Book Title: Jain Anusandhan ka Drushtikon Author(s): Publisher: Z_Mahendrakumar_Jain_Nyayacharya_Smruti_Granth_012005.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/210561/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 : DaoN. mahendrakumAra jaina nyAyAcArya smRti-grantha kavi kAlidAsane bhI ina prAcInatAbaddha-buddhiyoMko parapratyayananeyabuddhi kahA hai| ve parIkSakamatikI sarAhanA karate hue likhate haiM "purANamityeva na sAdhu sarvaM na cApi kAvyaM navamilyavadyam / santaH parIkSyAnyatarad bhajante mUDhaH parapratyayaneyabuddhiH / / " arthAt sabhI purAnA acchA aura sabhI nayA burA nahIM ho sktaa| samajhadAra parIkSA karake unameMse samocInako grahaNa karate haiM / mUr3ha ho dUsareke bahakAvemeM AtA hai| ataH isa prAcInatAke moha aura navInatAke anAdarako chor3akara samIcInatAkI ora dRSTi rakhanI cAhie, tabhI hama nUtana pIr3hIkI matiko samIcIna banA skeNge| isa prAcInatAke mohane asaMkhya andhavizvAsoM, kurUr3hiyoM, nirarthaka paramparAoM aura anarthaka kUlAmnAyoMko janma dekara mAnavakI sahaja buddhiko anantabhramoMmeM ulajhA diyA hai / ataH isakA samyagdarzanakara jIvanako samIkSApUrNa banAnA cAhiye / jaina anusaMdhAnakA dRSTikoNa __ yaha eka siddha bAta hai ki sAhitya apane yugakA pratibimba hotA hai| usake nirmAtAoMkA eka apanA dRSTikoNa rahanepara bhI sAhityako tatkAlIna sAmayika samAnatantrIya yA pratitantrIya sAhityake prabhAvase achatA nahIM rakhA jA sktaa| yuddha kSetrakI taraha dArzanika sAhityakA kSetra tAtkAlika sandhiyoMke anusAra mitrapakSa aura zatrupakSameM vibhAjita hotA rahatA hai / jaise IzvaravAdake khaNDanameM jaina, bauddha aura mImAMsaka milakara kAma karate haiM yadyapi una sabake apane dRSTikoNa judA-judA hai para vedake apauruSeyatvake vicArameM mImAMsaka virodha pakSameM khar3A ho jAtA hai aura jaina, bauddha sAtha calate haiN| kSaNikatvake khaNDanake prasaMgameM jaina aura bauddha donoM paraspara virodhI banate haiM aura mImAMsaka jainakA sAtha detA hai / tAtparya yaha ki kisI bhI sampradAyake sAhityameM vibhinna tatkAlIna sAhityoMkA virodha yA avirodha rUpameM pratibimba avazyaMbhAvI hai| ataH kisI bhI sAhityakA saMzodhana karate samaya tatkAlIna sabhI sAhityakA adhyayana nitAnta apekSaNIya hai| binA isake vaha saMzodhana ekadezIya hogaa| aneka AcAryoMne tatkAlIna paristhitiyoMke kAraNa, jaina saMskRtikake pIche jo mala vicAradhArA hai use bhI gauNa kara diyA hai aura ve pravAha patita ho gaye haiN| aise tathyoMkA patA lagAneke lie pratyeka vicAra vikAsakA parIkSaNa hameM aitihAsika aura sAMskRtika donoM dRSTikoNoMse karanA hogaa| jaina vicAradhArAkA mUla rUpa kyA thA aura kina-kina paristhitiyoMse usameM kyA-kyA parivartana Aye isake lie bauddha piTaka aura vaidika granthoMkA gambhIra Alor3ana kie binA hama satya sthitike pAsa nahIM pahu~ca sakate / avAntara sampradAyoMke abheda muddoMkI vikAsa paramparA aura unake udbhavake kAraNoMpara prakAza bhI isI prakArake bahumukhI adhyayanase saMbhava ho sakatA hai| yadyapi isa prakArake adhyayanake AlokameM aneka Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4/viziSTa nibandha : 375 prakArake pUrvagraharUpI andhakAra sthaloMkA bhedana honese kucha aisA lagegA ki hamArA saba kucha gayA, para usase citra halkA hI hogA aura saMzodhanakA kSetra mAtra vidyA aura vicArakI punIta jyotise mAnavatAke vikAsameM sahAyaka hogaa| saMzodhanake kSetrameM hameM pUrvagrahoMse mukta hokara jo bhI virodha yA avirodha dRSTigocara hoM unheM prAmANikatAke sAtha vicAraka jagatke sAmane rakhanA caahie| kisI saMdigdha sthalakA khIMcakara kisI pakSa vizeSa ke sAtha mela baiThAnekI vRtti saMzodhanake dAyareko saMkucita kara detI hai| saMzodhanake pavitra vicArapUta sthAnapara baiThakara hameM una sabhI sAdhanoMkI prAmANikatAkI jA~ca kaThoratAse karanI hogI jinake AdhArase hama kisI satya taka pahu~canA cAhate haiN| paTaTAvalI, zilAlekha, dAnapatra, tAmrapatra, granthoMke ullekha Adi sabhI sAdhanoMpara saMzodhaka pahile vicAra karegA / kapar3A nApaneke pahile gajako nApa lenA buddhimAnIkI bA jaina saMskRtikA paryavasAna cAritrameM hai / vicAra to vahI taka upayogI haiM jahA~ taka ve cAritrakA poSaNa aura use bhAva pradhAna rakhane meM sahAyaka hote haiN| cAritra arthAt aisI AcAra paramparA jo prANimAtrameM samatA aura vItarAgatAkA vAtAvaraNa banAkara ahiMsAkI maulika pratiSThA kara sake / vyaktiko nirAkulatA aura ahiMsaka samAja racanAke dvArA vizva zAntikI ora bddh'aave| isa sAMskRtika dRSTikoNase hameM apane avAntara sampradAyoMkI aba takakI dhArAoMko jAMcanA-parakhanA hogA aura AdarzakI jagaha una mUla vicAroM ko denI hogI jo nirgrantha paramparA kI rIDha hai| bhale hI unakA vyavahAra manuSyake jIvana meM aMzataH hI ho, para Adarza to apanI U~cAIke kAraNa Adarza hI hogaa| vyavahAra usakI dizAmeM hokara apane meM saphala hai| isa mala sAMskRtika dRSTikoNakI rakSA kisa samaya kahA~ taka haI, isa chAnabInakA kArya bar3I javAbadArI kA hai / jaina saMzodhana tabhI sArthaka siddha ho sakatA hai jaba vaha apanI sAMskRtika bhUmipara baiThakara vicAra jyoti ko jalAye / hameM apane sAhityameM se una zithila aMzoMko sAmane lAnA hI hogA jinane isa pavitra dRSTikoNa ko dhuMdhalA kiyA hai aura unake kAraNoMpara sayukti prakAza bhI DAlanA hI hogaa| jaina saMzodhana saMsthAe~ tabhI apanI sAMskRtika cetanAko jagAneko dizAmeM agrasara bana sakatI haiN|