Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina - darzana meM arihanta kA sthAna / (sAdhvI DaoN. divyaprabhAjI ema.e., pIeca.DI.) isa vAkya kA sarjana huaa| bhale hI vItarAga kI icchA kA abhAva ho jAne se dene dilAne kA koI prayala na bhI ho, phira bhI unameM aisI zakti hai jisake nimitta se binA icchA ke hI usa phala kI prApti svata: ho jAtI hai| isIliye unako paMcasUtra zakrastava Adi meM "aciMttasattijuttahiM" "aciMtaciMtAmaNi" kahate haiN| sAdhya kI zakti vizeSa ke prabhAva se sAdhaka ko siddhi sahaja mila jAtI hai| isameM koI Azcarya nahIM hai| "aisI zakti anya meM asambhava hai" kyoMki isa zakti meM unakI sAdhanA kA aTala rahasya hai; jo do kAraNoM se pariNamita hai1. tIrthaMkara nAma karma kA udaya evaM 2. dhana 2. ghanaghAtI karmoM kA kssy| lalita vistAra meM kahA hai ki tIrthaMkara nAma karma kI yaha vizeSatA hai ki isake udayakAla meM arihanta kA aisA acintya prabhAva hotA jaina-darzana meM "arihaMta" rAga-dveSa, kAma, bhaya, hAsya, zokAdi doSa se rahita hone se vItarAga tathA anantajJAna evaM darzana se yukta hone se sarvajJa-sarvadarzI, aSTa mahApratihArya samavasaraNa suvarNakamala Adi dvArA devoM se pUjanIya hone se "arihanta" rAga-dveSa para vijaya pAne se jina, ajJAnasAgara se tairane ke kAraNa tIrNa, kevalajJAna prApta karane se buddha tathA ghAtIkarma se rahita hone se mukta mAne gaye haiN| arihanta ko jaina-darzana meM bhagavAna bhI kahate haiM kyoMki 1. samagra aizvarya, 2-rUpa, 3-yaza, 4-zrI, 5- dharma evaM 6-prayala ye cha: artha jo "bhaga" ke haiM, inameM pAye jAte haiN| lalita vistAra ke anusAra "ayamevaMbhUto bhagovidyate yeSAM te bhagavantaH // " arthAt cha: prakAroM kA "bhaga" jinheM prApta haiM vaise arihanta deva bhagavAn kahalAte haiN| arihanta ko tIrtha racane ke svabhAva vAle hone se tIrthaMkara kahate haiM tathA rAga-dveSa viSaya kaSAyAdi mala se rahita hone se paramAtmA bhI kahate haiN| isa prakAra jaina-darzana meM "arihanta" kA viziSTa sthAna hai| paMcaparameSThi pada meM "namo arihantANaM" pada ke adhiSThAtA ye hI arihanta bhagavanta haiN| jaina-darzana kI mahatI viziSTatA yahI hai ki jaina-darzana meM lAkSaNikatA se hI vyakti paramAtmA hotA hai| sAmAnya se sAmAnya sthiti meM jIvana vyatIta karane vAlI AtmA bhI prayala ke pazcAt paramAtmA banane meM samartha ho sakatI hai| _ jaina darzana ke anusAra anantAnaMta paramANuoM ke bane hue bhinna-bhinna prakAra ke sajAtIya skandha haiN| unakA samudAya, vividha vargaNAeM haiN| unameM kArmaNa-vargaNA ke nAma se pahacAnI jAne vAlI vargaNA ko saMsArI jIva kaSAya aura yoga dvArA grahaNa kara AtmasAt karatA hai taba vaha vargaNA karmarUpa se pahacAnI jAtI hai| usake mukhya ATha prakAra haiM: unameM eka kA nAma "nAmakarma" hai| usameM bhI kucha zubha haiM aura kacha azubha hai / zubha "nAmakarma" meM vizuddhatA kI dRSTi se jo sarvazreSTha hai use "tIrthaMkara nAma karma" kahate haiN| yaha "tIrthakara nAma karma" AhAraka nAma karma kI taraha udaya ke samaya pramatta nahIM hotA, kintu ArAdhanA pratyanika hotA hai| "arihanta kI zakti kA acintya prabhAva vItarAga meM rAgamAtra kA abhAva hone se kisI ko kucha dene dilAne kI icchAdika nahIM hotI taba vaha svarga mokSAdi kA dAtA kaise kahA jAtA hai ? isa prazna ke uttara meM hI "zaktistasya hi tAdRzI" tIrthaMkara nAma karma (jina nAma karma) nAmaka mahApuNya ke karmavipAka-udaya se aisI zakti hotI hai jo unhIM meM pAI jAtI hai, jisameM tIrthaMkara nAma karma kA udaya ho| dUsarA kAraNa hai karma kalaMka ke vinAza dvArA sva-doSoM kI zAnti ho jAne se AtmA meM zAnti kI pUrNa pratiSThA ho jAtI hai vaha binA icchA tathA kisI prayatna ke hI zaraNAgata kI zAnti kA vidhAtA hotA hai| samanta - bhadrAcArya ne svayaMbhUstotra meM kahA hai "svadoSa zAntyA vihitAtmazAnti: zAntervidhAtA zaraNaM gatAnAm / bhUyAd bhava: kleza - bhayopazAntyai zAntirjino me bhagavAn zaraNyaH / arhatparamAtmA ne ghAtI karmoM kA kSaya kiyA hai aura apane bhavanoM kA kiyA unakA yA kalevAlA yA unake dhyAna se svayaM ke bhavabandhanoM ke chedana karane meM samartha ho sakatA hai| pa isa tIrthaMkara nAma-karma ke puNya-karma kA nikAcana pUrva ke tIsare bhava meM hotA hai, kintu upArjana kaI janma se hotA hai| ise upArjita karane kI mukhya tIna sAdhanAe~ haiM1- zuddha samyaktva 2- bIsa sthAnakoM meM se eka athavA aneka sthAnaka kI upAsanA evaM ArAdhanA zrImad jayaMtasenasUri abhinaMdanAthAvAcanA mAyA mamatA se bharA, sArA yaha saMsAra / jayantasena kevaTa bina, kaise utare pAra // .
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3- viziSTa vishvdyaa| zuddha samyaktva - sudeva, suguru evaM sudharma ina tIna para zraddhA evaM inako iSTa, paramaiSTa mAnakara isakA upArjana kiyA jAtA hai| sudeva para itanA utkRSTa anurAga hotA hai ki sAdhaka ke roma-roma meM arihanta..... arihaMta .... kA guMjAra hotA hai / calate, phirate, uThate, baiThate niraMtara satata smaraNa honA caahie| bIsa sthAnaka aura unakI ArAdhanA : tIrthaMkara nAma karma ke bIsa kAraNoM ke nirdezana hetu nimnalikhita gAthAeM upalabdha haiM arihaMta siddha pavayaNa guru there bahussue tavassIsuM vacchalayA eesi abhikkhanANovaoge jja // daMsaNa viNaya Avasmae ya sIlavae niraiyAre / khaNatvava tava cciyAe veyAvacce samAhIe // appuvanANa jahaNe suyabhatti pavayaNayabhAvaNayA // eehiM kAraNehiM titthastaM lahai jIvoM // arthAt arihanta, siddha, pravacana, guru, sthavira, bahuzruta aura tapasvI ina sAta kA vAtsalya tathA ina cAra sambandhI jJAnopayogI tathA samyaktva, vinaya, Avazyaka (anuSThAna) tathA zIla aura vrata ina cAra kA niraticAra (aticAra rahita) pAlana kSaNalava tapazcaryA, tyAga, vaiyAvRtya, samAdhi, apUrvajJAnagrahaNa, zruta-bhakti aura prabhAvanA yukta pravacana ina bIsa kAraNoM se jIvana tIrthaMkaratva prApta karatA hai| tIrthaMkara nAma karma kA nikAcita baMdha (nikAcana) karane ke lie ina bIsa kAraNoM meM se eka yA adhika kI ArAdhanA Avazyaka haianivArya hai| isa caubIsI meM prathama tIrthaMkara RSabhadeva bhagavAna ne aura zramaNa bhagavAna mahAvIra ne bIsoM sthAnakoM kA sevana kiyA hai tathA zeSa 22 tIrthaMkaroM ne 1, 2, 3 tathA 20 kA ArAdhana bhI kiyA hai| kahA bhI hai "par3hameNa pacchimeNa ya ee savvevi phAsiyA / majjhimayaehi jiNehiM ega do tiNNi savvevA // abhayadevasUri - kRta TIkA ke anusAra mallinAtha ne bIsoM sthAnakoM kA ArAdhana kiyA thaa| viziSTa vizvadayA:- "sarva jIva karUM zAsana rasI" kI bhAvanA svAnta: meM satata dhyAna niSTha hotI hai| jagata ke jIvoM ko kaise sukhI karUM aisI nahIM, paraMtu prANimAtra ko maiM kaise du:kha mukta karUM isakI utkRSTa bhAvanA anta:karaNa meM sadA udIyamAna rahatI hai| karma ke baMdhana se yukta AtmA kI sAMsArika dazA kA nirIkSaNa karate hae karuNA ke atala sAgara meM nimagna hokara tIrthaMkara nAmakarma kA upArjana karate haiN| "adbhuta kalA ke adhikArI" arihanta banane kI isa "adbhuta kalA ke adhikArI" ke liye nizcita kI huI tIna sthitiyAM haiM:1. samyaktvI 2. zrAvaka evaM zrAvikAeM 3. sAdhu evaM sAdhvI bhagavAna RSabhadeva aura zrI pArzvanAtha svAmI ne pUrva se tIsare bhava meM cakravartItva kI samRddhi evaM sukhazIlatA ko tyAga kara, avicala ArAdhanA, aTala sAdhanA evaM nizcala upAsanA kara tIrthaMkara nAma karma kA upArjana kiyA thaa| bhagavAna mahAvIra ne rAjanI vaibhava kA tyAga kara isa nAmakarma kA upArjana kiyA thaa| rAjA zreNika ne samyaktva meM sthira hokara aura sulasA, revatI, aMbaDa sanyAsI Adi ne zrAvaka dharma ko pAlate hue tIrthaMkara nAma karma kA upArjana evaM nikAcana kiyA thA, tIrthakara nAmakarma kA upArjana to kaI bAra hotA hai paraMtu nikAcana hone ke bAda isakA udaya nizcita se tIsare bhava meM hotA hai| yaha hai arihaMta banane kI adbhuta kalA jise apanA kara pratyeka arihanta, arihanta bane haiM aura vizva ko unhoMne ise darzA kara aise pada prApti kI yogyatA kA digdarzana karavAyA hai| yadyapi tIrthakara karma bandhana kA upadeza nahIM karate haiM, phira bhI tIrthaMkara nAmakarma bAMdhane kA upadeza to ve svayaM karate haiN| madhukara mauktika - jJAna to sIdhA sikhAyA gayA, para hama use sIdhI taraha nahIM sIkha sake / jo artha sIkhanA cAhie, vaha to hama nahIM sIkhe, para kucha aura hI artha sIkha gye| zurU se hI sArI bAteM samajhA dI gayI haiM, para hamane kevala UparI artha hI liyA, artha kI gaharAiyoM taka hama nahIM pahu~ca sake / zabda ke artha ke bhItara hamane praveza nahIM kiyaa| ekar3e eka, bagar3e do... isa prakAra zabda kyoM jor3e gaye? kisI anya taraha se kyoM nahIM jor3e gaye? yadi isa para vicAra kareM, to vidita hogA ki AtmA ko jJAna kA prakAza mile, isIlie isa prakAra se zabdoM kI yojanA banAyI gayI hai| ye saba AtmA ko samAjhAne ke lie hai| hama jJAnIjanoM ke zabdoM para dhyAna nahIM dete, ajJAniyoM ke zabdoM para hI dhyAna dete haiN| unake zabdoM ko pakar3a kara ulajhana meM par3a jAte haiM, para jJAniyoM ke zabdoM ko pakar3a kara ulajhana se bAhara nikalane kA prayala nahIM krte| - jainAcArya zrImad jayaMtasenasUri 'madhukara' zrAma jayatasanasUribhinaMdanAtha/vAcanA 56 mAyA mamatA meM rahA, taja samatA kA hAtha / jayantasena jaga se vaha, jAtA khAlI hAtha //