે તે સંબધમાં કાંઇક વિશેષ અજવાળું પાડવાની અપેક્ષા રહે છે.
૧ ૦૪ પુસ્તકાકારના સબંધમાં વિચાર કરતાં તેના ઉદ્ધાર માટે ચાર પ્રકારની કર્ત્તવ્યતા જણાય છે. પહેલા તેા જેટલા પુસ્તકો ક!ળ ક્રમે અનેક આપત્તિઓને ભાગ થવા નાશ પામતાં પામતાં બાકીમાં રહેલા છે તે હવે શરદોં યા ઉધેડી વિગેરે કઇ પણ પ્રકારની ઉપાધિથી નાશ ન પામે તેને માટે ચાંપતા ઉપાયે લેવા જોઇએ. કારણ કે પુસ્તકે તે આપણી
મને ખરેખર વારો છે. આપણા મૂચાર્ય ગૃહારાજાએ આપણે માટે જે અખુટ અને અમિત દોલત મુકી ગયા છે કે જે દોલતવડે આપણે અજરામર સદ્ધિ મેળવી રાકીએ અને દોલત એમની એમ કાયમ રહે તે આપણાં પ્રાચિન પુસ્તકાજ છે. તેને સહુ જેના કબજામાં હોય તે કાંઇ તેના માલ નથી. તેના માલેક શ્રી સંધ, કબજાદારની સત્તા તેનુ સર્
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨
શ્રી જનધર્મ પ્રકાશ.
ક્ષણ કરવાની અને તે સાથે તેને યોગ્ય ઉપયોગ થવા દેવાની છે, નહીં કે પડયા પડયા ઉઘેહને ખવરાવી દેવાની કે રાખી મુકવાની આ બાબતમાં શ્રી સંધે જરૂર સત્વર ઉપાયો લેવાની આવશ્યકતા છે. કેમકે આનો વિનાશ તે આપણી વાસ્તવીક દલિતનો વિનાશ છે. તેથી તેને માટે યોગ્ય પગલાં ભરવાં તે જીણું પુસ્તક દ્ધારનો પહેલે થયો છે.
વ્યારબાદ તેવા તમામ પુરતકોનું લીસ્ટ તૈયાર કરાવવાની ખરેખરી આ વશ્યકતા છે. પૂર્વાચાર્ય મહારાજાઓ અહર્નિશ પ્રયાસ કરીને જે રચી ગ યા છે અને દ્રવ્યવાન પુરૂષ તેની મતો લખાવી ગયા છે તે માત્ર ભંડાર શેભાવવા માટે નહીં પણ તેનો ફેલાવો કરવા અને અનેક ઉત્તમ જીવોને તેને લાભ આપવા. ત્યારે પછી તેનું લીસ્ટ આપવું અને છપાવવા દેવું તેમાં અડચણ શા માટે લેવામાં આવે છે? આજે હવે કે છીનવીને લઈ જાય એ વખત નથી કે જેથી કાંઈ પણ ભય રાખવો પડે. આ પ્રમાણે લીસ્ટ બહાર પાડવું તે છ પુસ્તક દ્વારને બીજે પાય છે.
ત્યાર પછી જે જે પુસ્તકોની નકલો બહુ જુજ એકાદ બે જ હોય, ગ્રંથ મોટા હૈય, શુદ્ધ પ્રતિ કવચિત જ મળતી હોય, અને પ્રસિદ્ધિમાં લાવ વાની આવશ્યકતા હોય તેવા ગ્રંથો સારી રીતે શુદ્ધ કરાવીને ઉંચા કાગ ળો ઉપર, આશાતના ન થાય તેવી રીતે, મૂળ ટીકા વિગેરે સહિત છપાવી ને બહાર પાડવા અને તેની એક એક પ્રત દરેક ભંડારમાં મુકાવવી. જેથી તે ગ્રંથનો ફેલાવો ઘણે થશે અને લખાવવાથી થતો પુષ્કળ ખર્ચ અને વધતી જતી અશુદ્ધિ અટકશે. છપાવવા કરતાં લખાવનું ઠીક એવું વિચાર ધરાવનાર ગૃહો જે લહીના લેખની અશુદ્ધિ તરફ નજર કરશે તે અમે ધારીએ છીએ કે તેઓ પણ અમારા વિચારને મળતા થશે. ૫રંતુ તેની લખેલી પ્રતોને વાંચીને અનુભવ કર્યા સિવાય ખબર પડવાની નથી. છપાવવામાં તે એક પ્રતિ શુદ્ધ કરવાની જ જરૂર પડે છે કે જેને. માટે જેટલો ખર્ચ કે જેટલા વખતને ભેગ આપીએ તેટલું બની શકે તેમ છે. આ જીરું પુસ્તક હારનો ત્રીજો પાયો છે.
જીણું પુસ્તકોદ્ધારને ચા પાયો એક વિદભંડળનું સ્થાપન કરવું તે છે. તેને માટે આ માસીકમાં આગાઉ સવિસ્તર લખેલું હોવાથી પિષ્ટપેષણ કરવાની આવશ્યકતા નથી. પરંતુ એટલું લખવાની તો ખાસ જરૂરજ છે કે એવા ડોઈ પ્રકારના અંકુશ સિવાય જે ગ્રંથ છે અને વિગેરે મૃળ કે ભા. પાતર પણ છપાવવાનું આજીક આ. કે પરમાર્થ બુદ્ધિ રા રે
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઓજી જેન કાન્ફરન્સ.
૧૨૩
રહ્યું તો તેનુ પરિણામ આપણા અપૂર્વ પ્રધાની મહત્વતા ધટાડવામાં આ પણે પણ ઉપેક્ષા કરનર ઠરવાથી દોષ પાત્ર ઠરવામાં આવશે
૨ ભીત્તે વિષય ગુ ચત્યેાદ્નારા છે. આ વિષય આપણા વર્ગમાં ઘણા ચરચાયેલા છે. હવે દ્રષ્યને પ્રવાહ નવા ચણે બધાવવાને બદલે છગ ચૈત્યોના ઉદ્ધાર તરફ વળવાનીજ જરૂ૨ છે. આ વિષયના મુખ્ય બે વિભાગ પાડી શકાય તેમ છે. તીર્થોને ાર અને સામાન્ય ચૈત્યાના ઉહાર, આ ભાભતમાં પ્રથમ એક લીસ્ટ તૈયાર થાય કે અમુક અમુક સ્થાનકે આટલાં ચૈત્યો જીણ સ્થિતિમાં છે, સમરાવવાની તાકાળિક આવશ્યકતાવાળાં છે. અને તેને માટે આટલા ખર્ચની જરૂર છે, તે પછી આજુબાજુના આગેવાનાને લખી તેને માટે યોગ્ય ગોઠવણ કરવી અનુકુળ પડે. કેઇ લાભાંતરાયના ત્રાડવાથી દ્રવ્યવાન થયેલા ભાગ્યશાળી પુરૂષો આવા કામમાં પેાતાના દ્રવ્યને સદુપયોગ કરવા માટે સારી રકમ આપવા બહાર પડે તે બીજાએ પણ તેનું અનુકરણ કરે અને કામ થવા લાગે,
૩ વ્યવહારિક અને ધાર્મિક કેળવણી સંબંધી ત્રીસ્તે વિષય છે. તે અંગેની તા ખાસ માવશ્યકતાજ છે. એકની આ ભૂવતે માટે કે જાની પરભવને નાટે, આ ભવ સુધારીને પરાવ બગાડવા તે સુન્નરનેાનું કાર્ય નથી. આ સંબંધમાં મુખ્ય વૃત્તિએ તે કેટલાક બુદ્ધિશાળી હતાં ગરીબી અવસ્થાના કારણથી કેળવી લઇ શક્તા ન હોય તેને મદદ માપવી, આશ્રર્યસ્થાન આપવું અને તેને શ્રદ્દહીન ન થવા દેવા માટે આશ્રય આપવાના અદ્દલામાં ધાર્મિક કેળવણી લેવાની ફરજ પાડવી. લ્યાવસ્થાથી અપાતી કે ળવણીમાં જે મિથ્યાત્વના કે નાસ્તિકમતના બીજ વવાય છે તે ખી દૂધ થવા માટે પ્રારંભથીજ તેના નિવારણભૂત શુદ્ધ વિચારરૂપ ોધ-તેની કિતના પ્રમાણમાં મળી શકે તેને માટે યોગ્ય ગોઠવણી કરવી, અને નિક કેળવણીમાં પ્રાવતા પ્રાપ્ત કરી ગૃહસ્થ શ્રાવકા પણુ સારા વિદ્વાન નિવડે અને બીજાને ઉપયોગી થઇ પડે એવી સંગીન ગેહવણુ કરવી. તેમજ વ્યવહારિક કેળવણીમાં આગળ વધવા ઇચ્છનાર પણ વધારે આગળ વધી ઘણા જાધુઓનું આશ્રય સ્થાન થઈ પડે તેવી ગાઠવણ કરવી જેથી આ ત્રીજે વિષય હાથ ધરવાની સાફલ્યતા થઇ શકશે.
૪ ચોથા પિત્ત નિરાશ્રિત જૈનાને આશ્રય આપવા સંબધી છે. આર્દ્ર ! ખાસ આવશ્યકતા છે. એક તેમાં ાહેબે ભાગે જૈન દ્રવ્યવા તેનું જ કામ છે. બુદ્ધિમાન યુવાન કે વાત એમાં ઝાઝુ કરી રાઈ એમ
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ.
નથી, પૂર્વ પુષ્ય ને પગવંડ યા બીન પ્રયાસ સંપા પ્રાપ્ત થઈ હોય તેને રેગ્ય વ્યય કરવાની ફરી તેવી સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરવા માટે ખાસ જરૂર છે અને તેને માટે પ્રથમ પોતાના પ્રવાસી ભાઇઓ તરફ જ હાથ લંબાવવાની આવશ્યકતા છે. જોતાં જોતાંમાં પાંચ દશ વર્ષમાં આ પણ જન બં ધુઓની સ્થિતિ ઘણે સ્થાનકે અતિ મંદ જોવામાં આવે છે. તો જયારે તેને "સ્વામીભાઈ એવા શબદથી વય કરીએ અને પછી એક મા ભૂખે મરે ત્યારે બીજો ભાઈ એશઆરામ કરે કે લક્ષ્મીને વાટી મુકે એ કેટલું હું અઘટિત છે. તેને સુજ્ઞ શ્રીમંતોએ વિચાર કરવાની જરૂર છે. પ આયાનું રળ લમી મળવારૂપ છે અને ન આપ્યાનું ફળ તેને રીસાવવારૂપ છે. હવે, મળેલું સ્થાન કાયમ રાખવું હોય તો તો તે બીજાને આપવી અને થાનનો અદલ બદલ કરવો હોય તો લમીને રાખી મુકવી અથવા પા ભાગ વપી. આ બંને વાત પિતાને હાથ છે.
આ વિષયના ત્રણ વિભાગ કરવા જેવા છે. અનાથ બાળકોનું સરક્ષણ, અનાથ વિધવાઓને આશ્રય અને નિરાધીવ જન બધુઓને મદદ આ સંબંધમાં આખા હિંદુસ્થાનને માટે કાંઈ એક ફંડથી કે એક હાથથી પહોંચી વળાય નહીં. એવા દ્રવ્યવાન અને એવા ઉદાર હાલ વમાનકાળમાં દીગત થતા નથી પરંતુ જે જુદા જુદા વિભાગ તરથી પિતાનાં સર્કલ માટે ફંડ કરવામાં આવે અને આ કામ ઉપાડી લેવામાં આવે તો બનવા સંભવ છે. તેમાં પણ કોઈ સર્કલ એવું હેય કે જેમાં નિરાશ્રી !! હોય અને દ્રવ્યવાન વિશેષ હોય. જેમ કે બંગાળા. તે તેમણે કાડો !' કે મારવાડ જેવા કોઈ દેશ માટે થતા ફંડમાં પોતાને હાથ લંબાવ. આ કાર્ય ખાસ જરૂર એટલા માટે છે કે પેટની પd શિવાય ધન કાર્ય બની શકતું નથી. અને આપણું ભાઈઓને ભુખ્યા રાખ્યા આપ નિરાતે ફર એમાં આપણી શોભા નથી
૫ પાંચમો વિષય જીવદયાનો છે. આ વિષય સર્વ આય , જની સંમતિવાળા છે પરંતુ વાસ્તવિક દયાનું સારૂપ ગુનાર સ્તર કે તે મજ તે કાર્યમાં તન મન ધનથી મદદ કરનાર તરિકે ન મ સ છે,
આના પેટાવિભાગમાં જે બંધુઓ શિવાયના સામાન્ય મનુબ પર અને પા, અનાથ જનાવરોનું સંરક્ષણ વિનાકારણે થતી જનાવરોની હિં નિવારણ અને જનાવરો પર ગુજરના ઘાતકીપણાની અટકાયત આવી રાતે બને છે આ રા' ..
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ઓછુ જેન કેન્ફરન્સ,
૧૨૫
તેને માટે યથાયોગ્ય પ્રયત્ન કરવાની જરૂર છે.આ ચાર પૈકી પહેલીાબતમાં અજ્ઞાત વર્ગ આપણને ઉપેક્ષાવાળે સમજે છે. બીજી બાબતમાં આપણે યથાયોગ્ય પ્રયત્ન બહેાળે ભાગે કરતા દેખાઇએ છીએ અને ત્રીજી ચેાથી બાબતને માટે રાજ્ય સત્તની મદદની આવશ્યકતા છે. આ બાબતમાં શું પ્રયત્ન કરી શકાય તે આગેવાન વર્ગ વિચારવા યોગ્ય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬ ઠ્ઠો વિષય હાનીકારક રીવાજો દૂર કરવા તથા ભ્રાતૃભાવ વધારવાના છે. બ્રાતૃભાવ વૃદ્ધિ પામવા માટે તે! આ કાકુરન્સ મેળવવાને ખાસ પ્રયત્નજ છે. પરંતુ તેમાં માત્ર એકઠા થવાથી ભ્રાતૃભાવ વધ્યા કહી રાકાશે નહી. પપ્ણ તે સાથે અંતઃકરણના મેલને દૂર કરી એક દિલે કામ થશે અને એક બીજાની સાથે સલાડ મેળવી મદદનીશ થવાશે તે ભ્રાતૃભાવ વચ્ચે કહેવાશે અને વધશે.
હાનીકારક રીવાન્ડે જેવ કે-મરણ પાછળ હદ ઉપરાંત રહેવું ફુટવું, મૃત્યુ પાછળ જમણવારા કરવી, શકિત ઉપરાંત નાત વરા વગેરેના પુરયાત ખરચે કરવા, અભક્ષ પદાર્થના કદમૂળ, સોડાવેટર, લેમલેટ, મદ્યપાન, બીટ્યુટ વિગેરેના પ્રચાર જે વધવા માંડયા છે તે ખાવા, બાળલગ્ન કરી ઉછરતા યુવાનોની જીંદગી રદ કરવી, ખાવા પીવાના વ્યવહારમાં વ્યાજબી છુટથી વર્ણી સંપ વૃદ્ધિ ન કરવી. વિગેરે અનેક બાબતેા એવી છે કે જેને માટે અમુક સમુદાયના, અમુકજ્ઞાતિના, અમુક વર્ગના, અમુક દેશના આગેવાને ધારે તેા કેટલાક રીવાજે સખતાઇથી, કેટલાક હુકમ, કેટલાક નમ્રતાથી, કેટલાક સમુદાયિક બળથી, કેટલાક આધુનિક સ્થિતિનું ભાન કરાવવાથી જરૂરી અટકી શકે. આ બાબત અંગે!ન ગૃહસ્થોએ જરૂર ધ્યાનપર લેવા યોગ્ય છે. કેમકે એમાંની કેટલીક બાબત એવી છે કે જે-આપણુને શારિ રીક સ્થિતિમાં પાયમાલ કરે, કેટલીક બાબતે એવી છે કે જે દ્રવ્ય સબંધી સ્થિતિમાં પાયમાલ કરે અને કેટલીક બાબતે એવી છે કે જે ધાર્મિક સ્થિ તિમાં પાયમાલ કરે, માટે એવી પાયમાલીમાંથી બચવા બચાવવા માટે આ ગેવાન વર્ગને લક્ષ આપ્યા શિવાય છુટકા નથી.
૭ સાતમે વિષય જૈન ડીરેકટીન છે. એની જરૂરીઆત માટે આ માસિકમાંજ અમે ખાસ વિષય લખેલા છે તેથી અહીં વિશેષ લખવાની જરૂર નથી.
૮ ધાર્મિક ખાતાં તથા શુભ ખાતાના હિસાબેા ખરાખર
-
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૬
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ રાખવા બાબત- દરેક એવાં ખાતાં ચલાવનારા આગેવાનોએ ધ્યાન પર લેવા
ગ્ય છે. કેટલાંક ખાતાની ગેરવ્યવસ્થા માત્ર આગેવાનોના પ્રમાદને લીધે જ થાય છે. જો કે તેમાં સ્વાર્થબુદ્ધિ બીલકુલ હોતી નથી. કેટલાક ખાતા ચલાવનારાઓ હિસાબની વ્યવસ્થા કેવી. હેવી જોઈએ તે જાણતા ન હોવાથી દોષિત દેખાય છે. કેટલાક એવાં ખાતાના આગેવાનો પાપખુદો વાપરતા હવાથી દેશપાત્ર થાય છે અને વખતપર કેટલાકમાં ગોટાળો પણ હોય છે. તે બનતા સુધી કઈ પણ ખાતાની સંભાળ બે ચાર કે તેથી વધારે ગૃહ
ની કમીટી નીમીને રહેવી જોઈએ કે જેથી દોત્પત્તિનો સંભવ ન રહે અને બનતા સુધી જેમાં ખાસ કારણ ન હોય તેવાં ખાતાંઓના હિસાબ છપાઈને યા બીજી રીતે જાહેરમાં પણ મુકાવા જોઈએ. આ પ્રમાણે અનેક રસ્તા ગેરવ્યવસ્થા અટકાવવાના છે તેમાંથી જે યોગ્ય રસ્તા લાગે તે લેવા લેવરાવવાની સૂચના કરવાનું કામ કોન્ફરન્સનું છે.
૮ નવમે અથવા છેલ્લો વિષય કેન્ફરન્સાની યોજના પાર પાડવાના ઉપાય સંબંધી વિચાર કરવાનો છે. આ વિષય ખરેખર જરૂરનો છે, એટલું જ નહીં પણ સર્વમાં મુખ્ય છે. એટલે કે કોન્ફરન્સની માત્ર ત્રણ દિવસની બેઠકમાં કાંઈ બધાં કામ પાર પડી શકતાં નથી પણ કેટલાક ના વિચારો થાય છે, કેટલીક ગઠવણ થાય છે, કેટલીક સલાહ અપાયે છે, કેટલીક યુકિતઓ વપરાય છે અને કેટલાક કામ રસ્તે પાડવા જેવાં પણ થાય છે પરંતુ તે બધા પ્રકારેને માટે આખા વર્ષ પર્યત પત્રવ્યવહાર ચલાવી, પ્રેરણાઓ કરી, વચન યાદ આપી, યોગ્ય પ્રકારનું દબાણ વાપરી કે વપરાવી, ધારેલાં કાર્યો પિકી ડાંને પ! અમલ કરાવવા માટે એક મુખ્ય ઓફીસ, પગારદાર યોગ્ય માણસે, કોન્ફરન્સની શાખાઓ, તેના વ્યવસ્થાપક વિગેરે ગોઠવણો એવી રીતે થવી જોઈએ કે જેથી ત્રણ દિવસમાં વાવેલાં બીજેને આખા વર્ષ પર્યત પાણી સિંચી કેટલાંકને કુરા લવાય અને એ ટલાકને પત્ર પુપ કે ફળનો નિષત્તિ પણ થાય.
ઉપર પ્રમાણે કોન્ફરન્સમાં લેવા યોગ્ય ધારેલા વિષયો સંબંધ સ્પષ્ટિકરણ કરેલું છે તે ઉપર જૈનવર્ગના આગેવાન ગૃહસ્થો ધ્યાન આપશે તે કાર્ય સિદ્ધ કરવાને ઉસુક અંતઃકરણ ઉપર પ્રકાશ પડવા સંભવ છે.
અમારા મિત્ર તત્વવિવેચકના લેખકે “વગર કારણે કોઈને ઉતારી પાડી એકમેકમાં અણગમે ઉત્પન્ન થાય તેવા પ્રયત્નથી પાછું હઠવું” એવી અમને
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભવ્ય આત્મહિત શિક્ષાહિતશિક્ષા આપી છે પરંતુ અમારે લેખ કે અમારો આશય તેવું બતાવનાર નથી એમ એઓ સાહેબજ લક્ષ પૂર્વક વાંચી જશે તે તેમની ખાત્રી થાય તેમ છે તો પણ અમે તેમની હિતશિક્ષા માથે ચડાવીએ છીએ અને કોઈપણ રીતે આપણા જૈનબંધુઓ પરસ્પર મિત્રભાવમાં વૃદ્ધિ પામે એવી અંતઃકરથી ઈચ્છા ધરાવીએ છીએ.
તથાસ્તુ.
भव्य आत्महित शिक्षा. આત્મહિતૈષી ભવ્ય પ્રાણોએ મચાદિક ચાર ભાવનાઓ સમાસથી પણ આ પ્રમાણે ભાવવી યોગ્ય છે.
૧ સર્વ જગના છ સુખી થાઓ. કઈ દુઃખી મ થાઓ. સર્વ કોઈ સુખને રસ્તે ચાલો દુ:ખના રસ્તાથી દૂર રહે. ઈતિ પ્રથમ મિત્રી ભાવના,
૨ શ્રી વીતરાગ વચનાનુસારી ત્રિકાળવાર્તા સર્વ જગતના છેવોના. સર્વ સુકૃતિનું હું વિવિધ (મન વચન અને કાયાવડે ) અનુદન કરૂં છું. ઇતિ પ્રમાદ યા મુદિતા ભાવના દ્વિતીયા.
૩ સર્વદા શકત્વનુસારે પોતાને યથાયોગ્ય નિર્વાહ કરવા અસમર્થ એવા દ્રવ્યથી દુ:ખી જીવોનું દુખ અપહરવા યત્ન કરું તથા ધર્મહીન અને ધર્મ પમાડવા સદા યન સેવ્યા કરૂં. ઇતિ ત્રિતયા કરૂણા ભાવના.
૪ સદા ધર્મથી વિમુખ તથા પાપકર્મને સન્મુખ એવા અયોગ્ય અનધિકારી અપ્રતિકાર્ય નું પણ અહિત અણુઈચ્છતો હું તેઓ પ્રતિ રાગ દ્વેષ રહિત મન અવલંબી રહું. ઈતિ મધ્યસ્થ ભાવના ચતુર્થી.
હવે ભવ્ય પ્રાણીઓ સદા નિર્વિક્તપણે પ્રમાદ રહિત આત્મહિત અધી સદા સુખી થાય એવી બુદ્ધિથી પ્રેરાઈ કંઇક પ્રસંગોપાત લખવા યત્ન કરું છું.
જીવ માત્રને સુખ વહાલું અને દુઃખ દવલું લાગે છે ખરું પણ સાચું સુખ તે ધર્મ સેવન કર્યા વિના પ્રાપ્ત થતું નથી. એમ છતાં છો ધર્મ-આત્મહિત સાધવામાં વિલંબ-વાયદા કર્યા કરે છે. તેમજ દુ:ખ માત્ર અધર્મ-અનીતિ- અન્યાય આચરણથી થાય છે. એમ છતાં તેથી પાછા
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ. ઓસરતા નથી. તે પછી દુ:ખને છેડો આવી સુખનો દહાડે શી રીતે આવે ? તે સુખના અભિલાષી પ્રાણીઓએ પ્રથમ વિચારવાનું છે. પરમ ૫વિત્ર જ્ઞાનીઓના વચનોને વિષે કઈ અંશે પ્રતીતિ-ખાત્રીવાળા છોને કદાચ તે તે સાંસારિક કાર્યો કરતાં ઝરણું રહેતી હશે ખરી પણ સાહસિક થઈને જ્યાં સુધી અકાર્ય-અનીતિ-અન્યાયનો ત્યાગ પોતે કરતા નથી ત્યાં સુધી ખરા સુખનો સ્વાદ તેને મળતો પણ નથી. કેમકે મુખ મચકોડીને પણ ઝેર ખાનારો જીવી શકે છે શું ? તે તે જગત પ્રસિદ્ધ કેરો કરતાં પણ અકાર્ય અનીતિ અન્યાયાવર, ઝેર બહુ આકરૂં છે. કેમકે તે તો એકજ વખત જીવિત હરે છે. અને આજે અનેક ભવ સુધી સંતાપે છે. તે પણ મૂઢ અજ્ઞાની જીવો તેને ત્યાગ નહિં કરતાં બેધડક તેનેજ સેવા કરે છે. એટલે અનીતિ અન્યાયજ આચયો કરે છે. અને પિતાનું ખરું હિત તકાસતા નથી. આ કેવી અજ્ઞાનતા ? આ કેવી મોહાંધતા ? અનેક પાપઅન્યાયાચરણથી મેળવેલી વસ્તુ ખાવા પીવા કે ભોગવવામાં સંબંધ ધરાવનારા સર્વે આવી મળે છે પણ તેના પાપને બજે તે ભાઈ સાહેબ ને શિરે જ રહે છે જેથી તેને ભવાંતર (બીજ ભવો) માં ઈછા નહિં છતાં નરકાદિક દુઃખો બળાત્કારે ભોગવવાં જ પડે છે. તે તે દુખોથી છોડાવવા, મુ. કત કરવા કે તેમાં ભાગ લેવા કોઈ કામે (વગે) આવતું નથી. અર્થાત શરણ રહિત તે બાપડાને તે તે સર્વ દુઃખો અવશ્ય ભોગવવાં પડે છે. જે દુઃખો પિતાની જ મેળે પોતે જ પેદા કર્યા છે તે દુ:ખોનો ઘણો લાંબો વખત ભગવટ કર્યા છતાં પણ કેમેઅંત આવતો નથી. અથવા તો તે દુઃખ વડના બીજની પેરે વધતાં જાય છે. જેથી તે બિચારાને કોઈ કાળે આ રે-છેડે આવતો નથી અને બધે કાળ એમજ દુઃખમય નિર્ગમ પડે છે.
હવે જો કોઈ હકુકર્મી ભવ્ય પ્રાણી આ મનુષ્ય ભવના ફકત અલ્પ સમયમાં કોઈ ભાગ્ય યોગે સમજ પામી ચેતી લે એટલે આ ડો વખત પણ સ્વાધીનપણે, સ્વશકિત ગોપવ્યા વિના શ્રી વીતરાગ ભાષિત ધર્મ સેવન કરી સાર્થક કરી લે, તો તે સર્વ દુઃખોથી મુકત થઇ અનુક્રમે સર્વ સુખને કાયમને માટે સ્વાધીન કરી શકે. એ વાત નિ:સંશય છે. એમ સમજી આભઘાતક પ્રમાદ સર્વથા પરિહરીને જે કોઈ ભાગ્યશાળી આત્મહિત સાધવા સદા ઉ જમાલ રહે તેની બલિહારી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૯
ભવ્ય આત્મહિત શિક્ષા ચેત તો ચેતાવું તુંને, પામર પ્રાણી! ચેત તે ચેતાવું તુનેરે તારે હાથે વપરાશે, તેટલું જ તારૂંથારી; બીજું તે બીજાને જાશેરે.
પામર૦ સજી ઘરબાર સારૂં, મીથ્યા કહે મારું મારું: તેમાંથી ન ક તારૂં રે, ૪
પામ ૨૦ માખીએ મધપરું કીધું, ન ખાધું ન દાન દીધું; લુંટનારે લુંટી લીધું રે.
પામર૦. ખંખેરીને હાથ ખાલી, ઓચિંતાનું જાવું ચાલી; કરે માથા ફડ ખાલીરે,
પામર શાહુકારમાં તું સવા, લખપતિ તું લખાયે; કહે સાચું શું કમાયરે ?
પામર કમાયે તું માલ કેવો, આવે તારી સાથે એવો; અવેજ તપાસ અરે,
પામર હાથમાંથી બાજી જાશે, પછીથી પસ્તાવો થાશે; કાંઈ ન કરી શકાશેરે,
પામર હજી હાથમાં છે બાળ, કર તું પ્રભુને રાજી; મુડી તારી થાશે તાજીરે,
પામર હાથમાંથી ધન ખોયું, ધુળથી કપાળ ધોયું; જાણ પણું તારૂ જોયું રે,
પામર દેવે તે રતનું દીધી, તેની ન કિંમત કીધી; મણિ માટે મેશ લીધીરે,
પામર, મનને વિચાર તારો, મનમાં રહી જનારે; વળતી નહી આવે વારે,
પામર૦ નિકો જ્યાં શરીરમાંથી, પછી તું માલેક નથી; કહે દલપત કથીરે, પામર પ્રાણી ! ચેત તો ચેતાવું તુનેરે.
એક મહાશય આચાર્ય મહારાજે પરમ પવિત્ર ધર્મ સેવનનું સંક્ષેપથી સ્વરૂપકહ્યું છે કે
भक्ति तीर्थकरे गुरौ जिनमते संघे च हिंसानृतं । स्तयाब्रह्म परिग्रहाद्युपरमं क्रोधाधरीणांजयम् ॥
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૦
શ્રી જનધમ પ્રકાશ.
सौजन्यं गुणि संग मिन्द्रियदमं दानं तपो भावनां । वैराग्यं च कुरुष्वं नितिपदे यद्यस्तिगन्तुंगनः ॥
હે ભવ્ય ! જે તને શાશ્વત ( કાયમના માટેનું) અનંત (નિધિ અને અનુપમ એવું મોક્ષસુખ સ્વાધીન કરવાનું મન ( ઇરછી) હોય તે તું આ પ્રમાણે પરીક્ષા પૂર્વક (રારત પણે-ચોખચિત્ત ઉત્સાહ પૂર્વક પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખી) પ્રવૃત્તિ કર.
પ્રથમતો અનંત વિજ્ઞાનશાલા સર્વદેષ-કલંક રહિત, જેના વચનને કોઈ પણ પ્રકારે હેતુ યુકિતથી બાધા પહોંચી ન શકે એવા સિદ્ધાંતના પ્રણેતા-પ્રરૂપક, સર્વ દેવને પુર્વા ગ્ય, અનંત ગુણ યુક્ત, રાગદ્વેષાદિકના વિજેતા (સર્વથા કરનાર ), આપ્ત શિરોમણિ, અને સ્વયંભૂ ( ગુવાદિકને ઉપદેશ વિના- ) એવા શ્રી દેવાધિદેવ-વીતરાગ પરમાત્માની સુહ સમજ કરી શુદ્ધાતઃકરણથી ઉપાસના કર. તથા પૂર્વકત શ્રી તીર્થંકર મહારાજના ફરમાન (આજ્ઞા ) મુજબ વર્તનારા-રહેણી કહેણીમાં એકિ સરખ--મહા પવિત્ર દુષ્કર મહાવ્રતોને સેવનારા અને આત્માથે ભવ્ય સમૂહને વાત ઉદિષ્ટ માર્ગજ નિદંપણે કહેનારા-સદ્ગુરૂ મહારાજાનું તું હે ભવ્ય લખે ચિત્તે સેવન કર તથા પૂર્વ નિદર શ્રી મહાદેવે તથા તકચનાનુસારી શ્રી ગુરુ મહારાજાએ રાગદેષાદિક અંતરંગ વેરીઓને વિજય કરવા ઉપદેશેલા અત્યંત હિતકારી માર્ગ-આગમ શાસ્ત્રનું તું હે ઉત્તમ છે. બહુ માનથી સેવન કર તથા પૂર્વ નિરૂપિત શ્રી તીર્થંકર મહા રાજ તથા તદચનાનુસારી શ્રી ગુરૂ મહું રાજ તથા તદુપદિષ્ટ સિદ્ધાં. તને અતિ કાળજીથી (પ્રમાદરહિત) અનુસરી રહેનારા મહા મયદા શીલ શ્રી સાધુ, સાધવી, અને શ્રાવક શ્રાવિકા રૂપ ચતુર્વિધ શ્રી સંઘની હે ઉત્તમ ! તું સદ્ભાવથી ભકિત (બહુમાન કર. તથા હિંસા (પ્રમાદથી પરના પ્રાણ ને વિનાશ કરે તે ) અમૃત (અસત્ય) તેય (ચોરી) અબમ ( મૈથુ ન-કામ-વિષય સેવા ) અને પરિગ્રહ ( ધનધાન્યાદિક નવવિધ બાહ્ય અને મિથ્યાવારિક ચતુર્દશ વિધ અત્યંતર) નો હે ભાઈ! તું ત્યાગ કર અને અહિ આ સત્યાદિક સુતેનું સેવન કર તથા ક્રોધ, માન, માયા અને રૂ૫ ચાર ગતિ રૂપ સંસારને આપનારા અને વધારનારા ચારે કષાયોને હે ભવ્ય ! તું જય કર. તથા સજા કહેતાં જનતા ઉત્તમ-કુલીનતા તું આ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભવ્ય આત્માહત શિક્ષા
૧૩૧ દર તથા ગુણિ જનોને સંસર્ગ-મિત્રાઈ-મેષ્ટી કરી તનિષ્ટ ગુણને અત્યંત આદર કરી તકર્તી ગુણોને તે ઉત્તમ તું પોતે મેળવ. તથા ઈદ્રિય દમનપર્શ, રસના, ઘાણ, ચલું અને ક્રિયાનું નિયંત્રણ { નિગ્રહ ) કર તથા શ્રી જિન આજ્ઞારૂ૫ અંકુશવડે મનરૂપ મતંગજ ( હાથી ) ને પણ નિગ્રહ કર. યત – વિષય ગ્રામીકી સીમમેં, ઇચ્છા ચેરી ચરતઃ જિન આણ અંકુશ કરી, મન ગજ વશ કરે સંત. તથા એકતમ
मन मरणेन्द्रिय मरणं, इन्द्रिय मरणेण मरांत कम्माई । कम्म मरणेण मुख्खो , तम्हा मणमारणं पवरं ।।
અર્થાત મનને મારવાથી ઈન્દ્રિયે મરે છે–સ્વાધીન થઈ જાય છે. અને ને ઇન્દ્રિના નાશથી કર્મ-જ્ઞાનાવરણીયાદિક સર્વેને નાશ થાય છે. કમોના નાશ થવાથી એકાંતિક અને આત્યંતિક સુખ રૂ૫ મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે માટે મનનું મારવું ( મનને વશ કરવું) શ્રેષ્ઠ છે. કારણ કે તે વિના અવ્યાબાધ સુખની પ્રાપ્તિ થતી નથી. તથા દાન ( અભય-સુપાત્ર-જ્ઞાનાદિરત્નત્રયી તથા અનુકંપાદિક-દાન) નું હે ઉત્તમ તું સેવન કર દાન એ ક૫વૃક્ષ પરે સુખદાયી છે માટે તથા તપ (અનશન-છઠ અમાદિ, ઉણદરી-બેચાર કવલાદિક ઉણ રહેવું તે, વૃત્તિ સંક્ષેપ-સચિત્તત્યાગાદિક નિયમોનું પાલવું યા એકાશનાદિક કરવું ય અમુક આટલીજ વસ્તુઓ વાવરવી ઉપરાંત નહિં વાપરવી તે, રસત્યાગ-વિયત્યાગ. કાયકલેશ-(લચાદિક) કષ્ટોનું સમ્યક પ્રકારે સહન કરવું તે, અને સલીનતા-શરીરના અંગોપાંગ સં કોચી એકત્ર સ્થાને સ્થિર રહેવું તે રૂપ ષટ વિધબાહ્ય અને પ્રાયશ્ચિત્ત-જાણતાં કે અજાણતાં થયેલાં અપરાધની શુદ્ધિ માટે શ્રી તીર્થકર ગણધર કે ભવ ભીરૂ ગીતાર્થે દર્શાવેલ ઉપાય વિશેષનું સેવન. વિનય-અરિહંતાદિક દશ પદોને ૧ ભકિત ૨ બહુમાન ૩ ગુણસ્તુતિ ૪ અવગુણ ઢાંકવા તથા ૫ આશાતના ત્યાગ રૂપ પાંચ પ્રકારે, વૈયાવચ્ચ-બાલ દ્વાન વૃદ્ધ આચાર્ય તપસ્વી તથા શ્રી તીર્થકર દેવની આજ્ઞારૂપ મુકુટને ધારણ કરનાર શ્રી સં. ઘાદિકની યથા અવસર આત્મવિ રિવી સેવા બજાવવી તે, સઝાય-૧ અભિનવ શાસ્ત્રપઠન ૨ શંકાસમાધાન માટે પૃચ્છા, ૩ ભલું ન વિસરી જવાય માટે તેનું ગુણવું, ૪ અર્થ ચિંતવન અને ૫ ભવ્ય પ્રાણીને ધમપદેશ રૂ૫. ધ્યાન-આરેક રૂ૫ બે અપધ્યાનના ત્યાગ પૂર્વક ધર્મ અને શુક
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩ર
શ્રી જનધમ પ્રકાશ લ બે ઉત્તમ ધ્યાને મન ચિત્તને જોડી દેવું તે, અને કાર્ગ દેવાદિક સર્વ બહિર્ભ પરથી મમતા સર્વથા તજી કેવળ પરમાત્મભાવ-ધ્યાનમાં નિશ્રલ રહેવું તે એક વિધ અભ્યતર તપની જેમ જેમ શુદ્ધિને વૃદ્ધિ થાય થતી દેખાય તેમ આત્માર્થી પ્રાણી સદા પ્રમાદ રહિત બાહ્ય તપમાં પણ પ્રયત્ન કરે યતઃ-વાહનરૂપણ. માટે હે ભવ્ય ! તું પણ વિશ કિત સંભાળી ઉભય તપ સેવન કર. તથા ભાવના-પૂર્વીકત મળ્યાદિક ચાર પ્રકારની અથવા અનિત્ય, અશરણ, સંસાર, એકત્વ, અન્યત્વ, અશુચિ, આશ્રવ સંવર તથા નિર્જરાદિક બાર પ્રકારની તથા પાંચ મહાવ્રતની પચીશ પ્રકારની એમ અનેકધા ભવનાશક ભાવનાઓ તું ભાવ. અને વૈરાગ્ય-વિરકત ભાવ સાંસરિક યા પદ્ગલિક ભાવોમાં અનાસકિત, ઉદાસીનતા ભાવ પ્રતિ હે ઉત્તમ તું ભજ. આ સંસારને નારક કે ચારક (કેદખાના) રૂપજ ગણું તેથી છૂટવા ઉતકંઠ સહિત શ્રી વીતરાગ ઉપદિષ્ટ પરમ પવિત્ર ધર્મ કલ્પવૃક્ષ નું અમૂઢપણે-દઢ આદરથી પ્રમાદરહિત હે ભવ્ય તું ચેખે ચિતે સેવન કર જેથી આ મહા ભયંકર ભદધિનો તું સુખે પાર પામી શકે. ખરેખર આ વીતરાગ ભાષિત ધર્મજ મહા નિકા સમાન છે અને શ્રી તીર્થકર દેવ ને મજ અક્ષરશઃ તદચનાનુસારી શ્રી સદ્ગુરૂજ મહાનિર્ધામક સમાન છે, જેની નિઃસ્વાર્થ સહાયથી ભવ્ય પ્રાણી મહાસંકટ મય પણ ભવ સમુદ્ર સુખે ઉલેથી શિવપુરીમાં જઈ વસે છે. જ્યાં કોઈ પણ રોગ શોક નથી, અતિ ઉપદ્રવ નથી, આધિ વ્યાધિ નથી, જ્યાં સિદ્ધાત્મા સદા નિરામય, નિર્દઢ અચલ અને ત અને અનુપમ સમાધિ સુખમાં જ મગ્ન રહે છે. જે સુખ સમુદ્રના એક બિંદુ માત્રની તુલના કરે એવું જગત ત્રયમાં કંઈ નથી. આમ છતાં આ નિવા, અનંત અને અનુપમ એવા તે શાશ્વત સુખથી પરાડ મુખ અને ને મધુબિંદુ તુલ્ય ક્ષણિક સુખ સ્વાદમાંજ મગન રહેવું તે શું ઓછું હાં સી હાક છે! આમજ દુ:ખને વિષે સુખની ભ્રાંતિથી અનંતકાળ હે મધ આત્મન તેં ગુમાવ્યો તું રઝળ્યો. તે હવે હે ભવ્યાત્મન મહ મે હ નિદ્રામાંથી જાગૃત થા જાગૃત થા ! તારી અનાદિની ભૂલ તપાસ તપાસ : તપાસીને તે સુધાર સુધાર ! અને શુદ્ધ નીતિનું સેવન કરી સમાધિ સુખનો સ્વાદ લે ! આ અવસર ફરી ફરી નહિ આવે. માટે જાગ જાગ! મેહની પથારીથી ઉઠ ઉઠ ઉઠ ઉઠ, પ્રમાદી થઈ પડી ન રહે. નહિંતે ઓચિંતે કાલ ( જમ ) ના સપાટામાં આવી જઈશ. તે વખત તારૂં કે
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભવ્ય આત્મહિત શિક્ષા.
૩૩ ઈ પણ જેર ચાલશે નહિં. તારા સંબંધ પણ ટગમગ જોઈ રહેશે. જે મ નહાર બકરાને ખેંચી જાય છે તેમ તારૂં પણ થશે માટે ચેત ચેત ! તારૂં કર્તવ્ય સંભાળ. તારું રૂપ-સ્વરૂપ નિહાલ. તું જાત-સ્વરૂપે સિંહ જેવા છતાં શું શિયાળ જેવો પિચે થઈ બેઠો છે. બકરીના ટોળામાં બચપણથી એજ્ઞાનતાથી ભળી ગયેલ વાઘ પણ સ્વજાતીય-વાઘને દેખી પિતાનું સ્વરૂપ સંભારી પોતાની પૂર્વ અવસ્થાને શેથી પાછો પિતાનું સ્વરૂપજ ધારણ કરે છે તેમ અહીં પણ ભવ્ય પ્રાણને કરવું ઘટે છે. પિતે સત્તાથી સિદ્ધ પરમાત્મા તુલ્યજ છે. પિતે પણ અસંખ્ય પ્રદેશનો ધણી છે. અજ્ઞાનતાથીકાયરતાથી કે વિપરીત આચરણથીજ સ્વસ્થાન ભ્રષ્ટ થયો છે. તે હવે જે પોતાનું સ્વરૂપ જાણવાનો ખપી થઈ તેને સન્ રીતે જાણી લે કાયરતા તજી દઈ સાવધાન થઈ કર્મ આવરણને હઠાવવા યત્ન કરે–કમને હઠાવવા જે જે ઉત્તમ ઉપાયો શ્રી પરમાત્માએ સિદ્ધાંતમાં દર્શાવ્યા છે તેને સગુરૂદ્વારા નિર્ધારી તેમને યથાયોગ્ય જવા ઉદ્યમવંત થાય અર્થાત આ. ભ શુદ્ધિને અનુકલ ઉધમનેજ સેવે તે નિશ્ચયે અલ્પ સમયમાં પિતાને આ ત્મા શદ્ધ-નિરાવરણ-સ્ફટિક જેવો નિર્મલ થઈ રહે તે વાત નિઃસંદેહ છે. કે મકે આત્માને મુળ સ્વભાવ સ્ફટિક રત્ન જેવો નિર્મળ છે પણ પુણ્ય પાપ જન્ય રાગદેષ રૂ૫ ઉપાધિથીજ જેમ રાતા પીળા લીલા કાળા ફલોથી સ્ફટિક જુદુજ ભાસે છે મ તેઆ આત્મા સ્ફટિક સદશ છતાં પણ વિપરીત જ ભાસે છે જેમ તે સ્ફટિક પરના ફો યત્નથી દૂર કર્યું તે શુદ્ધ-નિર્મળજ સ્ફટિક ભાસે છે તેમ અહીં પણ કર્મ જન્ય ઉપાધિ દુર કર્યું તે આત્મા પણ સિદ્ધાત્મા તેજ નિર્મલ થઈ રહે છે. માટે શુદ્ધ આત્માના ખપી ભોએ ફક્ત તદનુકૂલ ઉઘમજ કરો ઘટે છે. કેમકે કહ્યું પણ છે કે-૩ચમે દિ પિગૅતિ વાળ ને મને રચૈ – ઉદ્યમવડે કરીને જ કાર્યો ( ગમે તેવા કઠીન હોય તે પણ) સિદ્ધ થાય છે પણ મનોરથ માત્રથી નહિં. તે ઉઘમ અહીં શ્રી જિનશાન નને વિષે જ્ઞાન ક્રિયા ઉભયાત્મકજ દશાવ્યો છે તેમાં પણ જ્ઞાનની જ પ્રધાન તા છે યતઃમનાખે તથા પહેલું જ્ઞાન અને પછી દયા. અર્થાત જ્ઞાન વિના દયાનું સ્વરૂપ જાણે શી રીતે ? દયાનું સ્વરૂપ યથાર્થ જાણીને તેને આદરે છે તે સ્વલ્પ કાળમાંજ સ્વઈટ સાધી શકે છે. સ્વદયાને અવિરે પ
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૪
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ,
રદયા કરવી પણ કદાગ્રહી ઢંઢકાદિકોની પેરે કેવળ આપ મતેજ નહિં ઈ. ત્યાદિક શ્રી સદગુરૂ દ્વારા પ્રાયઃઆખ આગમથી જાણી શકાય છે માટે સ્વહિતાભિલાષી દરેક ભવ્ય પ્રાણીએ શ્રી સશુરૂદ્વારા અતિનમ્રતા પૂર્વક શ્રી આપ્ત આગને રહસ્ય જાણી-ધારી તેને પ્રમાદ રહિત સ્વહિતાર્થે જરૂર આદર-ખપ કરવો જેથી સ્વલ્પ કાળમાં સહજ મુકિત સિદ્ધ થાય. તથાસ્તુ !
મુનિ કપુરવિજયજી.
ॐ नमः स्याद्वादवादिने.
ध्यान विषय.
धर्मध्यानांतर्गत अन्यत्व भावना. चिरलालियंपि देहं, जइ जिअमंपि नाणुवढे । .ता तंपि होइ अन्नं, घणकणयाईण का वत्ता ॥ १ ॥
अनं इमं कुडुवं, अन्ना लच्छी सरीरमवि अन्नं । मोत्तुं जिणंद धम्मं, न भवंतरगामिओ अन्नोति ॥ २ ॥
ભાવાર્થ–આત્માની સાથે અતિ બંધાએલો અને ઘણું કાળ સુધી મન ગમતા અશન પાનાદિકે કરી બહુ લાલનપાલન કરે એ દેહ પણ વસ્તુગતે વિચારતાં આત્માથકી જુદો છે. કારણ કે–મૃત્યુ થયા બાદ આ દેખાતા શરીરની માટી થઈ જાય છે. પરભવમાં એકલો આત્મા જાય છે, પણું શરીર સાથે જતું નથી.
પ્રશ્ન–પરભવમાં જતાં આત્માને ત્યારે અશરીરપણું કર્યું.
ઉત્તર-બીજી ગતિમાં ગમન કરતા એવા આત્માની સાથે સાત ધાતુથી બનેલું એવું ઔદારીક શરીર કે વૈક્રિય શરીર જતું નથી. પણ કાર્મણ અને તેજસ શરીર હોય છે, આત્માની સાથે શરીર જતું નથી. એ વચન ઔદારીક કે વૈક્રિય શરીરની અપેક્ષાએ સમજવું. પાંચ પ્રકારનાં શરીર કહ્યાં છે. ૧ ઍદારીક શરીર. ૨ વૈક્રિય શરીર. ૩ આહારક શરીર. ૪ તેજસ શરીર. ૫ કાણુ શરીર એ પાંચ શરીર કર્મના સદૂભાવે કરીને હાય
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દયાન વિષય.
૧૩૫ છે. કમ બે પ્રકારનાં છે. ૧ શુભ કર્મ ૨ અશુભ કર્મ શુભ કર્મના ઉદયથી જીવ પગલીક સુખ ભોગવે છે અને અશુભ કર્મના ઉદયથી જીવ દુખ ભગવે છે એ કર્મ જડ છે, રૂપી છે, અનાદિ કાળથી આત્માને લાગેલ છે.
પ્રશ્ન-એ કર્મનો નાશ શાથી થતો હશે.
ઉત્તર–સર્વજ્ઞ કથીત ધર્મ કરવાથી આત્માને લાગેલાં કર્મ દૂર થાય છે. માટે ધર્મ જાણવા વિશેષ પ્રયત્ન કરવો. જે પ્રાણ પૂર્વભવના સુકૃત્યને પિગલીક ઋદ્ધિ પામીને કાર્ય કરતા નથી તે પરભવમાં દુર્ગતિ પામે છે. ધર્મ એ ચિંતામણિ રત્ન કરતાં પણ અધિક છે, અને ધર્મથી મેક્ષ સુખ પામી શકાય છે.
હવે મૂલ વિષય ઉપર લક્ષ ખેંચી વિચારતાં માલુમ પડે છે કે કર્મ લેા શરીર સંધયણ ઇત્યાદિ વસ્તુ જે આત્માની નથી, આત્મા થકી ભિન્ન છે તે ધન, પુત્ર, સ્ત્રી, ઘર, હાટ, રાજ્ય, બાગ, બગીચા વિગેરે પિતાથી અત્યંત ભિન્ન વસ્તુઓ આત્માની શી રીતે કહી શકાય. કોઈ શુરૂ ગે આપણે તેમ જાણીએ છીએ પણ તે ઉપર ઉપરનું એમ સમજાય છે. જે અંતઃકરણ પૂર્વક સ્ત્રી, પુત્ર, ધન પિતાનાં નથી એમ માલુમ પડે તે તેના ઉપર વધારે મેહ કેમ ઉત્પન્ન થાય ? અલબત થાય નહીં. જેમ જેમાસાની ઋતુમાં તળાવમાં પાણી ભરાય છે, ત્યારે નાના છોકરાઓ ફુટી ગએલા ધા વિગેરેની ચકરડીઓ કરીને પાણીમાં એવી રીતે ચગાવે છે કે પેલી ચકરડીઓ પાણી ઉપર કુદતી કુદતી ચાલી જાય છે. પાણીને સંપૂર્ણ સ્પર્શ કરતી નથી. પછે તેને વેગ બંધ થઈ જાય છે, ત્યારે ડુબી જાય છે, તેમસંસારી જીવોના ઉદયરૂપી સરેવરને વિષે ગુરૂમહારાજની દેશનારૂપી ચકરડીએ ઉપર ઉપર થઈને ચાલી જાય છે; ભાગ્યવંતોને તરત દેશનાની અસર થાય છે.
કેટલાક ભવ્ય ગુરૂમહારાજની પાસે ભર્યા આવે છે, અને ખાલી જાય છે, કેટલાક જીવે ખાલી આવે છે અને ભર્યા જાય છે, કેટલાક છે ખાલી આવે છે અને ખાલી જાય છે, અને કેટલાક જીવો ભર્યા આવે છે અને ભર્યા જાય છે. તે આ પ્રમાણે—કેટલાક એવો અનાદિકાળથી આત્માને લાગેલું એવું જે મિથ્યાત્વ તેવડ કરી ભર્યા છતાં ગુરૂમહારાજની પાસે આવે છે. સદભાગ્યે ગુરૂમહારાજની વાણી સાંભળતાં પિતે મનમાં વિચારે છે કેઅહે મારાં મોટાં ભાગ્ય કે, ગુરૂમહારાજ મારા ઉપર કૃપા લાવી મને ઉપદેશ આપે છે. તેમને મારી પાસેથી કંઈ લેવું નથી. ફકત મારા હિતને માટે સમજાવે છે. એમ હદયમાં વિવેક જગતાં હર્ષત થઇ બે હાથ જોડી
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૬
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ. ઉપદેશ સાંભળવા બેસે છે. ગુરૂમહારાજ પણ તેને યોગ્ય જાણી ધર્મનું સ્વરૂપ સમજવતાં છતાં કહે છે કે હે ભવ્યજીવ! આ સંસાર બળતા આગ્ન સમાન છે, જે જે વસ્તુઓ આંખે દેખાય છે, તે આત્માથકી ભિન્ન છે. તેમાં તારું કંઈ નથી. તું અનાદિકાળથી મિઠાવના યોગે ચાર ગતિરૂપ સંસારમાં ભટકે છે. જેણે મિથ્યાત્વનો ત્યાગ કરી સદ્ધર્મનું અવલંબન કર્યું તે ભવ્ય કર્મને નાશ કરી શિવપદને પામે છે, ત્યારે શાતા જે ભવ્ય પુત્ર રૂષ તેના મનમાં એમ પ્રશ્ન ઉઠે છે કે-મિથ્યાત્વ શું હશે અને મિથ્યાત્વ મને કયારથી વળગ્યું ? એમ પ્રશ્ન થતાં વિનય પૂર્વક ગુરૂમહારાજને પુછે છે કે-હે તારક! મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ મને સમજાવે. ત્યારે ગુરૂમહારજ કહે છે કે-કુદેવને દેવબુદ્ધિથી માનવા, કુગુરૂને ગુરૂ તરિકે માનવા, કુધર્મને ધર્મબુદ્ધિથી સ્વીકારવો, તત્ત્વને બતર માનવું. અતવને તવ તરીકે માનવું તે મિથ્યાત્વ જાણવું. એમ તેનું વિશેષ સ્વરૂપ ગુરૂમહારાજ સમજાવે છે ત્યારે તે પ્રાણી મિથ્યાત્વનો ત્યાગ કરી દેવ સુગુરૂ સુધર્મનો સ્વીકાર કરે છે. એ પ્રમાણે મિથ્યાત્વવડે ભર્યા આવેલા એવા છે ગુરૂમહારાજની પાસે આવી સત્ય તત્વ સાંભળતાં મિઠાવથી ખાલી થઈને જાય છે, એમ સમજવું.
કેટલાક છો ગુરૂમહારાજની પાસે ખાલી આવે છે અને ભર્યા જાય છે, તે ઘટાવે છે. જ્યાં સુધી સદ્ગુરૂ સમાગમ થયો નથી. ત્યાં સુધી જીવ ધમ અધર્મને જાણી શકતો સથી, કૃત્યને જાણી શકતો નથી, ભસ્યા ભજ્યને જાણી શકતા નથી, આત્મા અને જડ વસ્તુને ઓળખી શકતો નથી, દેવ કુદેવને ઓળખી શકતો નથી, પણ ભાગ્યોદયે સદગુરૂની વાણી સાંભળે છે ત્યારે ગુરૂ મહારાજ તેને ધર્મ અને અધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવે છે, કૃત્ય અને અકૃત્યનું સ્વરૂપ સમજાવે છે, ભય વસ્તુ અને અભક્ષ્ય વસ્તુનું સ્વરૂપ કહે છે, આત્મા જ્ઞાન ગુણવાળા છે અને પુદ્ગળ વસ્તુ જડ છે, રૂપી છે, સક્રિય છે એમ સમજાવે છે, જીવ પારકી વસ્તુને અજ્ઞાનથી પિતાની માને છે પણ તે પિતાની નથી પારકી વસ્તુને પોતાની માનવાથી દુઃખ ઉત્પન્ન થાય છે. જેમ કોઈ ગ્રહસ્થની હવેલી બળવા લાગી ત્યારે તેને બળ તી જોઈ અજ્ઞાન થકી હવેલીને પિતાની જાણનાર પેલો ગ્રહસ્થ રૂદન કરશે, દુ:ખી થશે. પણ બીજાઓ દુઃખી થશે નહીં. કારણ કે તેઓ એમ સમજે છે કે-એ હવેલી તો તે ગ્રહસ્થની હતી. આપણી નહતી. એમ તેઓના મનમાં ઠસવાથી દુઃખની અસર થતી નથી. તેમ કોઈ ગ્રહસ્થ ને પુત્ર મરણ પામે છે ત્યારે તે ગ્રહસ્થ તે પુત્રને પોતાનો માની રૂદન કરી
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૭
ધ્યાન વિષય. દુઃખી થશે પણ બીજા માણસે દુઃખી થશે નહીં. કારણ કે તેઓ સમજે છે કે તે ગ્રહસ્થને છેક મરી ગયે. તે આપણે સગો પણ નથી. આપણું તે શું લઈ ગયે. એમ સમજી દુઃખી થતા નથી. પણ મારું માની બેઠેલ પિલે પ્રહસ્થ તથા તેની સ્ત્રી રૂદન કરે છે. એ સર્વ દુઃખ પરવસ્તુને પોતાની માનવા થકી થાય છે. એમ કહે છે. વળી રાગદેષ જેનામાં હોય તે મુદેવ સમજવા, અને રાગ દ્વેષ રીત હોય, બાર ગુણે કરી સહીત એવા તીર્થકર ભગવાનને સુદેવ સમજવા. એમ સમજાવે છે. આ પ્રમાણે ગુરૂમહારાજને ઉપદેશ સાંભળી. ભવ્ય જીવ મનમાં વિચાર કરે છે કે-અરે આજ દિન સુધી તે આપણે આડે માર્ગે ચાલ્યા, પાપનાં કૃત્ય ઘણા કર્યા, સુકૃત્ય કર્યું નહીં અને અકૃત્ય કર્યું; પરદાર ગમન કર્યું, ચેરીઓ કરી, જુઠાં વચન બેલ્યો. હાય હવે હું અહીંથી ભરીને કઈ ગતિમાં ઉત્પન્ન થઇશ. એમ સંસારને ભય લાગતાં ગુરૂ મહારાજ પાસેથી શ્રાવક ધર્મ યા સાધુ ધર્મ અંગીકાર કરે છે. આ ઉપરથી સમજવાનું એ છે કે પહેલાં તે તે ધર્મવડે કરી ખાલી હતો, પણ ગુરૂ મહારાજ પાસે આવતાં ધર્મવડે ભરાણો તેથી એવા જો ખાલી છતાં ભરેલા થઈને પોતાના ઘેર જાય છે.
કેટલાક ને ગુરૂમહારાજ પાસે ખાલી આવે છે અને ખાલી જાય છે. તે સમજાવે છે.
કેટલાક છે તે સંસારી કામમાં એવા ગુંચાએલા હોય છે કે-ગુરૂ મહારાજની પાસે આવવા નવરાશ મળે નહીં. કંચન અને કામિની એ બે વસ્તુઓને સારભૂત ગણે, એવા જીવને કોઈ ભવ્ય પુરૂષ કહે કે–ભાઈ! ગુરૂમહારાજની પાસે ઉપદેશ સાંભળવા તે આવો. ત્યારે કહે કે-મને નવરાશ નથી તેમ છતાં પણ તે ભવ્ય પુરૂષના આગ્રહથી-ગુરૂમહારાજની પાસે આવી વ્યાખ્યાન સાંભળવા બેસે. પણ તેને સાંભળવું ગમે નહી. બી જાની સાથે વાત કરી વ્યાખ્યાન ડાળી નાંખે. વળી કદાપિ તેમ કર્યા વિના સાંભળવા બેઠો તે મનમાં વિચારે કે–શું આ બધું મહારાજ કહે છે તે સત્ય હશે ? એમ સંશય કરે વળી મનમાં વિચારે કે ક્યારે વ્યાખ્યાનની સમાપ્તિ થાય ને હું સર્વથી પહેલો જતો રહું નહીં તે વળી ગુરૂમહારાજ કંઈ વ્રત પચ્ચખાણ કરવા કહેશે તો લાજના માર્યા ને કહેવાશે નહીં.
આ પ્રમાણે મનમાં વિચારની શ્રેણીઓ કર્યા કરે એમ કરતાં વ્યાખાન પુરું થયું કે તરત ચાલ્યો જાય; જતાં જતાં પણ રખેને ગુરૂમહારાજ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
૧૩૮
ખેલાવે. એમ મનમાં ભય રાખે એવા જીવે પેહેલાં પણ પશુ ધર્મ કરતા હેતા તેથી ખાલો હતા. અને ગુરૂમહારાજની પાસે આવ્યા પણુ ધર્મવર્ડ કરી ભરાયા નહી. અને ખાલી ગયા એમ સમજવું.
હવે કેટલાક વે ગુરૂમહાસજ પાસે ભર્યા આવે છે અને ભર્યા જાય છે તે સ મજાવે છે.
કાઇ જીવ દૈવયોગે ગુરૂમહારાજની પાસે આવે છે પણ તે પહેલાં કુગુરૂના ક્દામાં સાઇ ગએલા હોવાથી તેને ગુરૂએ ભરમાવ્યા રાય છે, તેથી સદ્ગુરૂની જોગવાઇ પામી ધર્મ સાંભળવા બેસે છે પણ તેને મિથ્યાત્ત્વના ઉદયથી ગુરૂનાં વચને ઉલટાં લાગે છે અને મનમાં વિચારે છે કે
આ ગુરૂ તે પોતાનાં થોર મોટાં અને પારતાં વોર વાટાં એમ કહે છે. પેાતાની વાતની પુષ્ટિ કરે છે અને મને પહેલાં જે ગુરૂએ ધર્મ કહ્યા હતા તેનું ખંડન કરે છે.' પણ એમ મનમાં વિચારતા નથી કે-ગુરૂ તે યુક્તિવાળું વચન કહે છે પણ મિથ્યાત્વના ઉદયથી તને અવળુ ભાસે છે. વળી મનમાં ગુરૂમહારાજ ઉપર પણ દ્વેષ કરે છે. એમ એડી ખેડો કેટલાંક કર્મ ખાંધી પાછે જાય છે.
ચેતનદ્રવ્યથકી પાંચ દ્રવ્ય ન્યારાં છે; તે પેાતાનાં શીરીતે થઈ શકે. માતા સ્ત્રીપુત્ર સૈા સ્વાર્થનાં સગાં છે. પરદેશી રાજાને સરિતા રાણીએ ઝેર આપ્યું. વિચારા કેવા પતિ ઉપર પ્રેમ ! ચલણીએ પોતાના સ્વાર્થને માટે લાખના મહેલમાં પેતાના પુત્ર બ્રહ્મદત્તને તથા તેની સ્ત્રીને સુવાડી અગ્નિ સળગાવ્યે પણ તેનું આયુષ્ય હતું તે સુરંગવાટે થઇ નીકળી મ્યા તે જીવતા રહ્યા પરંતુ માતાના સ્નેહ તે! એટલેજ જાણવા. શ્રેણીકરાનએ પાતાના પુત્ર કેણીકતા પાકેલા લોહી પરૂવાળા ગુના મુખમાં રાખ્યા. એટલા સ્નેહ પુત્ર ઉપર હતેા, તેજ કાણીકે તેજ પીતાને કાષ્ટના પાંજરામાં નાખ્યા. માટે તત્વથી વિચારતાં કોઇ કોઇનુ નથી. કહ્યું છે કે— तु नही करा कोइ नहि तेरा, क्या करे मेरा मेरा । तेरा हे सो तेरी पासे, अवर सवि अनेरा. आप० ॥
પ્રત્યાદિ વાક્યાથી અન્યત્વ માત્રના ભાવતાં ઘણા જીવા મુકિતપદ પામ્યા છે, પામે છે અને પામશે. અન્યત્ત્વ એ શબ્દથી દૈતપણાની સિદ્ધિ થાય છે. નૌવતરવ થકી ભિન્ન અવતરા છે. એમ સિદ્ધિ થતાં અત
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચુવાનોને ગ્રાહ્ય સન્માર્ગ,
૧૩૯
મતનુ નિકદા થાય છે. એ ભાવત ભાવતાં આત્મા કર્મ રહિત થઇને મુ
કિતપદને પામશે.
મુનિ. બુદ્ધિસાગર.
युवानोने ग्राह्य सन्मार्ग.
( અનુસધાન પૃષ્ટ ૧૨૦ થી )
( ૬ ) ઉદ્યાગ. ( Industry ) દરેક બાબતમાં મનને આનંદ આપનાર, સુખની વૃદ્ધિ કરનાર, આળસરૂપી માહાન શત્રુને સંપૂર્ણ રીતે નાશ કરનાર, દરેક કાર્ય સિદ્ધિ થવાનું મુખ્ય સાધન, અને દુનિયાની રસ્તે બજાવવામાં જે મુખ્ય હથિયાર છે તે ઉલ્લેગ છે; એવા બહુજ થાડા કાર્યો હશે કે જે ઉદ્યાગથી પાર પાડી શકાય નહિ; દરેક કાર્ય, દરેક ઇચ્છા, ૬રૅક વૈભવ અને દરેક જાતનુ સુખ ઉધોગથી તરતજ મેળવાય છે; વળી મ નવૃત્તિ પણ શુદ્ધ આલ્હાદક થાય છે. આળસ એ મનુષ્યના મોટા શત્રુ છે; અને દરેક વખતે તે કાર્ય અન્નવવામાં આડે આવી કાર્યની સિદ્ધી થવા દે. તા નથી; તેને આશરે જઇ રહેનારા લોકોને સુખ પ્રાપ્ત થઇ શકતું નથી, અને તેઓની દોલત સાથે શરીર સોંપત્તિના પણ ધીમે ધીમે ક્ષય થઈ જા ય છે; વળી ઉદ્યમી મનુષ્ય હુ ંમેશાં પોતાના કાચામાં ગુંથાએલા રહેવાથી અનીતિને માર્ગે ચાલવાની તેઓને ઇચ્છાજ થતી નથી, પણ આળસુને તેથી ઉલટુ અનીતિને રસ્તે ચઢવાનું સાધન તરતજ મળી જાય છે; કહ્યુ છે કે“ચમેન હિ શિખ્યાત, દાગી ન મનોવૈ;
કાર્યા ઉદ્યમ કરવાથી સિદ્ધ થાય છે, પણ ઈચ્છા કરવાથી સિદ્ધ - તા નથી, ! દલપત રામ પણ કહે છે કે.
“ કલ્પ વૃક્ષ કાને પુછ્યુ, આપે ઇચ્છિત ભાગ; મેં મનમાં નિશ્ચય કયા, કલ્પ વૃક્ષ ઉદ્યોગ. ૧
ઘેર માં પણ ઉદ્યાગ વિના આળસુ બેસી રહેનાર ખરેખર દેશના શત્રુજ છે; તે પાતાને, પોતાના કુટુંબને, પોતાની જ્ઞાતિને કે પેાતાના દેશને જરા પણ ફાયદા કરતા નથી, પણ ઉલટા દેશના મજુરે એ મહેનતથી ઉપાર્જન કરેલા ધાન્ય કાંઈ પણ બન્ને ( ઉધમને ) આ પ્યા વગર ખાઇ દેશને હાનિકર્તા થઇ પડે છે. દરેક પ્રાણી આ સૃષ્ટિમાં ઉત્પન્ન થઈ આગળ વધવાના પ્રયત્ન કરે છે, અને આ પ્રયત્ન ઉદ્યાગથી ત રતન સફળ થાય છે; ઉદ્યમ વગર કાંઇ પશુ વસ્તુની પ્રાપ્તિ થાય તેવું ઇ
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૦
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
છવું તે પણ ખરાબ છે. પિતાને જાઈતી દરેક વસ્તુ દરેક પ્રાણીએ ઉર્ધાગથી જ મેળવવી એવી તેની ફરજ છે. અને જેમ જેમ આ ફરજ તરફ ઓછું લક્ષ આપે તેમ તેમ ધારેલી વસ્તુ મેળવતાં બહુજ મુશ્કેલી પડે છે. યુવાવસ્થા એ ઉદ્યોગ કરવાની મુખ્ય વય છે; તેમાં ઉઘમ વગર બેસી - હેનાર પુરૂષ ઘણું કરીને પછીની અવસ્થામાં દુઃખી જ થાય છે માટે પિતાથી બને તેટલે દરેક યુવાને ઉગ કરો, અને આળસને દુર કાઢવું..
( ૭ ) સં૫-(Harmony ). સંપ એ જીંદગીની ચારે અવસ્થામાં ઉપયોગી છે. જે કુટુંબમાં સંપ હેય તે કુટુંબ સુખને રસ્તેજ દેરાય છે, પણ જે કુટુંબના માણસો સંપીને નહિ ચાલતાં, એક બીજા સાથે કંકાસ કરે છે તેઓ દુખી જ થાય છે. સર્વ વસ્તુઓને નાશ કરનાર, અને સફળતા મેળવવામાં આડે આવનાર કુસંપ છે. જ્યાં કુસંપ દાખલ થયા ત્યાં તરતજ કંકાસ દાખલ થાય છે અને કશ દાખલ થતાંજ ગૃહને આનંદ અને વૈભવ ચાલ્યા જાય છે. સર્વે મનુષ્યને એક બીજાનો ખપ પડે છે, અને તેથી જે સંપથી દરેક મનુષ્ય જોડાયા હેય, તે તેના કાર્યોમાં ફત્તેહ બહુજ સહેલાઈથી મળે છે. જોશી પુરૂષનું મુખ જેવું પણ કોઈને ગમતું નથી, અને તેનાથી દૂર રહેવા દરેક જણ પ્રયત્ન કરે છે. સર્વેની સાથે સંપીને ચાલનાર અને સર્વેને તેના કામ કાજમાં મદદ કરનાર મનુષ્ય તરફ આપણું પ્રોતિ તરતજ દોરાય છે. સ પેલા મનો, જે કે થોડા અને નિર્મળ હોય, તે પણ સબળને પહોંચવાને તેઓ શકિતવાન થાય છે. કહ્યું છે કે–
“ગરપાનામ િવત્તનાં, સંત સાથે સાધા
સ્વ૯૫ એવી પણ વસ્તુઓને સંયોગ કાપીને સંપુર્ણ સાધ્ય કરે છે.” જે કાર્ય પાર પાડવા બહુ મુશ્કેલ લાગતા હોય, જે પાર પાડતાં કંટાળે ઉપજતો હોય તેવા કાર્યો પણ સંપથી તરતજ પૂર્ણ કરી શકાય છે. દરેક જગ્યાએ વેપાર, જ્ઞાતિ, કુટુંબ વિગેરેમાં સંપે હોય તેજ વૃદ્ધિ થઈ શકે છે. જે જ્ઞાતિમાં સંપ ન હોય તે તેમાં તડ પડે છે, અને એક બીજા સાથે લેશ કરી વ્યવહાર તોડી નાંખે છે. આવી જ રીતે વેપારી વર્ગમાં કુસંપ સિવાથી વેપારમાં કાંઈ લાભ રહેતો નથી; અને કુટુંબમાં કલેશ સિવાથી તો જે ભાઈઓ એકઠા ઉછ હોય, સાથે ખાધું પીધું હોય તેઓને વઢવાડ થાય છે. આવી રીતે હરેક બાબતને કુસંપ અધોગતિએ પહોંચાડે છે. યુવાવસ્થામાં સંપની ખાસ જરૂર છે. તેઓને પિતાના કાર્યો જુદી જુદી જાતના
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
યુવાનને ગ્રાહ્ય સન્માર્ગ.
'૧૪૧
મનુષ્ય સાથે કરવાનાં હોય છે, તેથી કશી સ્વભાવ રાખે તે તેને તેઓનાથી વિખુટાં પડવું પડે છે. માટે દરેક યુવાનોએ સગા સંબંધીઓ અને બીજ સર્વ માણસો સાથે સંપ રાખી પિતનો ઉગ જારી રાખવો જોઇએ.
( ૮ ) ઉદ્ધતાઈ–( Insolence – યુવાવસ્થાનો મોટામાં મોટી દુર્ગણ ઉદ્ધતાઈ છે એ વખતમાં પિતાથી જ દરેક કાર્યો કરાય, પોતે કરે તે જ સારું, સર્વ બાબતેનો યશ પિતાને મળવો જ જોઈએ એવા મતથી દોરાઈ જઈ અનુભવીઓના ગ્રાહ્ય શબ્દો તરફ દુર્લક્ષ ક ? વળી શીખામણ આપનારા પુરૂ પ્રતિ પણ ઉદ્ધતાઈથી તિરસ્કાર બતા પિતાના વડીલે, માતા, પિતા વિગેરે તરફનું માન ઉડી જાય છે, અને તેને બદલે “ તેઓને શી ખબર પડે ” એમ બોલી તેઓની યે ... સદા ઉપર ધ્યાન નહિ આપી આખરે પસ્તાવો કરવાને વખત આવે છે. આ અવસ્થામાં પિતાના જ્ઞાનને માટે બહુ ઉો વિચાર હોવાથી પિતે સંપૂર્ણ જ છે એમ મનમાં માને છે અને તે કારણથી અનુભવી માણસોના વા તરફ ધ્યાન આપવા ઇચ્છા થતી નથી. વૃદ્ધ મનુષ્પો સંસારના સપાટાનો અનુભવ કરીને ઉદ્ધતાઈ કરતાં બંધ પડે છે. પણ યુવાનોમાં અનુભવની ખોટ હોવાથી દરેક વખતે સાહસ કરી દે છે, અને પછી દિલગીર થવાનો પ્રસંગ આવે છે. તેઓને પ્રવાસ માર્ગ તદ્દન નવીન હોવાથી જે સાહસ કરવા જાય છે તો તેની કલ્પનામાં પણ ન આવે તેવા વિદતો તે માર્ગમાં આવી પડે છે. માટે કામ શરૂ કર્યા પહેલાં પિતાના મા બાપ, ગુરૂજન, અને સુજ્ઞ મિત્રોના વિચારે તરફ લક્ષ રખાય તે તે કાર્યમાં વ્યથા આશ પડવાનો સંભવ ઓછો રહે છે. જે જે મનુષ્યના ઘરમાં વૃદ્ધ મનુષ્ય ન હોય તેના ઘરમાં અવ્યવસ્થા માલુમ પડવાનો સંભવ છે, તેવી જ રીતે જે માણસ અનુભવીની સલાહ સિવાય દરેક યોગ્યયોગ્ય બાબતમાં પિતાનાજ યુવાનીની ઉદ્ધતાઈથી ભરપૂર વિચારો તરફ ખેંચાઈ જઈ બીજાએ તેના હિતને માટે આપેલી શીખામણ તરફ ગર્વથી ધિક્કાર બતાવે છે, તે આ સષ્ટિમાં કુમાર્ગ ઉપરજ દેરાઈ જાય એ સંભવ છે. જ્યારે ઉદ્ધતાઈ હૃદયમાં ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે જ્ઞાનચક્ષુ બંધ થઈ જાય છે. અને ગ્યા ગ્ય કાર્ય તરફ ધ્યાન અપાતું નથી, અને પછવાડેથી પસ્તાવો કરવાના - ખત આવે છે, પિતાના વિચારો તરફ ધ્યાન આપવું તે પણ અવમ છે, પણ તે વખત બુદ્ધિથી જરા વધારે વિચાર કરી તેમાં ઉદ્ધતાઈ થઈ જશે કે નહિ, તેનું મનન કર્યા પછી આપણે વિચારો તરફ દેરાવાથી ફાયદો
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
મ
શ્રા જૈનધર્મ પ્રકાશ
થશે. માટે દરેક યુવાન ભાઇ પોતાનામાં રહેલા ઉદ્ધતાઇન દુર્ગુણુ દૂર કરી કુમાર્ગથી પાછા હશે.
( ૯ ) ચિત્ત સ્થિરતા( Firmness of mind ) જેજે કાર્યેા પુરા કરવાનાં દરેક મનુષ્ય ધારે છે, તે તે કાર્યો ચિત્તસ્થિરતાથીજ પુરા થાય છે. ચિત્ત એ એક મિત્ર સમાન છે. જેવી રીતે સુમિત્ર સારી સલાહ આપી સારે માર્ગ દોરે છે, તેવીજ રીતે સ્થિર અને સુશિ ક્ષિત ચિત્ત મનુષ્યના વિચારને સુધારી તેરી આગળ પાડે છે. દરેક બાબતમાં ખરા અથવા ખાટાની પોતાની પસંદગી તે આપે છે. જે કામ કરવા ચિત્ત ના પાડે તે કામ કરો તે તેમાં તમારૂં આખુ' શર ર્ ક ંપાયમાન થાય છે તેના સર્વેને અનુભવ હશે. આ મનને સારી રીતે કેળવી, જેમ જેમ અનુભ થમાં આવતું જાય તેમ તેમ, ઉત્તમ વિયારા સુપુસ્તકો અને સત્સંગથી જે તેને અનુશિક્ષા આપવામાં આવે તે તે સ્થિર થઈ યેાગ્યા યોગ્ય કાર્યોની સ મજણુ આપે છે, અને બહુ લાભ ત થઈ પડે છે. અસ્થિર મનવાળા મનુષ્યા કાઈ પણ કાર્યોના આરંભ કરી શકતા નથી, અને શરૂ કર્યા પછી પણ અસ્થિર મનવડે કલ્પિત ઘણી આપત્તિએ આવી પડશે એમ લાગવાશ્રી તે અપુરું ોડી દે છે. અસ્થિર ચિત્તવાળા મનુષ્ય માઁદ બુદ્ધિવાળા હોઇ, પોતાના સમાગમવાળા લોકોને અગમતા થઇ પડે છે. વળી અસ્થિર ચિ ત્તવાળા મનુષ્ય પેાતાને પણુહાનીકત્તા થઇ પડે છે; કાઇ ઉપયેગી થાય તેને સોંપ વામાં આવે છે તે! તે ચિત્તની અસ્થિરતાથી પૂર્ણ કરી શકતા નથી તેથી તે કદાચ બીજાને પણ હાનિકારક થાય છે. વળી આવાં માણસા પેાતાની ઉપર આવી પડેલી ધણી કરો તરફ ધ્યાન આપી શકતા નથી જે કર્તવ્ય રારૂ કરે છે તે મહા મુશ્કેલીથી પુરૂં કરે છે, અને બાા કાર્યોને આરંભ તેને મહાન વિચારનું કારણુ થઇ પડે છે. આથી ઉટી રીતે સ્થિર ચિત્તથી પેાતાની દરેક કરણી ઉપર ધ્યાન રાખી શકાય છે, અને પોતાની ક્રો અજાવવામાં આવી પડતા વિઘ્નો દૂર કરી શકાય છે. યુવાવસ્થામાં જુદા જુ દા ઘણા કાર્યો ઉપર ધ્યાન આપવાનું હોવાથી સ્થિર ચિત્તની બહુ આવશ્ય
તા છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૦) શાંત સ્વભાવ. ( Culm disposition )
પેાતાની ઇચ્છા વિરૂદ્ધ જ્યારે કામેા થાય છે, ત્યારે ક્રોધાવેશના સપાટામાં માણસ આવી જાય છે. ક્રોધ એ મનુષ્યને મેટા શત્રુ છે. ક્રોધી મ નુષ્ય સારૂં અથવા ખરાબ બેઇ શકતે નથી. આવી રીતે કરેલેરે ક્રોધ ધ ષ્ણીવાર વ્યર્થ પણ ટાય છે. પણ જ્યારે ક્રોધાવેશ આવે છે ત્યારે સત્યતા
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
યુવાનેને ગ્રાહ્ય સન્માગ
૧૪૩ અથવા અસત્યતા, વાજબી અથવા ગેરવાજબી કાંઈ જેવાતું નથી; અને એકે ગાંડા માણસની માફક જ જેવું મનમાં આવે તેવું બેલી જવાય છે; અને ને પછવાડેથી પસ્તાવો કર પડે છે. આવી રીતે ક્રોધથી બેલાયેલા શબ્દ બેલનાર તથા સાંભળનાર બંનેને દુબિત કરે છે જે કાર્યો શાંતતાથી કહેવાવડે પાર પડે છે તેજ કર્યો ગુસ્સાથી કહેવાવડે અપૂર્ણ રહે છે. જે વાત, જે હુકમ, જે કાર્ય વગેરે કાંઈ પણ ક્રોધથી કહેવામાં આવ્યું હશે, તેની અસર જરા પણ નહિ થશે અને લોકો હસશે. વળી શાંતતાથી - ગાયોગ્ય બાબત યથાદિથત જોઈ શકાય છે, વિચારાય છે, અને તેને - એ ઉપગ કરાય છે. ઘેલા મનુષ્યની માફક શાંત સ્વભાવવાળે કદી પણ બકબકાટ કરી નાંખતે નથી. લોર્ડ ચેસ્ટર ફીડ કહે છે કે “ ક્રોધ ઉ. ત્પન્ન થાય કે તરત જ તે નરમ પડતાં સુધી ચુપ રહેવું. વળી તમારા ચહેર ઉપરથો પણ તે આવેશ તમારે જણાવા દે નહિ. તમારી નમ્ર વર્તણુકથી સર્વને શાંત રાખો” કોધીને તેના સર્વ કાર્યમાં વિને આવી પડે છે; વળી એક દુર્ગ. બીજા દુર્ગુણને તરતજ ખેંચી લાવે છે. તેથી ક્રોધી પુરૂષોમાં અસત્યતા વિગેરે ગુણે પણ આવે છે. કોટેન કહે છે કે “ મધના મદની પેઠે છેધને મદ માણસને બીજા પાસે ઉઘાડો પાડી દે છે અને પિતાનાથી ભુલવે છે. ” શ્રી મદ્યશવિજયજી ઉપાધ્યાય પણ કહે છે કે
કેધ તે બોધ નિરાધ છે, કે તે સંયમ ધાતિરે ક્રોધ તે નરકનું બારણું, કે દુરિત પક્ષપાતિરે. ૧
પાપ સ્થાનક છડું પરિહરે, ક્રોધી પુરૂષને આ જન્મમાં સુખ મળી શકતું નથી. તેઓ વારંવાર ક્રોધ કરી પ્રત્યેક મનુષ્યને પિતાની વિદ્ધ કરે છે; શાંત સ્વભાવ એ મહે સદ્ગુણ છે; અને યુવાવસ્થામાં તે બહુજ ઉપયોગી છે; તે કારણથી દરેક યુ. વાન અને વૃદ્ધા પણ કે ધને દૂર કરશે તે સુખી રસ્તા ઉપર આવવામાં તેઓને ઢીલ થશે નહિ
શ્રી મગશીજી તીર્થના સંબંધમ મળેલી ફતેહ.
( બાબુસાહેબ બદ્રીદાસજીને ધન્યવાદ ) શ્રી મગશીજી તીર્થ માળવાદેશમાં ઉજજયની સામપે આવેલું છે. તે તીર્થના સંબંધમાં છેવટને ઠરાવ એવો થયો હતો કે-“ સવારમાં છથી નવ બજ્યા સુધી દિગબરીઓ પુજા કરે, તે વખતે વેતામ્બરીઓએ દેરાસરમાં પણ પ્રવેશ કરવો નહીં. ત્યારબાદ શ્વેતામ્બરીઓએ આખો દિવસ -
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ. જ ભકિત કરવી.” આ તીર્થ ખાસ આપણું છતાં આ ઠરાવ તદન વિરૂહલાવાળો હતે. ઉપરાંત " ભંડારના સંબંધમાં પણ એક કમીટી નીમવી અને તેમાં દિગબરીઓને પણ દાખલ કરવા.” આ ઠરાવ થયો હતો. આ બાબતમાં બાબુસાહેબ બદ્રીદાસજીએ પરિપૂર્ણ પ્રયાસ કરી, સખ્ત ગર મ છતાં પણ પિણબે માસ પત વાલીયરમાં રહી ફતેહ મેળવી છે અને ને ઉપરના બંને ઠરાવ રદ કરાવ્યા છે. ભંડાર આપણને સોંપાય છે અને માત્ર ગ્વાલીયર સરકારના માનની ખાતર પ્રભાતમાં પ્રથમ દિગંબરીઓ પુજા કરી લેય એટલું ઠરાવ્યું છે તે પણ ધીમે ધીમે આળસી જવા સંભવ છે. આ કાર્યમાં બાબુસાહેબ બદ્રીદાસજી બહાદુરે એટલે બધે પ્રયાસ કર્યો છે કે જેને માટે તેઓ સાહેબને પૂરે પુરે ધન્યવાદ ઘટે છે અને આ ખી જેનોમ તેમની આભારી થઈ છે. આવા તીર્થ વાળનારા મહા પુરૂષો વીરલ હોય છે. આવા ઉત્તમ પુરૂષના પ્રમુખપણાથી મુંબઈમાં ભરાનારી જૈનકેફરન્સ પણ ફતેહમંદ નીવડવાની ખાત્રી થાય છે. આ મહાન નરને આખા હિંદુસ્થાનના જૈન સમુદાય તરફથી યોગ્ય માન મળવાની આવશ્યકતા છે. શ્રી શકુંજય તીર્થના સંબંધમાં પણ શેઠલાલભાઈ દલપતભાઈ અને શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઇ વિગેરે એ સારે પ્રયાસ લેવા માંડે છે જેને માટે તેઓ સાહેબ પણ ધન્યવાકને પાત્ર છે. वर्तमान समाचार. કલકત્તામાં ધર્મશાળા.” - કલકત્તામાં યાત્રાળુઓને રહેવા માટે બહુ મુશ્કેલી નડતી હોવાથી તે દર કરવા બાબુ મોતીચ દબાથટે પોતાના મરહુમ પિતા ' પૂલચંદની ઇછાથી લગભગ ત્રણ વર્ષ પહેલાં “ફુલચંદ મુકીમ ધર્મશ: " એ નામથી એક ધર્મશાળા બંધાવવી શરૂ કરી હતી. ધર્મશાળા બહુ સગવડતાવાળા કરવામાં આવી છે, અને લગભગ 200 મુસાફર રહી શકે તેવી તેમાં ઠવણ કરવામાં આવી છે, લગભગ રૂ.૬૦૦૦૦ ખરચવામાં આવ્યા છે, અને તે બરાબઝાર શામબાઈ લાઈન નં. 8 ના રસ્તા ઉપર બંધાવવામાં આવી છે. ઓગષ્ટ મહિનાની તા 4 થીએ બંગાળાના લેફટનન્ટ ગવર્નરે એક મેટા મેળાવડા સમક્ષ એક સુભાષિત ભાષણ સાથે જનો તથા બીજા દરેક હિંદુ મુસાફરને ઉતરવા માટે આ ધર્મશાળા ખુલ્લી મુકવાની ક્રિયા કરી છે, બહાર દુકાને કાઢવામાં આવી છે, જેના ભાડાથી તેને ખર્ચ ચાલે એવી ગોઠવણ કરી છે અને તે ટ્રસ્ટીઓને હસ્તક સંપી દેવામાં આવી છે. For Private And Personal Use Only