Book Title: Jain Darshan me Mukti Swaroop aur Prakriya
Author(s): Gyan Muni
Publisher: Z_Pushkarmuni_Abhinandan_Granth_012012.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210982/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : caturtha khaNDa jaina-darzana meM mukti svarUpa aura prakriyA 4 zrI jJAnamuni jo mahArAja (janabhUSaNa) mukti zabda kA artha vyAkaraNazAstra ke matAnusAra mukti zabda mucala [muc dhAtu se banatA hai-mocanaM muktiH / arthAt jIva kA karmoM ke AvaraNa se sarvathA unmukta ho jAnA, janma-maraNa kI anAdi kAlIna paramparA se bilkula chuTakArA prApta kara lenA, sAMsArika duHkhoM aura AvAgamana se pUrNatayA chUTakara apane vAstavika svarUpa meM ramaNa karanA, mukti hai / vedAnta kI bhASA meM AtmA kA brahma meM lIna ho jAnA mukti hai| koSakAroM ke mata meM mukti zabda ke "mokSa, janmamaraNa se chuTakArA milanA, AjAdI, svatantratA" Adi anekoM artha upalabdha hote haiM / isake atirikta jisa sthAna para mukta AtmAeM nivAsa karatI haiM, usa sthAna ko bhI mukti kahA jAtA hai| jaina tathA jainetara adhyAtma sAhitya meM mukti zabda ko lekara anekoM artha-dhAraNAeM upalabdha hotI haiN| kucha eka uddharaNa prastuta karatA hU~1 vivego mokkho -AcArAGga cUNi 272 -vastutaH viveka hI mokSa hai| 2 savvArambha pariggaha-NikkhevA, sabvabhUta samayA ya / ekkagga-maNa-samAhaNayA, ahaetio mokkho // 1 // -bRhatkalpabhASya 4585 -saba prakAra ke Arambha aura parigraha kA tyAga, saba prANiyoM ke prati samatA aura citta kI ekAgratA rUpa samAdhi, basa itanA hI mokSa hai / 3 kRtsnakarma kSayo mokSaH / -tattvArtha sUtra 1012 - sampUrNa karmoM kA nAza hI mokSa hai| 4 ajJAna hRdaya-pranthi-nAzo mokSa iti smRtaH / --ziva gItA -hRdaya meM rahI huI ajJAna kI gA~Tha kA naSTa ho jAnA hI mokSa kahA jAtA hai / 5 "Atmanyeva layo muktiH vedAntika mate mtaa|" -vedAntika matAnusAra para brahma svarUpa izvarIya mukti meM lIna ho jAnA mukti hai| 6 bhogecchAmAtrako bandhaH tattyAgo mokSa ucyate / -yoga vAziSTha 4 // 35 // 3 -bhoga kI icchAmAtra bandha hai aura usakA tyAga karanA mokSa hai| 7 prakRti viyogo mokSaH --SaDdarzana samuccaya 43 -sAMkhyadarzana ke matAnusAra Atma rUpa puruSa tattva se prakRti rUpa bhautika tattva kA viyukta ho jAnA hI mokSa hai| 8 cittameva hi saMsAro, rAgAdi-kleza vAsitam / tadeva taivinimuktaH, bhavAnta iti kathyate // 1 // --bauddhadarzana -rAgAdi kleza se yukta citta hI saMsAra hai| vahI yadi rAgAdi klezoM se mukta ho jAe to use bhavAnta mokSa kahate haiN| Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janadarzana meM mukti : svarUpa aura prakriyA 315 . 6 nAzAmbaratve na sitAmbaratve na tarkavAde na ca tattvavAde / pakSa sevAzrayaNena muktiH, kaSAyamuktiH kila muktireva // 1 // -haribhadra sUri -mukti na to digambaratva meM hai, na zvetAmbaratva meM, na tarkavAda meM, na tattvavAda meM tathA na hI kisI eka pakSa kA sevana karane meM hai| vAstava meM kaSAyoM se mukta honA hI mukti hai| 10 kAmAnAM hRdaye vAsaH, saMsAra iti kiirtitH| teSAM sarvAtmanA nAzo, mokSa ukto manISibhiH // 1 // -hRdaya meM kAma-kAmanA kA honA hI saMsAra hai, inakA samUla nAza mokSa hotA hai / aisA manISiyoM ne kahA hai| mukti ke paryAyavAcaka zabda adhyAtma sAhitya meM mukti ke anekoM paryAya-vAcaka zabda upalabdha hote haiM / jainAgama zrI aupapAtika sUtra ke siddhAdhikAra meM mukti ke 12 nAma likhe haiN| jaise 1 ISat, 2 ISata prAgabhArA, 3 tanU, 4 tanU tanU, 5 siddhi, 6 siddhAlaya, 7 mukti, 8 muktAlaya, 6 lokAgra, 10 lokAgrastUpikA 11 lokAgra pratibodhanA aura 12 sarva praann-bhuut-jiivsttv-sukhvaahaa| mokSa prApti kA krama jainadharma kI mAnyatAnusAra samyagadarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kI nirmala, nirdoSa ArAdhanA dvArA kramika vikAsa karatA huA jaba yaha jIva terahaveM guNasthAna meM pahuMcatA hai to usa samaya usake jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura antarAya ye cAroM ghAtIkarma kSINa ho jAte haiN| jJAnAvaraNIya karma AtmA ke jJAna guNa kA vinAza karatA hai, darzanAvaraNIya karma darzana sAmAnya kA, mohanIyakarma viveka kA aura antarAya karma dAnAdi labdhiyoM kA vidhAta karatA hai, isalie jJAnAvaraNIya Adi cAroM ghAtIkarma kahalAte haiN| jaba jIva terahaveM guNasthAna meM praveza karatA hai to sarvaprathama mohanIya karma kSINa hotA hai / mohanIya karma ke kSINa hote hI jJAnAvaraNIya Adi tInoM ghAtIkarma tatkAla samApta ho jAte haiN| ina ghAtIkarmoM kA AtyantikakSaya ho jAne para AtmA meM ananta jJAna, ananta darzana, ananta cAritra aura anantavIrya ko mahAjyoti jagamagA uThatI hai, terahave guNAsthAna meM to mana, vacana aura kAyA rUpa yogoM kI pravRtti calatI rahatI hai, parantu jaba jIva terahaveM guNasthAna ko chor3akara caudahaveM guNasthAna meM praviSTa hotA hai to usakI yaha yaugika pravRtti bhI ruka jAtI hai / mana kA socanA, vacana kA bolanA aura kAyA kA hilanA-calanA saba vyApAra samApta ho jAtA hai| caudahaveM guNasthAna meM praviSTa hote hI jIva ke avaziSTa vedanIya, nAma, gotra aura AyuSya ye cAra adhAtikakarma bhI samApta ho jAte haiM, usa samaya AtmA sarvathA niSkarma ho jAtA hai| tadanantara niSkarma Atmapradeza zarIra ko chor3a jAte haiN| jaina dRSTi se jJAnAvaraNIya Adi karma ke kAraNa Atma-pradeza zarIra meM Abaddha rahate haiM, parantu jaba karmoM kA Atyantika vinAza ho jAtA hai, taba ye tatkAla zarIra ko chor3a dete haiN| mukta jIva ke AtmapradezoM ke zarIra se nikalane kI bhI apanI eka svatantra paddhati hotI hai| zrI sthAnAGga sUtra kI mAnyatAnusAra jisa AtmA ke Atmapradeza donoM pA~voM se nikalate haiM, vaha narakagAmI hotA hai, aisA jIva naraka gati meM janma letA hai| donoM jAnuoM se jisake Atmapradeza nikalate haiM-vaha jIva tiryaJca gati meM jAtA hai| vaha pazu banatA hai, chAtI se jaba Atmapradeza nikalate haiM taba jIva ko manuSya gati kI prApti hotI hai| mastaka se jisa jIva ke Atmapradeza nikalate haiM, usa jIva kI utpatti deva loka meM hotI hai aura jaba jIva ke Atma pradeza samUce aMgoM se nikalate hai, taba vaha jIva siddhagati arthAt mokSa ko prApta karatA hai| bhAratIya darzanoM meM mukti aura mukti ke sAdhana darzana zabda ke jJAna, cintana, vizvAsa Adi anekoM artha upalabdha hote hai| parantu darzana zabda kA jaba zAstra ke sAtha prayoga hotA hai taba isakA-"vAstavika tattva jJAna yA tattva sambandhI mAnyatA" yaha artha hotA hai| donoM kA sammilita artha hotA hai-jisase tatva sambandhI gUDha rahasyoM kA jJAna prApta ho, usa zAstra ko darzana-zAstra kahate haiN| darzana-zAstroM ke nirmAtAoM kI vibhinnatA hone se darzana-zAstra bhI anekoM upalabdha hote haiM / darzana-zAstra kI anekatA ke kAraNa hI mukti-tatva kI mAnyatA ko lekara anekoM vicAra upalabdha hote haiN| jaise-jainadarzana meM jJAnAbaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, antarAya, AyuSya, nAma aura gotra ina ATha karmoM ke sarvathA kSINa ho jAne kA nAma mukti Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 316 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : caturtha khaNDa hai aura jainadarzana ne 1. samyagdarzana [vastu ke yathArtha svarUpa para kiyA gayA zraddhAna, samyak vizvAsa ] 2. samyag jJAna [jIva aura ajIva Adi navavidha tattvoM kA yathArtha bodha, saccI jAnakArI ] aura 3. samyak cAritra [ karmabandha ke vAstavika kAraNoM ko agavata kara lene ke anantara navIna karmoM ko rokanA aura pUrvasaJcita karmoM kA tapa ke dvArA kSaya karanA ] isa ratna-traya ko mukti kA sAdhana svIkAra kiyA hai| bauddhamata meM sanAtana-paramparA kA viccheda honA mokSa hai aura saMsAra ko duHkhamaya, kSaNika evaM zUnyamaya samajhanA mokSa kA sAdhana hai| bauddhadarzana ke anusAra tapasyA kI kaThoratA tathA viSaya-bhogoM kI adhikatA ina donoM se alaga raha kara madhyama mArga apanAne se zAnti milatI hai| naiyAyika, vaizeSika, sAMkhya aura yoga ina cAroM ke mata meM duHkha kA dhvaMsa-nAza ho jAnA mokSa hai, kintu isake sAdhanoM meM vahAM bhinnatA milatI hai / naiyAyika aura vaizeSika darzana ke mata meM pramANa aura premaya Adi 16 tattvoM kA parijJAna prApta karanA hI mokSa kA sAdhana hai, jabaki sAMkhya aura yoga darzana ke mata meM prakRti-puruSa kA viveka, bhedavijJAna mokSa kA sAdhana mAnA gayA hai| mImAMsA-darzana ke mata meM vAstavika mokSa mAnA hI nahIM hai, vahA~ para kevala yajJAdi ke dvArA prApta hone vAlA svarga hI mokSa hai tathA veda vihita karma kA anugamana aura niSiddha karmoM kA tyAga hI usakA sAdhana hai| vedAnta ke mata meM jIvAtmA aura paramAtmA kI ekatA kA sAkSAtkAra ho jAnA mokSa hai evaM avidyA aura usake kArya se nivRtta honA usakA sAdhana hai| nAstika darzana ke mata meM mokSa kA vidhAna hI nahIM hai, jaba sAdhya hI nahIM hai, taba usake sAdhana kA prazna hI upasthita nahIM hotA hai| mukti zAzvata hai bandha tathA bandha ke kAraNoM kA sarvathA abhAva evaM ba~dhe hue karmoM kA Atyantika kSaya hone kA nAma mukti hai| jaba AtmA saMvara ke dvArA nUtana karmoM kA Agamana roka detI hai aura pUrvasaJcita karmoM ko tapasyA ke dvArA sarvathA kSINa kara DAlatI hai taba vaha karmajanya sUkSma aura sthUla donoM prakAra ke zarIroM se rahita hokara agni se nikale dhueM kI bhAMti urdhvagamana karatI hai aura loka ke agra bhAga meM jAkara sadA ke lie virAjamAna ho jAtI hai / aloka meM jIva kI gati meM sahAyatA pradAna karane vAle dharmAstikAya nAmaka tattva kA abhAva hone se mukta AtmA aloka meM nahIM jA sktii| pariNAma svarUpa niSkarma AtmA alokAkAza na jAkara loka ke agrabhAga meM hI avasthita rahatI hai| kucha vicArakoM kA kahanA hai ki karmoM ke Atyantika kSaya se mukti kI utpatti hotI hai, ataH mukti utpattizIla mAnanI cAhie / mukti ko utpattizIla mAna lene para usakA vinAza avazyaMbhAvI hai| kyoMki jisa vastu kI utpatti hotI hai, usakA vinaSTa honA Avazyaka hai| aisI sthiti meM mukti ko zAzvata arthAt sadA kAyama rahane vAlI nahIM mAnA jA sktaa| isa sambandha meM jainadarzana kA apanA svatantra cintana rahA hai / jainadarzana kahatA hai ki utpattizIla vastu kI vinAza-zIlatA se kisI ko koI inkAra nahIM hai kintu mukti kA apanA svarUpa mUla rUpa se utpattizIla nahIM hai| vastutaH AtmA kA naisargika aura vAstavika jo svarUpa hai, vaha kabhI paidA nahIM hotA, vaha to sArvakAlika hai, atIta meM thA, vartamAna meM hai aura anAgata kAla meM sarvadA avasthita rahegA / kevala karmoM ke AvaraNa ne use AvRta kara rakhA hai, jaba usa para Ae AvaraNa ko ahiMsA, saMyama aura tapa kI parama pavitra sAdhanA dvArA haTA diyA jAtA hai, taba vaha kevala anAvRta ho jAtA hai| jaise sAbuna, vastra ko zvetimA pradAna nahIM karatA / pratyuta usake Upara Ae maila kA kevala parihAra karatA hai| vaise hI ahiMsA, saMyama aura tapa kI AdhyAtmika sAdhanA bhI AtmA ko koI nayA rUpa pradAna nahIM karatI, usameM ananta jJAna, ananta darzana aura ananta Ananda kI utpatti nahIM karatI, kintu AtmA ke svarUpa para Ae AvaraNa ko haTA kara use anAvRta kara detI hai| AtmA ke svarUpa kA anAvRtta ho jAnA, janma-janmAntara ke lage karmamala kA AmUlacUla vinaSTa ho jAnA hI AtmA kA mukti ko upalabdha karanA hai| ataH AtmA ke vAstavika jJAna svarUpa ko utpattizIla nahIM kahA jA sakatA, vaha to zAzvata hai, kAlika hai, sadA avasthita rahane vAlA hai| isake atirikta, yaha bhI samajha lenA cAhie ki AtmA kA vAstavika jJAnasvarUpa yA muktisvarUpa sAMsArika dazA meM bhI AtmA meM vidyamAna rahatA hai, kintu karmoM ke AvaraNa ke kAraNa vaha pracchannarUpa se rahatA hai, isa AvaraNa kI samApti ke sAtha hI vaha pratyakSa meM A jAtA hai| jaina dRSTi se AtmA aura karma kA sambandha anAdi-kAlIna hai| jo sambandha anAdikAlIna hotA hai-vaha sArvakAlika sadA rahane vAlA mAnA jAtA hai, aisI sthiti meM prazna ho sakatA hai ki AtmA anAdikAlIna karma-bandhana ko tor3akara mukta kaise ho sakatI hai ? uttara meM nivedana hai ki jaina darzana ne AtmA aura karma kA anAdikAlIna jo sambandha mAnA hai vaha kevala karmapravAha kI dRSTi se hI svIkAra kiyA hai| jainadarzana kisI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke eka karma kI apekSA se karma ko anAdikAlIna svIkAra nahIM karatA / jainadarzana ke vizvAsAnusAra samaya-samaya para karmoM kA bandha hotA rahatA hai| Abaddha karma apane samaya para udayonmukha hokara apanA phala dete haiM, tatpazcAt ve AtmapradezoM se pRthak ho jAte haiM, tathA kucha karma tapasyA kI ArAdhanA se kSINa ho jAte haiM / parantu karma kA pravAha sadA calatA rahatA hai| jo karma kSINa hote haiM unake sthAna para dUsare nUtana karmapudgala A jAte haiN| isa prakAra karmoM kA pravAha calatA hI rahatA hai| isa karma-pravAha kI dRSTi se hI jainadarzana AtmA aura karma kA sambandha anAdi mAnatA hai / isake sAtha-sAtha jainadarzana kI yaha bhI mAnyatA hai ki jaba AtmA saMvara ke dvArA nUtana karmoM Asrava - Agamana ko roka detA hai tathA tapasyA kI ArAdhanA se purAtana karmoM ko vinaSTa kara DAlatA hai taba vaha dhIre-dhIre karmoM se unmukta hokara eka dina sarvathA niSkarma bana jAtI hai / isa paddhati se AtmA aura karma kA sambandha anAdi kAlIna hone para bhI adhyAtma sAdhanA dvArA samApta ho jAtA hai| isa satya ko khAna se nikale hue svarNa ke udAharaNa dvArA suvidhApUrvaka samajhA jAtA hai / abhI vicAraka jAnate haiM ki svarNa khAna se malayukta hI nikalA karatA hai, vahA~ aisA nahIM hotA ki svarNa aura mATI ko mizrita karake kisI ne khAna meM rakha diyA ho / mATI aura svarNa kI yaha mizrita dazA svAbhAvika hai, kintu agni kA sAnnidhya pAkara mATI svarNa se pRthak ho jAtI hai| aisI hI sthiti AtmA aura karma kI samajhanI caahie| karmoM kA sambandha bhale hI anAdikAlIna hai, parantu tapaHsAdhanA dhIre-dhIre ise samApta kara detI hai / mukti kA kSetra mukta AtmA kI usa vizuddha sthitI kA nAma hai, jahA~ AtmA karmoM ke mala se unmukta hokara sarvathA amala evaM dhavala ho jAtA hai parantu upacAra meM jisa sthAna para mukta AtmAe~ nivAsa karatI haiM usa sthAna ko bhI mukti yA mokSa kahA jAtA hai| jainetara jagata meM yahI mukti vaikuSThadhAma, viSNuloka yA goloka ke nAma se pukArI jAtI hai| prazna ho sakatA hai ki yaha mukti yA baikuNThapAma vizva ke kauna se bhAga meM avasthita hai ? usakI kSetraparidhi kyA hai ? isa sambandha meM jainetara darzana to prAyaH mauna hI haiM, koI santoSajanaka samAdhAna prApta nahIM hotaa| jo darzana AtmA ko vibhu sarvavyApaka mAnatA hai, usake mata meM to samUcA jagata hI muktAtmA kA kSetra kahA jA sakatA hai / parantu jainadarzana kA isa sambandha meM apanA svatantra dRSTikoNa rahA hai / jainadarzana kI AsthA hai nahIM hai / janadarzana meM mukti : svarUpa aura prakriyA 317 asthi evaM vaM ThANaM, logAna buraa| natthi jatya jarA maccU, vAhiNo veyaNA tahA // uttarAdhyayanatra 23/81 arthAt loka ke agra mAga para eka aisA durAroha, dhruva sthAna hai, jahA~ para jarA, maraNa, vyAdhi aura vedanA maharSi loga prApta karate haiM / arthAt -- vaha sthAna nirvANa, nimyA ti abAI ti siddhI logagyameva ca / semaM zivaM amAvAhaM jaM caraMti mahesiNo // - uttarAdhyayanaSa 23/83 avyAbAdha, siddhi, lokAgrakSetra, ziva aura anAbAdha nAma se vikhyAta hai / ise jainadarzana ne samUce jagata ko do bhAgoM meM vibhakta kiyA hai 1. lokAkAza aura 2. alokAkAza / AkAza ke jisa bhAga meM jIva aura ajIva Adi tattva pAe jAte haiM, vaha lokAkAza tathA jahA~ para jIvAdi dravya nahIM hai vaha alokAkAza kahalAtA hai / lokAkAza ke adholoka ko pAtAlaloka bhI kahate haiM / isa loka meM mukhya rUpa se nArakIjIva tathA bhavanapati deva rahate haiM / adholoka se Upara madhyaloka hai, yaha madhyaloka meru parvata ke samatala se nau sau yojana nIce hai aura nau sau yojana Upara isa taraha kula aTharaha sau yojanoM meM avasthita hai, ThaharA huA hai / isameM sarvocca zanaizcara deva kA vimAna hai, isake vimAna kI dhvajA ke Upara Urdhva loka kA Arambha hotA hai / isa Urdhvaloka meM 26 devaloka haiM / sabase Upara sarvArthasiddha nAmaka devaloka hai / isa devaloka kI stUpikA ke agrabhAga se 12 yojana kI dUrI para Ivat prAgbhArA pRthivI hai| ise siddhazilA kahate haiN| yaha siddhazilA 45 lAkha yojana kI lambI aura itanI hI caur3I hai / isakI paridhi gherA eka karor3a 82 lAkha 30 hajAra do sau yojana se kucha adhika hai / siddhazilA sama pradeza (madhya pradeza) meM ATha yojana kA kSetra ATha yojana kI moTAI vAlA hai| isase Age yaha hIna hotI huI anta meM makSikA ke paMkha se bhI adhika tanutara-sUkSmatara tathA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga jitanI moTAI vAlI raha jAtI hai / yaha siddhazilA pRthvI bilakula sapheda hai| zaMkhatala ke samAna vimala nirmata hai| saulliya (puSpavizeSa) mRNAla --kamananAla, dakaraja ( pAnI kI inAga), tuSAra - osa bindu, gokSIra- godugdha, aura motiyoM ke hAra ke samAna zvetavarNa vAlI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : caturtha khaNDa hai| chatra (chAtA) ko ulaTA karake rakhane para jo usakA AkAra banatA hai vahI AkAra siddhazilA pRthvI kA hotA hai| siddhazilA zveta svarNamayI hai, svaccha hai, zlakSNa-cikanI hai, masRNa hai, istIrI kie hue kapar3e ke samAna komala hai, dhRSTa -ghise hue pASANa ke samAna sparza vAlI hai, mRSTa-cikanI hai, camakadAra hai, nIraja-dhUla rahita hai, niSpaGka hai| siddhazilA ke eka yojana Upara lokAnta hai / isa yojana ke Upara ke chaThe bhAga meM siddha bhagavAna arthAt mukta AtmAe~ virAjamAna hai / suI kI noMka para avasthita arka kI eka bindu meM hajAroM auSadhiyoM jaise Apasa meM ghulamilakara, binA kisI rukAvaTa ke rahatI haiM, vaise hI anaginata mukta AtmAe~ eka hI pradeza meM binA kisI vyavadhAna ke avasthita rahatI hai / isalie kahA jAtA hai isa taraha mukta AtmAe~ eka meM aneka aura samAna aura samAna svarUpa kI dRSTi se aneka meM eka rUpa se jisa sthAna para virAjamAna rahatI haiM, jaina dRSTi se vahI sthAna muktAtmAoM kA nivAsa sthAna mAnA jAtA hai| siddhagati kA svarUpa AvazyakasUtra ke praNipAta sUtra (namotthuNaM) ke "sivamayalamahaamaNantamakkhayamavvAvAhamapuNarAvitti-siddhigaI-nAmadheyaM ThANaM" ye zabda siddhagati muktipurI ke svarUpa kA bar3I sundaratA se paricaya karA rahe haiM / 1. ziva 2. acala 3. aruja 4. ananta 5. akSaya 6. avyAbAdha aura 7. apunarAvRtti / ye sAta zabda siddha gati ke vizeSaNa haiM / ina padoM kI artha vicAraNA isa prakAra hai 1. ziva-ziva kalyANa yA sukha kA nAma hai| athavA jo bAdhA, pIr3A aura duHkha se rahita ho use ziva kahate haiM / siddhagati meM kevala sukha hI sukha hai vahA~ para kisI bhI prakAra kI pIr3A yA bAdhA nahIM hotI hai| siddhagati meM Ananda kA divAkara Ananda kA prakAza sadA bikharatA rahatA hai, du:kha-tama kA to vahAM para cinha bhI nahIM hai, isalie sarvathA sukha svarUpa usa siddha gati ko ziva kahA jAtA hai| 2. acala-cala asthira ko aura acala sthira ko kahate haiM / calana do prakAra kA hotA hai / eka svAbhAvika dUsarA prAyogika / binA kisI preraNA se jo svabhAva se hI calana hotA hai vaha svAbhAvika aura vAyu Adi bAhya nimittoM se jo cAJcalya utpanna hotA hai vaha prAyogika calana mAnA gayA hai / siddhagati meM na to svAbhAvika calana hotA hai aura nA hI prAyogika, isIlie use acala mAnA jAtA hai / 3. aruja-roga rahita hone ko aruja kahate haiM / siddhagati meM rahane vAle jIva zarIra rahita hone ke kAraNa vAta, pitta aura kapha janya zArIrika rogoM se sarvathA unmukta hote hai / karmarahita hone se unameM bhAvarogarUpa, rAgadveSa, kAma aura krodhAdi vikAra bhI nahIM hote / isIlie siddhagati aruja kahalAtI hai| 4. ananta-antarahita kA nAma ananta hai / siddhagati ko prApta karane kI Adi to hai, parantu usakA anta nahIM hotA arthAt siddhagati sadA vidyamAna rahatI hai, usakA kabhI vinAza nahIM hotaa| isalie ise ananta kahA gayA hai| athavA siddhagati meM rahane vAle jIvoM kA jJAna aura darzana ananta hotA hai aura mukta jIvoM kA jJAna ananta padArthoM ko jAnatA hai, isalie bhI siddhagati ananta mAnI jAtI hai / 5. akSaya-kSayarahita kA nAma akSaya hai| siddhagati apane svarUpa meM sadA avasthita rahatI hai, usakA svarUpa kamI kSINa nahIM hotA / athavA siddhagati meM virAjamAna jIvoM kI jJAnAdi AtmavibhUti meM kisI bhI prakAra kA hrAsa yA kSaya nahIM Ane pAtA isalie siddhagati ko akSaya mAnA jAtA hai| 6. avyAbAdha-pIDArahita kA nAma avyAbAdha hai / siddhagati meM muktAtmAoM ko kisI bhI prakAra kA kaSTa yA zoka nahIM hotA, aura na hI ve jIva kisI ko pIr3A pahuMcAte haiM, ataeva siddhagati avyAbAdha kahI jAtI hai| 7. apunarAvRtti-punarAvRtti-punarAgamana se rahita ko apunarAvRtti kahate haiN| siddhagati meM jo jIva jAte haiM, ve sadA vahIM rahate haiM, kabhI vApisa nahIM Ate, vahIM para ananta jJAna, darzana Adi Atma-guNoM meM ramaNa karate rahate haiM, isIlie siddhagati apunarAvRtti mAnI jAtI hai / jainetara sAhitya meM bhI mukti ko apunarAvRtti svIkAra kiyA gayA hai / yahA~ para kucha eka uddharaNa prastuta karatA hU~sa mokSopunarbhava -bhAgavata arthAt-jahA~ jAne ke bAda phira kabhI janma nahIM hotA, vaha mokSa hai| avyakto'kSara ityuktA, tamAhuH paramAM gatim / yaM prApya na nivartante, taddhAma paramaM mm|| -zrImadbhagavadgItA 8/83 0 0 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** arthAt -- jo avasthA avyakta evaM akSara hai, use paramagati kahate haiN| jisa sanAtana, avyakta bhAva ko prApta hokara manuSya vApisa saMsAra meM nahIM Ate vaha merA paramadhAma hai / janadarzana meM mukti : svarUpa aura prakriyA 316 na tad bhAsate sUryo, na zazAGko na pAvakaH / yad gatvA na nivartante taddhAma paramaM mama // gItA 15/5 arthAt - svayaM prakAzamAna jisa pada ko na to sUrya prakAzita kara sakatA hai, na candramA evaM na hI agni prakAzita kara sakatI hai, tathA jisa pada ko pAkara manuSya punaH saMsAra meM nahIM Ate, vaha merA parama dhAma hai / " siddha ke paryAyavAcaka zabda paryAyavAcaka zabda upalabdha zrI aupapAtika sUtra ke siddhAdhikAra meM siddhagati meM virAjamAna jIvoM ke anekoM hote haiM / jaise (1) siddha, (2) buddha, (3) pAragata, (4) paramparAgata, (5) unmukta karmakavaca, (6) ajara, (7) amara, aura (8) asaMga | siddha kRtakatya kA nAma hai yA jisa jIva ne apanI Atma-sAdhanA pUrNarUpeNa siddha arthAt sampanna karalI hai, vaha siddha hai / kevalajJAna ke dvArA vizva ko jAnane vAlA buddha, saMsAra rUpI samudra se pAra hone vAle pAragata, sarvaprathama samyagdarzana kI prApti, punaH samyagjJAna kI prApti tadanantara samyakcAritra kI prApti isa paramparA se mokSa ko prApta karane vAle paramparAgata, sarva prakAra se karmarUpa kavaca se rahita unmukta karma kavaca, jarA vRddhAvasthA Adi avasthAoM se rahita ajara, kabhI samApta na hone vAle amara aura saba prakAra ke klezoM se nirlipta asaMga kahalAte haiM / , siddhoM kA sukha-vaibhava siddhagati meM virAjamAna siddha jIvoM ko jo AnandAnubhUti hotI hai, aupapAtika sUtra ke usakA bar3A sundara vivaraNa milatA hai / vahA~ para likhA hai ki muktAtmAoM ko jo sukha prApta hai vaha sukha na to manuSya jagata ke pAsa hai| aura na hI usakI upalabdhi devatAoM ko ho sakatI hai / devatAoM ke traikAlika sukha ko ekatrita karake yadi ananta guNA kiyA jAe to vaha sukha muktAtmAoM ke sukha ke anantaveM bhAga kI bhI samatA barAbarI nahIM kara sktaa| isake atirikta eka siddha ke traikAlika sukha ko ekatrita karake yadi ananta vibhAgoM meM vibhakta kara diyA jAe to usakA eka bhAga bhI samUce AkAza meM nahIM samA sakatA / mokSa mandira kI pagaDaNDiyA~ mokSa kA svarUpa kyA hai ? yaha Upara batAyA jA cukA hai| mokSa ke mahAmandira taka pahu~cane ke lie kucha eka aGga sAdhana batAe gae haiM jinako hamane pagaDaNDiyoM ke rUpa meM svIkAra kiyA hai| ve pagaDaNDiyA~ 15 hotI haiM / inako prApta karanA tathA ina para gatizIla honA bahuta muzkila hotA hai| inakI saMkSipta artha vicAraNA isa prakAra hai-- 1. jaGgamatva - jaGgama dazA kA nAma jaGgamatva hai| jaina dRSTi se jIva anAdikAla se nigoda Adi avasthAoM meM paribhramaNa karatA calA A rahA hai / ananta jIva aise haiM jinhoMne abhI taka sthAvara dazA chor3a kara trasa avasthA bhI prApta nahIM kI hai / eka sthAna se dUsare sthAna para na jA sakane vAle vanaspatikAyika Adi jIva sthAvara tathA idhara-udhara Ane-jAne kI kSamatA rakhane vAle dvIndriya Adi jIva trasa kahalAte haiM / jIva kI isa trasa dazA kA hI dUsarA nAma jaGgama dazA hai| isa taraha nigoda tathA pRthivIkAya Adi avasthAoM ko chor3akara dvIndriya aura trIndriya Adi jIva jaGgama kahe jAte haiM / jIva kA jaGgama dazA ko prApta karanA sAdhAraNa bAta nahIM hai / apekSAkRta bahuta thor3e aise jIva hote haiM jo sthAvaratva se nikalakara trasa dazA ko prApta karate haiM / mokSa ke mahAmandira kI yaha pahalI pagaDaNDI hai| isako pAra kie binA jIva mokSapurI ko adhigata nahIM kara sakatA / 2. paJcendriyatva - 1 speMzana, 2 rasana, 3 ghrANa, 4 cakSu aura 5 zrotra ina pA~ca indriyoM se yukta jIva kI dazA kA nAma paJcendriyatva hai| jaGgamadazA prApta karake bhI bahuta se jIva dvIndriya nIndriya aura caturindriya hokara hI raha jAte haiM / inheM nirdoSa pAMcoM indriyoM kA prApta karanA kaThina hotA hai / jIva kI paJcendriya dazA mokSapurI kI dUsarI pagaDaNDI hai / mokSapurI meM pahu~cane ke lie jIva ko yaha dUsarI pagaDaNDI pAra karanI hI par3atI hai / 3. manuSyatva - manuSya kI avasthA kA nAma manuSyatva hai / paJcendriya avasthA prApta kara lene ke anantara bhI bahuta se jIva naraka aura tiryaJca gati meM paribhramaNa karate rahate haiM, inheM manuSya kA jIvana bar3I muzkila se prApta hotA hai | manuSya jIvana mokSa ke mandira kI tIsarI pagaDaNDI hai| jaba taka jIva manuSya jIvana ko prApta na kara le taba taka vaha mukti meM nahIM jA sakatA / ****** Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : caturya khaNDa +++++++mmmar+ma+++++++mmmmmmmmm.in.mammu--------------- 4. Aryatva-Arya dazA kA nAma Aryatva hai / jisa deza meM ahiMsA, saMyama aura tapa rUpa dharma kI prApti ho use Aryadeza kahate haiM / isake viparIta jahA~ dharma kI upalabdhi na ho vaha anArya deza kahalAtA hai| manuSya jIvana prApta kara lene para bhI jIva ko Arya deza kI prApti bar3I muzkila se hotI hai| yaha mokSa mandira kI cauthI pagaDaNDI hai / mokSa gati ko prApta karane vAle jIva ko Arya deza meM utpanna honA par3atA hai / Arya deza meM utpanna hue binA vaha mokSa mandira ko samprApta nahIM kara sktaa| 5. uttama kula-pitA ke vaMza ko kula kahate haiM / pitRpakSa kA uttama arthAt dhArmika honA kula kI uttamatA mAnI jAtI hai, paitRka paramparA se dhArmika saMskAroM kA prApta na honA kula kI hInatA hotI hai / Arya deza meM utpanna hokara bhI bahuta se jIva nIca evaM hIna kula meM utpanna ho jAte haiM / vahA~ para unheM dharmArAdhana ke samucita avasara tathA sAmagrI prApta nahIM hone pAtI / ataH mokSArAdhanA ko saphala banAne ke lie jahA~ para Arya deza meM janma lenA Avazyaka hai, vahAM para uttama kula meM utpanna honA bhI bahuta jarUrI hai / isIlie uttama kula ko mokSa ke mandira kI pAMcavIM pagaDaNDI mAnA gayA hai| 6. uttama jAti-jananI ke vaMza ko jAti kahA jAtA hai| mAtRpakSa kA niSkaMlaka evaM AdhyAtmika honA jAti kI uttamatA tathA usakA apramANika, bhraSTAcArI, hiMsaka, adhArmika evaM nindita honA jAti kI hInatA samajhI gaI hai| uttama kula kI prApti kara lene para bhI bahuta se jAti kI upekSA se hIna hote| pariNAmasvarUpa mAtR jIvana ke bure saMskAroM se prabhAvita hue binA nahIM raha sakate / ataH jAti kI hInatA mokSArAdhanA meM vighAtaka hotI hai / mokSa kI upalabdhi ke lie jAti kA uttama honA bhI atyAvazyaka hai / isIlie uttama jAti ko mokSa mandira kI chaThI pagaDaNDI svIkAra kiyA gayA hai| 7. rUpa-samRddhi-AMkha aura kAna Adi pAMcoM indriyoM kI nirdoSatA evaM paripUrNatA kA nAma rUpa-samRddhi hai| pahalI pagaDaNDiyoM ko pAra kara lene para bhI mokSasAdhanA ko sampanna karane ke lie zrotrAdi indriyoM kA nirdoSa evaM paripUrNa honA atyAvazyaka hai / indriyoM kI sadoSatA evaM apUrNatA rahane para mokSa kI ArAdhanA bhalI-bhAMti sampanna nahIM hotii| udAharaNArtha, zrotrendriya ke hIna hone para adhyAtma-zAstroM ke zravaNa kA lAbha prApta nahIM kiyA jA sakatA / isI prakAra cakSu indriya kI sadoSatA hone se jIva dikhAI nahIM dete| jIvoM ke adRSTa rahane para unakA saMrakSaNa nahIM ho pAtA, hAtha aura pAMva Adi avayavoM kI apUrNatA evaM zarIra kI asvasthatA ke kAraNa dharmArAdhana se vaJcita rahanA par3atA hai| isalie pAMcoM indriyoM kA paripUrNa evaM nirdoSa milanA bahuta jarUrI hai| tabhI mokSa sAdhanA sucAru rUpa se sampanna ho sakatI hai / mokSa mandira kI sAtavIM pagaDaNDI kI yahI upayogitA hai| 8. bala-zakti kA nAma hai / mokSa sAdhanA meM zakti kA bhI apanA eka mahatvapUrNa sthAna hai / uparokta samasta sAdhana sAmagrI ke samprApta ho jAne para yadi sAdhaka ke zarIra meM yA zrotra Adi indriyoM meM bala na ho, zakti kA abhAba ho to vaha ahiMsA Adi dharma sAdhana kI ArAdhanA nahIM kara sakatA / sabhI jAnate haiM ki TA~goM meM calane kI kSamatA na ho to vyakti eka sthAna se dUsare sthAna para nahIM jA sktaa| jaise sAMsArika pravRttiyoM ko sampanna karane ke lie bala kI AvazyakatA rahatI hai vaise mokSa sAdhanA meM bhI isakI atyadhika upayogitA hai| isake abhAva meM mokSa prApti kA saMkalpa kabhI sAkAra rUpa grahaNa nahIM kara sktaa| isalie bala ko mokSa mandira kI AThavIM pagaDaNDI svIkAra kiyA gayA hai| 9. jIvita-Ayu kI dIrghatA kA nAma dIrghAyu hai / vyavahAra jagata meM dekhA jAtA hai, jo vyakti janma lene ke sAtha hI mRtyu kA grAsa bana jAtA hai, vaha dharmasAdhanA kyA kara sakatA hai ? vastutaH jIvana ke astitva ke sAtha hI saba kArya kie jA sakate haiM, anyathA nhiiN| ata: mokSa sAdhanA kI ArAdhanA ke lie bhI dIrghAyu kA honA atyAvazyaka hai| isIlie 'jIvita' ko mokSa mandira kI nauvIM pagaDaNDI mAnA gayA hai| 10. vijJAna-jIva aura ajIva Adi padArthoM kA gambhIra evaM viziSTa jJAna-vijJAna kahalAtA hai| mokSasAdhanA meM vijJAna kA mahattvapUrNa sthAna hai / jJAnavihIna jIvana nayanoM kA astitva rakhane para bhI andhA hotA hai| bhagavAna mahAvIra ke "paDhama gANaM tamao bayA" ye zabda jJAna kI mahattA abhivyakta kara rahe haiN| bhagavadgItA meM-"nahi jAnena sadRzaM, pavitramiha vidyate" yaha kahakara vAsudeva kRSNa ne pANDuputra arjuna ko jJAna kI mahimA evaM garimA hI samajhAI thii| isIlie jainadharma ne vijJAna ko mokSa mandira kI dasavIM pagaDaNDI svIkAra kiyA hai| dIrgha Ayu prApta 00 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzana meM mukti : svarUpa aura prakriyA 321 karake bhI jisa vyakti ko sat, asat, hita, ahita, jJa eya aura upAdeya kA vijJAna - viziSTa jJAna nahIM hai, vaha vyakti mokSa sAdhanA kyA kara sakatA hai ? ataH mokSa sAdhanA ke lie jIvAdi tattvoM kA viziSTa, vilakSaNa evaM gambhIra jJAna prApta karanA atyAvazyaka hai / ********** 11. samyaktva - anAdi kAlIna saMsAra pravAha meM taraha-taraha ke duHkhoM kA anubhava karate-karate kisI yogya AtmA meM aisI pariNAma zuddhi ho jAtI hai jo isake lie apUrva hI hotI hai| isa pariNAma zuddhi ko apUrva-karaNa kahate haiM / isa apUrvakaraNa se rAga-dveSa kI vaha tIvratA miTa jAtI hai jo tAttvika pakSapAta ke lie bAdhaka hotI hai| rAgadveSa kI aisI tIvratA miTate hI AtmA satya ke lie jAgarUka ho jAtA hai / yaha AdhyAtmika jAgaraNa hI samyaktva hotA hai / athavA sarvajJa bhagavAna dvArA pratipAdita jIva aura ajIva Adi padArthoM para saccA zraddhAna karanA, yathArtha vizvAsa rakhanA samyaktva kahalAtA hai / mokSa kI sAdhanA meM samyaktva sarvaprathama sthAna rakhatA hai / samyaktva mokSa sAdhanA kI AdhArazilA hai, isake abhAva meM mokSa sAdhanA kA ramya evaM bhavya prAsAda kabhI khar3A nahIM kiyA jA sakatA / vRkSa ke jIvana meM jo sthAna usake mUla kA hotA hai, vahI sthAna mokSa sAdhanA ke mahAvRkSa meM samyaktva kA samajhanA caahie| cetanA ke abhAva meM zarIra ko jIvita rakhane kA saMkalpa jaise nirmUla hotA hai, vaise hI samyaktva ke binA mokSa sAdhanA kA sampanna honA sarvathA asambhava hai / isIlie samyaktva ko mokSa ke mahAmandira kI gyArahavIM pagaDaNDI kahA gayA hai / 12. zIla samprApti - zIla cAritra kA nAma hai, ise samprApta karanA zIla samprApti hotI hai| sAmAyika Adi bhedoM se cAritra paJcavidha hotA hai / mokSArAdhanA ke lie cAritrArAdhanA atyadhika Avazyaka hai| bahuta se jIva samyaktva adhigata kara lene ke anantara bhI cAritra kI ArAdhanA se vaJcita rahate haiM, apane sacce vizvAsa ko sAkAra rUpa nahIM de pAte, pariNAmasvarUpa ve mokSa ke mandira ko upalabdha karane meM asaphala rahate haiM / isIlie zIla samprApti ko mokSa mandira kI bArahavIM pagaDaNDI mAnA gayA hai / 1. vijJAna, 2. samyaktva aura 3. zIla samprApti ye tInoM mokSa ke pradhAna aGga-sAdhana mAne jAte haiM / tattvArtha meM AcArya zrI umAsvAti ne 'samyag darzana - jJAna cAritrANi mokSa mArgaH' yaha kahakara ukta tInoM aGgoM kA mokSa kA sUtra mArga-sAdhana svIkAra kiyA hai / 13. kSAyika bhAva -- AtmA kI vaha avasthA jo kabhI kSINa na ho use kSAyika bhAva kahate haiM / kSAyikabhAva nau prakAra ke hote haiM 1. kevalajJAna, 2. kevaladarzana, 3. dAnalabdhi, 4. lAbhalabdhi 5. bhoga labdhi 6. upayogalabdhi 7. vIryalabdhi, 8. samyaktvalabdhi, 6. cAritralabdhi / jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, aura antarAya / ina cAra ghAtIkarmoM ke kSINa hone para ye nau kSAyika bhAva prApta hote haiM / ye sAdi ananta haiM / mokSa sAmanA meM kSAyika bhAvoM kA apanA mahattva - pUrNa sthAna hai| kSAyika bhAvoM ko adhigata karane ke anantara hI sAdhaka mokSa ke mahAmandira meM pahu~ca sakatA hai anyathA nahIM / isIlie kSAyika bhAva ko mokSa mandira kI terahavIM pagaDaNDI mAnA gayA hai / 14 kevalajJAna - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, antarAya aura mohanIya ina ghAtIkarmoM kA Atyantika vinAza ho jAne para jo jJAna prApta hotA hai use kevalajJAna kahate haiM / yaha jJAna vizva ke carAcara sabhI prANiyoM tathA padArthoM ko hAtha para rakkhe A~vale kI bhA~ti jAnane evaM samajhane kI kSamatA rakhatA hai| isa jJAna ko prApta karake ke anantara jIva sarvajJa, sarvadarzI bana jAtA hai| mokSa-sAdhanA sampanna karane ke lie isa jJAna kA upalabdha karanA Avazyaka hai, isa jJAna kI prApti kie binA muktipurI kI upalabdhi nahIM ho paatii| isIlie ise mokSa mandira kI caudahavIM pagaDaNDI svIkAra kiyA gayA hai / vaise to kSAyika bhAvoM meM kevalajJAna kA saMkalana hotA hI hai, parantu yahA~ para svatantra rUpa se jo isakA ullekha kiyA hai, yaha kevala isakI pramukhatA vyakta karane ke lie hI samajhanA cAhie / 15 mokSa- sampUrNa karmoM kA Atyantika vinAza hI mokSa hai / jo jIva mokSa dhAma prApta karatA hai use jJAnAvaraNIya Adi aSTavidha karmoM kI AmUlacUla samApti karanI par3atI hai| isIlie mokSa arthAt karmoM ke Atyantika vinAza ko mokSa mandira kI pandrahavIM pagaDaNDI svIkAra kiyA gayA hai| mukti kI sAditA tathA anAvitA muktisAdi hai yA anAdi ? yaha samajha lenA bhI Avazyaka hai / isa sambandha meM jainadarzana anekAntavAda kI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : caturtha khaNDa bhASA kA Azraya karatA huA kahatA hai ki mukti sAdi bhI hai aura anAdi bhI / mukti ko prApta karane vAle kisI eka jIva kI apekSA se vaha sAdi hai aura anAdi kAla se jIva mukta hote cale A rahe haiN| atItakAla meM aisA koI bhI kSaNa nahIM thA jaba ki mokSa-dazA kA yA mukta jIvoM kA abhAva ho| makta jIvoM kA astitva sArvakAlika hai ataH isa apekSA se mukti anAdi mAnI jAtI hai| upasaMhAra jainadarzana ne vibhinna dRSTiyoM ko Age rakhakara mukti ke svarUpa kA cintana prastuta kiyA hai / yadi prastuta meM sabhI kA saMkalana karane lage to isa nibandha meM adhika vistAra hone kA bhaya hai / ataH adhika na likha kara saMkSepa meM itanA hI nivedana karanA paryApta hogA ki jainadarzana meM muktidhAma kA apanA eka cintana hai| yaha sAdi bhI hai aura anAdi bhii| ise brAhmaNa, kSatriya, vaizya yA zUdra koI bhI vyakti prApta kara sakatA hai, kisI vizeSa jAti, deza yA varNa kA isa para koI adhikAra nahIM hai, kevala sAdhaka meM ahiMsA, saMyama aura tapa kI pAvana jyoti kA jyotirmAna honA Avazyaka hai| janadarzana ke muktidhAma meM jo jIva eka bAra calA jAtA hai, phira baha vahA~ se vApisa nahIM AtA / apane ananta AnandasvarUpa meM hI sadA nimagna rahatA hai / isake atirikta muktidhAma meM virAjamAna sarvajJa, sarvadarzI, mukta jIva kA isa jagata ke nirmANa meM, bhAgya vidhAna meM tathA isake saMhAra yA samvardhana meM koI hastakSepa nahIM hai| HA sandarbha sthala1 meru parvata kI U~cAI eka lAkha yojana kI hai jisameM eka hajAra jitanA bhAga bhUmi meM hai aura 66 hajAra yojana pramANa bhAga bhUmi ke Upara hai| 2 aupapAtika sUtrIya siddhAdhikAra / 3 vizeSa artha vicAraNA ke lie dekho 'jaina siddhAnta bola saMgraha' kA nauvA~ bola / No------------upadeza gaMgA mAnava kA bhaba ati maha~gA hai, ise na Alasa meM khoo| soo nahIM mohanidrA meM, dharma karo jAgRta hoo|| pala kA nahIM bharosA, kala para-baiThe kyoM vizvAsa kiye| jitane sAMsa lie jAte ve, sA~sa gaye yA sAMsa liye ? // bhogoM se hI naSTa ho rahI bhoga zaktiyAM isa tana kii| sivA bhoga se kyA kucha kImata, rahI nahIM isa jIvana kii| bhoga roga hai, roga bhoga hai, bhoga sabhI saMyoga-viyoga / bhogoM kI isa paribhASA ko, samajhA karate dhArmika loga / / zuddhi vicAroM kI kara lo basa, tara lo isa bhavasAgara se / patA bAdaloM kA kyA hotA, garaje kahA~ kahA~ barase / / zrI puSkara muni------------