Book Title: Jain Darshan aur Vishwa shanti
Author(s): 
Publisher: Z_Mahendrakumar_Jain_Nyayacharya_Smruti_Granth_012005.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210969/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzana aura vizvazAnti vizvazAntike lie jina vicArasahiSNutA, samajhautekI bhAvanA, varNa, jAti, raMga aura deza Adike bhedake binA sabake samAnAdhikArakI svIkRti, vyaktisvAtantrya aura dUsareke Antarika mAmaloMmeM hastakSepa na karanA Adi mUlabhUta AdhAroMkI apekSA hai unheM dArzanika bhUmikApara prastuta karanekA kArya jainadarzanane bahuta pahalese kiyA hai| usane apanI anekAntadRSTise vicAranekI dizAmeM udAratA, vyApakatA aura sahiSNutAkA aisA pallavana kiyA hai, jisase vyakti dUsareke dRSTikoNako bhI vAstavika aura tathyapUrNa mAna sakatA hai / isakA svAbhAvika phala hai ki samajhautekI bhAvanA utpanna hotI hai / jaba taka hama apane hI vicAra aura dRSTikoNako vAstavika aura tathya mAnate haiM taba taka dUsareke prati Adara aura prAmANikatAkA bhAva hI nahIM ho pAtA / ataH anekAntadRSTi dUsaroMke dRSTikoNake prati sahiSNatA, vAstavikatA aura samAdarakA bhAva utpanna karatI hai / jainadarzana ananta AtmavAdI hai| vaha pratyeka AtmAko malameM samAnasvabhAva aura samAnadharmavAlA mAnatA hai| unameM janmanA kisI jAtibheda yA adhikArabhedako nahIM maantaa| vaha ananta jar3apadArthoMkA bhI svatantra astitva mAnatA hai / isa darzanane vAstava bahutvako mAnakara vyaktisvAtantryakI sAdhAra svIkRti dI hai| vaha eka dravyake pariNamanapara dUsare dravyakA adhikAra nahIM mAnatA / ataH kisI bhI prANIke dvArA dUsare prANI kA zoSaNa, nirdalana yA svAyattIkaraNa hI anyAya hai / kisI cetanakA anya jar3a padArthoM ko apane adhIna karane kI ceSTA karanA bhI anadhikAra ceSTA hai| isI taraha kisI deza yA rASTrakA dasare deza yA rASTrako apane adhIna karanA, use apanA upaniveza banAnA hI mUlataH anadhikAra ceSTA hai, ataeva hiMsA aura anyAya hai / vAstavika sthiti aisI honepara bhI jaba AtmAkA zarIrasaMdhAraNa aura samAja nirmANa jar3apadArthoM ke binA saMbhava nahIM hai; taba yaha socanA Avazyaka ho jAtA hai ki Akhira zarIrayAtrA, samAjanirmANa aura rASTrasaMrakSA Adi kaise kie jA~ya ? jaba anivArya sthitimeM jar3apadArthoMkA saMgraha aura unakA yathocita viniyoga Avazyaka ho gayA, taba yaha una sabhI AtmAoMko hI samAna bhUmikA aura samAna adhikArase cAdarapara baiThakara socanA cAhiye ki 'jagatake upalabdha sAdhanoMkA kaise viniyoga ho ?" jisase pratyeka AtmAkA adhikAra sarakSita rahe aura aisI samAjakA nirmANa saMbhava ho sake, jisameM sabako samAna avasara aura sabakI samAnarUpase prArambhika AvazyakataoMkI pUrti ho ske| yaha vyavasthA Izvaranirmita hokara yA janmajAta vargasaMrakSaNake AdhArase kabhI nahIM jama sakatI, kintu una sabhI samAjake ghaTaka aMgoMkI jAti, varNa, raMga aura deza Adike bhedake binA nirupAdhi samAnasthitike AdhArase hI bana sakatI hai / samAjavyavasthA Uparase badalanI nahIM cAhiye, kintu usakA vikAsa sahayogapaddhatise sAmAjika bhAvanAkI bhUmipara honA cAhiye, tabhI sarvodayI samAja-racanA ho sakatI hai / jainadarzanane vyaktisvAtantryako mUlarUpameM mAnakara sahayogamalaka samAjaracanA kA dArzanika AdhAra prastuta kiyA hai / isameM jaba pratyeka vyakti parigrahake saMgrahako anadhikAravRtti mAnakara hI anivArya yA atyAvazyaka sAdhanoM ke saMgrahameM pravRtti karegA, so bhI samAja ke ghaTaka anya vyaktiyoMko samAnAdhikArI samajhakara unako bhI suvidhAkA vicAra karake hI; tabhI sarvodayI samAjakA svastha nirmANa saMbhava ho skegaa| nihita svArthavAle vyaktiyoMne jAti, vaMza aura raMga Adike nAmapara jo adhikAroMkA saMrakSaNa le rakhA hai tathA jina vyavasthAoMne vargavizeSako saMrakSaNa diye haiM, ve mUlataH anadhikAra ceSTAe~ haiN| unheM mAnava Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 : DaoN. mahendrakumAra jaina nyAyAcArya smRti-grantha hita aura navasamAjaracanAke lie svayaM samApta honA hI cAhie aura samAna avasaravAlI paramparAkA sarvAbhyudayakI dRSTise vikAsa honA cAhie / isa taraha anekAntadRSTise vicArasahiSNutA aura parasanmAnakI vRtti jaga jAnepara mana dUsareke svArtha ko apanA svArtha mAnane kI ora pravRtta hokara samajhautekI ora madA jhukane lagatA hai| jaba usake svAdhikAra ke sAtha-hI-sAtha svakarttavyakA bhI bhAva udita hotA hai; taba vaha dUsare ke Antarika mAmaloMmeM jabaradastI TA~ga nahIM add'aataa| isa taraha vizvazAntike lie apekSita vicArasahiSNutA, samAnAdhikArakI svIkRti aura Antarika mAmaloMmeM ahastakSepa Adi sabhI AdhAra eka vyaktisvAtantryake mAna lenese hI prastuta ho jAte haiM / aura jaba taka ina sarvasamatAmUlaka ahiMsaka AdhAroMpara samAjaracanAkA prayatna na hogA, taba taka vizvazAnti sthApita nahIM ho sktii| Aja mAnavakA dRSTikoNa itanA vistRta, udAra aura vyApaka ho gayA hai jo vaha vizvazAntikI bAta socane lagA hai / jisa dina vyaktisvAtantrya aura samAnAdhikArakI binA kisI vizeSasaMrakSaNake sarvasAmAnyapratiSThA hogI, vaha dina mAnavatAke maMgalaprabhAtakA puNyakSaNa hogaa| jainadarzanane ina AdhAroMko saiddhAntika rUpa dekara mAnavakalyANa aura jIvanakI maMgalamaya nirvAhapaddhatike vikAsameM apanA pUrA bhAga arpita kiyA hai| aura kabhI bhI sthAyI vizvazAnti yadi saMbhava hogI, to inhIM mUla AdhAroMpara hI vaha pratiSThita ho sakatI hai / bhArata rASTra ke prANa paM0 javAharalAla neharUne vizvazAntike lie jina paMcazIla yA paMcazilAoMkA udghoSa kiyA thA aura bADuGga sammelanameM jinheM sarvamatise svIkRti milI, una paMcazIloMkI buniyAda anekAntadRSTi-samajhautekI vRtti, sahaastitvako bhAvanA, samanvayake prati niSThA aura varNa, jAti, raMga Adike bhedoMse Upara uThakara mAnavamAtrake sama-abhyudayakI kAmanApara hI to rakhI gaI hai| aura ina sabake pIche hai mAnavakA sammAna aura ahiMsAmalaka AtmaupamyakI hArdika zraddhA / Aja navodita bhAratakI isa sarvodayI pararASTanItine vizvako hiMsA, saMgharSa aura yaddhake dAvAnalase moDakara sahaastitva, bhAIcArA aura samajhaute kI sadbhAvanArUpa ahiMsAkI zItala chAyAmeM lAkara khar3A kara diyA hai| vaha socane lagA hai ki pratyeka rASTra ko apanI jagaha jIvita rahane kA adhikAra hai, usakA Astitva hai, parake zoSaNakA use gulAma banAnekA koI adhikAra nahIM hai, parameM usakA astitva nahIM hai| yaha parake mAmaloMmeM ahastakSepa aura svAstitvakI svIkRti hI vizvazAntikA mUlamantra hai| yaha siddha ho sakatI hai-ahiMsA, anekAntadRSTi aura jIvana meM bhautika sAdhanoMkI apekSA mAnavake sammAnake prati niSThA honese / bhArata rASTrane tIrthaGkara mahAvIra aura bodhisattva gautamabuddha Adi santoMkI ahiMsAko apane saMvidhAna aura pararASTra nItikA AdhAra banAkara vizvako eka bAra phira bhAratakI AdhyAtmikatAkI jhA~kI dikhA dI hai| Aja una tIrthaMkaroMkI sAdhanA aura tapasyA saphala huI hai ki samasta vizva saha-astitva aura samajhautekI vRttikI ora jhukakara ahiMsakabhAvanAse mAnavatAkI rakSAke lie sannaddha ho gayA hai| vyaktikI mukti, sarvodayI samAjakA nirmANa aura vizvakI zAntike lie jainadarzanake puraskartAoMne yahI nidhiyAM bhAratIya saMskRtike AdhyAtmika koSAgArameM Atmotsarga aura nirgranthanAkI tila-tila sAdhanA karake saMjoI hai| Aja vaha dhanya ho gayA ki usakI usa ahiMsA, anekAntadRSTi aura aparigrahabhAvanAkI jyotise vizvakA hiMsAndhakAra samApta hotA jA rahA hai aura saba sabake udayameM apanA udaya mAnane lage haiM / rASTrapitA pUjya bApUkI AtmA isa aMzameM santoSakI sA~sa le rahI hogI ki unane ahiMsA saMjIvana Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4/ viziSTa nibandha : 257 kA vyakti aura samAjase Age rAjanaitika kSetrameM upayoga karanekA jo prazasta mArga sujhAyA thA aura jisakI aTUTa zraddhAmeM unane apane prANoMkA utsarga kiyA, Aja bhAratane dRr3hatAse usapara apanI niSThA hI vyakta nahIM kI, kintu usakA prayoga nava eziyAke jAgaraNa aura vizvazAntike kSetrameM bhI kiyA hai| aura bhAratakI 'bhA' isImeM hai ki vaha akelA bho isa AdhyAtmika dIpako saMjotA cale, use sneha dAna detA huA usImeM jalatA cale aura prakAzakI kiraNeM bakheratA cle| jovanakA sAmaMjasya, navasamAjanirmANa aura vizvazAntike yahI malamantra haiN| inakA nAma liye binA koI vizvazAntikI bAta bhI nahIM kara sakatA / 4-33